Фуқаролик ҳуқуқи муомаласи қатнашчилари, товарлар, ишлар ва хизматларни шахсийлаштириш воситалари. Фирма номи - Huquqshunoslik - Referatlar

Фуқаролик ҳуқуқи муомаласи қатнашчилари, товарлар, ишлар ва хизматларни шахсийлаштириш воситалари. Фирма номи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.3525390625 KB

Ko'chirib olish

Фуқаролик ҳуқуқи муомаласи қатнашчилари, товарлар, ишлар ва хизматларни шахсийлаштириш воситалари. Фирма номи Режа: 1. Фирма номига бўлган ҳуқуқнинг амал қилиши ва уни бошқа шахсга бериш тартиби . 2. Товар ( хизмат кўрсатиш ) белгисига бўлган ҳуқуқ 3. Товар ( хизмат кўрсатиш ) белгисини бошқа шахсларга ўтказиш 4. Товар (хизмат) белгисига бўлган ҳуқуқни бузганлик учун жавобгарлик. 5. Товар чиқарилган жой номига бўлган ҳуқуқ. 6. Товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқи 7. Товар чиқарилган жой номидан ноқонуний фойдаланганлик учун жавобгарлик . 1

Маълумки, ҳар бир жисмоний шахс – фуқаро ўз исм, насабига эга ва бу уни бошқалардан ажратиб турувчи белгилардан биридир. Юридик шахслар ҳам ўзининг ташкилий-ҳуқуқий шаклини билдирадиган номга эга бўлади. Тижоратчи бўлмаган ташкилотлар, унитар корхоналарнинг номлари, қонунда назарда тутилган ҳолларда эса бошқа тижоратчи ташкилотларнинг ҳам номлари юридик шахс фаолиятининг хусусиятини кўрсатиши керак (масалан, «Лаззат» қандолат фабрикаси, «Камолот» жамғармаси ва ҳоказо). Ўзбекистон Республикасининг «Фирма номлари тўғрисида»ги 2006 йил 18 сентябрдаги Қонуни (кейинги ўринларда Қонун)нинг 3-моддасига мувофиқ, фирма номи юридик шахс бўлган тижорат ташкилотининг (бундан буён матнда юридик шахс деб юритилади) индивидуал номи бўлиб, унга доир мутлақ ҳуқуқ юридик шахс давлат рўйхатидан ўтказилган вақтда юзага келади. Юридик шахс тўлиқ фирма номи билан бирга қисқартирилган фирма номига ҳам эга бўлиши мумкин. Юридик шахснинг фирма номида унинг ташкилий-ҳуқуқий шакли кўрсатилиши керак. Қонунда назарда тутилган ҳол ларда фирма номида юридик шахс фаолиятининг хусусияти кўрсати лиши керак. Юридик шахснинг номига тўла ёки қисқартирилган расмий номни (давлатнинг номини) киритишга, юридик шахс ҳужжатлари нинг реквизитларига ёки реклама материалларига шундай номни ёхуд давлат рамзлари (герб, байроқ) элементларини қўшишга Ўзбекистон Республикаси ҳукумати белгилайдиган тартибда йўл қўйилади. Юридик шахснинг номи унинг таъсис ҳужжатларида кўрсати лади. Тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс ўз фирма номига эга бўлиши лозим ва у ундан фойдаланиш бўйича мутлақ ҳуқуққа эгадир. Ўзга фирма номидан ғайриқонуний суратда фойдаланаётган шахс фирма номига эгалик қилиш ҳуқуқи бўлган шахснинг талаби билан ундан фойдаланишни тўхтатиши ва етказилган зарарларни тўлаши лозим (ФКнинг 46-моддаси). Фирма номи – тижоратчи ташкилотнинг фуқаролик муомаласида иштирокида уни бошқа қатнашчилардан, уларнинг товарлари, ишлари ва 2

хизматларидан фаркловчи, ажратиб турувчи, индивидуаллаштириш воситаси ҳисобланади. Юридик шахс фирма номидан юридик шахснинг ўзини ҳам, унинг ишлаб чиқарган товарлари, бажарган иши, кўрсатадиган хизматини фарқловчи, хабардор қилувчи восита, белги сифатида фойдаланишига бўлган мутлақ ҳуқуқи ФКнинг 1098-моддасида қоида тариқасида белгилаб қўйилган. Юридик шахснинг фирма номи унинг таъсис ҳужжатларини (устав, таъсис шартномаси, ташкил этиш ҳақидаги қарор) тасдиқлашда муассислар томонидан белгиланади ва у юридик шахслар давлат реестрига киритиш йўли билан қайд этилади, бу ҳакда юридик шахсга далолатнома берилади. Фирма номида қуйидаги белгилар кўрсатилмаслиги керак.: 1) давлатнинг расмий номи, халқаро, ҳукуматлараро ёки нодавлат нотижорат ташкилотининг қисқартирилган ёки тўлиқ номи; 2) тарихий ёки Ўзбекистон Республикасида машҳур бўлган шахснинг тўлиқ ёки қисқартирилган исми, белгиланган тартибда бериладиган рухсатсиз; 3) фирма номининг эгаси, унинг фаолият тури ёки у келиб чиққан мамлакат хусусидаги сохта ёки истеъмолчини чалғитиши мумкин бўлган белгилар; 4) жамият манфаатларига, инсонпарварлик ва ахлоқ принципларига зид бўлган. Шу билан бирга фирма номида қуйидагилар ҳам кўрсатилмас лиши мумкин эмас: - илгари Ўзбекистон Республикасида бошқа юридик шахс номига рўйхатдан ўтказилган ёки рўйхатдан ўтказиш сўраб талабнома берилган, илгарироқ устуворликка эга бўлган фирма номлари; - илгари Ўзбекистон Республикасида бошқа шахс номига рўй хатдан ўтказилган ёки рўйхатдан ўтказиш сўраб талабнома берилган, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларига мувофиқ рўйхатдан ўтказилмай муҳофаза қилинадиган товар белгилари (хизмат кўрсатиш белгилари); 3

- белгиланган тартибда ҳаммага маълум деб эътироф этилган товар белгилари (хизмат кўрсатиш белгилари); - белгиланган тартибда қонун ҳужжатлари билан муҳофаза қилинадиган товарлар келиб чиққан жойларнинг номлари билан, шундай номдан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахс номига рўйхатдан ўтказиш ҳоллари бундан мустасно, адаштириб юбориш даражасида бир хил ёки уларга ўхшаш бўлган. ФКнинг 1099-моддасида белгиланган қоидага асосан юридик шахснинг фирма номидан у ишлаб чиқарган товарлар, бажарган иш, кўрсатган хизмат белгисида фойдаланишга йўл қўйилади. Юридик шахс товарларга, уларнинг идиши ва ўровида, рекламада, пешлавҳаларда, босма маълумотномаларда, ҳисоб варақалари, босма нашрлар, расмий бланкаларда ва шу каби фирма номидан товар (хизмат) белгисида фойдаланига ҳақли. «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуннинг 5-моддасига асосан сотувчи (товар ишлаб чиқарувчи) ўз ташкилотининг фирма номини билдириши, хабардор қилиши шарт. Юридик шахснинг фирма номидан товар (хизмат) белгиси сифатида фойдаланиши бу унга тегишли ҳуқуқ бўлиб, мажбурият эмас. Агар юридик шахс фирма номини товар белгисига киритса, у товар белгисининг таркибий қисми, элементи сифатида ёки унга қўшимча, илова элемент сифатида бўлиши мумкин. Фирма номи товар белгисининг таркибий қисми сифатида бўлганида, у ваколатли давлат идораси томонидан тасдиқнанган бўлиши лозим. Фирма номи юридик шахс давлат рўйхатидан ўтказилган вақтдан эътиборан, чет эл юридик шахсининг фирма номи эса, чет эл юридик шахси Ўзбекистон Республикаси ҳудудида фуқаролик муомаласи иштирокчиси сифатида фаолиятни амалга оширишни бошлаган санадан эътиборан ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилинади. 4

