logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. Ер конунчилигини бузганлик учун жавобгарлик

Ер конунчилигини бузганлик учун жавобгарлик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

195 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uz Ер қ онунчилигини бузганлик учун жавобгарлик Режа : 1.Ер ҳ у қ у қ бузарлиги тушунчаси. 2. Ер қ онунчилигини бузнганлик учун интизомий жавобгарлик тушунчаси ва ўзига хос ҳ усусиятлари. 3. Ер конунчилигини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик. 4. Ер қ онунчилигини бузганлик учун фу қ аролик- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик. 5. Ер қ онунчилигини бузганлик учун жиноий жавобгарлик. www.arxiv.uz Ер ҳ у қ у қ бузарлиги деганда, ер ҳ у қ у қ и нормаларига қ арама- қ арши бўлган айбли хатти- ҳ аракат ёки ҳ аракатсизлик тушунилади. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ и қ оидаларини бузувчилар, яъни ҳ у қ у қ бузарлик субъектлари бўлиб қ ишло қ хўжалик корхоналари, давлат ва кооператив ташкилотлари, фу қ аролар бўлиши мумкин. Шунингдек, давлат органлари, саноат корхоналари, бош қ а ташкилотлар ҳ ам бу ҳ у қ у қ бузарликнинг субъекти бўлишлари мумкин. Ҳ у қ у қ бузарликнинг объекти бўлиб, аввало давлатнинг ерга бўлган мулкчилик ҳ у қ у қ и; қ ишло қ хўжалик ва бош қ а корхоналарнинг ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ и; ердан қ онуний фойдаланиш тартиби ҳ исобланади. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ининг бузилиши асосан шу санаб ўтилган ҳ у қ у қ ва манфаатларга қ арши қ аратилган бўлиб, шу ҳ у қ у қ ва манфаатларнинг амалга оширилишига тўси қ бўлади. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ бузарлигининг мазмунини ер эгалари ва ердан фойдаланувчиларга и қ тисодий, моддий ва маънавий, экологик зарар етказишга қ аратилган ҳ у қ у ққ а қ арши айбли ҳ аракат ёки ҳ аракатсизлик ташкил этади. Агар қ онунга қ арши тузилган битимлар, ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, ер участкаларини ишдан чи қ ариш, ифлослантириш, ер чегараси марзаларини бузиб ташлаш ва шунга ўхшашлар ҳ аракат билан содир этилса, ва қ тинча эгаллаб турган ерни қ айтариб бериш муддатини бузиш ёки шу ерларни белгиланган ма қ садда фойдаланиш учун яро қ ли ҳ олатга келтириб бериш мажбуриятларини бажармаслик, ёввойи ўтларга қ арши кураш чораларини www.arxiv.uz кўрмаслик, тупро қ ни шамол, сув таъсирида нурашдан са қ лаш мажбуриятларини бажармаслик ва шунга ўхшаш ҳ у қ у қ бузарликлар ҳ аракатсизлик о қ ибатида содир этилади. Шуни ало ҳ ида таъкидлаш керакки, бу хилдаги ҳ у қ у қ бузарликлар қ асддан содир этилади, яъни ҳ у қ у қ бузарлар қ онунга қ арши ҳ аракат ёки ҳ аракатсизлик содир эта туриб, унинг о¦ир о қ ибатларини биладилар ва унга онгли равишда йўл қ ўядилар. Шунингдек ер ҳ у қ у қ бузарлиги э ҳ тиётсизликдан содир этилиши ҳ ам мумкин, яъни бу қ онунга хилоф ҳ аракатни ёки ҳ аракатсизликни содир этаётганлар унинг о қ ибатини англаб етадилар, лекин бу о¦ир о қ ибатларнинг вужудга келишига енгил-елпи қ арайдилар. Ю қ орида айтилганлардан келиб чи қ иб, ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ини бузиш деганда, давлатнинг ерга нисбатан бўлган мулк ҳ у қ у қ ига қ арши қ аратилган, ердан фойдаланувчиларнинг манфаатларига зид бўлган, ердан о қ илона ва самарали фойдаланишни таъмин этишга халал берадиган ¦айри қ онуний хатти- ҳ аракатлар тушунилади. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ и ҳ ар хил қ онунга қ арши хатти- ҳ аракатлар ор қ али бузилиши мумки. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ини бузувчи бундай хатти- ҳ аракатлар тури Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 90-моддасида санаб ўтилган. Буларга қ уйидагилар киради: ер участкаларини сотиб олиш ва сотиш, сов¦а қ илиш, гаровга қ ўйиш, ўзбошимчалик билан айирбошлаш, ерлардан ўзга ма қ садларда фойдаланиш, ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, ерларни бузиш, уларни кимёвий ва радиоактив моддалар билан, ишлаб чи қ ариш чи қ индилари о қ ова сувлар билан бул¦атиш, ерларнинг ҳ олатига салбий таъсир кўрсатадиган www.arxiv.uz объектларни жойлаштириш, қ уриш, лойи ҳ алаш, ишга тушириш, ва қ тинча эгаллаб турган ерни қ айтариб бериш муддатини бузиш ёки шу ерларни белгиланган ма қ садда фойдаланиш учун яро қ ли ҳ олатга келтириб бериш мажбуриятларини бажармаслик, ер эгалиги ва фойдаланиладиган ерлар чегараларининг марза белгиларнини йў қ қ илиб ташлаш, ерларнинг давлат рўйхати, ҳ исоб китоби ва ба ҳ оланиш маълумотларини сохталаштириш, ёввойи ўтларга қ арши кураш чораларини кўрмаслик, ердан хўжасизларча фойдаланиш, тупро қ ни шамол, сув таъсирида нурашдан са қ лаш мажбуриятларини бажармаслик ва бош қ алар. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ини бузганлик учун жавобгарликка тортишга асос бўлиб ер ҳ у қ у қ бузарлиги содир этилиши ва шу ҳ у қ у қ бузарлик учун қ онунда жавобгарлик чораси белгиланган бўлиши керак. Шуни айтиш керакки, ер қ онунчилиги ўзида ер ҳ у қ у қ ини бузганлик учун жавобгарликнинг ҳ амма чораларини ифодаламайди. Шунинг учун ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ини бузганлик учун ҳ у қ у қ ий чоралар бош қ а қ онун со ҳ аларида, масалан, жиноят, фу қ аролик, маъмурий ва бош қ аларда кўрсатилган. Биро қ , бу со ҳ аларда белгиланган жавобгарлик чораларини қ ўллаш учун ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ини бузиш бир ва қ тнинг ўзида уларнинг ҳ ам ҳ у қ у қ нормаларини бузган бўлиши керак. Шундагина айбдорларни ўша қ онунчилик нормаси билан жавобгарликка тортиш мумкин. Масалан, ердан хўжасизларча фойдаланганлик Ер кодекси нормасини (91-модда) бўзиш ҳ исобланади ва шундай хатти- ҳ аракат учун ер ҳ у қ у қ ий жавобгарлик чораси сифатида ўша ерни қ айтариб www.arxiv.uz олиш ҳ исобланади. Ҳ удди шундай ҳ аракат (ердан хўжасизларча фойдаланиш-У.М.) Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси нормасини (193-модда) бузиш ҳ ам деб ҳ исобланади ва бунинг учун жиноий жавобгарликка тортиш чорасини қ ўллашга асос бор деб ҳ исобланади. Ердан фойдаланиш ҳ у қ у қ ини бузганлик учун маъмурий, интизомий, фу қ аролик, жиноий жавобгарлик чоралари қ ўлланилади. Ер қ онунчилигини бузнганлик учун интизомий жавобгарлик тушунчаси ва ўзига хос ҳ усусиятлари. Ер қ онунчилигини бузувчи, лекин жиноий ёки маъмурий ҳ арактерда бўлмаган барча қ илмишлар интизомий жавобгарлик келтириб чи қ арувчи интизомий қ илмишларга мансубдир. Интизомий жавобгарлик қ уйидаги хусусиятларга эга: жавобгарликнинг субъекти бўлиб ишчи ёки хизматчи бўлиши мумкин. Масалан, тамор қ асидан тў¦ри фойдаланмаган фу қ ароларга хўжалик ишчилари бўлмаганлиги сабабли интизомий жазо бериш мумкин эмас. Интизомий жазо фа қ атгина ме ҳ нат фаолиятига кўра ер- ҳ у қ у қ ий меъёрларига риоя қ илиш вазифалари юклатилган ва ме ҳ нат фаолиятига кўра ер қ онунчилигини бузган, ер- ҳ у қ у қ ий меъёрларга риоя қ илмаган ша ҳ сларгагина қ ўлланиши мумкин. Қ онун маъмурий ёки жиноий ҳ у қ у қ бузарликда бўлганидек интизомиий ҳ атти- ҳ аракатлар таркибини белгилаб бермайди. Шунинг учун ҳ ам бу ерда ҳ у қ у қ бузарлик объекти ҳ ар доим иккиё қ лама: хўжалик ички тартиби қ оидалари ва ердан фойдаланиш қ оидалари бўлади. Масалан, www.arxiv.uz сифатсиз лойи ҳ а ишлаб чи ққ ан лойи ҳ а муассасасининг бепарво ходими бир ва қ тнинг ўзида ички тартиб қ оидаларини ҳ ам (кўнгилдагидек ишламаса), ердан фойдаланиш қ оидаларини ҳ ам (унинг лойи ҳ асидаги иншоот ер ҳ олатига салбий таъсир қ илса) бузади; Жавобгарликнинг бош қ а турларидан фар қ ли холда интизомий жазолар фа қ ат иш пайтида руй берган интизомий ҳ у қ у қ бузарлик учунгина қ ўлланади. Жумладан, ме ҳ нат таътилидаги механизаторни экинларни иш вактида бўлмаган ҳ олда пай ҳ он қ илганда жазолаб бўлмайди. Бундай ҳ олатларда айбдор фа қ ат маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин; Ерга оид ҳ у қ у қ бузарлик учун интизомий жавобгарлик қ ўлланганда қ онун процессуал текширув ишларини ёки жазо қ ўллашни қ атти қ талаб қ илмайди; хўжалик бўйича жазо ҳ а қ ида буйру қ чи қ арилади ва турли хил қ арорлар қ абул қ илиниши (масалан, касаба уюшмаси идоралари ) талаб қ илинмайди. Интизомий жазони фа қ ат иш берувчилар (корхона маъмурияти) қ ўллаши мумкин; Интизомий жавобгарлик, маъмурий ва мулкий жавобгарлик билан бир ва қ тнинг узида қ ўлланиши мумкин; Интизомий жазолар турлари рўйхати қ атъийдир ва му ҳ окама қ илинмайди (ЎзР Ме ҳ нат кодекси, 181-модда). Истисно тари қ асида баъзи корхоналар ўз низомларига қ ўшимча жазо турлари киритишларига йўл қ ўйилади. (Лекин шунга қ арамай унинг чегараси ўртача иш ҳ а қ ининг 40% дан кўп бўламаслиги керак). www.arxiv.uz Ер ҳ у қ у қ идаги интизомий жавобгарлик – бу ме ҳ нат қ онунчилигида кўзда тутилган айбдорлик белгиларига эга ҳ у қ у қ бузарликлардир. Интизомий жазо ва қ тинча ёки доимий ишловчи ша ҳ сларга иш ва қ тида ер қ онунчилиги талабларини бузганда қ ўлланилади. Ме ҳ нат интизомини бузгани учун иш берувчи ўз ходимига қ уйидаги интизомий жазоларни қ ўллаши мумкин; 1) Ҳ айфсан; 2) Ўрта иш ҳ а қ ининг 20% орти қ бўлмаган жарима Ички ме ҳ нат тартиби қ оидаларига мувофи қ ходим ўртача ойлик иш ҳ а қ инининг 40% дан орти қ бўлмаган жаримага ҳ ам солиниши мумкин. Иш ҳ а қ идан жарима ушлаб қ олиш қ онун талабларига биноан амалга оширилади; 3) ме ҳ нат шартномасини бекор қ илиш; Ушбу моддада кўрсатилмаган