Ер мониторинги - Huquqshunoslik - Referatlar

Ер мониторинги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ер мониторинги Режа : 1. Ер мониторинги тушунчаси ва унинг ҳ у қ у қ ий а ҳ амияти. 2. Ер мониторингининг ма қ сади, вазифалари ва мазмуни. 3. Ерларни комплекс инвентарлаштириш

www.arxiv.uz Табиий ресурслардан, жумладан, ердан о қ илона фойдаланишни ҳ у қ у қ ий тартибга солиш, аввалом бор, тегишли давлат органлари томонидан ерга оид муносабатларнинг ҳ у қ у қ ий меъёрларини ишлаб чи қ ишни, қ абул қ илишни ва уни му ҳ офаза қ илишнинг чора тадбирларини йўлга қ ўйишни талаб этади. Давлатнинг ана шундай ҳ у қ у қ ий бош қ арув тизими кишиларнинг ҳ у қ у қ ий хул қ - атворида ерларни му ҳ офаза қ илиш ва улардан самарали фойдаланиш тартибини ўрнатади ва ҳ у қ у қ бузарларга нисбатан юридик о қ ибатларни келтириб чи қ ариш му қ аррарлигини таъминлайди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 55- моддасига мувофи қ ер, бош қ а табиий захиралар қ атори, умуммиллий бойликдир, улардан о қ илона фойдаланиш зарур ва улар давлат му ҳ офазасидадир. Умуммиллий бойликни эса ҳ еч қ айси бир ер ҳ у қ у қ и субъектлари - давлат органлари, юридик ва жисмоний шахслар томонидан хўжасизликларча фойдаланишга йўл қ ўйилмайди. Чунки ер нафа қ ат ҳ озирги авлод, балки келажак авлодларимизнинг ҳ ам яшаш макони, ҳ ам ишлаб чи қ ариш базисидир. Шунинг учун уни му ҳ офазалаш масъулиятини давлат ўз зиммасига олгандир. Ерлардан о қ илона фойдаланиш ва уларни му ҳ офаза қ илиш учун давлат ўзининг махсус ваколатланган органлари ор қ али қ онун ҳ ужжатларида акс эттирилган ҳ у қ у қ ий талабларни бажарилишини назорат қ илиб бориши керак бўлади. Ушбу давлат назорати ягона тизимда турувчи ер мониторинги – инспекцияси – экспертизасини тадби қ қ илишни та қ азо этади . Бу тизимда бирламчи бос қ ич бўлиб ер мониторинги туради ва у ер инспекцияси (назорати)ни

www.arxiv.uz ани қ лаштиради ҳ амда жуда сер ҳ аражат тадбир – ер экспертизаси самарадорлигини таъминлайди. Хўш мониторинг ўзи нима? Мониторинг лотин тилида « Monitor » - кузатиш, назоратлаш, бош қ ариш деган маънони англатиб , у маълум бир объектларни (жумладан, табиий объектларни) ҳ олатини систематик равишда текшириб боришдир. Бу термин табиий объектларга нисбатан расман 1972 йил Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг табиатни му ҳ офаза қ илиш бўйича ўтказилган Стокгольм конференциясида илк бор ишлатилди. Шунинг учун бўлса керак ХХ асрнинг 70-80 – йилларгача чоп этилган адабиётларда (айни қ са Ер ҳ у қ у қ ида) бу атама жуда кам қ ўлланилган. Ер мониторинги Ўзбекистон қ онунчилигида биринчи бор 1998 йил 30 апрелда қ абул қ илинган Ер кодексининг 14- моддасида акс эттирилди. Унга биноан ер мониторинги – ер таркибидаги ўзгаришларни ўз ва қ тида ани қ лаш, ерларга ба ҳ о бериш, салбий жараёнларнинг олдини олиш ва о қ ибатларни тугатиш учун ер фондининг ҳ олатини кузатиб туриш тизимидан иборат . Ер таркибидаги ўзгаришлар, яъни ерларнинг ма қ садли фойдаланишлиги, тупро қ унумдорлиги, шўрланганлиги,, эрозияга учраганлиги, бот қ о қ ланганлиги, ифлосланганлиги, орти қ ча намланганлиги ёки қ уриб қ олганлиги, ўзбошимчалик билан эгаллаб олинганлиги, табиатни му ҳ офаза этиш талабларини бажармаганлигини кузатиб боришдир. Агар эътибор берсангиз, ер мониторинги Ер кодексининг 90- моддасида, Жиноят кодексининг 193, 197, 199-моддаларида, Маъмурий жавобгарлик тў¦рисидаги кодекснинг 65, 77, 82, 89, 91, 95, 104, 105, 106-моддаларида кўрсатилган