Юридик шахс ўз фирма номидан фойдаланишда ва бошқа юридик шахсларга ушбу фирма номидан фойдаланиш ҳуқуқини беришда мутлақ ҳуқуққа эга. Чет эл юридик шахсининг фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқи шу юридик шахс таъсис этилган мамлакатнинг қонун ҳужжатларида белгиланган ҳужжат билан тасдиқланади. Қуйидаги ҳолатлар фирма номидан фойдаланиш ҳисобланади.: - фирма номини расмий бланкаларда, муҳрларда, штампларда ва юридик шахснинг фаолияти билан боғлиқ бўлган бошқа ҳужжатларда акс эттириш; - фирма номини товарларда, уларнинг идиши ва ўровида, рекламада, пешлавҳаларда, босма маълумотномаларда, ҳисобварақларда, босма нашрларда, товарларни Ўзбекистон Республикасида ўтказила диган кўргазмалар ва ярмаркаларда намойиш этиш вақтида ишлатиш Фирма номига бўлган ҳуқуқнинг амал қилиши ва уни бошқа шахсга бериш тартиби . Юридик шахснинг фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқи Ўзбе кистон Республикаси ҳудудида амал қилиши, эътироф этилиши, муҳофаза қилинишининг зарур шарти – бу номнинг Ўзбекистон Республикасининг ваколатли давлат идораларида рўйхатдан ўтказдирил - ганлиги ва бу ҳақда далолатнома белгиланганлиги. Ушбу талабга риоя қилмаслик фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқ тан олинмаслигига сабаб бўлади. Чет давлатда рўйхатга олинган ёки умумэътироф этган номга (масалан, Самсунг, Боинг, Сони, Кока-Кола ва ҳоказо) нисбатан мутлақ ҳуқуқ Ўзбекистон Республикаси ҳудудида қуйидаги ҳолларда амал қилиши мумкин: а) агар бу Ўзбекистон Республикаси қўшилган халқаро конвенциялар, битимлар ва бошқа ҳужжатларда назарда тутилган бўлса; б) агар бу Ўзбекистон Республикаси билан хорижий давлатлар ўртасидаги икки томонлама, кўп томонлама шартномалар, битимларда назарда тутилган бўлса. 5

Саноат мулкини муҳофаза қилиш бўйича Париж конвенциясининг 8- моддасида кўрсатиладики, конвенциянинг иштирокчиси бўлиш ҳар бир давлат бошқа иштирокчи хорижий давлатда жойлаган фирма номини унинг ўзида қайд этилган-этилмаганидан қатъи назар (қайд этиш ҳақидаги талаб мажбурийлигидан қатьи назар), ҳуқуқий муҳофаза қилиш, мутлақ ҳуқуқини таъ-минлаши лозим. Ўзбекистон Республикаси Париж конвенцияси иштирокчиси ҳисобланади. Фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқ у қайд этилганидан бошлаб бемуддат амал қилади. Ном эгаси бўлган шахс тугатилганидан бошлаб ёки унинг фирма номини белгиланган тартибда ўзгартириш орқалй фирма номи-а бўлган мутлақ ҳуқуқ бекор бўлади. Фирма номи ўзгартирилганда бу ҳақда ошкора- оммавий эълон қилиниши шарт. Қонуннинг 8-моддасига мувофиқ, юридик шахс (лицензиар) ўз фирма номидан фойдаланиш учун бошқа юридик шахсга (лицензиатга) қонун ҳужжатларига мувофиқ улар ўртасида тузилган лицензия шартномаси ёки комплекс тадбиркорлик лицензияси шартномаси асосида рухсат бериши мумкин (масалан, ФКнинг 862-моддасида белгиланган франшизинг шартномасини тузиш орқали), лицензия фирма номидан фойдаланиш ҳоллари, доираси, бунинг учун олинадиган ҳақ миқдори, тўлаш тартиби ва шу каби шартларни ўз ичига олиши лозим. Айни вақтда шартномада лицензиар лицензиатга унинг зиммасига фирма номидан фойдаланишда истеъмолчини чалғитиб қўйиш, алдашига олиб келишни истисно этувчи чоралар кўриш мажбуриятини юклаши ва унинг бажарилиши устидан назорат қилиши лозим. Бундай чоралар кўрилмаган тақцирда истеъмолчининг эътирозлари лицензиат (бошқанинг фирма номидан фойдаланувчи)га эмас, балки лицензиарга (фирма номининг эгасига) қаратилиши мумкин. Лицензия шартномасида истеъмолчини чалғитишни истисно этадиган чора-тадбирлар назарда тутилиши керак. 6

Фирма номига бўлган ҳуқуқнинг бошқа шахсга ўтишига фақат юридик шахс қўшиб юбориш, қўшиб олиш, бўлиш ва ажратиб чиқа риш йўли билан қайта ташкил этилган ёки бутун корхона мулкий мажмуа сифатида сотилган ҳоллардагина йўл қўйилади. Юридик шахслар қўшиб юборилганда ва юридик шахс бошқа юридик шахсга қўшиб олинганда фирма номига бўлган ҳуқуқнинг бошқа шахсга ўтиши топшириш ҳужжатига мувофиқ амалга оширилади. Юридик шахс бўлинганда ёки у юридик шахс таркибидан ажралиб чиққанида фирма номига бўлган ҳуқуқнинг бошқа шахсга ўтиши тақсимлаш балансига мувофиқ амалга оширилади. Юридик шахснинг фирма номига бўлган ҳуқуқини бегоналаштириш ваколатли давлат органида қайд этиш ва тегишли далолатнома бериш орқали расмийлаштирилади. Фирма номини ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилиш юридик шахс тугатилган ёки унинг фирма номи ўзгартирилган тақдирда, тугатилади. Фирма номидан ноқонуний фойдаланиш фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқнинг бузилиши деб эътироф этилади. Агар товар белгисига (хизмат кўрсатиш белгисига), домен номига бўлган ҳуқуқ фирма номига бўлган ҳуқуқдан илгари олинган бўлса, товар белгисида (хизмат кўрсатиш белгисида), домен номида ушбу фирманинг номидан фойдаланиш фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқнинг бузилиши деб эътироф этилмайди. Фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқни ундан ноқонуний фойдаланишдан ҳимоя қилиш: юридик шахснинг ишчанлик обрўсини ҳимоя қилиш мақсадида суд қарори тўғрисида оммавий ахборот воситаларида эълон қилиш; ноқонуний фойдаланилган фирма номини контрафакт товарлар, ёрлиқлар, идишлар ва ўровлардан ҳуқуқбузар ҳисобидан олиб ташлаш; 7

