Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқи ва эркинликларига қарши жиноятлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқи ва эркинликларига қарши жиноятлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.3701171875 KB

Ko'chirib olish

Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ и ва эркинликларига қарши жиноятлар Режа: 1 . Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши жиноятлар тушунчаси ва юридик таҳлили. 2 . Фуқароларнинг тенг ҳуқуқлигини бузганлик учун жиноий жавобгарлик. 3 . Фуқаролар ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик. 4 . Сайлов ўтказиш тартиб қоидалари ва сайлов ҳуқуқларига қарши жиноятлар. 5 . Меҳнат қилиш ҳуқуқини бузганлик учун жавобгарлик. 6 . Муаллифлик ёки ихтирочилик ҳуқуқларини бузганлик учун жавобгарлик

1. Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши жиноятлар тушунчаси ва юридик таҳлили. 2. Фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилигини бузиш (141-модда). Конституциянинг 18-моддасида «Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бирхил ҳуқуқ ва еркинликларга ега бўлиб, жинси, ирки, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътикоди, шахси ва ижтимоий мавқеи-дан катъи назар, қонун олдида тенглиги белгиланади». Жиноятнинг бевосита обекти – фуқаронинг шахсий ҳуқуқларини тарғи-боти Жиноятнинг предмети бўлиб фуқаронинг нафакат Ўзбекистон Респуб-ликаси Конституциятитуцияси, балки халқаро хужжатда тутилган ҳуқуқлари киради. Объектив жихатдан жиноят фуқароларнинг жинси, ирки, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, шахсий ёки ижтимоий ҳолатидан келиб чиккан холда, ҳуқуқларининг бевосита ёки билвосита бўзилиши ёки чекланишида намоён бўлади. Ҳаракат оркали содир этилган жиноятга қасддан фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва эркинликларидан фойдаланишга тускинлик қилиш киради. Ҳаракатсизлик оркали содир этилган жиноятга эса худи шу ҳуқуқ ва эркинликлардан фойдаланишга кумак бермаслик киради. Жиноят фуқароларнинг ҳуқуқларини жинси эркинликларига зарар етиш ёки етмаслигидан катий назар бузиш ёхуд чеклашнинг бошланган вақтидан тугалланган деб топилади. Жиноятнинг таркиби бўлиши учун, ирки, миллати, тили, динидан катъий назар фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ёки имтиёзларини

бузиш ёки чеклаш учун ҳаракат ёки ҳаракатсизликнинг ўзи кифоядир шу сабабдан бу жиноятга нисбатан суиқасд истисно қилинади. Субъектив томондан фуқароларнинг тенг ҳуқуқлийлигини бузиш англанган холда содир этилган жиноятдир. Мақсад бевосита ёки билвосита бўлиши мумкин. Бунда килмишнинг аниқ мақсади бўлмаслиги мумкин. Асосийси жиноятнинг сабабидир, яъни айбдорнинг содир этган килмиши жабрлананувчиниг ЖКнинг 141-моддаси 1-қисмида кўрсатилган вазиятларга таалуқли бўлиши керак. Жиноятнинг субъекти – 16ёшга тўлган со ғ лом, жисмоний шахс. Жиноят субъекти лавозимдаги шахс бўлган холларда содир этилган жиноят зарур бўлганда (мансаб ваколатини суистеъмол қилиш (ЖК 205- модда) ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш (ЖК 206- модда) каби белгилар бўлганида) ЖКнинг тегишли моддаси Махсус қисми билан кушимча равишда квалификация қилиш зарур. 2.1. Фуқароларнинг турар жой дахлсизлигини бузиш (142-модда). Турар жой дахлсизлиги Ўзбекистон Республикаси Конституциятиту-цияси билан кафолатланади, яъни Конституциятитуциянинг 27-моддасида хеч ким қонун назарда тутган холларда ва тартибдан ташкарибировнинг турар жойига кириш, титув утказиш ёки уни кўздан кечириши мумкин эмас, деб кайд этиган. Жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб фуқароларнинг турар жой дахилсизлиги бўйича Конституциятитуцион ҳуқуқини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Кушимча объект сифатида, шахсий дахлсизлик, соглик шахсий эркинликни таъминловчи ижтимоий муносабатлар кулланилади. Объектив томон турар жойга унда яшовчиларэркига хилоф равишда зўрлик ишлатиб гайриқонуний бостириб киришдан иборатдир.