интизомий жазоларни қ ўллашга йўл қ ўйилмайди. §3. Ер конунчилигини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик. Ер ва у билан бо¦лик табиий объектларнинг му ҳ офазаси ҳ у қ у қ нинг асосий вазифаларига киради. Ҳ у қ у қ нормалари ердан фойдаланиш қ оидаларини, яъни табиий му ҳ ит ва унинг бойликларини са қ лаш ва му ҳ офаза қ илиш каби конститутциявий мажбуриятини ижро этганда фу қ аро ёки мансабдор ша ҳ с қ андай ҳ аракатларни содир этиш мумкинлиги ёки лозимлиги ҳ а қ ида кўрсатмаларни тасди қ лайди. Шу қ оидаларга риоя этиши давлат мажбурловчи чоралари, улар ичида му ҳ им ўрин www.arxiv.uz эгаллайдиган маъмурий жавобгарлик нормалари билан таъминланади. Маъмурий жавобгарлик ҳ у қ у қ ий жавобгарликнинг муста қ ил тури бўлиб, ваколатли орган томонидан маъмурий жазо қ ўлланишида ифодаланади. Маъмурий жавобгарлик ҳ у қ у қ ий жавобгарликка тегишли булган ҳ амма аломатларга эга. Шу билан бирга уни ҳ у қ у қ ий жавобгарликнинг бош қ а турларидан ажратиб турадиган ўзига хос хусусиятлари ҳ ам бор. Ер ҳ а қ идаги қ онунни бузганлик учун маъмурий жавобгарликнинг ўзига хослигини инобатга олган ҳ олда, шу хусусиятларнинг баъзиларини кўриб чи қ амиз. 1. Маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик маъмурий жавобгарликнинг асосидир. Маълум бир шароитларда маъмурий жавобгарлик жиноий жазо қ ўллаш ҳ авфи остида таъ қ и қ ланган (ЖК-си 14-м-сининг 1 кисм) айбли ижтимоий ҳ авфли қ илмиш ( ҳ аракат ёки ҳ аракатсизлик) деб квалификацияланиши мумкин. Маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик жиноят деб топилади, агар, масалан, ердан фойдаланиш шарт-шароитларини бузиш (МЖТК-си 65-м-нинг 1-кисми) о¦ир о қ ибатлар келтириб чи қ арса (ЖК-нинг 197м-си) ёхуд ерни яроксиз холга тушириш ёки ифлослантириш (МЖТК 65-м-нинг 2-кисми) одамларнинг оммавий касалланишига, хайвонлар, паррандалар ёки баликлар ўлимига бош қ а о¦ир о қ ибатларга (ЖК 196-м-нинг 1- кисми) ва одам улимига (ЖК 196-м. 2-кисм.) сабаб булади. 2. Маъмурий ҳ у қ у қ бузарликлар учун маъмурий жазолар назарда тутилган. Баъзи бирлари, масалан жарима, жиноят, фу қ аролик ва ме ҳ нат ҳ у қ у қ и нормаларида белгиланган www.arxiv.uz санкциялар билан бир хил номга эга, аммо ми қ дори ва қ ўллаш тартиби билан фарк килади. Хусусан, МЖТК 25- моддасига мувофик фу қ ароларга солинадиган жариманинг энг кўп ми қ дори энг кам иш ҳ а қ ининг беш бараваридан, мансабдор шахсларга эса - 10 бараваридан ошмаслиги керак. Қ онунларда назарда тутилган айрим холларда баъзи ҳ у қ у қ бузарликлар учун фу қ ароларга – энг кам иш ҳ а қ ининг ун бараваригача ва мансабдор шахсларга – ун беш бараваригача ми қ дорда жарима солиниши мумкин. Жиноят кодексининг 44-моддаси билан жарима энг кам иш ҳ а қ ининг беш бараваридан икки юз бараваригача ми қ дорда белгиланган. Ме ҳ нат интизомини бузганлиги учун корхона, муассаса, ташкитлот маъмурияти ходимга ўртача ойлик иш ҳ а қ ининг 20 фоизидан орти қ бўлмаган ми қ дорда жарима солиши мумкин, ме ҳ нат интизомини мунтазам равишда бузганлиги, иш жойига маст ҳ олда, гиёхвант ва токсик моддаларидан маст булган ҳ олда келса – кирк фоиздан орти қ булмаган ми қ дорда жарима солиш мумкин. Маъмурий жавобгарлик ҳ а қ идаги ҳ аракатдаги қ онун бўйича ер ҳ а қ идаги қ онунни бузганлик учун факатгина жарима шаклида маъмурий жазо назарда тутилган, у эса маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик содир этилган, давом этаётган ҳ у қ у қ бузарлик ани қ ланган ва қ тига тасди қ ланган энг кам иш ҳ а қ ининг ми қ дори билан ўлчанади. 3. Маъмурий жазонинг қ ўлланилиши судланганлик ва ишдан бушатишга олиб келмайди. Маъмурий жазо қ ўлланилган шахс белгиланган муддатда маъмурий тартибда жазоланган хисобланади. Шундай килиб, МЖТКнинг 37-м- сига мувофик, агар маъмурий жазо кулланган шахс жазонинг www.arxiv.uz ижро этилган кундан бошлаб бир йил ичида янги маъмурий ҳ у қ у қ бузарликни содир этмаса, у маъмурий жазога тортилмаган деб хисобланади. Шуни назарда тутиш керак-ки, маъмурий жазо ҳ у қ у қ бузарлик содир этилган кундан, давом этаётган ҳ у қ у қ бузарлик эса аникланган кундан бошлаб 2 ойдан кеч бўлмаган муддатда қ ўлланиши мумкин. Ер ҳ а қ идаги қ онунни бузганлик учун УзРЖКнинг 196, 197-м.м. билан жиноят ишини кузгатиш рад этилган ёки жиноят иши тухтатилган булса-ю, лекин ҳ у қ у қ бузарнинг ҳ аракатларида маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик аломатлари мавжуд бўлса, жазо жиноят ишини кўз¦атиш рад этиш ёки уни тўхтатиш ҳ а қ ида қ арор кабул килинган кундан бошлаб 2 ойдан кеч бўлмаган муддатда қ ўлланиши мумкин. (МЖТКнинг 36-м-си.). 