ноқонуний фойдаланилган фирма номини контрафакт товарлар, ёрлиқлар, идишлар ва ўровлардан олиб ташлаш мумкин бўлмаган тақдирда, уларни ҳуқуқбузар ҳисобидан йўқ қилиб ташлаш; контрафакт товарлар, ёрлиқлар, идишлар ва ўровларни фирма номига бўлган ҳуқуққа эгалик қилувчи юридик шахсга бериш орқали амалга оширилади. Фирма номига бўлган мутлақ ҳуқуқни ундан ноқонуний фойдаланишдан ҳимоя қилиш қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқача усуллар билан ҳам амалга оширилиши мумкин. Чет эл юридик шахслари ушбу қонунда назарда тутилган фирма номларига бўлган ҳуқуқлардан Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларига биноан ёки ўзаро келишув принципи асосида Ўзбекистон Республикасининг юридик шахслари билан тенг равишда фойдаланадилар. Товар (хизмат кўрсатиш) белгисига бўлган ҳуқуқ . Товар (хизмат) белгиси бу бир жисмоний ёки юридик шахснинг товарлари ва хизматларининг бошқа юридик ёки жисмоний шахсларнинг бир турдаги товарлари ва хизматларидан фарқлаш учун фойдаланиладиган белгилардир. Товар белгиси сифатида сўзлар, тасвирлар, қабариқ ва бошқа белгилар ёки уларнинг жамлама ифодаси рўйхатдан ўтказилиши мум кин. Товар белгиси исталган бир рангда ёки турли рангларда бўлиши мумкин. Ўзбекистон Республикасида товар (хизмат) белгиларини рўйхат дан ўтказиш, ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилиш ва улардан фойдала ниш билан боғлиқ муносабатлар ФК, «Товар белгилари, хизмат кўрсатиш белгилари, товар келиб чиққан жой номлари тўғрисида» 2001 йил 30 августдаги Қонун (бундан кейин матнда қонун деб юритилади) ва тегишли қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади. Қонунга асосан қуйидаги ҳолларда товар белгиларини рўйхат дан ўтказишга йўл қўйилмайди, агарда улар: 1) давлат герблари, байроқлари ва давлат мукофотларининг тасвири туширилган белгилар; 8

2) давлатларнинг расмий номлари, халқаро ёки ҳукуматлараро ташкилотларнинг қисқартирилган ёки тўлиқ номлари; 3) расмий назорат, кафолат тамғалари ва намуна йўсинидаги тамғалар, муҳрлар; 4) давлат хизматларининг Ўзбекистон Республикасида қўллани ладиган ажратиш ва фарқлаш белгилари тасвирлари; 5) фарқлаш хусусиятига эга бўлмаган белгилар; 6) муайян турдаги товарларнинг белгиси сифатида умум фойдаланишда бўлган белгилар; 7) умум эътироф этилган рамзлар ва атамалар ҳисобланган белгилар; 8) товарларни, шу жумладан уларнинг тури, сифати, сони, хусусияти, қандай мақсадга мўлжалланганлиги ва қийматини, шунингдек уларнинг ишлаб чиқариладиган ёки ўтказиладиган жойи ва вақтини тавсифлаш учун фойдаланиладиган белгилар; 9) товар ёки унинг тайёрловчиси хусусидаги ёлғон ёки истеъмолчини чалғитиши мумкин бўлган белгилар; 10) товар келиб чиққан ҳақиқий жойни расман кўрсатувчи, лекин товар бошқа ҳудудда чиқарилаётганлиги ҳақида янглиш тасаввур берувчи белгилар; 11) маъданли сувлар, вино ёки кучли спиртли ичимликларнинг аслиятини акс эттирувчи жўғрофий номлар бўлган ёки шундай номларни ифодаловчи белгилар, мазкур жойда чиқарилмаган товарларни белгилаш учун ишлатилган белгилар, шунингдек башарти улар таржима қилиниб ёки "кўринишдаги", "турдаги", "усулдаги" ва бошқа шунга ўхшаш сўзлар билан қўшилган ҳолда қўлланилса; 12) жамият манфаатларига, одамийлик ва ахлоқ қоидаларига зид бўлган белгилар; 13) қуйидаги белгилар: илгари Ўзбекистон Республикасида бошқа шахс номига рўйхатдан ўтказилган ёки рўйхатдан ўтказиш сўраб талабнома берилган, шунингдек 9

Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларига мувофиқ рўйхатдан ўтказилмай ҳам муҳофаза қилинадиган ёки шу турдаги товарларга нисбатан анча илгарироқ устуворликка эга бўлган товар белгилари билан адаштириб юбориш даражасида бир хил ёки уларга айнан ўхшаш бўлган белгилар; ҳар қандай товарларга нисбатан бошқа шахсларнинг белгиланган тартибда умум эътироф этилган товар белгилари билан адаштириб юбориш даражасида бир хил ёки уларга айнан ўхшаш бўлган белгилар; ушбу қонунга мувофиқ муҳофаза қилинадиган товар келиб чиққан жой номи бўлган белгилар билан адаштириб юбориш даражасида бир хил ёки уларга айнан ўхшаш бўлган белгилар, бу белгилар ҳар қандай товарларга нисбатан шундай номдан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахс номига рўйхатдан ўтказилаётган товар белгисига муҳофаза қилинмайдиган қисм сифатида киритилган ҳоллар бундан мустасно; белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган сертификатлаш белгилари билан адаштириб юбориш даражасида бир хил ёки уларга айнан ўхшаш бўлган белгилар; 14) қуйидаги белгилар: ўзга шахсларга тегишли ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида таниқли бўлган фирма номларини (ёки уларнинг бир қисмини), агар бу номга бўлган ҳуқуқ бир турдаги товарларни белгилаш учун товар белгисига доир талабнома келиб тушган санадан аввалроқ олинган бўлса, такрорловчи белгилар; саноат намуналарини, агар уларга бўлган ҳуқуқ Ўзбекистон Республикасида ўзга шахсларга тегишли бўлса, такрорловчи белгилар; Ўзбекистон Республикасида машҳур бўлган илмий асарлар, адабиёт ва санъат асарларининг номларини, уларнинг қаҳрамонларини ёки ибораларини, санъат асарларини ёки улардан кўринишларни муаллифлик ҳуқуқига эга бўлган шахс ёки унинг ҳуқуқий ворислари (меросхўрлари) розилигини олмаган тарзда такрорловчи белгилар; 10

атоқли шахсларнинг фамилиялари, исмлари, тахаллусларини ва улардан ясалган сўзларни, бундай шахсларнинг портретларини ҳамда дастхатларини, башарти булар Ўзбекистон Республикасининг тарихий ва маданий бойлиги бўлса, ана шу атоқли шахслар, уларнинг меросхўрлари ёки давлат органи розилигини олмаган тарзда такрорловчи белгилар. Санаб ўтилганларнинг 1-4-бандларида кўрсатилган белгилар, агар бунга тегишли давлат органининг ёки белги эгасининг розилиги бўлса, товар белгисига муҳофаза қилинмайдиган қисмлар сифатида киритилиши мумкин, юқоридагиларнинг 5-8-бандларида кўрсатилган белгилар, агар улар товар белгисида устун мавқега эга бўлмаса, бу белгига муҳофаза қилинмайдиган қисмлар сифатида киритилиши мумкин. Юқорида кўрсатиб ўтилган 5-8-бандларида кўрсатилган белгиларни рўйхатдан ўтказишга, башарти бу белгилар амалда улардан фойдаланиш натижасида фарқланиш хусусиятига эга бўлган тақдирдагина, йўл қўйилиши мумкин. Санаб ўтилганларнинг 13-бандидаги иккинчи ва учинчи хатбошиларда кўрсатилган товар белгиси билан адаштириб юбориш даражасида уларга айнан ўхшаш бўлган белгиларни рўйхатдан ўтказишга товар белгиси эгасининг бу белгини рўйхатга олиш учун розилиги бўлган тақдирдагина йўл қўйилиши мумкин (Қонуннинг 10-моддаси). Товар белгисини ҳуқуқий муҳофаза қилишнинг асосий шарти унинг тегишли ваколатли давлат идорасида рўйхатдан ўтказдирил ганлиги ҳисобланади. Товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгисини рўйхатдан ўтказди риш учун талабнома юридик ёки жисмоний шахслар томонидан шахсан ёки Патент идорасида рўйхатга олинган патент вакили орқали (хорижий субъектлар учун) берилиши мумкин. Умумий қоида бўйича товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгисининг устуворлиги тегишли тарзда расмийлаштирилган талабнома Патент идорасига келиб тушган кунга қараб белгиланади. Талабнома ва талабномада 11