Турар жой деб одамларнинг доимийёки вахтинчалик яшаши учун мулжалланган жой (шахсий уй, квартира, ховли, мехмонхона хамаси ва х.к.) тушунилади. Шунингдек юкоридагиларнинг дам олиш мол-мулк саклаш, яшовчиларнинг бошқа зарур эхтиёжларини кондиришучун ишлатиладиган таркибий кисимлари (балкон, ойнаванд айвонлар ва х.к.) хам турар жойга киради. Омборлар, гаражлар, ёки бошқа хўжалик хоналари одамлар яшаши учун мулжаланмаган бўлса турар жой ҳисобланмайди. Ноқонуний бостириб кириш 142–модда. Агар турар жойга унда яшовчи ларнинг эрки хилоф равишда зўрлик ишлатиб гайриқонуний бостириб кириш билан боглик бўлган ҳолатда килмиш ЖК 142– моддасига кўра жиноий жавобгарликни келтириб чиқаради. Мабодо гайриқонуний бостириб кириш зўрлик ишлатмасдан содир этилган ҳолатда айбдорнинг ҳаракатлари жиноий жазоланмайди. Бундай ҳолатларда айбдорнинг ҳаракатларини жиноятлар мажмуасига кўра ЖК шахсига нисбатан жиноятлар учун жавобгарликни назарда тутадиган моддалари бўйича жазолаб бўлмайди. Зўрлик рухи жихатдан хам бўлиши мумкин. Бостириб кирганда жабирланувчига нисбатан ишлатилган зўрлик ЖК нинг 142-моддасида назарда тутилган жиноий илатлардан кўра оғирок жиноят ҳисобланмасагина юукоридаги ҳолат назарда тутилади. Жиноят зўрлик ишлатиб турар жойга бостириб кириш вақтидан бошлаб вужудга келган оқибатлардан катъи назар, тамомланган деб топилади. Агар турар жойга унда яшовчиларнинг эркига хилоф равишда зўрлик ишлтиб гайриқонуний равишда бостириб кириш мансабдор шахс томонидан содир этилганда, унинг ҳаракатлари ЖК 206-моддаси бўйича квалификация қилинади.

2.2. Хат ёзишмалар, телефонда сузлашув, телеграф хабарлари ёки бошқа хабарларнинг сир сакланиши тартибини бузиш (143- модда). Жиноятнинг бевосита объе кти бўлиб фуқароларнинг хат- ёзишмалари, телифонда сузлашув, телеграф хабарлари ёки бошқа хабарларни сир саклаш хкукидан фойдаланишини таъминловчи ичтимоий муносабатлар киради. Объектив томондан ЖК нинг 143 моддасида назарда тутилган жиноят. Хат –ёзишмалари, тел е фонда с ў злашу в , телеграф хабарлари сир саклаш тартибини бузганда худди шундай жиноят учун маъмурий жавобгарлика аввал хам тортилган бўлса ҳолатда ифодаланади. Эгасининг розилигисиз ёки бундай танишув учун ҳуқуқий асоснинг йўқлиги (жиноят-кидирув ишлари муносабати билан суд карори ёки пракурор санкцияси) хам тартибни бузиш ҳисобланади. ЖПК нинг 166-моддаси (почта–телеграф жунатмалари арести) ва 167–модда c и (почта-телеграф жўнатмаларини кўздан кечириш ва олиш ) асосида почта-телиграф жунатмаларини хибисга олиш бу жунатмаларни кўздан кечириш очиш ҳолатлари факатгина пракурор санкцияси суд белгиларига кўра амалга ошириши мумкин. Телефон сузлашувларини ёки бошқа алока воситалаирда олиб борилаётган мулокатларни эшитиш хом пракурор санкцяси ёки белгилаши билан амалга оширилиши лозим 143- модда 3 қисми. Хат- ёзишмалари, телифон сузлашувлари, рухсатсиз ошкор этилиши вақтидан бошлаб жиноят тамомланган деб топилади. Суб ъе ктив жихатдан ЖК нинг 143- моддасида назарда тутилган жиноят англанган холда содир этилади. Шахс бегона хат–ёзишмалар ва бошқа малумотлар билан таишёдганда, бегона телефон сузлашувларини эшитаёдганида фуқароларнинг кониститутцион ҳуқуқини поймол этаётганини билади ва шуни ҳимоялайди. Жиноятни квалификация