4. Маъмурий жазолар кенг доирадаги ваколатли органлар ва мансабдор шахслар томонидан қ ўлланиши мумкин; жиноий жазолар-факат суд томонидан қ ўлланилади. Ер қ онунбузарликлар ҳ а қ ида ишларнинг ўзига хослиги маъмурий жазони қ ўллаётган шахсларнинг аник бир со ҳ ада махсуслаштирганлигини ва компетентлигини талаб қ илади. Шундай қ илиб, ер қ онунбузарликлар учун маъмурий жазони қ ўллаш шу жазоларни қ ўллаётган шахслардан ҳ у қ у қ бузар айбдорлигининг даражасини ани қ лаш учун махсус билимларни талаб қ илади. Масалан, тупро қ нинг ҳ олатини бузадиган жараёнларнинг олдини олиш чораларини кўрсмаслик учун жавобгарликни қ ўллаш масалаларида эколог-мутахасисликлар бош қ аларга нисбатан бу со ҳ ада кўпро қ билимларга эга. Шунинг учун бу категориядаги ишларни кўриб чи қ иш табиатни му ҳ офаза қ илиш давлат www.arxiv.uz қ ўмитаси органлари ихтиёрига берилган. Маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик таркиби деганда МЖТК билан белгиланган, уларнинг мажбурлиги маъмурий жавобгарликка олиб келиши мумкин булган аломатларнинг (элементларининг) йи¦индиси тушунилади. Адабиётларда баъзан маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик таркиби тушунчаси маъмурий ҳ у қ у қ бузарликнинг аломатлари билан алмаштирилади. Масалан, таъкидланадики, маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик таркиби – бу ҳ у қ у қ да белгиланган уларнинг мавжудлигида жамоага қ арши булган килмиш маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик деб ҳ исобланадиган аломатларнинг йи¦индисидир. Аммо, бу амал килиб турувчи қ онун нормаларига мос келмайди. Хусусан, МЖТКга биноан маъмурий ҳ у қ у қ бузарликни содир этиш пайтида шахс ун олти ёшга тўлмаганлиги маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик тў¦рисидаги ишларни юритишни истисно этувчи ҳ олатларга киради. (271- мнинг 2-банди). Гап шахснинг акли норасолиги ҳ а қ ида кетганда, маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик эмас, балки ¦айри қ онуний ҳ аракат ёки ҳ аракатсизлик (271-мнинг 3-банди.) содир этилиши назарда тутилади, чунки а қ ли норасоликда (МЖТКнинг 20-м-си) истисно этиладиган юридик таркибнинг аломати бўлиши айблик зарурий ҳ исобланади. Маъмурий ҳ у қ у қ бузарликлар юридик таркибига қ уйидаги элементлар киради; объект, объектив томон, субъект, субъектив томон. Ер қ онунбузарликларнинг объектига ер ҳ а қ ида қ онунчиликнинг нормалари билан тартибда солинадиган ва маъмурий жавобгарлик нормалари билан му ҳ офаза этиладиган ижтимоий муносабатлар киради. Амалиётда эса www.arxiv.uz кўрилаётган ҳ у қ у қ бузарликларнинг объектлари бўлиб аник нормалар, ёзма кўрсатмалар, таъкиклар ҳ исобланади. Бу ер қ онунбузарликларнинг ани қ объектлари турли хил шаклларда ифодаланиши мумкинлигини билдиради. Масалан, ерлардан хўжасизларча фойдаланиш ёки уларни яро қ сиз ҳ олга тушуриш ер ҳ а қ ида қ онуннинг кўрсатмаларини ерларнинг эгалари, фойдаланувчилари ва ижарачилари томонидан бажармаслигидан иборат. Ер қ онунбузарлигининг объектив томони маъмурий ҳ у қ у қ билан тасдикланган ҳ аракат ёки ҳ аракатсизликдан иборат. Маъмурий жавобгарлик ҳ а қ ида қ онунчилик шундай ҳ у қ у қ бузарликнинг объектив томонининг аник элементларини тасди қ лайди. Маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик объектив томонининг мавжудлиги содир этилган қ илмишнинг ва қ ти, усули, характери, зарарли о қ ибатларига бо¦ланади. Объектив томонининг таркиби ҳ аракат ёки ҳ аракатсизликнинг характери, такрорлик, давом этаётган ҳ у қ у қ бузарлик ва хакозоларни ўз ичига киритиши мумкин, масалан, такрорийлик МЖТКнинг 68-моддаси 2-кисмида назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарлик объектив томонинг элементидир. Такрорийлик маъмурий жавобгарликга тортилган шахснинг 1-йил мобайнида яна ўша хилдаги ҳ у қ у қ бузарлик содир этиши маъносини англатади. Такрорийлик маъмурий ҳ у қ у қ бузарлик учун жавобгарликни о¦ирлаштирувчи ҳ олатларга киради (32-модда). Ер қ онунбузарлигини содир этган пайтда 16 ёшга тўлган, а қ ли роса ҳ олатида бўлган шахслар маъмурий ҳ у қ у қ бузарликнинг субъектлари бўлиши мумкин. ЎзР. худудида булган ажнабий фу қ аролар (иммунитетга эга www.arxiv.uz бўлганлардан таш қ ари) ва фу қ аролиги бўлмаган шахслар умумий асосларда маъмурий жавобгарликка тортилишлари лозим (МЖТК 17- моддаси). Шундай қ илиб, ажнабий фу қ аролар ва фу қ аролиги бўлмаган шахслар ер қ онунбузарлигининг субъектлари бўлиши мумкин. Ер қ онунбузарлиги субъектларига мансабдор шахслар ҳ ам киради. Бу шахслар кўрилаётган ҳ у қ у қ бузарликларнинг субъектлари бўлиб тан олиниши мумкин, башарти уларнинг таъминланиши хизмат мажбуриятларига кирган белгиланган қ оидаларга риоя қ илмасалар. Шу билан бирга, мансабдор шахслар нафа қ ат ўз ҳ аракатлари ёки ҳ аракатсизликлари учун, балки