www.arxiv.uz ҳ у қ у қ бузарликларни ани қ лашда ўз хизматини ўташи керак бўлади. Чунки ер таркибидаги ўзгаришлар жуда жадал суръатларда кечиши ва майдон бўйича кенг қ амровли бўлиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси ер фонди эса шу кунга келиб 44,4 млн. га тенг. Ер кодексининг 8-моддасига кўра мамлакатимиз ер фонди 8 хил тоифаларга ажратилгандир. Уларнинг ҳ олатини кузатиб бориш учун турли хил мониторинг усуллардан фойдаланишни таказо этади. Ер мониторинги ягона атроф табиий му ҳ ит мониторинги тизимида турувчи ва унинг муста қ ил объекти сифатида қ аралувчи ҳ амда давлатнинг махсус ваколатланган органлари томонидан олиб борилувчи тадбирдир. Ер тоифалари ва ер участкаларнинг ҳ у қ у қ ий ҳ олати, фойдаланиш ма қ сади ва характеридан қ атъий назар ер мониторинги объекти бўлиб Ўзбекистон Республикасининг бутун ер фонди ва унинг маълум бир қ исмлари бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳ ам у Ер кодексида ажратилган саккиз тоифадаги барча ерлар учун ало ҳ ида қ ўлланилади. 2§. Ер мониторингининг ма қ сади, вазифалари ва мазмуни. Ер мониторингининг ма қ сади – ер фондини қ онун талабларида белгиланган тарзда му ҳ офаза қ илиш ва ундан фойдаланишни давлат назоратини олиб бориш, ўз ва қ тида ҳ у қ у қ бузарликларни ани қ лаш, уларга ба ҳ о бериш, табиий ва антропоген характердаги ерларга салбий таъсир этувчи жараёнларни олдини олиш ва уларнинг о қ ибатларини бартараф олиш чора-тадбирларини тавсия этиш.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камасининг 2000 йил 23 декабрь 469-сонли “Ўзбекистон Республикасида ер мониторинги тў¦рисидаги Низомни тасди қ лаш тў¦рисида”ги қ арорига мувофи қ ишлаб чи қ илаётган «Ер мониторинги тў¦рисидаги Низом» унинг ҳ у қ у қ ий тартиботини белгилаб беради. Унга мувофи қ е р мониторингининг асосий вазифалари қ уйидагилардан иборат : - ерлардан о қ илона фойдаланиш ва уларни му ҳ офазалашнинг давлат бош қ арувини ташкиллаштириш; - ер фонди ҳ олатининг маълум бир даврларда ўзгариб боришини ани қ лаш учун кузатув тизимини ташкиллаштириш ва олиб бориш ор қ али уни ба ҳ олаш, башоратлаш ҳ амда салбий о қ ибатларни олдини олиш ва бартараф этиш этиш чора-тадбирларини тавсиялаш; - давлат ер кадастри, ердан фойдаланиш, ер тузиш, давлат ер назоратини олиб бориш каби функционал вазифаларни бажариш. Ушбу вазифаларни бажариш учун ерлар маълум бир кузатиш майдонларига ажратилади, сўнгра, улардан олинган маълумотларни умумлаштириш ор қ али ягона республика ер фондининг мониторининги ани қ ланилади. Ер куррасида табиий объектларни кузатиб бориш кўламига кўра – локал (ма ҳ аллий) , регионал (минта қ авий) ва глобал (курравий) ми қ ёсдаги мониторинглар ўтказилади. Локал мониторинг аксарият ҳ олларда давлат, регионал мониторинг – минта қ авий давлатлар ва глобал мониторинг – хал қ аро ташкилотлар томонидан олиб борилади.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикасида ер мониторингини олиб бориш норматив ҳ ужжатларга кўра – локал , регионал ва республика ми қ ёсида олиб бориш кўзда тутилган. Локал ер мониторинги маълум бир ер участкалари ёки экологик-ландшафтлар мажмуаси ( қ ўри қ хона, миллий бо¦, буюртма қ ўри қ хона ва шу каби ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган ҳ удудлар ёки ландшафтларда) бўйича олиб борилади. Регионал ер мониторинги табиий географик кенгликларда (Устюрт платоси, Орол бўйи, Пском то¦ тизмаси, Фар¦она водийси, Шеробод чўли…) ва маъмурий- ҳ удудий қ исмларда ( Қ ора қ алпо¦истон Республикаси вилоятлар, туманлар)да олиб борилади. Ер мониторингининг мазмуни махсус ташкиллаштирилган тасвирлаш, изланиш ва қ идиришга доир тизимли кузатишлардан иборатдир. Уларга:  ерларни эгалари ва ердан фойдаланувчиларнинг ер тоифалари, ер участкалари, далалари, қ ишло қ хўжалик ерлари (су¦орма, лалми, яйлов, ҳ айдалма), экологик – ландшафт мажмуалари;  тупро қ унумдорлигига таъсир қ илувчи жараёнлар ва омиллар – аридланиш ( қ ури қ ланиш), сахроланиш (чўлланиш), сув ва шамол эрозияси, гумус (чиринди) ми қ дорининг ўзгариши, тупро қ тузилмасининг ўзгариши, гипслашиш, ёввойи ўтлар билан қ опланиш, шўрланиш, экин майдонларининг буталашуви, тупро қ ларни пестицид, гербицид, о¦ир металлар, радионуклидлар каби зарарли моддалар ҳ амда саноат, маиший ва бош қ а чи қ индилар билан ифлосланиши;