қилишда унинг сабаб ва мақсади ахамият касб этмайди, лекин жазо белгиланаёдган такдирда назарда тутилиши керак. Коп холарда жиноятни сабаби одди одамий кизикувчанликдан келид чикади. Кўрилаёдган жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган соглом, жисмоний шахс бўлади. 3. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатлар бузиш(144-модда) Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари қабул қилиш ва кўриб чиқишни қонунга хилоф равишда рад этиш, уларни кўриб чиқишни қонунга хилоф равишда рад этиш, уларни кўриб чиқиш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш, ёзма ёхуд электрон шаклда жавоб юбормаласлик, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларга зид қарор қабул қилиш, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқларини тикланиши, мурожаат муносабати билан қабул қилинган қарорнинг бажарилишини таъминламаганлик ёки жисмоний шахсларнинг шахсий ҳаёти тўғрисидаги ёхуд юридик шахсларнинг фаолияти тўғрисидаги маълумотларни уларнинг розилигисиз ошкор этиш, худди шунингдек жисмоний ва юридик шахсланинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларни бошқача тарзда бузиш жисмоний ва юридик шахсланинг ҳуқуқларига, эркинликларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд жамият ва давлат манфаатларига жиддий зиён етказилишига сабаб бўлса, 3. Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун хужжатларини бузиш (144- мода). Ариза, таклифлар ёки шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва вақтида куриб чиқилиши керак.

Жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб фуқаролар ва юрининг аризалари таклиф, шикоят-лари билан ваколатли давлат органларига муассаса лар, халк вакилларига мурожаат қилишни таъминловчи ижтимойи муносабатлар ҳисобланади. Содир этилган жиноят натижасида қандай зарар етказилишига қараб, фуқаронинг махсус, қадр –киммати, шахсий мулк ҳуқуқини таъминловчи ижтимоий муносабатлар қонуниликни бўзилишининг кушимча объектив томони бўлиб, мурожатни куриб –чиқишдан сабабсиз бош тортиш, мурожатни куриб- чиқиш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш, асоссида, қонунга зид карор қабул қилиш ёхуд фуқароларнинг шахси ҳаётига доир маълумотларни имкор этиш, шунингдек фуқароларнинг мурожатлари тўғрисидаги қонун хужатларини, фуқароларниг ҳуқуқлари ёки фуқаролар, жамият ва қонун билан мухофаза этиладиган манфатлари жиддий зарар етказадиган холда бузиш ҳисобланади. Мурожаатларни куриб чиқишни асоссиз рад этиш ҳаракат (рад этиш ҳақидаги резолюция ёки ариза) ёки ҳаракатсизликда (субъектнинг уз Конституциятитутциявий мажбуриятини бажармаслиги, фуқароларнинг мурожаатларини куриб чиқиш ҳуқуқларини поймол қилиш) намоён бўлади. Узрли сабабларсиз мурожаатларни куриб чиқишни муддатини бузишга асоссиз холда мурожаатларни куриб чиқишни қонун билан белгиланган муддатини бузиш, тегишли муассасага мурожаатларни куриб чиқишни мақсадида уз муддатида юбормаслик киради . Узли сабаблар сифатида факат объектиф жихатдан ҳолатлар( )ва субъектив ҳолатлар (масалан, мурожаатларни куриб чиқишга масъул шахснинг бетоблиги) намоён бўлиши мумкин.