ифодаланган белги белгиланган тартибда экспертизадан ўтказила-ди ва унинг натижаларига қараб, товар белгисини рўйхатдан ўтка-зиш ёки рад этиш ҳақида қарор қабул қилинади. Рад этиш ҳақидаги қарор устидан Патент идорасининг Апелляция кенгашига шикоят қилиш мумкин. Апелляция кенгаши қарори бўйича норози томон олти ой ичида судга шикоят қилишга ҳақли. Товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгисини рўйхатга олиш ҳақи даги қарорга асосан, Патент идораси товар белгисини Ўзбекистон Республикасининг товар белгилари реестрида рўйхатдан ўтказади. Давлат реестрига ва товар белгисининг рўйхатдан ўтганлиги ҳақидаги гувоҳномага товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси тасвири, унинг эгаси ҳақидаги маълумотлар, устуворлик санаси, рўйхатдан ўтган вақти, ушбу белгини қўйиш мўлжалланган товарлар, хизматлар рўйхати киритилади, бу ҳақда маълумотлар Патент идорасининг расмий ахборотномасида аълон қилинади. Товар белгиси Давлат реестрида рўйхатдан ўтказилганидан ва белгиланган бож тўланганлиги ҳақида ҳужжат олинганидан кейин уч ой ичида Патент идораси товар белгиси эгасига гувоҳнома беради. Товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси рўйхатдан ўтказилган лиги ҳақидаги гувоҳнома белгининг товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси сифатида рўйхатдан ўтказилганлиги, товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгисининг устуворлигини, товар белгиси, хизмат кўрса тиш белгиси эгасининг гувоҳномада кўрсатилган маҳсулотлар ва хизматларга нисбатан мутлақ ҳуқуқини тасдиқлайди. Товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси рўйхатдан ўтганлиги ҳақидаги гувоҳнома устуворлик белгиланган санадан эътиборан ўн йил давомида амал қилади. Бу муддат тегишли бож тўлаб борилган тақдирда ҳар гал ўн йилга узайтириб борилади. Товар белгиси эгаси бу белгидан фойдаланишда ва уни тасарруф қилишда мутлақ ҳуқуққа эга. Мутлақ ҳуқуқ мазмуни Қонуннинг 26- моддасида белгилаб қўйилган. Бунга асосан товар белгисининг эгаси ушбу 12

белгидан фойдаланишда ва уни тасарруф этишда, шу жумладан, унга ўзга шахслар фойдаланишига рухсат бериш ёки ёки тақиқлаб қўйишда мутлақ ҳуқуққа эгадир. Ўзбекистон Республикасида муҳо фаза қилинаётган товар белгисидан унинг эгаси рухсатисиз ҳеч ким фойдалана олмайди. Товар (хизмат) белгисини қонунда белгиланган тартибда ҳар қанақасига ва ҳар қандай тарзда фуқаролик муомаласига киритиш ундан фойдаланиш деб ҳисобланади. Товар белгисининг эгаси томонидан ёки қонунда белгиланган тартибда лицензия шартномаси асосида шундай ҳуқуқ берилган шахс томонидан товар белгиси қайси товарларга қўйиш учун рўйхатдан ўтказилган бўлса, шу товарларда ва уларнинг ўрови устида ишлатилиши товар белгисидан фойдаланиш ҳисобларида, расмий иш қоғоз ларида, осиб қўйиладиган лавҳаларда, кўргазмалар ва ярмаркаларда экспонатларни намойиш қилишда ишлатиш ҳам ундан фойдаланиш деб топилиши мумкин. Қонуннинг 27-моддасига асосан товар белгисининг эгаси ундан фойдаланиши шарт. Товар белгиси рўйхатдан ўтганлиги тўғрисидаги гувоҳноманинг амал қилиши товар белгиси рўйхатдан ўтказилгандан кейин ишлатилмаган ёки гувоҳноманинг амал қилиш муддатида беш йил давомида узрли сабабсиз умуман фойдаланилмаганда, исталган манфаатдор шахснинг аризасига мувофиқ суд чиқарган қарор асосида муддатидан олдин тўлиқ ёки қисман бекор қилиниши мумкин. Ушбу масалани ҳал этишда товар белгиси эгаси тақдим этган ва товар белгисидан ўзига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра фойдаланилмаганлигини (масалан, корхона реконструкция қилинганлиги, қайта жиҳозланган лиги сабабли ёки бозорда товарга талаб бўлмаганлиги сабабли уни ишлаб чиқариш вақтинчалик тўхтатилганлиги ва ҳоказо) исботловчи далиллар эътиборга олиниши мумкин. Узрли сабабсиз товар белгисидан фойдаланмаслик деганда ушбу товар белгиси ишлатилиши мўлжалланган товарларни ишлаб чиқариш ва муомалага киритишда товар белгисидан фойдаланмаслик тушунилади. 13

Белгиланган қоидага асосан товар белгисидан нафақат товар белгиси эгасининг ўзи фойдаланиши, балки бу белгидан фойдаланиш учун бошқа шахсларга лицензия (рухсатнома) берилиши ҳам товар белгисидан фойдаланиш ҳисобланади. Бинобарин, товар белгисидан белги эгаси беш йил давомида ўзи фойдаланмаган ҳолда, бошқа шахсларга ундан фойдаланиш учун лицензия берилиши ФК 1104-моддаси 1-қисмини қўлламаслик учун асос бўлади. Товар (хизмат кўрсатиш) белгисини бошқа шахсларга ўтказиш . Гувоҳномада кўрсатилган товарлар, ишлар, хизматларнинг бар ча гуруҳлари ёки бир қисмига товар белгиси қўйишдан иборат мутлақ ҳуқуқни белги эгаси шартнома асосида бошқа манфаатдор юридик ёки жисмоний шахсга бериши (ўтказиши) мумкин. Шартномада ўтка зилаётган ҳуқуқ ҳажми аниқ белгилаб қўйилиши лозим. Бундай шартнома ҳақ бараварига ҳам, текин ҳам тузилиши мумкин. Қуйидаги ҳолларда товар белгасига бўлган ҳуқуқнинг бошқа шахсга берилишига йўл қўйилмайди: а) агарда бунда товар ҳақида истеъмолчининг ёки бошқалар нинг чалғишига, янглишишига сабабчи бўлиши мумкин бўлса; б) агарда бундай товарни ишлаб чиқарувчи, тайёрловчи ҳақида истеъмолчининг чалғишига, янглишишига сабабчи бўлиши мумкин бўлса, бундай ҳолларда Патент идораси товар белгисига нисбатан ҳуқуқни бошқа шахсга бериш ҳақидаги шартномани рўйхатдан ўтказишни рад этади. Агарда юқоридаги ҳолатлар ёки улардан бири шартнома тузилганидан кейин вужудга келган бўлса, у ҳолда шартномани бекор қилиш ҳақида талаб билан ваколатли давлат органлари, истеъмолчилар уюшмалари ёки бошқа шахслар мурожаат этишлари мумкин. Шартнома суд томонидан бекор қилинганда унинг бажарилиши натижасида вужудга келган юқоридаги ҳолатларни бартараф этиш тарафларнинг зиммасига юкланиши лозим. Товар белгиси эгаси бу белгидан фойдаланиш ҳуқуқини лицен зия шартномаси асосида бошқа шахсга бериши мумкин. Лицензия шартномасида 14

