Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23.4306640625 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар Режа: 1 . Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятларнинг умумий тавсифи 2 . Давлатга хоинлик қилиш ва жосуслик жинояти тушунчаси, юридик таҳлили. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентига ва Ўзбекистон Республикасининг конституциявий тузумига тажовуз қилиш жиноятлари тушунчаси ва юридик таҳлили 4 . Қўпорувчилик жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили. 5. Давлат сирларини ошкор қилиш ва давлат сири ёки ҳарбий сир ҳисобланган ҳужжатларни йўқотиш жиноят лари тушунчаси , юридик таҳлили.

1.Давлатга хоинлик қилиш (ЖКнинг 157-моддаси) Давлатга хоинлик қилишнинг бевосита обьекти Ўзбекистон Республикасининг миллий хавфсизлигини ташкил қилувчи ва суверенитетдан, ҳудудий дахлсизликдан, хавфсизликдан, ўзини ҳимоя кила олишликдан ва давлатнинг иктисодидан ташкил топувчи ташки хавфсизлиги ҳисобланади. Давлатга хоинлик қилишнинг объектив томони Ўзбекистон Республикасининг суверенитетига ҳудудий дахлсизлигига, хавфсизлигига, мудофаа кудратига, иктисодиётига зиён етказадиган душман томонга утиш, жосуслик қилиш, чет давлатга, чет эл ташкилотлари ёки уларнинг вакилларига Ўзбекистон Республикасига карши душманлик фаолияти олиб боришида ёрдам бериш ва чет давлатга бошқа ёрдамларни кўрсатишда намоён бўлади. Субъектив томондан давлатга хиёнат қилиш онгли равишда фаолиятни такозо этади. Бу мазкур жиноят таркиби белгиларини тавсифлашда махсус кайд этилади. Агар давлатга хоинлик қилиш Ўзбекистон Республикаси ташки хавфсизлигига зиён етказишдан иборат бевосита гараз билан содир этилса, бахолаш шубха тугдирмайди. Шахсга давлатга хоинлик қилишдек айбни ва мазкур жиноятни унга ташки жиноятга ухшаш жиноятлардан ажратишда айбдорнинг шахси ва унинг хулк-атворидаги сабаблар мухим урин эгаллайди. Уларни урганиш содир этилган килмишнинг ижтимоий-сиёсий маносини аниқлашга ёрдам беради. Давлатга хоинлик қилиш сабаби ва мақсади турлича бўлиши мумкин, (сепаратистик дунёқараш, кўра олмаслик ва бошқалар) ҳамда Кўрилаётган жиноятнинг квалификациясига таъсир қилмайди. ЖКнинг 157-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти факат 16 ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиши мумкин.

Давлат сирларини фош этиш куринишида содир этилган давлатга хоинлик қилиш жинояти субъекти факатгина бу сирлар хизмат юзасидан унга топширилган бўлса ёки хизмати юзасидан маълум бўлиб колган бўлса, ёки бошқа йўл билан унинг мукига айланган шахс бўлиши мумкин. Давлат сирларини йиғиш ёки угирлаш ҳолатлари бундан мустаснодир. Агар шахс давлат сирларига «тасодифан» эга бўлса (масалан давлат сирларини ташкил этувчи буюмлар топилмасининг эгаси бўлса) ва уларнинг сирлигини билиб туриб шунда хам хорижий давлатга фош этса бу ҳаракат хам ЖК нинг 157-моддаси бўйича жиноий жавобгарликка лойиқдир. ЖК нинг 157- моддаси 2 ва 3-қисмларида давлатга хоинлик қилиш учун жалб қилинган шахс учун рагбатлантириш меъёри бўлган сўнгги имкон, бошқача килиб айтганда «олтин кўприк» яъни давлат манфаатларига етадиган зарарни ҳамда жиноий жавобгарликка тортилишни олдини олишнинг имкони мавжуд. ЖК нинг 157-моддаси 2-қисмида белгилаб қуйилган «чет эл давлат ёки ташкилоти томонидан Ўзбекистон Республикасига карши қаратилган давлатга зарар етказувчи фаолиятни амалга оширишда хамкорлик қилиш учун жалб қилинган Ўзбекистон Республикасининг фуқароси ўзининг бундай хамкорлиги тўғрисида ҳокимият органларига ихтиёрий равишда арз килса унинг фаолияти эса Республика манфаатларига зарар етказмаган бўлса жавобгарликдан озод этилади» . Яъни хоиннинг жавобгарликдан озод этилиши учун иккита шарти зарур: 1. Хорижий давлат билан хамкорлиги ҳақида ихтиёрий равишда ҳокимият органларига арз қилиши. Шу билан бирга бундай арз қилиш фикри айбдорнинг кариндошлари томонидан ҳамда Ўзбекистон Республикасининг махсус хизмати ва ҳуқуқни ҳимоя қилиш органларига хамкорлик қилувчи шахслар томонидан тарғиб қилиниши мумкин. Шунга қарамай содир этилган жиноят ҳақида ҳокимият органларига арз қилиш карорини айнан уни содир этган шахс қабул қилиши керак.