Қонунга хилоф карорнинг қабул қилиниши- бу мурожаатдаги масаланинг амалдаги қонунчилик меъёрларини бузган холда хал қилинишидир. Мурожаатларни куриб чиқиш жараёнида аниқланган ҳар қандай фуқаронинг шахсий ҳаётига тегишли бўлган маълумотларни, фуқаронинг шундай мурожаат қилган ёки қилмаганидан катъи назар, таркатиш, фуқароларнинг шахсий ҳаёти ҳақидаги маълумотларни ошкор этиш ҳисобланади. ЖКнинг 144-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг юбъекти бўлиб, фуқарони давлат оранига, корхона муассаса, ташкилот ёки жамият бирлашмасига мурожат қилганлиги ёки мурожатда баён этилган танкид, шунингдек бошқача шакилда танкид қилганлиги учун мансабдор шахс томонидан таъкиб қилиниши ҳисобланади. Таъкиб қилиш деганда, мансабдор шахснинг қасддан фуқароларнинг мехнати, тураржой, мулки ва бошқа ҳуқуқларини ёки қонун билан мухофаза этиладиган манфаатларини чеклашни тушуниш лозим. Фуқаронинг давлат органига, корхоно, муассаса мурожати ёки мурожатдаги танкид учун такиб қилинади. Бундай ҳолатлар масалан, ноқонуний равишда ишдан бушатиш, асоссиз равишда каммаошли ишга утказиш, қонуний имтиёзлардан махрум қилиш ваҳоказо. ЖКнинг 144-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят, жабрланув-чи учун бирор зарар етиш-етмаслигидан катъи назар, таъкиб қилинган дамдан бошлаб тугаланган ҳисобланади. Фуқароларнинг мурожаатлари тўғ-рисидаги қонунни мансаб ваколатига эга бўлган шахс томонидан бўзилиши ҳолатлари фуқаролар, жамият вадавлатнинг ҳуқуқларига ёки уларнинг қонун билан мухофаза этиладиган манфаатларига жидди зарар етказилганда унинг ҳаракатларини ЖК 106- моддалари бўйича бахолаш зарур. ЖКнинг 144-моддаси 1-қисми бўйича жиноятнинг субъекти 18-ёшга тўлган, соглом жисмони шахс, давлат

муассасаларида ёки ўзини-ўзи бошқариш органларида маълум ловозим эгаси бўлиши, яъни, махсус субъект аломатларига эга бўлиши керак. ЖКнинг 144-моддаси 2-қисми бўйича эса факатгина мансабдор шахс субъект бўлиши мумкин. 3.1. Виждон эркинлигини бузиш (ЖК 145 - модда). 145–модда 1-қисми. Виждон эркинлигини бузишнинг асоси бевосита объекти Конституция бўлиб, кафолатланган виждон ва эътикод эркинлигини, диний ташкилотларнинг қонуний фаолиятини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Қўшимча бевосита объект бўлиб фуқаролар соглиги ҳимояси бўйича ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. ЖКнинг 145-моддаси жиноят таркибининг учта турини назарда тутади Обўктив томонидан Ж К. нинг 145-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят диний ташкилотнинг қонуний фаолияттга ёки диний маросимларни утказишга тускинлик қилишда намоён бўлади. 145-модда. 3-қисми объектив томондан жиноят диний ташкилотлар - нинг қонуний фаолиятига ёки диний урф–одатларни амалга оширишга каршилик кўрсатишда ифодаланади. Каршилик кўрсатиш диний муассаса - ларнинг фаолятига тускинлик қилишда (масжит ва черковларни ёпиб қўйиш) ёки диний маросимларни утказишга йўл куймасликка қаратилган ҳаракат - ларни содир этиш ( никох укиш, суннат қилиш, жаноза укиш ёки мархумни дафн этиш ва ҳоказолар ) да ифодаланиши мумкин. Қонун чегарасида амалга оширилаёдган ва фуқароларнинг ҳуқуқларини поймол қилишга йўл қуйил - майдиган диний маросимларни утказишга тускинлик қилиш ҳолати жиноят ҳисобланади.