ердан фойдаланиш қ оидаларини бузган уларнинг қ ўл остидаги ходимларининг ҳ ам ҳ аракат ёки ҳ аракатсизликлари учун маъмурий жавобгарликка тортилади. Шуни таъкидлаб ўтиш керак-ки, мансабдор шахслар оддий фу қ ароларга қ араганда оширилган жавобгарликка тортилишади, чунки мансабдор шахсларнинг улар давлат ҳ окимияти ваколатларига эга бўлган ҳ олда ¦айри ҳ у қ у қ ий хатти- ҳ аракатлари ўзгаларнинг маъмурий ҳ у қ у қ бузарликларига нисбатан кўпрок зарар етказиши мумкин. Маъмурий жавобгарликнинг субъектив томони субъектнинг содир этган ҳ аракат ёки ҳ аракатсизлик ва келиб чи қ иши мумкин булган о қ ибатларга психик муносабатида намоён бўлади. У қ асд ва э ҳ тиётсизлик шаклида ифодаланади. Курсатилган шаклларда ҳ аракат ёки ҳ аракатсизликни содир этган шахс уни содир этишда айбдор деб топилади. Шундай қ илиб ҳ у қ у қ бузарлик субъектив томонининг асосий белгисига айб киради. Айб, маъмурий www.arxiv.uz ҳ у қ у қ бузарликнинг зарурий белгиси бўлиб, МЖТКнинг 10- моддасида назарда тутилган. Тегишли ваколат берилган органлар ва мансабдор шахслар ердан фойдаланиш қ оидаларини бузганлиги учун маъмурий таъсир кўрсатиш чораларини ўз ваколатлари доирасида, қ онунга мувофи қ ҳ олда (МЖТК 8-модда.) қ уллайдилар, бу эса қ онунга риоя қ илиш умумий тамойилининг амалга оширилишидир. Шундай қ илиб, ЎзР табиатни му ҳ офаза қ илиш давлат қ ўмитасининг катта инспектори фу қ ароларга энг кам иш ҳ а қ ининг 2 бараваригача, мансабдор шахсларга эса, 5 бараваригача бўлган ми қ дорда; давлат қ ўри қ хоналари ва давлат миллий табиат бо¦ларининг му ҳ офаза қ илиш ходимлари - фу қ ароларга энг кам иш ҳ а қ ининг бир бараваригача, мансабдор шахсларга эса уч бараваригача ми қ дорда жарима солишга ҳ а қ лидир (261-модда). Маъмурий жавобгарлик қ онунда белгиланган тартибга мувофи қ қ ўлланилади: ер қ онунчилигини бузганлик тегишли ваколат берилган мансабдор шахс томонидан протоколлаштирилади; керакли далиллар тўпланади; ишнинг кўрилишига маъмурий жараён ҳ у қ у қ ида назарда тутилган шахслар жалб этилади; маъмурий ишлар қ онунда кўрсатилган жойларда, муддатларда ва тартибда кўрилади; маъмурий жазо қ ўлланиши қ арор билан расмийлаштирилади ва белгиланган тартибда ҳ у қ у қ бузарга етказилади; қ арор устидан белгиланган қ оидаларга риоя қ илган ҳ олда шикоят берилиши мумкин. Ер қ онунчилигини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик аралаш диспозитив – императив характерга эга. www.arxiv.uz Ҳ у қ у қ бузарлик содир этганлиги факти қ онунда белгиланган тартибда тасди қ ланади, бу эса иш бўйича қ арор қ абул қ илишни такозо этади. Аммо ҳ у қ у қ бузарлик кам а ҳ амиятли бўлган та қ дирда маъмурий жавобгарлик қ ўлланилмаслиги мумкин (МЖТК 21-модда). МЖТКнинг 65-моддаси «Ерлардан хўжасизларча фойдаланиш ва уларни яро қ сиз ҳ олга тушуриш» учун жаворбгарликни назарда тутади. Ушбу модданинг 1- қ исмида ердан хўжасизларча фойдаланиш, объектлар қ уриш пайтида унумдор қ атламини олмаслик, ер майдонидан бош қ а ма қ садларда фойдаланиш, ерларни фойдаланишда хосилдорлик пасайишига, тупро қ нинг бузилиши ёки йў қ бўлиб кетишига олиб келадиган бош қ а ҳ аракатларни содир этиш, қ ишло қ хўжалиги ерларни консервациялаш белгиланган тартибини бузиш учун жавобгарлик назарда тутилган. МЖТК 65 моддаси 1 қ исмида белгиланган ҳ у қ у қ бузарлик ер эгалари, фойдаланувчилари, ижарачилари ва ер участкаларининг мулкдорлари томонидан ЎзР Ер кодексининг 40-моддасида назарда тутилган ўз мажбуриятларини бажармаганликларида намоён бўлади, бу мажбуриятларга ердан унумли ва ма қ садга мувофи қ фойдаланиш, тупро қ нинг ҳ осилдорлигини ошириш, ишлаб чикаришнинг табиатни му ҳ офазалувчи технологияларни қ ўллаш киради. Тупро қ дан фойдаланиш уни ишдан чи қ аришга, ҳ осилдорлигини пасайишига, йў қ бўлиши ва бузилишига олиб келувчи бош қ а ҳ аракатлар деганда ЕК 79-моддасида белгиланган ерни му ҳ офаза қ илиш чораларини www.arxiv.uz қ ўлламасликни тушуниш лозим. Бундай чораларга қ уйидагилар киради: ерларни сув ва шамол эрозиясидан, селлардан, сув босишдан, захлашдан, қ айта шўр босишдан, какраб қ олишдан, зарарлашишдан ҳ имоя қ илиш; қ ишло қ хўжалик ерларини бута ва майда дов-дарахтлар, ёввойи ўтлар босиб кетишидан ва ерларни маданий техникавий ҳ олатини ёмонлаштирувчи бош қ а жараёнлардан ҳ имоя қ илиш; ҳ осилдан қ олган қ ишло қ хўжалик ерларидаги тупро қ унумдорлигини бош қ а усуллар билан қ айта тиклашининг иложи бўлмаса, бу ерларни консервация қ илиш, бузилган ерларни қ айтадан экинзорга айлантириш, уларнинг унумдорлигини ва бош қ а фойдали хоссаларини ошириш; ерларни бузиш билан бо¦ли қ бўлган ишларни амалга ошириш чо¦ида тупро қ нинг унумдор қ атламини сидириб олиш, ундан фойдаланиш ва