2. Шахснинг хорижий разведка билан хамкорлиги Ўзбекистон Республикаси манфаатларига зарар еказмаслиги лозим. Берилган шартга риоя қилиш учун, айбдор содир этилган жиноят ҳақида ҳокимият органларига арз қилиши уз вақтида бўлиши керак яни арз хокимят органларининг Ўзбекистон Республикаси манфатларига етадиган зарарнинг оқибатларини олдини олиш учун етарли вақт бўлиши зарур. Объектив жихатдан бундай арз айбдорнинг етадиган зарарнинг олдини олишга онгли равишда ҳаракат қилишини билдиради. Хокимят органлари деганда берилган ҳолатда қонун чикарувчи ижро этувчи ёки суд ҳокимиятларидан бирини тушуниш лозим. Ижро этувчи хокимятнинг давлатга хоинлик қилишни аниқлайдиган ва олдини оладиган асосий давлат органи - Ўзбекистон Республикаси МХХ дир. ЖК нинг157-модда 3-қисмида белгиланганидек Ўзбекистон Республикаси фуқароси агар у уз килмиши тўғрисида ҳокимият органларига ихтёрий равишда хабар бериб жиноятни очишга фаол ёрдам берган ва бунинг натижасида давлат учун келиб чиқиши мумкин бўлган оғир оқибатларнинг олди олинган бўлса жавобгарликдан озод қилинади. Жиноятнинг очилишига фаол сабабчи бўлиб масалан, Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги махсус хизматга махфий кумак бериши ҳақида розилик берса жиноятларни очиш ва йўлини тусиш, хорижий махсус хизмат томонидан олинган вазифаларни бажариш йўлида, хорижий разведка вакиллари фойдаланадиган вақтинчалик ёки доимий яшаш жойларини, жиноятни содир этган шахсларни аниқлаш ва бошқалар. 1.1.Жосуслик (ЖКнинг160-моддаси) Жосусликнинг бевосита объекти бўлиб Ўзбекистон Республикаси суверентети, ҳудудий дахлсизлиги, хафсизлиги мудофаа салохияти, иктисодиёти асослари хизмат қилади. Жосусликнинг асоси давлат сирларини ташкил қилувчи маълумотлар ёки Ўзбекистон Республикаси ташки хавфсизлигига зарар етказиш учун кулланилиши мумкин бўлган