www.arxiv.uz  яйловларнинг ўзгаришига сабаб бўлувчи жараёнлар – табиий ҳ олдаги ўсимликларнинг тури, таркиби, ҳ осилдорлиги, сифати ва озу қ абоплиги;  гидрографик ва су¦ориш-мелиоратив иншоотлар ҳ амда Орол денгизи қ ир¦о қ ларининг ҳ олати;  табиий ва антропоген геодинамик ер усти (экзоген) ва ер ости (эндоген) жараёнлар – жарланиш, сурилма, сел кетиш, ўп қ онлашиш, карстлашиш, чўкиш, ер қ имирлаш, қ ир¦о қ ни емириш (дегиш), куриш, техноген бузиш, сув бостириш каби салбий о қ ибатлар;  а ҳ оли пунктлари, нефть ва газ қ азиб олиш, тозалаш иншоотлари, органик ў¦ит (гўнг)ларни тўплаш, ахлатхоналар, ё¦лаш-ё қ иш материаллари, минерал ў¦итлар, зарарли химикатлар, автотранспорт туриш, захарли саноат чи қ индилари ва радиоактив моддаларни са қ лаш омборхоналари ва шунга ўхшаш саноат объектлари киради. Ер ҳ олатига таъсир этувчи ю қ орида санаб ўтилган жараёнлар ва омиллар бўйича олинган маълумотлар давлатнинг махсус ваколатланган идоралари томонидан ба ҳ оланилади ва Ўзбекистон Республикасининг умумий ва махсус ер бош қ аруви органларига тезкор маълумотлар, ҳ исобот, башорат ва тавсияномалар сифатида та қ дим қ илинади. Уларга илова қ илиб ер ҳ олатининг ўзгариш кўлами, жараёнларнинг хавфлилик даражаси, йўналиши, жадаллашувига доир тематик хариталар, картограммалар, жадвал ва диаграммалар берилиши керак бўлади. Ўзбекистонда ер мониторинги Ер ресурслари давлат қ ўмитаси, Вазирлар Ма ҳ камаси ҳ узуридаги Геодезия, картография ва давлат кадастри бош бош қ армаси, Табиатни