уни са қ лаб қ олиш. Фу қ аролар ва корхона, ташкилот, муассасалар мансабдор шахслари 65-модда 1- қ исмида назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарликнинг субъектлари бўлиши мумкин. Қ уйидаги модда бўйича жавобгарликка тортиладиган мансабдор шахсларга фермер ва де ҳқ он хўжаликлари бошли қ лари ҳ ам киради. Бу ЎзР «Фермер хўжалиги тў¦рисида»ги қ онуннинг 17-моддаси ва ЎзР «Дехкон хужалиги тў¦рисида» қ онунининг 13–моддасида кўрсатилган шахсларнинг ҳ у қ у қ ва мажбуриятларидан келиб чи қ ади. МЖТК 15-моддасининг 2- қ исмига мувофи қ мансабдор шахс деб мулкдорчилик шаклларидан қ атъий назар корхона, ташкилот, муассасада мансаб лавозимини эгаллайдиган шахс тан олинади, башарти унга ра ҳ барий, ташкилий, фармойиш бериш, текширув-назорат вазифалар www.arxiv.uz ёки моддий бойликлар ҳ аракати билан бо¦ли қ бўлган вазифалар ва бурчлар юклатилган бўлади. Бундай вазифалар фермер ва де ҳқ он хўжаликлари ҳ а қ ида қ онунларнинг кўрсатилган моддаларига мувофи қ шу хўжаликларнинг бошли қ ларига ҳ ам юклатилган. 65–модданинг 1- қ исмида назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарлик субъектив томонидан қ асддан содир этилиши мумкин, масалан, ер участкаларидан ма қ садга мос бўлмаган ҳ олда фойдаланиш, шунингдек э ҳ тиётсизлик ор қ асида – қ ишло қ хўжалиги ерларида ёввойи ўтларнинг ўсиб кетишидан ҳ имоя қ илиш чораларини кўрмаслик. Биринчи ҳ олда кўрсатилган ҳ у қ у қ бузарликни содир этган шахс ўз ҳ аракати ¦айри ҳ у қ у қ ий эканлигини билган, унинг зарарли о қ ибатларига кўзи етган, юз беришини истаган ёки бу о қ ибатларнинг келиб чи қ ишига онгли равишда йул қ ўйган (МЖТК 11-модда.) иккинчи ҳ олда – шахс ўз ҳ аракатсизлиги зарарли о қ ибатларга олиб келиши мумкинлигини олдиндан кўра билган, лекин калтабинлик билан уларнинг олдини олиш мумкин деб уйлаган ёхуд бундай о қ ибатларнинг келиб чи қ иши мумкинлигини олдиндан кўриши лозим ва мумкин булган ҳ олда олдиндан кўра билмаган (МЖТК 12-модда). Кўрилаётган ҳ у қ у қ бузарлик объектив томондан асосан ҳ аракатсизлик ор қ асида содир этилиши мумкин (ердан унумли фойдаланиш бурчларини бажармаслик, ерларни му ҳ офаза қ илиш чораларини кўрмаслик.). МЖТК 65-моддасининг 1- қ исмида назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарлик содир этилиши фу қ ароларга энг кам иш ҳ а қ ининг бирдан уч бараваригача ми қ дорда, мансабдор www.arxiv.uz шахсларга эга – учдан беш бараваригача ми қ дорда жарима солинишга олиб келади. МЖТК 65-моддасининг 2- қ исмига мувофи қ фу қ аролар энг кам иш ҳ а қ ининг 1-дан 3-бараваригача ми қ дорда ва мансабдор шахсларга 3-дан 5 бараваригача ми қ дорда қ ишло қ хўжалиги ва бош қ а ерларни бузиш, ишлаб чи қ ариш ва бош қ а чи қ индилар, кимёвий ва радиоактив моддалар ва чи қ инди сувлар билан ифлослантириш учун жарима солинади. МЖТК 65-модданинг 2- қ исмида назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарлик объектив томонидан бу ҳ у қ у қ бузарлик субъектлари бўлмиш фу қ аролар ва мансабдор шахсларнинг ҳ аракати ёки ҳ аракатсизлиги ор қ асида содир этилиши мумкин. МЖТКнинг 66-моддасида ер бериш тартибини бузиш, шунинг фермер ва де ҳқ он хўжалиги юритиш, якка тартибда уй-жой қ уриш, жамоа бо¦дорчилиги ва полизчилиги учун ер беришга тус қ инлик қ илиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Қ онунда назарда тутилмаган қ ўшимча ҳ ужжатларни талаб қ илиш, фу қ ароларнинг аризаларини ўз ва қ тида кўриб чи қ маслик, шунингдек аризачининг уй-жой шароитларини объектив бўлмаган текшириш асосида якка тартибда уй-жой қ уриш учун ер участкаларини бериш ҳ а қ ида аризасини рад этиш, фу қ ароларнинг ер участкаларини олиш ҳ у қ у қ ининг амалга оширилишига тўс қ инлик қ илиш фактлари бўлиши мумкин. Тегишли ваколатларга эга бўлган ма ҳ аллий давлат органларининг мансабдор шахслари МЖТК 66-моддасида www.arxiv.uz назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарликнинг субъектлари бўлиши мумкин. Шуни таъкидлаб ўтиш керак-ки, юридик шахсларга эмас, балки фу қ ароларга ер бериш ваколатига эга бўлган фа қ ат шу ма ҳ аллий давлат органларининг мансабдор шахслари кўрсатилган ҳ у қ у қ бузарликнинг субъектлари бўлиши мумкин. ЕК 6-моддасига биноан бундай ваколатларга туманларнинг давлат органлари эга. Айнан шу органларга фермер хўжалиги юритиш учун фу қ ароларга ерни ижарага, шунингдек эгалик ва фойдаланишга бериш вазифаси юклатилган. МЖТКнинг 66-моддаси бўйича ҳ у қ у қ бузарлик субъектив томонидан қ асддан содир этилиши мумкин, лекин адабиётларда бош қ а фикр ҳ ам айтиб ўтилган, унга кўра кўрилаётган ҳ у қ у қ бузарлик э ҳ тиётсизлик ор қ асида содир этилиши мумкин. Кўрилаётган ҳ у қ у қ бузарликни содир этган мансабдор шахс