Ер низоларининг судловлиги - Huquqshunoslik - Referatlar

Ер низоларининг судловлиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ер низоларининг судловлиги Юридик адабиётларда узоқ вақтлар ер низоларини таснифлаш нинг юридик омили сифатида уларни ҳал этишнинг тартиби қўлла нилиб келинган 1 . Бу омилга кўра низолар маъмурий ва суд тартибида ҳал бўладиган турларга бўлинган. Ҳозирда эса бу тартиб долзарб бўлмай қолди, чунки Ер кодекси ер низоларини ҳал этишнинг суд тартибини белгилаган. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 3 февральдаги 3-сонли ер кодексини татбиқ қилишда суд амалиётида вужудга келадиган айрим масалалар тўғрисидаги қарорида белгила нишича, Давлат органлари ва бошқа органлар, шунингдек мансабдор шахсларнинг ер муносабатларини тартибга солиш соҳасидаги фуқароларни ҳуқуқларини бузувчи хатти-харакатлари ва қарорлари устидан берилган шикоятлар ва ерга оид ҳуқуқий муносабатлар юзасидан келиб чиққан низолар судларга тааллуқлидир. Ерга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган қуйидаги низолар: ер участскасини олиб қўйиш тўғрисидаги қаколатли органларнинг қарорини бекор қилиш ва у билан боғлиқ етказилган зарарни ўрнини қоплаш; ер участкасини давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш ва қайта сотиб олиш натижасида етказилган зарар ўрнини қоплаш; ер участкасидан белгиланганидан бошқа мақсадларда ёки ер тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузган ҳолда фойдалангани да ер участкасини олиб қўйиш; сервитутни белгилаш ёки бекор қилиш; ер участкасига эгалик қилиш ва фойдаланиш ҳуқуқи билан боғлиқ бўлмаган ҳуқуқ бузилишларини бартараф этиш; биргаликда эгалик қилинадиган ёки фойдаланиладиган ер участкасидан фойдала ниш тартибини белгилаш ва уни бўлиш; ер участкасини бошқа шахснинг қонунсиз эгалигидан талаб қилиб олиш; ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни тугатиш; ер кодексининг 86, 87- 1 Қаранг: иконицкая И.А. Земельное споры в СССР и их классификация // Сов.гос. и право. 1968. №9. С.135; Земельное право. Учебник. М.: 2006. С.410.

www.arxiv.uz моддаларида назарда тутилган ҳолларда ер эгалари, ердан фойдаланувчилар, ер участкалари ижарачиларига ва мулкдорларига етказилган зарар ўрнини қоплаш; ер участкаларининг ижара шартномаси билан боғлиқ ва бошқа низолар даъқо иш юритиш тартибида кўрилади. Ўзбекистон Республикаси Хўжалик процессуал кодексининг 23- моддасига мувофиқ, юридик шахслар, юридик шахс тузмаган холда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган ва якка тартибда тадбиркор мақомига эга бўлган фуқаролар ўртасида келиб чиққан хў жалик судларига тааллуқли низолардан ташқари қолган барча ишлар Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодекси 31-моддаси нинг 1-бандига асосан умумюрисдикция судларига тааллуқли бўлади. Низоларнинг субъектлари ҳам ер низоларини таснифлаш белгиси бўлиши мумкин. Ушбу белги бўйича таснифлашнинг моҳияти шундаки, низонинг субъектига боғлиқ равишда низонинг кимнинг қарамоғида эканлигини фарқлаш амалга оширилади. Шу нуқтаи назардан, томонларидан бири ёки ҳар икки томони фуқаролар бўлган низоларни ҳамда юридик шахслар ўртасида вужудга келадиган низоларни фарқлаймиз. Томонларидан бири ерга эгалик қилиш ёки ердан фойдаланиш ҳуқуқини амалга ошираётган фуқаро бўлган ер низоларининг ўзига хос белгиси шундаки, бундай ҳолларда низо фуқаровий-процессуал ҳуқуқининг умумий нормаларини қўллаган ҳолда фуқаролик судда кўриб чиқилади. Юридик шахслар ўртасида вужудга келадиган низоларнинг ўзига хослиги шундаки, бундай низолар фақатгина хўжалик суди муҳокамасининг процессуал нормаларини қўллаган ҳолда хўжалик судида қўриб чиқилади. Аммо бу ерда шуни таъкидлаш керакки, низоларни ҳал этишнинг моддий- ҳуқуқий асоси ҳар икки ҳолда ҳам бир хил бўлади. Ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчилар ўртасида вужудга келадиган низоларни эса ердан фойдаланиш ва ерга эгалик қилиш битта ёки бошқа-бошқа турларга тааллуқли эканлигига боғлиқ равишда бир-биридан фарқлаш мумкин. Бу белги бўйича ширкатлар ўртасидаги, фуқаролар