www.arxiv.uz му ҳ офаза қ илиш давлат қ ўмитаси томонидан Қ ишло қ ва сув хўжалиги вазирлиги, Архитектура ва ша ҳ арсозлик давлат қ ўмитаси, Вазирлар Ма ҳ камаси ҳ узуридаги Гидромотерология бош бош қ армаси («Бошгидромет»), Геология ва минерал ресурслар давлат қ ўмитаси ҳ амда тегишли вазирликлар ва идоралар иштирокида олиб борилади. Ер ресурслари давлат қ ўмитаси эса ушбу вазирликлар ва идораларнинг фаолиятини мувофи қ лаштиради ва ер мониторингига оид маълумотларни умумлаштиради. Ер мониторингини олиб бориш давлат дастурлари асосида ва ягона илмий тасди қ ланган ва тажрибада синаб кўрилган методик усулда амалга оширилади. Ушбу дастур ва усуллар тегишли вазирликлар, давлат қ ўмиталари, агентликлар ва идоралар иштирокида Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари давлат қ ўмитаси томонидан ишлаб чи қ илади ҳ амда уни қ ўллаш ер мониторингини олиб борувчи корхона, ташкилот ва муассасалар учун мажбурий ҳ исобланилади. Ўз навбатида корхона, ташкилот ва муассасалар, қ айси идораларга бўйсинувидан ва мулк шаклидан қ атъий назар, ерларни тематик хариталаш ва уларни ҳ олатини кузатишга доир маълумотларни тегишли ер ресурслари хизматларига бепул берадилар . Чунки Ер ресурслари давлат қ ўмитаси ушбу маълумотлар асосида давлат ҳ окимияти ва бош қ аруви органларига ер мониторинги ва ер кадастри бўйича ҳ исобот беради. Турли давлат идоралари ва юридик шахслардан олинган маълумотлар, ер ресурслари хизмати мутахассислари томонидан тўли қ та ҳ лил қ илингандан сўнг уларнинг ўзларига умумлаштирган ҳ олда бепул қ айтарилади . Ер мониторингини олиб бориш хизмати турли

www.arxiv.uz мазмундаги кузатув маълумотларни мослаштириш қ оидасига бўйсинган (яъни ягона таснифлаш, кодлаш, ўлчов бирлиги тизимига олиб келиш, маълумотлар шаклини стандартлаш, меъёрий-техник базалаш, давлат координатлари ва баландликлари бўйича тизимига солиш) тарзда умумлаштиришни амалга оширади. Ер мониторингига доир маълумотларни олиш - масофали зондлаш (аэрокосмик тасвирлаш ва кузатиш), анъанавий (ердан туриб тасвирлаш ва кузатиш), фонд маълумотларини солиштириш (йи¦илган маълумотларни даврий солиштириш) ор қ али амалга оширилади. Ер ҳ олатини кузатиш муддати ва даврийлигига қ араб - таянчли ёки бошлан¦ич (ер мониторинги бўйича дастлабки маълумотларни қ айд қ илиш), даврий (табиий характердаги даврлар – ёз, қ иш, куз, ба ҳ ор ёки йиллик маълумотларни йи¦иш), тезкор (йил мобайнида ёки бир хил муддатда амалга ошириладиган) мониторинг турлари ажратилади. Таянчли ёки бошлан¦ич ер мониторинги ер тоифалари, экин майдонлари, ер участкалари, экологик-ландшафт мажмуалари бўйича амалга оширилади ва улар туман, ша ҳ ар, қ ишло қ , вилоят, Қ ора қ алпо¦истон Республикаси ва ни ҳ оят, Ўзбекистон Республикаси ми қ ёсида умумлаштирилади. Таянчли ва даврий ер мониторинглари Қ ора қ алпо¦истон Республикаси ва вилоятларда тегишли республика ва вилоят ер ресурслари бош қ армалари, Тошкент ша ҳ рида эса Геодезия, картография ва давлат кадастри ҳ узуридаги Кўчмас мулк давлат кадастри бош қ армаси томонидан олиб борилади. Тезкор ёки «навбатчи» ер мониторинги таянч ва даврий мониторингларга асосланган тарзда олиб борилади. У а ҳ оли