ўз ҳ аракати ёки ҳ аракатсизлиги ¦айри ҳ у қ у қ ий эканлигини билиши, унинг зарарли о қ ибатларига кўзи етиши лозим. Бу ҳ у қ у қ бузарлик объектив томонидан ҳ аракат билан ( қ онунда назарда тутилмаган асосларга кўра фу қ ароларга ер участкаларини бермаслик) ёки ҳ аракатсизлик туфайли (белгиланган муддатларда аризаларни кўриб чи қ маслик) содир этилади. МЖТК 66-модда назарда тутилган ҳ у қ у қ бузарлик мансабдор шахсларга энг кам иш ҳ а қ ининг уч бараваридан етти бараваригача ми қ дорда жарима солишга сабаб бўлади. МЖТКнинг 67 моддаси ва қ тинча эгаллаб турилган ерларни ўз ва қ тида қ айтариб бермаслик ёки уларни ўз ўрнида www.arxiv.uz фойдаланиш учун яро қ ли ҳ олга келтирмаслик учун маъмурий жавобгарликни белгилайди. Шундай ҳ у қ у қ бузарлик фу қ ароларга, корхона, ташкилот ва муассасаларнинг мансабдор шахсларига энг кам иш ҳ а қ ининг бир бараваридан уч бараваригача ми қ дорда жарима солишга олиб келади. Кўрилаётган модданинг номи ва диспозицияси мазмунидан келиб чиккан ҳ олда ушбу ҳ у қ у қ бузарлик объектив томондан ҳ аракатсизлик ор қ асида содир этилади дейиш мумкин. Вактинча эгаллаб турилган ерларни қ айтариш муддатларини бузиш, ерларни ўз ўрнида фойдаланиш учун яро қ ли ҳ олга келтирмаслик ҳ аракат эмас, балки ҳ аракатсизлик о қ ибатидир. ЎзР фу қ аролари ва ажнабий фу қ аролар, шунингдек корхона, муассаса ва ташкилот, шу билан бирга чет эл инвестицияси иштирокидаги корхоналар ва ажнабий юридик шахсларнинг мансабдор шахслари курилаётган ҳ у қ у қ бузарликнинг субъектлари бўлиши мумкин. Бу ҳ у қ у қ бузарлик субъектив томонидан касддан ёки эхтиётсизлик оркасида содир этилади. «Хўжалик ичидаги ер тузиш лойи ҳ аларидан ўзбошимчалик билан четга чи қ иш, давлат ер кадастри юритиш қ оидаларини бузиш» ҳ а қ ида МЖТКнинг 67-моддаси тасди қ ланган ер тузилиши лойи ҳ а ҳ ужжатларидан тегишли рухсат бўлмай туриб четга чи қ иш, ҳ удди шунингдек тегишли органлар билан келишмай туриб объектларни жойлаштириш, лойи ҳ алаштириш, қ уриш ва уларни фойдаланишга топшириш, давлат ер кадастри юритиш қ оидаларини бузиш, ерлардан фойдаланиш тў¦рисидаги ҳ исоботларни бузиб кўрсатиш, www.arxiv.uz ахборотларни беришдан буйин товлаш ёки нотў¦ри ахборот бериш учун маъмурий жавобгарликни белгилайди. Ер тузиш ерлардан фойдаланишни ва уларнинг му ҳ офазасини ташкил этишга, ер ресурсларини ҳ исобга олиш ва ба ҳ олашга, қ улай экологик му ҳ итни вужудга келтиришга ва табиий ландшафтларни яхшилашга, ер тузишнинг ҳ удудий ва ички хўжалик режаларини тузишга қ аратилган тадбирлар тизимини ўз ичига олади. Ер тузиш исти қ болга мўлжалланган, лойи ҳ алаш олдидан, хўжаликлар аро ҳ амда ички хўжалик ер тузиш турларига бўлинади. МЖТКнинг 68- моддаси бўйича ҳ у қ у қ бузарликнинг умумий объекти бўлиб ҳ удуднинг ташкил этилиши, давлат ер кадастрининг юритилиши ҳ исобланади. Кадастр ҳ ужжатлари ва маълумотларининг ишончлигини таъминлаш ма қ садида ерларнинг жорий хисоботини юритиш мажбурияти ер эгалари, фойдаланувчилар, ижарачилар ва ер участкаларининг мулкдорлари томонидан бажармаслик, шунингдек ерларнинг ҳ у қ у қ ий ҳ олатида, ми қ дори ва сифати ва улардан фойдаланиш борасида юз берган ўзгаришлар ҳ а қ ида қ онунда белгиланган муддатларда тегишли органларга маълумотларни бериш мажбуриятини бажармаслик курилаётган ҳ у қ у қ бузарлик объекти ҳ исобланади. МЖТКнинг 68-моддаси бўйича ҳ у қ у қ бузарлик объектив томонидан ҳ аракат билан (тасдикланган ер тузилиши лойи ҳ а ҳ ужжатларидан тегишли рухсат бўлмай туриб четга чи қ иш) ёки ҳ аракатсизлик ор қ асида (ер участкаларига бўлган ҳ у қ у қ ни рўйхатга олиш, фойдаланиш www.arxiv.uz ҳ а қ ида маълумотни бериш муддатларини бузиш) содир этилади. Бу ҳ у қ у қ бузарлик субъекти бўлиб давлат органларининг корхона, муассаса, ташкилотларнинг мансабдор шахслари ва жисмоний шахслар ҳ исобланади. Бу ҳ у қ у қ бузарлик қ асддан (ерлардан фойдаланиш ҳ а қ ида маълумотларни бермаслик) ёки эхтиётсизлик ор қ асида (тегишли органлар билан келишмай туриб, масалан, ён¦индан са қ лаш инспекцияси объектларни қ уриш ва фойдаланишга топшириш) содир этилиши мумкин. МЖТКнинг 68-моддаси бўйича жавобгарлик фу қ ароларга-1\3дан 1 бараваригача ми қ дорда, мансабдор шахсларга эса 1-дан 3 бараваригача ми қ дорда бўлган жарима шаклида белгиланган. Шу моддада кўрсатилган қ оидаларни маъмурий жазо қ ўлланилган кундан бошлаб 1- йил мобайнида такроран бузиш фу қ ароларга 1-дан 3 бараваригача, мансабдор шахсларга эса –3 дан 7 бараваригача ми қ дорда жарима солинишга сабаб бўлади. МЖТКнинг 69-моддаси чегара белгиларини йў қ қ илиш ёки шикастлантириш учун маъмурий жавобгарликни белгилайди. Эгаликдаги ва фойдаланишдаги ерларнинг чегара белгиларини ўрмонлардаги