Диний ташкилотларнинг қонуний фаолиятига ёки диний маросимларни бажаришга каршилик кўрсатишга қаратилган ҳаракатнинг содир этилган ватидан бошлаб ЖКнинг 145-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят тамомланган ҳисобланади. ЖКнинг 145-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томонига вояга етмаган фуқароларни уз хохишига карши, ота- оналари ёки уларнинг урнидаги шахслар хохишига карши диний ташкилотларга жалб қилиш, ҳамда диний таълимотларини ургатиш киради. Вояга етмаган шахсларни диний ташкилотларга ноқонуний тарзда жалб қилишга турли йўлар билан диний ташкилотларнинг фаолиятида иштирок этишга (алдаш, моддий рагбат ваъда килиб, қасос, қўрқитиш, қасос олиш туйгусини сингдириш, кўраолмаслик ёки бошқа сабабларни кўрсатиб) мажбурлаш ёки кундириш ҳолатлари киради. Бунда кундириш деганда айибдар вояга етмаган шахсдан турли йўл билан ота-она сининг ёки уларни урнидаги шахслар хохиш-истакларига карши бирор-бир диний ташкилот фаоллиятида иштрок этиш истагини вужудга келтиришга ҳаракат қилади. Мажбурлаш деганда 18-ёшга етмаган шахсни уз хохишига карши диний ташкилот фаолиятида иштирок этишга мажбур қилишга тушунилади. . ЖКнинг 145-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят вояга етмаган шахсларни диний ташкили фаоллиятида иштирок этишга кундириш ёки ноқонуний тарзда уз истагига карши динга ургатиш ҳолатлари содир этилган дамдан бошлаб жиноят тамомланган ҳисобланади. ЖКнинг 145-моддаси 3-қисмида назарда тутилган виждон эркинлигини бузишнинг объектив томони диний фаолиятининг:

-Фуқароларнинг уз фуқаролик ҳуқуқларини амалга оширишлари ёки фуқаролик бурчларини бажаришларига (масалан дам олиш ҳуқуқи, касбий бурч, ота-оналар бурчи ва хакозо) тускинлик қилиш. - Мажбурий бадаллар йиғиш ва диндорлар дан пул йиғиш, ёки инсон шаънини ва кадрини паймол қилувчи жазо куллаш (масалан, диний маросимларга факат модий хисса кушиш, курбонлик қилиш шарти билан катнашишга рухсат бериш); у ёки бу диний қонун коидаларни бузганларга нисбатан “Жарима санкцияларини” куллаш ёки шахс шаъни, кадр-кимматини паймол қилиш даражасида муомала қилиш. -Диний таълимот олиш ва фуқаро томонидан динга бўлган муносабати, динга эътикод қилиши ёки қилмаслиги, диний маросимлар, ва тадбирларда иштирок этиши ёки иштирок этмаслигига мажбурлаш (бу ҳолатда мажбурлаш коида бўйича жабрланувчига рухий таъсир утказиш, кундириш, таҳдид қилиш ёки кўрсатилган амалларни бажаришга мажбур бўладиган шароит яратиш йўли билан амалга оширилади.); -Баданга енгил ёки ўртача оғир шикаст етишига олиб келадиган диний маросимларни (масалан, инсоннинг бирор аъзосига озор бериш, узок вақт очлик саклаш ёки ЖКнинг 105 ёки 109 моддаларида назарда тутилган оқибатларга олиб келган кийнокни амалга ошириш ) утказувчи ташкилот билан ЖКнинг 145-моддаси 3- қисмида назарда тутилган жиноят, шикаст етган вақтдан бошлаб тамомланган деб топиладиган енгил ёки ўртача оғирликдаги тан жарохатлари етишига олиб келадиган диний маросимларни ташкил этиш жиноятидан ташкари, юкорида кўрсатилган ҳаракатлар келиб чиккан оқибатларидан катъи назар содир этилган дамдан бошлаб тамомланган деб топилади. Субъектив томондан ЖКнинг 145-моддасида назарда тутилган жиноят қасддан деб тавсифланади. Айбдор уз ҳаракатларининг ижтимоий