www.arxiv.uz пунктларида тегишли Кўчмас мулк давлат кадастрлари хизматлари, қ олган ҳ удудларда эса туман Ер ресурслари хизматлари томонидан олиб борилади. Қ ора қ алпо¦истон Республикаси, вилоятлар Ер ресурслари ва Тошкент ша ҳ ар Кўчмас мулк давлат кадастри бош қ армалари Табиатни му ҳ офаза қ илиш давлат қ ўмитаси ҳ удудий бўлинмалари билан биргаликда 1 февралдан кечиктирмаган ҳ олда йиллик ҳ исоботни Ма ҳ аллий давлат ҳ окимияти, Ер ресурслари ва Табиатни му ҳ офаза қ илиш давлат қ ўмиталарига топширадилар. Ер фондига салбий таъсир этувчи ўта хавфли ва рухсат этилган меъёрдан чи қ увчи ҳ олатлар бўйича маълумотлар олинганда, ҳ удудий бўлинмалар «тезкор» ер мониторинги маълумотларини тегишли республика марказий идораларига юборишлари лозим. Ю қ орида номлари олинмаган ёки ер мониторинги маълумотларини йи¦ишда иштирок этмаган юридик ва жисмоний шахсларга, ер мониторинги маълумотлари қ онун ҳ ужжатларида кўрсатилган тарифларга мувофи қ , ер мониторинги маълумоти пуллик тўлов асосида берилади . Ер мониторинги давлат бюджети ҳ исобидан амалга оширилади. Хал қ аро ва давлатлараро ер мониторинги дастурларини амалга ошириш Ўзбекистон Республикаси билан ўзга давлат, давлатлар ва хал қ аро ташкилотлар ўртасида тузилган ҳ амда тегишли имплементация (миллий қ онунчиликка тадби қ қ илиш) жараёнларини ўтган хал қ аро ҳ у қ у қ манбалари шартнома ва келишувларда акс эттирилган тарзда молияланилади. Ерларни комплекс инвентарлаштириш

www.arxiv.uz Умуман олганда, табиий объектларни мониторингини олиб бориш уларни комплекс равишда инвентарлаштириш ор қ али амалга оширилади. Лотин тилида « inventarium » – рўйхатлаш деган маънони англатади. Комплекс инвентарлаштириш деб маълум бир табиий объектларни маълум бир ҳ удудларда икки ва ундан орти қ кўрсатгичлари бўйича ҳ исобини олиш ва рўйхатлаш тушунилади . Ерларни комплекс инвентарлаштириш ер мониторингини олиб бориш учун асос бўлади. Инвентарлаштириш қ уйидаги ма қ садларда амалга оширилади : - турли тоифадаги ер эгалари ва ердан фойдаланувчилар ерлари, далалари, участкалари, санитар-му ҳ офаза тегралари ва шунга ўхшаш қ ишло қ хўжалиги ерларини сон жи ҳ атдан ҳ исобга олиш ва уларнинг сифатини ба ҳ олаш; - хўжалик фаолияти натижасида юзага келган ер бузилиш даражаси, характери ва кўламини ани қ лаш ; - фойдаланилаётган ерларда сув манбаларидан фойдаланиш кўлами, сифат даражаси ва характерини ани қ лаш ; - ер фонди тоифалари бўйича майдонларни ани қ лаш; - техноген бузилган ерларни рекультивация қ илиш ( қ айта маданийлаштириш) нинг и қ тисодий–техник асосларини ишлаб чи қ иш. Комплекс инвентарлаштиришда ерларни экологик ва заминий ба ҳ олаш учун қ уйидаги ер инвентарлаштириш турлари дан фойдаланилади: ер эгалари ва фойдаланувчилар ерларини инвентарлаш; бузилган ерларни инвентарлаш; сув