www.arxiv.uz ўртасидаги, ширкатлар ва деҳкон хўжаликлари ўртасидаги низоларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Ноқишлоқ хўжалик йўналишидаги ерлардан фойдаланиш доирасида битта идорага қарашли бўлган корхоналар ва муассасалар ўртасидаги низоларни ва турли идоралар ўртасидаги низоларни кўрсатиш мумкин. Ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчилар ўртасида пайдо бўладиган низоларнинг ўзига хослиги шундаки, булар ердан фойдаланиш ҳуқуқининг амалга оширилиши жараёнида вужудга келади ҳамда турли тоифадаги ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчиларнинг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатларининг ғайриҳу қуқий хатти-ҳаракатлари натижасида бузилишига боғлиқ бўлади. Шаҳар ерларида, шунингдек, дала ҳовли ва курорт поселкаларида ва қишлоқ аҳоли пунктларига ажратиб берилган ерларда жойлашган биноларнинг мулкдорлари ўртасида пайдо бўладиган низолар ер низоларининг турли тоифаларига хос бўлиши мумкин. Бозор муносабатларининг тараққиёти, хўжалик юритиш шаклларининг ва мулкчилик субъектларининг ўзгариши ер-ҳуқуқий низолари характерининг ўзгаришига катта таъсир кўрсатди. Агар илгари ер низолари қишлоқ хўжалиги соҳасида ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари ўртасида ер участкаларини тақсимлаш ва қайта тақсимлаш юзасидан вужудга келган бўлса, ҳозирга келиб ер низоларининг нафақат субъектив таркиби, балки шу билан бирга характери ҳам ўзгариб бормоқда. Республикамизда ер муносабатлари тараққиётининг биринчи босқичларида ер низоларининг асосий қисми ерга нисбатан бўлган ҳуқуқларни амалга ошириш билан боғлиқ равишда ердан фойдаланувчиларнинг мавжуд ҳуқуқлари юзасидан вужудга келган бўлса, ерга эгалик қилиш институтининг киритилиши билан боғлиқ равишда ҳозирги кунда ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчилар, шунингдек ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчилар ҳамда ерларни тасарруф

www.arxiv.uz қилиш функциясини амалга оширувчи давлат органлари ўртасида бўлғуси ҳуқуқлар юзасидан вужудга келмоқда. Бунинг сабаби шундаки, ерлар ҳозирги кунда асосан ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчилар ўртасида тақсимланган. Бозор муносабатларининг ривожланиши, янги ишлаб чиқариш биноларининг қурилиши, транспорт йўллари ва шаҳарларнинг барпо этилиши халқ хўжалигининг турли тармоқларида фаолият кўрсатаёт ган ердан фойдаланувчилар ўртасида ерларни қайта тақсимлаб чиқишни тақозо этади. Бу эса тез-тез алоҳида ердан фойдаланувчилар ўртасида ер низоларининг келиб чиқишига сабаб бўлмоқда. Нодавлат иқтисод секторининг тараққий этиши, шунингдек саноат, транспорт ва халқ хўжалигининг бошқа соҳаларининг ривож ланиши саноат, қурилиш ва бошқа ноқишлоқхўжалик соҳалари йўли да ширкатлар ва қишлоқ хўжалиги соҳасида фаолият кўрсатаётган бошқа ердан фойдаланувчилардан олиб қўйилаётган қишлоқ хўжалиги йўналишидаги ерлардан фойдаланишга олиб келди. Шу сабабдан, ер низоларининг асосий қисми баъзи шахсларда ердан фойдаланиш ва ерга эгаллик қилиш ҳуқуқининг пайдо бўлиши ҳамда бошқаларда бу ҳуқуқнинг чекланиши ёхуд батамом тугатилиши билан боғлиқ эканлигига ҳозирги пайтда ажабланмаса ҳам бўлади. Ноқишлоқхўжалик мақсадларига ер ажратиб бериш ва ерларни олиб қўйиш билан боғлиқ равишда юзага келадиган ер низоларини таснифлашда қўйидагиларга эътибор қаратиш лозим. Амалдаги қонунчиликка биноан ер участкаларини ажратиб бериш тўғрисида илтимосномани қондириш бир қанча босқичларда амалга оширилади. Биринчи босқичда объектнинг жойлашган жойини келишиб олиш хусусида тегишли давлат органларига илтимоснома берилади. Унда ер участкасининг тахминий майдони ҳамда ушбу объектнинг режалаштирилаётган жойи кўрсатилади. Тегишли м аҳ аллий давлат ҳ окимияти органлари ер участкасини танлаш учун комиссия ташкил қиладилар. Комиссия таркибида маҳаллий давлат ҳокимияти