давлат сирларини ташкил қилувчи маълумотлардан ташкари бошқа маълумотлар ҳисобланади. Жосуслик объектив томондан турли йўллар: уз хизматига кўра махфий маълумотларга эга шахсдан мазкур маълумотларни угирлаш, хужжатлар ёки буюмлардан фотография йўли билан нусха олиш, уни угирлаш (андазалар, қисмлар, мурувватлар, асбоблар ва х.к.з), махфий маълумотларни биладиган кишилар билан уларнинг маълумотларини олиш учун мулокотда бўлиш, лакмалиги, жорий матбуотдаги маълумотдан фойдаланиш ва бошқалар билан етказилиши мумкин. «Субъектив томондан жосуслик хамиша қасдни такозо қилади. Давлат сирларидан иборат бўлган маълумотларни чет давлат ташкилотига ёки уларнинг вакилларига эхтиётсизлик билан етказиш факат давлат сирларини ошкор этиш жиноят таркибини ташкил этиш мумкин (ЖК 162- моддаси). Жосуслик хамиша тўғри қасд билан содир этилади. Бундай айбдор чет давлатига, чет эл ташкилотига ёки уларнинг вакилларига давлат сирларини етказганлигини билади ва мазкур килмишни истайди. Жосусликнинг субъекти 16-ёшга тўлган, хорижий давлат фуқароси ёки фуқароси бўлмаган шахс. Жосуслик жиноятига, шахснинг тегишли шартларга риоя қилганида жиноий жавобгарликдан ёки жазодан озод қилиниши хам кулланилади. ЖК нинг160-моддаси 2 – қисмида белгиланганидек: «чет эл разведкаси билан хамкорлик қилишга жалб қилинган шахс, башарти ўзига юклатилган топширикни бажариш юзасидан хеч қандай ҳаракат содир этмасдан, бу хакда уз ихтиёри билан хокимят органларига хабар берса, жавобгарликдан озод қилинади». ЖКнинг 160 – моддаси 3 – қисмига биноан: «ўзининг жиноий фаолятини ихтиёрий равишда тўхтатган ва килмиши тўғрисида ҳокимият органларига маълум килиб, жиноятнинг очилишига фаол ёрдам берган шахс, башарти, давлат учун келиб чиқиши мумкин бўлган оғир оқибатларнинг олди олинган бўлса, жазодан озод қилинади.»

2. Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилиш (ЖКнинг 158-моддаси) Кўрилаётган жиноятнинг бошлангич объекти бўлиб Ўзбекистон Республикасининг хафсизлиги мудофаа кудрати иктисодиёти ва давлат суверенитетининг асосларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Хокимятнинг нуфўзи ва обруси, Президент фаолияти, унинг ҳаёти, сог – саломатлиги, шаъни ва кадр – киммати, тахлил этилаётган жиноят объектидир. Агар унинг хавфсизлигини таъминлашга ваколатли давлат идоралари уз вазифаларини уддалай олмасалар, Президентнинг юксак лавозили мансабдор шахс сифатидаги тулаконли фаолияти хавф остида колади. Жиноят объектив томондан айбдорнинг Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳаётига бевосита содир этган тажовузни ифодалайди. «Тажовуз» тушунчасига қасддан одам улдириш ёки ундан котилликка қасд қилиш тушунилиб, амалда мазкур қасд вақтида кайси оғирликдаги тан жарохати етказилганлиги бунинг учун ахамиятсиздир. ЖК нинг 158-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноий ҳаракатнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳаётига тажовуз қилиш ҳаракати намоён бўлади. Ҳаётга тажовуз қилиш жабрланувчининг улдирилишини ёки унинг ўлимига қасд қилишини англатади яъни, айбдор томонидан жабрланувчини ҳаётидан жудо қилишга қаратилган ҳар қандай ҳаракати тушунилади. «Қасддан одам улдириш» тушунчаси ҳақида батафсил ЖКнинг 97- моддаси шархини қаранг. Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳаётига тажовуз қилиш, келиб чиккан оқибатлардан катъий назар тамомланган жиноят деб топилади. Президентнинг ҳаёти тўхтатиладими ёки йўқми жиноятнинг