www.arxiv.uz манбалари ми қ дори, замонавий ҳ олати ва улардан фойдаланишни инвентарлаш; а ҳ оли пунктлари ерларини инвентарлаш ва уларни тў¦рилаб туриш. Ерларни инвентарлаштиришга тайёрлаш, дала ва камерал (лаборатория) ишларини олиб бориш ягона методик асосда ва тегишли комиссиялар томонидан ўтказилади. Тегишли комиссиялар таркибига «Ўздаверлойи ҳ а» институти мутахассисларидан - ташкилотига қ арашли ер тузувчи, тупро қ шунос, геоботаник ва гидрогеолог билан бир қ аторда ердан фойдаланувчи ёки у томонидан ваколатланган шахс ҳ ам кириши мумкин. Ерларни инвентарлаш давлат ер ҳ исоби, унинг сифат таснифи ва корхоналарнинг ҳ исоботи асосида олиб борилади. Унда аэросуръатлаш, топографик, тупро қ , геоботаник, изланиш, ҳ исоблаш ва бош қ а ер тузиш ишлари муста қ ил равишда олиб борилади. Ерларни комплекс инвентарлаштириш о ҳ ирги олинган йирик масштабли картографик ёки жой плани асосида амалга оширилади. Чўл ва чала чўл минта қ алари ҳ амда то¦ли ҳ удудлар учун 1:10.000 - 1:25.000 масштабдаги, сахро ва чўл- сахро ҳ удудлари учун 1:25.000 - 1:50.000 масштабдаги харита-планлардан фойдаланилади. Айрим ҳ олларда, масалан – техноген бузилган ерлар учун 1:2.000 - 1:5.000 масштабдаги харита –планлардан фойдаланилади. Ерларни комплекс равишда инвентарлаштириш натижасида қ уйидаги материаллар олинади: - тўли қ ҳ олатни акс эттирувчи ва инвентарлаш турлари бўйича маълумотларни берувчи ердан фойдаланиш планлари;

www.arxiv.uz - ер ажратиш ҳ ужжатлари, саноат ва нефть қ азиб олувчи корхоналарнинг ерлари ва улардан фойдаланиш бўйича ҳ исобга олишни солиштирув рўйхати; - қ ишло қ хўжалиги ерлари, бузилган ерлар, сув манбаларининг ми қ дори, уларнинг ҳ олати ва фойдаланишлиги, а ҳ оли пунктлари ерлари ва бош қ а ерларни инвентарлаштириш ҳ исоби бўйича рўйхат; - ҳ ар бир инвентарлаш тури бўйича қ ис қ ача тушунтириш хат. Ўзбекистон Республикаси Ер қ онунчилигига мувофи қ равишда ер инвентаризацияси ало ҳ ида тарзда бузилган ерлар, сув манбалари, ша ҳ ар ерлари, қ ишло қ хўжалиги ерлари учун олиб борилиши мумкин. Буларнинг ҳ аммаси ер мониторингини амалга ошириш йўллари ҳ исобланилади ва ерлардан фойдаланиш ва уларни ҳ у қ у қ ий му ҳ офаза қ илишни тартибга солади. Ер мониторингини ўз ва қ тида ва сифатли қ илиб амалга ошириш давлат ер кадастрини юритишни, ердан фойдаланиш, ер тоифалари ва участкаларидан белгиланган ма қ садда ва о қ илона фойдаланиш устидан давлат назоратини амалга оширишни, ерларни ҳ озирги ва келажак авлодлар учун нес-нобуд қ илмасдан му ҳ офаза қ илишга доир ахборот билан таъминлаш имконини беради. Ер мониторинги маълумотлари асосида ҳ у қ у қ ни му ҳ офаза қ илиш давлат органлари ва тегишли давлат инспекциялари фаолияти, йўналиши ва жойини ани қ бир ва қ тда майдонда ва субъектлар бўйича олиб боришни таъминлайди. Натижада жуда катта ми қ дорда ҳ ам моддий ҳ ам молиявий ресурслар тежаб қ олинади. Давлатнинг эса ер

www.arxiv.uz муносабатларини тартибга солиш функцияси самарадорлиги ошади.

O'xshashlar

Ер хукукий муносабатлар

Давлат ер кадастри

Ер низоларининг судловлиги

Ер фондини давлат бошкаруви

Ер конунчилигини бузганлик учун жавобгарлик