www.arxiv.uz органлари ходимлари билан бир қаторда ер тузиш хизмати ходимлари, корхоналар, муассасалар, ер участкасининг берилишидан манфаатдор ташкилотлар вакиллари ва фойдаланиши ёки эгалигидан ери олиб қўйилаётган ташкилотлар вакиллари бўлади. Айнан мана шу босқичда ернинг олиб қўйилиши билан боғлиқ турли келишмовчиликлар ва низолар юзага келади. Бу келишмовчи ликлар юқорида тилга олинган комиссия томонидан қимматбаҳо маҳсулдор ерларни асраб қолиш заруриятини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Комиссия фаолияти натижалари ер участкаси ажратиб берилган лиги тўғрисидаги далолатнома билан расмийлаштирилади. Комиссия нинг ерни олиб қўйиш тўғрисидаги қароридан норози бўлган томон қарорни бекор қилишни сўраб хўжалик судига мурожаат қилиши мумкин. Ер участкаларини бериш тартибининг иккинчи босқичи бевосита ер учаскасини бериш тўғрисидаги илтимосномани тақдим этиш ва кўриб чиқишдир. Қоида бўйича бу босқичда ер низолари юзага келмайди, чунки олиб қўйилаётган ер участкасининг майдони ва жойлашган жойи аллақачон ҳал этилган ва объект жойлашган жой тўғрисида дастлабки келишиб олинганлик материаллари ер участкаси ни бериш учун ер тузиш ишларининг ажралмас қисми бўлади. Ердан фойдаланувчилар ва ерга эгалик қилувчилардан ер олиб қўйилаётганда ерни олиб қўйиш натижасида етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги мулкий низолар ҳам юзага келиши мумкин. Ҳозирги пайтларда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини юритиш билан боғлиқ бўлмаган ҳолдаги мақсадлар учун қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни асоссиз равишда олиб қўйиш ҳоллари кенг тарқалганлиги сабабли қишлоқ хўжалиги соҳасида ердан фойдаланув чиларга уларнинг ерларини олиб қўйиш билан боғлиқ равишда етказилган зарарни қоплаш хусусидаги низолар сони кўпайиб бормоқда. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни олиб қўйиш билан боғлиқ равишда етказилган зарарни қоплаш тартиби Вазирлар Маҳкамаси

www.arxiv.uz томонидан чиқарилган норматив ҳужжат билан тартибга солинади. Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 15 июндаги 282-сонли «Ўзбекистон Республикасида ерларнинг қишлоқ ва ўрмон хўжалигини юритиш билан боғлиқ бўлмаган эҳтиёжлар учун олиниши муносабати билан қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги ишлаб чиқарилиши нобудгарчилиги хажмларини аниқлаш тўғрисида»ги қарорига биноан зарарни қоплашнинг амалдаги ер қонунчилигига қўпроқ мос келадиган янги тартиби белгиланди. Объектнинг жойлашган жойини дастлабки келишиб олиш босқи чида ерларни олиб қўйиш ва уларни ноқишлоқхўжалик эҳтиёжлари учун беришда ерга эгалик қилувчилар, ердан фойдаланувчилар ва ижарачилар кўрган зарарлар ва йўқотишларнинг миқдори ушбу норматив ҳужжат билан тартибга солинади ва ер участкаларини олиб қўйиш ҳамда бериш босқичида аниқланади. Бундай ҳолларда ер участкаларини жамоат ва давлат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш ёки вақтинчалик эгаллаш оқибатида етказилган зарар, шунингдек ердан фойдаланувчилар ва ижарачилар ҳуқуқларининг чеклаб қўйилиши (табиатни муҳофаза қилиши ва соғломлаштириш аҳамиятидаги ерлар атрофида санитария муҳофазаси зоналарининг ташкил этилиши ҳоллари бундан мустасно) ёки корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва фуқароларнинг фаолияти натижасида ерларнинг сифати ёмонлаш ганлиги оқибатида етказилган зарар кўрган ерга эгалик қилувчиларга, ердан фойдаланувчиларга ва ижарачиларга тўлиқ ҳажмда тўланиши керак. Қишлоқ хўжалиги ерларини қишлоқ хўжалигини юритиш билан боғлиқ бўлмаган мақсадларда олиб қўйилиши оқибатида қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида юзага келган ҳамда қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган майдонларнинг камайиб ёхуд бутунлай йўқ бўлиб кетишида ёки корхоналар, муассасалар, ташкилотлар фаолияти таъси рида уларнинг сифатининг бузилиши, ҳосилдорлигининг камайишида ифодаланадиган йўқотишлар қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши даражасини сақлаб қолиш мақсадида қишлоқ хўжалик ерлари майдон ларини тиклаш, уларнинг сифатини яхшилаш йўли билан қопланади.

www.arxiv.uz Ерга эгалик қилувчилар ва ердан фойдаланувчилардан ерлар олиб қў й илганда юзага келадиган ер низоларининг асосий турлари мана шулардир. Булар ердан фойдаланиш ва ерга эгалик қилиш ҳуқуқининг тугатилиши билан боғлиқ низолар деб ҳам аталади. Ўз-ўзидан кўри ниб турибдики, бундай турдаги низолар ваколатли давлат органлари нинг қонуний хатти-ҳаракатлари сабабли юзага келади, натижада ерга эгалик қилувчилар, ердан фойдаланувчилар ва ижарачиларнинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи тугати лади.

O'xshashlar

Мехнат низоларининг тааллуклилиги ва судловлиги

Ер мониторинги

Ўзбекистон Республикасида хўжалик судлари ва уларда хўжалик низоларининг кўрилиши

Ер хукукий муносабатлар

Давлат ер кадастри