лицензиат маҳсулотининг сифати лицензиар маҳсуло тининг сифатидан паст бўлмаслиги ва лицензиар ана шу шартга амал қилинаётганлигини назорат этиб туриши тўғрисидаги шарт бўлиши лозим. Товар белгисига бўлган ҳуқуқнинг ҳар қандай асосга кўра бошқа шахсга ўтиши, шу жумладан, уни шартнома асосида (ФК 105-моддаси 1- қисмида белгиланган тартибда) ёки ҳуқуқий ворислик тартибида (юридик шахслар қайта ташкил этилиши оқибатида) бошқа шахсга бериш патент идорасида рўйхатдан ўтказилмоғи лозим. Ушбу талабга риоя қилинмаслик оқибатлари ФКнинг 1106-мод-дасида белгилаб қўйилган. ФКнинг 1106-моддасида товар белгисига бўлган ҳуқуқни бошқа шахсга ўтказиш ҳақидаги шартномалар шаклига қўйиладиган талаб лар белгилаб қўйилган. Бунга асосан товар белгисига бўлган ҳуқуқни бошқа шахсга бериш ҳақидаги шартмомалар ва товар белгисидан бошқа шахсларнинг фойдаланиши учун лицензия бериш ҳақидаги шартнома: а) ёзма равишда тузилиши керак (бунда битимларнинг ёзма шакли ҳақидаги ФКнинг 107-моддаси талабларига тўлиқ риоя қилиниши шарт); б) Давлат Патент идорасида рўйхатдан ўтказилиши лозим (бунда Патент идораси шартномаларнинг қонунга, шунингдек, мақсадга мувофиқлигини, давлат ва жамият манфаатларига хилоф эмаслигини текширади); Патент идорасининг шартномаларни рўйхатдан ўтказиш ни рад этиш ҳақида қарори асослантирилган бўлиши лозим. Бу қарор устидан шикоят билан судга мурожаат қилиш мумкин. Товар белгисига бўлган ҳуқуқни бошқа шахсга ўтказиш ҳақида ги шартнома ва товар белгисидан бошқа шахсларнинг фойдалани шига лицензия бериш ҳақидага шартномаларнинг ёзма шаклига ва рўйхатдан ўтказиш талабига риоя этмаслик шартномаларнинг ҳақи қий эмаслигига сабаб бўлади. Бундай шартномалар ФКнинг 112-мод даси 1-қисмига асосан ўз-ўзидан ҳақиқий ҳисобланмайди. Айни вақт да ушбу қоидадан истиснолар ҳам мавжуд бўлиб, у ФКнинг 112-мод даси 2-қисмида белгилаб қўйилган. Бунга 15

асосан агар давлат рўйхати дан ўтказиш талаб қилинадиган битим керакли шаклда тузилган бў либ, аммо тарафлардан бири уни рўйхатдан ўтказишдан бош тортса, суд бошқа тарафнинг талаби билан битимни рўйхатдан ўтказиш ҳақида қарор чиқаришга ҳақли. Бундай ҳолда битим (шартнома) суд қарорига мувофиқ рўйхатдан ўтказилади. Шартномани давлат рўйха тидан ўтказишдан бош тортаётган тараф шартномани тузиш кечик тирилганлиги туфайли иккинчи тарафга етказилган зарарни тўлашга мажбур. Шартномаларнинг ўз-ўзидан ҳақиқий саналмаслиги оқибатлари ФКнинг 113-114-моддаларида белгилаб қўйилган. Бунга асосан шартнома ҳақиқий бўлмаганида тарафларнинг ҳар бири шартнома асосида олган нарсани бошқа тарафга қайтариб бериши, олинган нарсани аслича, натура ҳолида (шу жумладан, олинган нарса мол-мулкдан фойдаланиш, бажарилган хизмат ёки кўрсатилган хизмат билан ифодаланганда) қайтариб бериш мумкин бўлмаганида эса, агарда шартнома ҳақиқий эмаслигининг бошқа оқибатлари қонунда назарда тутилган бўлмаса, унинг қийматини тўлаши шарт. Ҳақиқий бўлмаган шартнома унинг ҳақиқий эмаслиги билан боғлиқ бўлган оқибатлардан ташқари, бошқа юридик оқибатларга олиб келмайди ва тузилган пайтдан бошлаб ҳақиқий эмасдир. Бинобарин, бундай шартномалар бўйича ижрони талаб қилиш, шартнома шартларини бузганлик учун тегишли жавобгарликни қўллаш ҳақида судга мурожаат қилиш мумкин эмас. Ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмаган битим, шартнома ҳақиқий эмаслиги оқибатларини қўлланиш тўғрисидаги талабни ҳар қандай манфаатдор шахс қўйиши мумкин. Суд бундай оқибатларни ўз ташаббуси билан қўллашга ҳақли. Товар (хизмат) белгисига бўлган ҳуқуқни бузганлик учун жавобгарлик. ФКнинг 1007-моддасида товар белгисига бўлган ҳуқуқни бузганлик учун фуқаролик-ҳуқуқий жавобгарлик асоси, жавобгарлик ҳажми белгилаб қўйилган. 16

Товар белгисидан қонунга хилоф равишда фойдаланиш деганда товар белгисидан қонуний асосга эга бўлмаган ҳолда (товар белгиси эгаси билан ушбу белгига бўлган ҳуқуқни олиш ҳақида шартнома тузмасдан ёхуд товар белгисидан фойдаланишга лицензия олиш ҳақида шартнома тузмасдан) товар белгисидан фойдаланиш тушунилади. Товар белгисидан қонунга хилоф равишда фойдаланаётган шахс қоидабузарликка йўл қўяётганлигини билган ёки билиши лозим бўлган вақтдан бошлаб, қоидабузарликни тўхтатмоғи шарт. Товар белгисидан қонунга хилоф равишда фойдаланган шахс бунинг натижасида товар белгисининг эгасига (баъзи ҳолларда ушбу товар белгисидан фойдаланишга лицензия олган шахсга ҳам) етказил ган зарарларни тўлаши шарт. Бунда ФКнинг 14-моддасида белгилаб қўйилган зарарни қоплаш ҳақидаги қоидалардан келиб чиқмоқ керак. Товар белгиси эгасига етказилган зарар, энг аввало, унинг товар белгиси эгаси сифатидаги ҳуқуқларини тиклаш учун қилган ёки қилиниши лозим бўлган харажатлар, шунингдек, қоидабузар бундай қоидабузарлик натижасида етказилган товар белгисидан қонунга хилоф равишда фойдаланиш натижасида даромад олган бўлса, олин ган даромадлар товар белгиси эгаси (баъзи ҳолларда товар белгиси дан фойдаланишга лицензия олган шахс)га ундириб берилиши лозим. Товар белгисидан қонунга хилоф равишда фойдаланаёттан шахс қоидабузарликни тўхтатиш билан бирга, қуйидаги ҳаракатларни ҳам амалга оширишга мажбур: 1) тайёрлаб қўйилган товар белгиси тасвирларини (этикеткалар, ёрлиқлар, тамғалар, муҳрлар, реклама проспектлари, шу кабилар) йўқ қилиб ташлаши шарт; 2) қонунга хилоф равишда фойдаланаётган товар белгисини ёки чалғитиб юбориш даражасида унга ўхшаши бўлган белгини товардан ёки унинг идиши ва ўровидан йўқотиши (ўчириб ташлаш, қириб ташлаш, қирқиб ташлаш, бўлиб ташлаш) шарт. 17