квалификацияси учун ахамиятсиздир. Одам улдириш ва тажовуз қилиш онгли равишда амалга оширилса айбдор ЖКнинг 158-моддаси 1- қисми билан жавобгарликка тортилади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг ўлими ҳамда унинг ҳаётига тажовуз қилишнинг ўзи хам Кўрилаётган жиноятнинг таркиби белгиларини ташкил қилади ва ЖКнинг 97- моддаси бўйича кушимча квалификацияни талаб қилмайди. ЖКнинг 158- моддаси 2-қисммда назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси Президентига тан жарохатини етказишда намоён бўлади. Айбдорнинг ҳаракатларини, Ўзбекистон Республикаси Президентига қандай турдаги тан жарохати етказилганидан катъий назар (оғир, ўртача оғир ёки енгил) ЖКнинг 158-моддаси 2-қисм билан квавлификация қилиш лозим. Ўзбекистон Республикаси Президентига қандай турдаги бўлса хам тан жарохати етказилганидан дамдан бошлаб ЖКнинг 158-моддаси 2- қисмида назарда тутилган жиноят тамомланган ҳисобланади. Агар айбдорнинг нияти Президентга тан жарохати етказиш бўлса ва унинг иродасига зид холда баъзи шарт- шароитларга кўра зарар етказилмаган бўлса, у холда айбдор Ўзбекистон Республикаси Президентига тан жарохатини етказишга суиқасд қилиш бўйича ЖКнинг 25-моддаси 2-қисми билан ҳамда 158-моддаси 2- қисми билан жавобгарликка тортилади. ЖКнинг 158-моддаси 3- қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси Президентига нисбатан нашрни ҳамда бошқа оммавий ахборот воситаларини куллаган холда, ошкора хакорат қилиш ёки тухмат қилишдан иборатдир. ЖКнинг 158-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субьектив томони Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилиш айбининг тўғри қасд билан содир этилганлигида намоён бўлади. Айбдор

Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилишнинг ижтимоий хавфини англайди ва уни содир этишни истайди. Жиноятнинг мақсади ва сабаби квалификатция учун ахамиятга эга эмас. Коида бўйича айбдор берилган жиноятни содир этишда Президетнинг давлат фаолиятини тўхтатишни мақсад қилади ёки берилган фаолият учун қасос олиш сабабини кўрсатади. Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилишнинг субьекти ҳар қандай жисмоний, акли расо 16 ёшга тўлган шахс бўлиши мумкин. Агар Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз кўрсатилган ёшга, яъни 16 ёшга етмаган шахс томонидан содир этилган бўлса, у шахсга карши тегишли жиноят (одам улдириш, оғир тан жарохати етказиш ва шу кабилар) бўйича жавобгарликка тортилади. 2.1. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий тузумига тажовуз қилиш (ЖКнинг 159-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти Конституция томонидан урнатилган Ўзбекистон Республикасининг ҳаётий мухим манфаатлари – республиканинг Конституция тизими асоси, давлат ҳокимияти тўзилиши ва фаолиятининг тартиби ҳисобланади. Асосий бевосита зарар бу ерда халк мафаатларига ҳамда давлатда ҳокимиятни ифодаловчи жисмоний ва юридик шахсларнинг Конституция манфаатларига етказилади. Кушимча бевосита объект бўлиб, жабрланувчиларнинг соглиги, жисмоний дахлсизлиги, шаъни ва кадр-кимматини таъминловчи ижтимоий муносабатлар хизмат қилади. ЖКнинг 159-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони амалдаги давлат тизимини ноконституциявий узгартиришга оммавий чакириш, ҳокимиятни кулга олиш ёки қонуний сайланган ёки тайинланган вакилларни ҳокимиятдан четлатиш ёхуд, Ўзбекистон Республикаси ҳудудий яхлитлигини ноконституциявий тарзда бўзиш, шунингдек худди шундай маълумотларни тарғиб қилувчи