хавфлилигини англайди ва уларни амалга оширишни хохлайди. ЖКнинг 145-моддаси 3-қисмида назарда тутилган енгил ёки ўртача оғирликдаги тан жарохатлари етишига олиб келадиган диний маросимларни утказишни ташкил қилишда виждон эркинлигини бузиш жинояти мустаснодир.Ушбу жиноий ҳаракат айбнинг оғир формаси ҳисобланади (ҳаракатни англаш ва оқибатларини уйламаслик). Агар айбдор кўрсатилган оқибатларнинг келиб чиқишини хохласа содир этилган ҳаракатни ЖКнинг 105 ёки 109- моддаларига биноан квалификация қилиш керак. Жиноятни квалификация қилиш учун сабаб ва мақсад ахамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти – ҳар бир 16 ёшга тўлган ақли расо, жисмоний шахс бўлиши мумкин.. 4. Сайлов ўтказиш тартиб қоидалари ва сайлов ҳуқуқларига қарши жиноятлар Сайловлов ёки референдум ташкил қилиш, уларни ўтказиш ҳақидаги қонун хужжатларини бузиш (146-модда) Ўзбекистон Республикаси Конституциятитутциясининг 9- моддасига биноан ва ижтимоий ҳаётнинг энгмухим масалалари умумхалк овозига (референдумерендумга) қуйилади. Референдумерендумни утказиш тартибини «Референдум тўғрисида»ги қонун белгилайди . Жиноятнинг бевосита объекти бўлиб фуқароларнинг хам актив, хам пассив сайловлов ҳуқуқидан, референдумда иштирок этиш ҳуқуқи ҳамда урнатилган тартибда сайлов ва референдум утказиш ҳуқуқидан фойдаланишини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади.

Объектив томондан ЖКнинг 146-моддасида назарда тутилган жиноят қуйидаги ҳаракатларнинг бирида ифодаланади: Овоз бериш яшринлигини бузиш; овоз бериш бюллетенлари ёки имзо варакаларига сохта ёзувларини киритиш; била туриб овозларни нотўғри ҳисоб- китоб қилиш; Сайлов ёки Референдум хужжатларини алмаштириш деганда хужжатнинг асл нусхасини калбакисига алмаштирб қўйишни тушуниш керак. Бюллетенлар ёки имзо варакаларига сохта ёзувларни киритиш деганда асл хужжатларга бошқа ёзувларни киритиш натижасида хужжатни бузиш тушунилади. Алмаштириш ва бузиш калбакилаштиришнинг турли куринишлари ҳисобланади. Била туриб овозларни нотўғри ҳисоблаш овоз беришда катнашганларни амалда маъқўллаб ёки маъкулламай карши овоз берганликларини амалда у ёки бу номзод фойдасига онги равишда кўпайтириш ёки камайтиришдан иборат. Сайлов ёки референдумни ташкил этш, утказиш тўғрисидаги қонунни бузишга қаратилган ҳаракатларинг бирортасини содир этиш вақтидан бошлаб, ЖКнинг 146- моддасида кўрсатилган жиноят тамомланган ҳисобланади. Субъектив томондан бу жиноят англанган холда смодир этилади . Сайловлов ташкил кили шва утказиш тўғрисидаги қонунчиликни бўзиб, субъект уз ҳаракатлдарини ижтимоий хавфли эканлигини, сайлов ёки референдум натижаларининг бўзилиши мумкинлигини англайди ва бу оқибатнинг келиб чиқишини хохлайди.

Жиноят субъекти – махсус. Қонунда белгиланганидек факат (18 ёшга етган ) мансабдор шахслар жинят субъекти була олади, сиёсий партиялар ёки фуқаролдарнинг уз- ўзини бошқариш органлари вакиллари, ташаббускор гурухлар ёки сайловлов комиссиялари ёхуд референдумерендум комиссиялари аъзолари жиноятнинг субъекти бўлишлари мумкин. 4.1. Сайлов ҳуқуқининг ёки ишончли вакил ваколатларининг амалга оширилишига тўсқинлик қилиш (147-модда). Жиноятнинг бевосита объектига фуқароларнинг сайлаш ёки сайланиш, сайлов ва референдумда эркин иштирок этиш, саловолди тарғиботларини олиб бориш, депутатликка ёки Ўзбекистон Республикаси президентлигига номзод шахснинг ишончли вакиллари сифатида уз ваколатларини эркин амалга ошириш ҳуқуқини таъминловчи ижтимоий муносабатлар киради. Жкнинг 147- моддасида назарда тутилган жиноят объектив томондан зўрлик ишлатиш, алдаш, қўрқитиш ёки огдириб олиш йўли билан фуқаронинг сайлов ҳуқуқларини эркин амалга оширишда тускинлик қилишда ёки депутатликка ёки Ўзбекистон Республикаси президентлигига номзод шахсларнинг ишончли шахслари ваколатларини амалга оширишга йўл куймасликда ифодаланади. Тускинлик қилиш қонунда кўрсатилган усул билан фуқарога уни сайлов ҳуқуқларини амалга оширишдан махрум этиш учун зўрлик ишлатишида ифодаланади. Тускинлик қилиш англанган холда ҳаракат ёки ҳаракатсизлик оркали амалга оширилиши мумкин. Бунда фуқароларнинг сайлов