Юқоридаги ҳаракатларни қоидабузар ўзи амалга оширмаган ҳолда суд томонидан, қоидабузар ҳисобидан мажбурий тарзда амалга оширилади. Агарда қонунга хилоф равишда фойдаланаётган товар белгисини ёки алмаштириб юбориш даражасида унга ўхшаш бўлган белгини товардан, унинг идишидан ва ўровидан йўқотишнинг иложи бўлмаса тегишли товар (идиши, ўрови) йўқ қилиб ташланиши лозим. Йўқ қилиб ташлаш қоидабузар зиммасига юклатилади. Йўқ қилиб юбориш усули йўқ қилиб юборишни амалга оширувчи шахс томонидан танланади. Қоидабузар ўз ихтиёри билан товарни йўқ қилиб юбормаган тақдирда, йўқ қилиб юбориш суд қарори асосида мажбурий равишда амалга оширилади. Бундаги сарф-харажатлар қоидабузар зиммасига юкланади. Товар белгисидан қонунга хилоф равишда фойдаланганлик учун Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси 177- моддасида жавобгарлик белгиланган. Товар чиқарилган жой номига бўлган ҳуқуқ. ФКнинг 1108- моддасида, ҳамда Қонунда товар келиб чиққан(тайёрланган) жойнинг номи тушунчаси, уни ҳуқуқий муҳофаза қилиш асоси, тартиби белгилаб берилган. Ҳар бир мамлакат, минтақа, маълум бир ҳудуд ўз иқлими, ҳавоси, тупроқ таркиби, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ва бошқа табиий шароитлари билан ўзига хосдир. Баъзан бу ўзига хослик ўша ҳудуд доирасида ишлаб чиқариладиган товарлар, бажариладиган ишлар, кўрсатиладиган хизматнинг ўзига хос алоҳида сифатга, белгиларга эга бўлишини белгилайди. Бошқа жойдаги айнан ўшандай ишлаб чиқарилган товарлар, бажариладиган ишлар ёки кўрсатиладиган хизматлар ўшандай сифатга, белгиларга эга бўлмайди. Бинобарин, маълум географик ҳудуднинг табиий шароитлари ёки бошқа омиллар (асосан, ўша жойда яшовчиларнинг касби-кор малакаси, маҳорати) билан узвий боғлиқ равишда тайёрланган товарлар бошқа жойда тайёрланган айнан шундай товарларга нисбатан харидоргир, юқори сифатли, алоҳида хусусиятларга эга, рақобатбардошли ҳисобланади. Бозорда ушбу товар тайёрланган жой номининг ўзи товар маълум сифат хусусиятига эга эканлиги 18

ҳақида ўзига хос сертификат ҳисоб ланади. Масалан, «Боржоми», «Ессентуки», «Тошкент» сувлари, Учқора майизи, Ургут тамакиси, Янгиқўрғон анжири, Қува анори ва ҳоказо. Баъзан товар тайёрланган жойнинг табиий шарт-шароитлари билан эмас, балки ўша жойда яшовчи аҳолининг маълум бир касб-ҳунари, маҳсулот тайёрлашда бўлган алоҳида маҳорати, малакаси ушбу товар сифатини белгилашда алоҳида муҳим омил бўлиши мум кин. Масалан, Чуст пичоғи, Самарқанд нони, Хива гилами ва ҳоказо. Товар чиқарилган (тайёрланган) жой номи сифатида мамлакат номи ишлатилиши (Бразилия кофеси, Эрон гилами, Грузия чойи), аҳоли пункти ёки минтақавий ҳудуд номи (Тошкент суви, Чуст пичо ғи), умуман, қандайдир геотрафик объект номи (масалан, Тянь-Шань суви) қўлланилиши мумкин. Бундай мақсадларда ўша географик объект тарихий номи ишлатилиши мумкин (Шампань шароби, Кагор шароби ва ҳоказо). Бунда энг асосий сабаб ўша жойда ишлаб чиқарилган товарнинг юқори сифати, алоҳида белгиларга эга эканлиги ва худди шу ҳолат товарлар бозорида, харидорлар орасида маълум аҳамиятга эга эканлигидир. Баъзан бу товар ишлаб чиқариш билан эмас, хизмат кўрсатиш билан боғлиқ бўлиши, бу ҳолат кўпинча жойларда тиббий даволаш, хизмат кўрсатиш сифати билан боғлиқ бўлиб, бунда ўша жойдаги балчиқ, минерал сув, ғорлар, ҳаво таркиби, ҳаво зичлиги, атмосфера босими ва ҳоказо ҳолатлар муҳим, белги ловчи омил бўлиши мумкин. Қонуннинг 5-моддасига мувофиқ, мамлакат, аҳоли пункти, жой ёки бошқа жўғрофий объектнинг (бундан буён матнда жўғрофий объект деб юритилади) товарни белгилаш учун ишлатиладиган, унинг алоҳида хусусиятлари тамомила ёки асосан мазкур жўғрофий объектга хос табиий шароитлар билан ёки бошқа омиллар ёхуд табиий шароитлар ва ушбу омилларнинг бирикмаси билан белгиланадиган номи товар келиб чиққан жой номи деб эътироф этилади. 19

Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, товар келиб чиққан жой номига бўлган ҳуқуқ ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилиниши учун қуйидаги шартлар мавжуд бўлиши лозим: 1) маълум жой, ҳудуд ўзининг табиий-иқлим ва рельеф шарт- шароитларига кўра, унда яшовчи аҳолининг касб-кор маҳорати, малакаси туфайли ўзига хосликларга эга бўлиши; 2) бу ўзига хослик ушбу жойда, ҳудудда тайёрланадиган, ишлаб чиқариладиган товарлар, кўрсатиладиган хизматларнинг алоҳида сифати, хусусияти, белгиларини таъминловчи омил бўлиши; 3) юқоридаги ҳолат товарлар бозорида маълум ва машҳур бўлиши талаб этилади. Юқордаги шартлар мавжуд бўлган ҳолдагина товар чиқарилган жой номи уни рўйхатга олиш асосида ҳуқуқий муҳофаза қилинади. Баъзи ҳолларда товар номи географик объект номи билан боғлиқ ёки бир хилда бўлса-да, бироқ товар бошқа жойларда ҳам айнан ўшандай тайёрланиши мумкин (масалан, ахалтекин отлари), бошқа ҳолларда эса бундай ном маълум товарнинг ёки товарлар гуруҳининг номи сифатида умумистеъмолга кириб кетган бўлиши мумкин (голланд пишлоғи, кёльн суви-одеколон ва ҳоказо). Бундай ҳолларда атама товар чиқарилган жой номи сифатида тан олинмайди ва бинобарин, ҳуқуқий муҳофаза мақсадларида рўйхатга олинмайди. Бироқ бу ҳолат бундай маълум ва машҳур номдан инсофсизлик билан фойдаланиб, харидорларни, истеъмолчиларни алдаш, паст сифатли товарларни ўтказиш воситаси сифатида фойдаланилганда ҳуқуқи бузилган шахснинг ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, етказилган моддий ва маънавий зарарнинг қопланишини талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум этмайди. Ҳуқуқи бузилган шахс ФКнинг 11-моддасида кўрсатилган усуллардан фойдаланиб, ўз ҳуқуқини ҳимоя қилишга ҳақли. Қуйидаги белгилар товар келиб чиққан жой номи сифатида рўйхатдан ўтказилмайди: 20