материалларни таркатиш мақсадида тайёрлаш, саклаш ёки уларни таркатишдан иборат. ЖК нинг 159-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноий ҳаракатлар содир этилган вақтидан бошлаб унинг натижасида бирор бир оқибатнинг килиб чиқишидан катъий назар яъни амалдаги давлат тизимини ноконституциявий узгартириш чакирикларини оммага етказиш ва шу кабилар, Конституцияга карши материалларнинг хеч бўлмаса бир нусхасини тайёрлаш, ёки шундай материални саклаш ва айбдорда кейинчалик уларни таркатиш мақсадини аниқлаш ёки шундай материални хеч бўлмаса бир нусхасини амалда таркатиш вақтидан бошлаб тамомланган ҳисобланади. ЖК нинг 159-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган ҳаракат субъектив томонда тўғри қасд билан англанган холда содир этилади. Айбдор ўзи томонидан амалга оширилаётган Конституцияга карши оммавий чакирикларнинг хавфини, ҳамда Конституцияга карши мазмундаги материалларни тайёрлаш, саклаш ёки таркатиш бўйича ҳаракатларни ижтимоий хавфини билади ва уларни амалга оширишни хохлайди. Коида буйча айбдор жиноятни содир этишда амлдаги Конституцион тизимни узгартириш мақсадини кўзлайди. ЖКнинг 159-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Конституциявий ҳокимият органларининг қонуний фаолиятига каршилик қилишга ёки Конституцияда назарда тутилмаган ҳокимиятнинг қарама-карши тўзилмаси билан алмаштиришга йўналтирилган зуравонлик ҳаракатини содир этиш, бундан ташкари Ўзбекистон Республикаси Конституциясида назарда тутилган тартибга карши ташкил этилган ҳокимият тўзилмасини таркатиш ҳақидаги ваколатга эга давлат ҳокимияти органлари карорларини уз вақтида ижро этмасликдан иборат.

ЖКнинг 159-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноий ҳаракатлар айбдорнинг жиноий натижага эришган ёки эришмаганлигидан катъий назар содир этилган вақтидан бошлаб тамомланган ҳисобланади. ЖКнинг 159-моддаси 2-қисмида назарда тутилган Ўзбекистон Республикаси Конституцион тизимига тажовуз қилишнинг субъектив томони айбнинг англанган холда қасддан содир этилганлиги билан тавсифланади. Айбдор ўзи содир этаётган ҳаракатларнинг ижтимоий хавфини англайди ва уни содир этишни хохлайди. Содир этилган ҳаракатнинг сабаби ва мақсади турлича бўлиши мумкин ва квалификация учун ахамиятга эга эмас. ЖКнинг 159-моддаси 1 ёки 2- қисмида назарда тутилган ҳаракатлар: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан б) уюшган гурух томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаган холда содир этилган ҳаракат учун жавобгалик ЖК нинг 159-моддаси 3- қисмида назарда тутилади. ЖКнинг 159-моддаси 4-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси Конституцион тизимини агдариш ёки кулга олиш мақсадида тил бириктиришдан иборат. Кўрилаётган меъёр маъносида тил бириктириш - Ўзбекистон Республикаси Конституцион тизимини агдариш ёки кулга олишга қаратилган жиноий ҳаракатларни амалга ошириш учун уз кучларини бирлаштирувчи 2 ёки ундан ортик шахснинг жиноий келишувидир. Келишув Ўзбекистон Республикаси Конституцион тизимини агдариш ёки кулга олиш мақсадида жиноий гурухни ташкил этиш вақтидан бошлаб, жиноий мақсадга эришишга йўналтирилган бирор-бир ҳаракатни содир этганидан катъий назар тамомланган жиноят ҳисобланади. ЖК нинг 159-моддаси 4-қисмида назарда тутилган жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади.