ҳуқуқларини амалга ошириш эркинлигини бузишни англаган холда содир этиш ҳаракатлари бўлиши мумкин, жумладан: фуқаронинг сайловда ёки референдумда иштирок этиш ёки иштирок этмаслик ҳуқуқи, малум депутатларга карши ташвикот қилиш ёки қилмаслик, референдумга қуйилган масала бўйича овоз бериш ёки бермаслик, бирор бир депутатга карши овоз бериш, барча номзотларга карши овз бериш ва ҳоказо ( пассив сайла ҳуқуқи ); Ўзбекистон республикаси Призидентлигига, давлт хокимяти урганлигига ёки махали уз-ўзини бошқариш урганларига сайланиш ҳуқуқи ва бу билан боглик қонунчиликда кўрсатилган сайловда катнашиш бўйича ҳуқуқларо йигиндиси ( актив сайлаш ҳуқуқи ); ЖК нинг 147-моддаси диспозициясида Кўрилаётган жиноятнинг мукаррар аломати зўрлик ишлатиш, қўрқитиш ёки огдириб олиш йўли билан амалга ошадиган тускинлик қилишдир. Субъектив томондан ЖКнинг 147-моддасида назарда тутилган жиноят англанган холда амалга оширилади. Айбдор сайлов ҳуқуқини амалга оширишга ишончлий шахсларнинг ваколатларига каршилик қилиш мақсадида жабрланувчиганисбатан зўрлик, таҳдид ишлаётганини, уни алдаётганини ёки огдираётганини билади ваш у ҳаракатларни амалга оширишни хохлайди. Содир этилган ҳаракатнинг сабаби квалификацияучун ахамиятга эга эмас. Ун олти ёшга етган акли расо ҳар қандай жисмоний шахс шархланаётган жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Мансабдор шахс томонидан мазкур жиноят содир этилган ва бошқа зарур белгилар мавжуд бўлганда килмишни ЖК 205ёки 206-моддаларида кўрсатилган жиноятлар мажмуига кўра квалификация қилиш керак. 5. Мехнат қилиш ҳуқуқини бузиш (148-модда)

ЖК 8-моддасида кўрсатилган жиноятнинг бевосита объекти бўлиб, фуқароларнинг ҳамда (Конституциятитутцион хомиладор аёлларнинг ёки 3 ёшгача бўлган фарзандлари бўлган аёлларнинг ишга жойлашиш, шу тоифадаги аёлларнинг мехнат ҳуқуқини амалга оширишни таъминловчи ижтимоий муносабатлар киради. Жиноятнинг объектив томони 148-модда Ўзбекистон Республикаси Конституциятитуциясининг 37-моддасида фуқароларнтнг мехнат қилиш ҳуқуқи мухофаза қилинади. Яъни унда, ҳар бир шахс мехнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли мехнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир, деб ёзиб қуйилган. ЖК 148-моддасининг 1-қисмида назарда тутилган жиноят кишини гайриқонуний равишда ишдан бушатиш ёки уни кайтадан ишга тиклаш тўғрисидаги суд карорини бажармаслик вақтидан бошлаб тамомланган деб топилади. Келиб чиккан оқибатлар жазо белгиланаётган вакда инобатга олиниши мумкин субъектив томондан Айбдор қонунда белгиланганидек, фуқаронинг мехнат қилиш ва ишга жойлашиш ҳуқуқини асоссиз равишда бузаётганини билади ва худи шундай йўл тутишни истайди. Жиноят квалификация қилиш учун сабаб ва мақсаднинг ахамияти йўқ. Коида бўйича бу маълум шахсларнинг жойида бўлишини хохламаслик ёки уларни ишга олмасликда ифодаланган. 16 ёшга етган акли расо, жисмоний шахс яъни жиноят субъекти – махсус одатда жиноятнинг субъкти, мулкнинг куринишидан кати назар, ташкилот рахбари бўлади. Аммо, бу ерда иштирокчилик хам бўлиши мумкин масалан : йирик ташкилотларда мехнат муносабатлари билан боглик масалалар одатда булинма томонидан хал қилинади. Агар рахбар,