- товар келиб чиққан жой хусусида истеъмолчини чалғитиб қўядиган жўғрофий ном бўлган белгилар; - товар келиб чиққан ҳақиқий жойни расман кўрсатувчи, лекин товар бошқа ҳудудда чиқарилаётганлиги ҳақида янглиш тасаввур берувчи белгилар; - товар тайёрланган жой номи билан боғлиқ бўлмаган жўғрофий номни англатувчи ва Ўзбекистон Республикасида муайян турдаги товар белгиси сифатида умум фойдаланишда бўлган белгилар. Товар чиқарилган жой номи Ўзбекистон Республикаси Патент идорасида рўйхатдан ўтказдирилади. Бунда ФК 1108-моддаси 2-қисмида белгиланган талабларга ишлаб чиқариладиган товарнинг жавоб бериши ва айни ўшандай товар ишлаб чиқарувчининг ўша ҳудуд доирасида фаолият юритиши муҳим омил ҳисобланади (масалан, Сурхондарёда фаолият юритаётган ҳунарманд ўз маҳсулотини Чуст пичоғи деб бозорда сотиши мақсадга мувофиқ эмас). Патент идораси томонидан рўйхатга олиш амалга оширилганидан кейин товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқи ҳақида гувоҳнома берилади. Товар келиб чиққан жой номидан фойдаланиш ҳуқуқи гувоҳно маси маълум муддатга берилади, бу муддат тугагач, у узайтирилиши мумкин. Рўйхатга олишда товарларнинг у тайёрланган жой номи билан боғлиқ равишда сифатга эга эканлигини текшириш учун экс пертиза тайинланиши мумкин. Гувоҳнома амал қилиш муддати даво мида ваколатли давлат органлари, истеъмолчиларнинг уюшмалари товарларнинг махсус сифати, хусусияти, белгилари бўйича талабларга мувофиқлиги устидан доимий назоратни олиб борадилар. Гувоҳноманинг амал қилиши қуйидаги ҳолларда муддатидан олдин бекор бўлади: а) маълум ҳудуд, жой ўша жойда ишлаб чиқарилувчи товарнинг махсус сифати, белгиси, хусусиятини белгиловчи табиий иқлим, рельеф ва 21

бошқа омиллардан маҳрум бўлганда (минерал сув чиқмай қолганда, балчиқ тугаганда, маълум касб-ҳунар билан аҳоли шуғул ланмай қолганда ёки малака, маҳорат йўқотилганда); б) ишлаб чиқариладиган товарнинг махсус сифат, белги, хусу - сиятларга эга бўлиши ҳақидаги талабларга риоя қилинмаган тақдирда; в) жой номи товар ёки товарлар гуруҳи номи сифатида умумис - теъмолга кириб қолганда. Товар чиқарилган жой номини рўйхатга олиш, бу номдан фойда ланиш ҳуқуқи ҳақида гувоҳнома бериш, рўйхатга олишни ҳақиқий эмас деб топиш, рўйхатга олиш ва гувоҳноманинг амал қилишини тўхтатиш, уларнинг бекор бўлиши тартиби ва шартлари махсус қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқи . Товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўл ган шахс бу номни товарда, идиши ва ўровида, рекламаларда, босма маълумотларда, ҳисоб варақаларда ишлатиш, шунингдек, ушбу товарнинг фуқаролик муомаласига киритилиши муносабати билан (сотиш, ижарага бериш, намойиш этиш ва ҳоказолар) жой номидан бошқача тарзда фойдаланишга ҳақлидир. Товар чиқарилган жой номи товар белгиси билан биргаликда, шунингдек, ўзи мустақил, алоҳида равишда ишлатилиши мумкин. Саноат мулки объектларининг бошқа турлардан фарқли равиш да товарларнинг келиб чиқиш жойи номидан фойдаланиш ҳуқуқи у ёки бу шахсга монополия (танҳолик) асосида тегишли бўлмайди. Бу ҳуқуқ тегишли мамлакат, жой, ҳудуд доирасида ўша турдаги товарни тайёрлаш бўйича хўжалик фаолиятини амалга ошираётган барча шахсларга тегишли бўлиши мумкин (ФКнинг 1108-моддаси 1-3-қис мида белгиланган талабларга риоя қилинган ҳолда). Бинобарин, маса лан, Чуст ҳудудида фаолият юритувчи барча пичоқсоз – ҳунарманд лар «Чуст пичоғи» деган номдан фойдаланиш ҳуқуқи ҳақида гувоҳ нома сўраб, Патент идорасига мурожаат этишга ҳақлидирлар. Бунда бир неча ҳунарманд биргаликда ҳам, бир-бирларидан 22

мустақил, ало ҳида тарзда ҳам рўйхатга олинишлари мумкин. Уларнинг ҳар бири товар ишлаб чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқига эга. Юқорида кўрсатилгандай, товар чиқарилган жой номидан фой даланиш мутлақ монопол ҳуқуқ эмас, бу ҳуқуқ бир вақгнинг ўзида ФКнинг 1108- моддасида белгиланган талабларга риоя қилинганда чексиз, номуайян доирадаги шахсларга тегишли бўлиши мумкин. Худди шу сабабли товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқу қининг бошқа шахсга берилишига, унинг бошқа шахсга ўтказилиши га, унинг лицензия асосида фойдаланиш учун берилишига йўл қўйил майди, бу ҳақдаги битим ва шартномалар ўз-ўзидан ҳақиқий ҳисобланмайди. Ўзбекистон Республикасида унинг ҳудудидаги (давлат чегарала ри ичида жойлашган) товарлар чиқарилган жойларнинг номлари (вилоятлар, туманлар, шаҳарлар, қишлоқлар, тоғлар, дарёлар ва бош қа географик объектлар) ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилинади (яъни бу номдан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқлари учинчи шахсларнинг тажовузларидан қўриқланади). Бошқа давлатдаги товар ишлаб чиқарилган жой номи Ўзбекис тон Республикасида ҳуқуқий муҳофза қилиниши учун қуйидаги икки шарт бир вақтнинг ўзида мавжуд бўлиши шарт: а) агарда бу ном товар чиқарилган мамлакатда рўйхатдан ўтказилган бўлса; б) сўнгра Ўзбекистон Республикаси Патент идорасида ҳам белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган бўлса. Бинобарин, бошқа давлатда товар ишлаб чиқарилган жой номи шу давлатнинг ўзида ҳуқуқий муҳофаза қилинмаса, у Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ҳам ҳуқуқий муҳофаза қилинмайди. Товар чиқарилган жой номидан ноқонуний фойдаланганлик учун жавобгарлик . Товар чиқарилган жой номидан қонунга хилоф фойдаланиш де ганда, энг аввало, бунга тегишли гувоҳномаси бўлмаган ҳолда товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш тушунилади. Шунингдек, ишлаб 23