Ўзбекистон Республикаси Конституцион тизимига тажовуз қилиш субъекти ҳар қандай жисмоний, акли расо 16 ёшга етган шахс бўлиши мумкин. ЖКнинг 159-моддасида назарда тутилган жиноятлар Ўзбекистон Республикаси фуқароси томонидан хорижий давлат топширигига биноан содир этилса у жиноят хусусиятига кўра ЖК нинг 159-моддаси ва 157- моддаси тегишли қисмлари билан жавобгарликка тортилади. ЖКнинг 159-моддаси 5-қисмида тил бириктиришда катнашган шахсларнинг жазодан озод этилиш шарти назарда тутилган. Унда «уз хохишига кўра ҳокимият органларига тил бириктируви ҳақида малум қилган ва бунинг оқибатида жиноятнинг амалга ошиши курилган чоралар натижасида тўхтатилган бўлса, бу шахс жавобгарликдан озод этилади». 3. Қўпорувчилик (ЖКнинг 161-моддаси) Кўпорувчиликнинг бевосита объекти бўлиб Ўзбекистон Республикаси-нинг ижтимоий, сиёсий шароитини ёки иктисодий хавфсизлигини ёхуд давлат органлари фаолиятининг мувозанатини таъминловчи ижтимоий муносабатлар хизмат қилади Кўпорувчиликнинг объектив томони куйдаги; 1) кишиларни нобуд қилишга, уларнинг соглигига зарар етказишга йўналган ҳаракатлар; 2) мол – мулкка зиён етказишга ёки уни йўқ қилишга йўналган ҳаракатларни содир этишдан ташкил топади. Кўпорувчиликнинг субъектив томони айбнинг қасд шакли билан тавсифланиб, давлат идоралари фаолиятини ёки ижтимоий – сиёсий вазиятни издан чикариш ёки Ўзбекистон Республикаси иктисодига путур етказиш мақсадидан иборат. Айбдор уз килмишларининг ижтимоий хавфли томонларини яхши тушунади ва уларни содир этишни истайди. Ун олти ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар кўпорувчилик субъекти бўлиши мумкин. Агар чет эл разведкаси ёллаган Ўзбекистон

Республикаси фуқароси кўпорувчиликни содир этганда, унинг ҳаракатларини жиноятлар мажмуи: давлатга хоинлик қилиш ва кўпорувчилик билан, яъни ЖК 157 – ва 161 – моддалари бўйича квалификация қилиш лозим. 4.Давлат сирларини ошкор қилиш (ЖКнинг 162–моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти Республиканинг ҳарбий, иктисодий, ташки сиёсий ва бошқа фаолиятидаги ҳаётий мухим манфаатлари ҳисобланади. Давлат сирини била туриб ошкор қилиш айбдорнинг давлат сиридан иборат маълумотларни онгли равишда ошкор этишни ва унинг мазкур маълумотларни бошқаларга маълум бўлишини истагани (тўғри қасд) ни таказо қилади. бундай жиноятнинг турли қасд шаклидаги мисоли учун мудофаа корхонасининг мансабдор шахси уз таниши олдида давлат сирини билиши билан мактаниши учун унга мазкур сирларни ошкор қилишидир. Давлат сирини ошкор қилиш эгри қасд билан хам содир этилиши мумкин. Бундай холларда шахс давлат сири бўлган маълумотларни бошқаларга ошкор этишни хохламасдан, мазкур хатоликка йўл куяди. Чунончи, муассаса ходими унинг хонасига келувчиларни қабул килатуриб уз столи устидаги сирли хужжатлардаги маълумотлар бошқаларга хам ошкор бўлишини англайди, лекин у бунга эътиборсизлик билан қарайди. Жиноятнинг сабаби ва мақсади турлича бўлиши мумкин. Масалан мактаниш, ўзининг хабардорлигини, мухим шахслигини кўрсатиш истаги ва бошқалар. Жиноятнинг квалификациясга булар тасир қилмайди ЖК 162 – моддаси диспозициясида кўрсатилганидек, шархланаётган жиноятнинг субъекти ўзларини хизмат ёки касбий фаолият – сохасига кўра давлат сирлари ишониб топширилган ёки хабардор шахслар бўлиши мумкин, яъни жиноятни субъекти – махсус.