масалан, хомиладор аёлни ишга қабул қилмаслик ҳақидакўрсатма берса, у Ж К нинг 28-моддаси 4-қисми бўйича (далолатнинг сифатида) жавобгарликка тортилади. Агар рахбар шундай кўрсатмани уз остидагиларга аниқ шахсга нисбатан берса, укилмиши учун ижрочи сифатида жавогарлика тортилади. 6. Муаллифлик ёки ихтирочилик ҳуқуқларини бузиш. (149- модда) Ушбу жиноятнинг бевосита объекти бўлиб фуқароларнинг тафаккур мулки, муаллифлик ва ихтирочилик ҳуқуқини ҳимоя қилувчи ва Конституциятитутцион ҳуқуқларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Жиноятнинг маркази бу ерда, табиийки, тафаккур мулк объектларидир. Бу объектлар номоддий объекти сифатида курикланади (Баъзан, бу объектлар моддий буюм сифатида курикланиши мумккин.) Объектив томонидан 149-моддада назарда тутилган жиноят таъфаккур объектига нисбатан муаллифлик ҳуқуқини узлаштириб олиш, хаммуаллифлика мажбурлаш, шунингдек, тафакур мулк объекктлари тўғрисидаги маълумотларни улар расман руйхатдан утказилгунга ёки эълон қилингунга кадар муалифнинг розилигисиз ошкор қилиш - Муaллифликнинг бошқа шахс томонидан ўзлаштирилишида қуйидагиларни тушуниш лозим: 1). Асарни оммалаштириш (китобни нашир қилиш, компакт-диск, коипъютер программалари, маълумотлари манбаларини тайёрлаш ва х.к.з); 2). Асар нусхаларини таркатиш ( сотиш, алмаштириш, ижарага топшириш ва х.к.з);

3). Асар нусхаларини таркатиш мақсадида импорт ( Ўзбекистон ҳудудига олиб кириш ) қилиш; 4). Асарни оммавий намо й иш қилиш ( асарларни кургазмада намойиш этиш ва х.к.з); 5). Асарни оммави й ижро этиш ( Кушикни оммави ижро этиш, театрда пьесани сахналаштириш, киоасарларни киноуйида намойиш қилиш ва х.к.з); 6). Асарни эфирга узатиш ( радио ва телевидение, шу жумладан кабель телевидениеси оркали ва х.к.з); 7). Арх и тектура ёки диза й н е рлик лойихаларига нисбатан – худ д и шундай лойихани амалга ошириш яъни, биноларни курилмаларни кўриш, амалий безак санъати асарларини чоп этиш. ЖКнинг 149-моддасиннг диспозициясида назарда тутилган ҳар қандай ҳаракатлардан бирини содир этиш вахтидан бошлаб шар ҳ ланаё т ган жиноят тамоланган деб топилади. Субъектив томондан жиноят англанган холда содир этилади. Айбдор муаллифлик ёки ихтирочилик ҳуқуқини бузаётганини англайди ва шуни хохлайди. Жиноятнинг сабаби ва мақсади жазо белгиланаётганда инобатга олиниши мумкин. Жиноят субъекти – 16 ёшга етган акли расо жисмоний шахс.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

O'xshashlar

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назорати

Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар

Жамоат тартибига қарши жиноятлар