чиқараётган товари махсус сифатга, хусусиятга, белгига эга бўл май қолгани сабабли гувоҳномасининг амал қилиш муддатидан ол дин тўхтатилган ёки бекор қилинган шахс томонидан товар чиқа рилган жой номидан фойдаланиш тушунилади. Товар чиқарилган жой номидан қонунга хилоф фойдаланиш натижасида, энг аввало, товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш га қонуний ҳақли бўлган шахсларнинг ҳуқуқлари бузилади, қолавер са, кўп ҳолларда товар чиқарилган жой номидан ғайриқонуний фойдаланиш натижасида истеъмолчилар алданади, уларга паст сифат ли товарлар махсус сифатли, хусусиятли, белгили товар сифатида ўтказилади. Айни вақтда, бу ҳолат келгусида товар чиқарилган жой номи ишлатилган ҳар қандай товарларга нисбатан ҳам ишончсизлик вужудга келишига сабаб бўлади. Шу сабабли ҳам товар чиқарилган жой номидан қонунга хилоф равишда фойдаланишга қарши курашда товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи ташкилотлар алоҳида мавқега ва ҳуқуқларга эга. Чунончи: 1) товар чиқарилган жой номидан қонунга хилоф равишда фойдаланаётган шахсдан ҳуқуққа хилоф ҳаракатларни тўхтатишни; 2) товардан, унинг идиши ва ўровидан, бланкалар, рекламадан ва бошқа ҳужжатлардан қонунга хилоф равишда фойдаланаётган номни ёки шу ном билан адаштирадиган даражадаги ўхшаш белгиларни йўқ қилиб ташлашни; 3) агарда товардаги, унинг идиши ёки ўровидаги жой номи ёки унга ўхшаш белгиларни йўқ қилиб, ўчириб ташлашнинг иложи бўл маса, тегишли равишда товарнинг идиши ва ўровини олиб қўйиш, муомаладан чиқариб олиш ва йўқ қилиб ташлашни талаб қилишга ҳақли. Қоидабузар ушбу талабларни ихтиёрий бажаришдан бош тортганда, у мажбурий равишда ва қоидабузар ҳисобидан амалга оширилади. Товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахс бу ҳуқуқни бузиб, жой номидан қонунга хилоф равишда фойдаланган 24

шахсдан бунинг натижасида ўзига етказилган зарарларнинг тўла қопланишини талаб қилишга ҳақли. Бунда ФКнинг 14-моддасида назарда тутилган қоидалар қўлланади. Товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахсга етказилган зарар қуйидагиларда намоён бўлиши мумкин: 1) қонунга хилоф ҳаракат натижасида бозорда унинг товарларининг ўтмай қолиши, шу сабабли ишлаб чиқариш ҳажмини қисқар тириши, тўхтатиб қўйишга мажбур бўлиши; 2) қонунга хилоф ҳаракат натижасида ололмай қолган, бироқ у содир бўлмаганда одатдаги нормал фуқаролик муомаласида олиши мумкин бўлган даромад (жой номи қўлланиладиган товарлар ёхуд товарлар гуруҳи бўйича); 3) қоидабузар томонидан паст сифатли товарларнинг жой номидан фойдаланиб, муомалага киритилиши натижасида истеъмолчиларда жой номи ишлатилган товарларга нисбатан ишончсизлик ҳолати ва унинг оқибатларини бартараф этиш бўйича харажатлар. Қоидабузар томонидан жой номидан ғайриқонуний фойдаланиш натижасида олинган даромад бу номдан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахс (шахслар) фойдасига ёки ўша тегишли ҳудуд бўйича давлат бюджети ҳисобига ундирилиши мақсадга мувофиқдир. «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида» ги 1996 йил 26 апрелда қабул қилинган қонуннинг 5-6-моддаларига асосан истеъмолчи товар ишлаб чиқарган шахс, унинг жойлашган жойи, товар ҳақида маълумотлар билан таъминланиши лозим. Ушбу Қонуннинг 7- моддасига асосан, агарда товар ишлаб чиқарувчи ўзи ёки товар ҳақида ёлғон маълумотлар бериш натижасида истеъмолчи га сифати паст товар ўтказилса, истеъмолчи шартномани бекор қи лишга ва зарарнинг ундирилишини талаб қилишга ҳақли. Товарнинг келиб чиқиши жойининг номи саноат мулкини муҳофаза қилиш бўйича Париж Конвенцияси доирасида ҳам ҳуқуқий муҳофаза 25

объекти ҳисобланади. Шунингдек, буюмларнинг чиқарил ган жойларини нотўғри ёки ёлғон кўрсатганлик учун санциялар (жазо чоралари) ҳақидаги 1891 йил 14 апрелдаги Мадрид битимида товар нинг чиқарилган жойи ҳақида янглишишга сабаб бўлувчи белгилар, номларни қўйганлик учун санкциялар белгиланган. Буюмларнинг келиб чиқиш жойлари кўрсаткичларини ҳимоя қилиш ва уларни хал қаро қайд этиш ҳақидаги 1958 йил 31 октябрдаги Лиссабон иттифоқи органи товар чиқарилган жой номларини қайд этиш механизмини ишлаб чиқди ва амалга оширмоқда. Дунёнинг деярли барча давлатларида товарларнинг чиқарилган жойлари номларидан ғайриқонуний фойдаланиш, бу жойлар номлари ҳақида нотўғри ёки ёлғон маълумот бериш ғирром рақобатнинг кўринишларидан ҳисобланади ва тегишли жавобгарлик чоралари (зарарларни тўлатиш, ҳудудга олиб келишни тақиклаш, арест солиш, товарни йўқ қилиб ташлаш ва ҳоказолар) кўрилишига сабаб бўлади. «Ўзбекистон Республикасининг товар бозорларида монополистик фаолиятни чеклаш ва рақобат тўғрисида» ги 1996 йил 27 декабрда қабул қилган Қонуннинг 8-моддасига асосан юридик шахснинг интеллектуал фаолияти натижаларидан ва уларга тенглаштирилган индивидуаллаштириш воситаларидан, маҳсулотни, хизматлар бажаришни индивидуаллаштириш воситаларидан қонунсиз фойдаланиб товар сотиш, товарнинг хусусияти, уни тайёрлаш усули ва жойи хусусида истеъмолчини чалғитиш инсофсиз рақобат ҳисобланади ва тақиқланади. 26

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 2014. 2.Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси. Т.: Адолат, 2014. 3. Муаллифлар жамоаси. Фуқаролик ҳуқуқи. Дарслик. Т.: 2008. 4. Ўзбекистон Республикаси фуқарлик кодекси шарҳ: Профессионал шарҳлар. Т 2. / Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. – Тошкент: Baktria press, 2013, - 768 б. 27

O'xshashlar

Тадбиркорлик фаолиятининг объекти сифатида мулк

Фуқаролик ҳуқуқининг объектлари

Фуқаролик ҳуқуқи тушунчаси, тамойиллари, тизими. Фуқаролик ҳуқуқининг манбалари. Фуқаролик ҳуқуқий муносабат

Топшириқ шартномаси. Воситачилик шартномаси. Мол-мулкни ишончли бошқариш

Тадбиркорларнинг ҳуқуқлари, бурчлари, жавобгарлиги ва ҳуқуқий кафолатлари