Агар давлат сирларини иш фаолияти билан боглик бўлмаган холда маълум бўлган шахс ошкор этса бу шахс берилган жиноятнинг субъекти була олмайди. ЖКнинг 162 – моддаси 2 – қисмида давлат сирларини ошкор этиш натижасида оғир оқибатлар келиб чикканлиги учун жавобгарлик назарда тутилган. Давлат сирларини ошкор этиш натижасида оғир оқибатлар келиб чиқиши деганда тегишли маълумот хорижий давлат, хорижий ташкилот ёки уларнинг агентлиги мулкига айланса ёхуд Ўзбекистон Республикаси суверенитетига ҳудудий мустакиллигига, хафсизлигига, мудофаа кобилятига, иктисодётига зарар етишини тушуниш лозим. Давлат сирларини ошкор этишни давлат сирларини сотишдан фарқлаш лозим. Давлат сирларини ошкор этишда айбдордавлатга хоинлик қилишга асосланган махсус мақсадни кўзламайди ва Ўзбекистон Республикаси суверенитетига ҳудудий мустакиллигига, хафсизлигига, мудофаа кобилятига, иктисодётига зарар етказишни қасд қилмайди. 5. Давлат сири ёки ҳарбий сир ҳисобланган хужжатларни йўқотиш (ЖКнинг163-моддаси). ЖКнинг 163-моддасида назарда тутилган жиноятнинг бевосита объекти бўлиб Ўзбекистон Республикасининг ҳарбий, иктисодий , ташкисиёсий ва бошқа фаолиятлардаги ҳаётий зарур манфаатлари хизмат қилади. ЖКнинг 163-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан давлат ёки ҳарбий сирларни ташкил қилувчи хужжатларни, буюмларни ёки ашёларни йўқотиш ҳолатлар, агар йўқотиш кўрсатилган хужжатлар, буюмлар ёки ашёлар билан муносабат коидаларини бўзиш натижасида руй берган бўлса ташкил қилади. ЖКнинг 163-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят модданинг диспозициясида кўрсатилган хужжатлар буюмлар ёки

ашёларни хизмат ёки касбий фаолият такозоси билан ишониб топширилган шахснинг қонуний эгалигидан чиккани ва у билан бегона шахсларнинг танишиш хавфи вужудга келган вақтидан бошлаб томомланган ҳисобланади. ЖКнинг 163-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томони эхтиётсизлик, жиноий бепарволик ёки жиноий узбошим-чалик билан тавсифланади. Ҳар қандай акли расо, жисмоний соглом, 16 ёшга етган, давлат сири ёки ҳарбий сирга эга хужжатлар, буюмлар ёки моддалар ишониб топширилган шахс, яъни махсус субъект жиноят субъекти бўлиши мумкин. Агар шахс бундай материаллар учун жавобгар бўлса-ю, уларни белгиланган коидаларга хилоф равишда бегона кишига вақтинча саклаш учун топширса, натижада бегона шахс уни йўқотса, ушбу материалларни ҳуқуқка хилоф равишда бериб куйган шахс жиноий жавобгарликка тортилади. ЖКнинг 163 – моддаси 2 – қисмида давлат ёки ҳарбий сирни йўқолиши оғир оқибатларни келиб чиқишига сабаб бўлган холга жавобгарлик назарда тутилган. Қандай оқибатларни оғир оқибат деб топиш масаласи барча ҳолатларни инобатга олган холда алохида хал этилган. Тергов ва суд амалиёти бундай оғир оқибатлар сифатида ута мухим материалларнинг тасарруфидан чиқиш, уларни бегона шахслар ёки чет эл махсус хизматлари кулига тушиши, давлат ёки ҳарбий сирга эга хужжатлар, буюмлар ёки моддалардан Ўзбекистон Республикасига зиён етказиш мақсадида фойдаланиш кабиларни тан олади. ЖКнинг 163-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят давлат ёки ҳарбий сирларни ташкил қилувчи хужжатлар ёки маълумотларни йўқолиши натижасида оғир оқибатлар келиб чиккан вақтидан бошлаб тамомланган ҳисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

O'xshashlar

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Жамоат тартибига қарши жиноятлар

Иқтисодиёт асосларига қарши жиноятлар

Бошқарув тартибига қарши жиноятлар