чеклов белгиларини йў қ қ илиш ёки шикастлантириш фу қ ароларга энг кам иш ҳ а қ ининг бир бараваридан икки бараваригача, мансабдор шахсларга эса- уч бараваридан беш бараваригача ми қ дорда жарима солишга сабаб бўлади. www.arxiv.uz МЖТКнинг 69-моддаси бўйича ҳ у қ у қ бузарлик объекти деб эгаликка ва фойдаланиш учун берилган ер участкалари ҳ исобланади. Курилаётган ҳ у қ у қ бузарлик объектив томонидан ҳ аракат билан содир этилади . Бу ҳ у қ у қ бузарлик субъектив томонидан қ асддан ёки эхтиётсизлик ор қ асида содир этилади. www.arxiv.uz Ер қ онунчилигини бузганлик учун фу қ аролик- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик. Фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик мулкий зарар етказилганда вужудга келади. У муста қ ил бўлиши ёки жиноий, интизомий, маъмурий жавобгарликлар қ аторда қ ўлланилади. Фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик тушунчасини ани қ лаш учун уни «санкция» тушунчаси билан қ иёслаш керак. «Фу қ аровий ҳ у қ у қ ий санкциялар – бу қ онун ёки шартнома ор қ али белгиланган, мажбуриятларни бажармагани ёки нотў¦ри бажаргани натижасида келиб чи қ адиган о қ ибатлардир. Санкциялар турли хилдир. Уларни 2 гуру ҳ га бўлиш мумкин: ҳ имоя чоралари ва жавобгарлик чоралари. Ҳ имоя чоралари ҳ у қ у қ бузарликни ого ҳ лантиришга ва олдини олишга ёки бузилган манфаатларни тиклашга, ҳ у қ у қ ий тартибни ҳ имоя қ илишга қ аратилади. Айрим ҳ имоя чоралари суд томонидан, бош қ алари бош қ арувчи субъектлар (фу қ аролар, юридик шахслар) томонидан амалга оширилади. Лекин барча ҳ олларда ҳ имоя чоралари давлат мажбурлови билан таъминланган. Давлат мажбурлови жавобгарлик чораларининг ҳ у қ у қ ий меъёрларда белгиланишида ифодаланади, ва бу давлат томонидан мажбурий ҳ олда амалга оширилади. Ҳ у қ у қ бузар томондаги салбий о қ ибатлар унинг мулкини қ айтармаслик шарти билан тортиб олиш ор қ али ёки шахсий характерда махрум қ илиш билан ифодаланади - бу давлат ва жамиятнинг содир этилган ҳ у қ у қ бузаликка ва унинг субъектига нисбатан салбий муносабатидир. Жавобгарлик ҳ у қ у қ ий муносабатларининг мазмунини айбдорнинг маълум www.arxiv.uz ҳ аракатларни амалга оширишининг мажбурийлигида ва қ арз берувчининг мажбуриятларни бажарилишини талаб қ илишида ифодаланади. Жавобгарлик субъекти бўлиб қ арздор ҳ исобланади, гарчи зарар етказувчи айрим ҳ олларда бош қ а шахс ҳ ам бўлиши мумкин. Қ арздор бажарилиши юклатилган мажбуриятларнинг учинчи шахс томонидан бажарилмаганлиги ёки етарли даражада бажарилмагани учун жавоб беради. Албатта, агар қ онун томонидан бу жавобгарлик бевосита бажарувчи учинчи шахсга юклатилган бўлмаса. Ю қ орида кўрсатилган белгиларни ҳ исобга олган ҳ олда фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлиги ҳ у қ у қ бузар томондаги мулкий ва номулкий характердаги салбий натижалар шаклидаги ҳ у қ у қ ий муносабатларда ўз аксини топади. Фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарликнинг бир қ анча тамойилларини таъкидлаб ўтиш мумкин. Жавобгарликнинг му қ аррарлиги тамойили хар қ андай ҳ у қ у қ бузарликка нисбатан қ ўлланишини билдиради. Фу қ аролик ҳ у қ у қ ида му қ араррлик белгиланган муддат ва субъектининг хатти- ҳ аракати билан чекланади. Жавобгарликни яккалаштириш тамойили содир этилган ҳ у қ у қ бузарликнинг о¦ирлиги, ижтимоий хавфлилиги, айб шакли ва бош қ а омилларини ҳ исобга олинган ҳ олда юзага келади. Зарарни тўла қ оплаш тамойили – жабрланувчи мулкини тўла қ оплашни англатади. Лекин мажбуриятларнинг баъзи турларида қ онун томонидан зарарни тўла қ оплаш чекланиши мумкин. Фу қ аро- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик турлари иккига www.arxiv.uz ажратилади: 1. Пайдо бўлиш асослари ва мазмунига кўра жавобгарликнинг 2та турини ажратилиш мумкин: ¦айри қ онуний ҳ аракат ва шартлашилган. Жиноий жавобгарлик жабрланувчи билан илгари ҳ у қ у қ ий муносабатларда бўлмаган шахс етказган зарар билан белгиланади. Зарар етказувчи ўз ҳ аракатлари билан фаол характердаги ани қ мажбуриятларни эмас (иш бажариш, хизмат кўрсатиш, пул тўлаш ва х.к.), балки умумий пассив мажбуриятлар - ўзга шахснинг мутло қ субъектив ҳ у қ у қ ларининг бузилишини олдини олиш лозим. Жиноий жавобгарлик мулк ёки шахсга зарар етказилган ва қ тда пайдо бўлади. Шунга мувофи қ фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик ҳ а қ идаги умумий қ оидалардан таш қ ари мажбуриятлар меъёри билан тартибга солинади. Жиноий жавобгарлик ҳ а қ идаги қ оидалар мажбуриятлар тарафларининг келишуви билан ҳ ам ўзгартирилиши мумкин эмас. Шартлашилган жавобгарлик чоралари қ онун билан ўрнатилган ёки маълум шартнома тузилганда томонлар билан белгиланади. Шартлашилган жавобгарлик қ арздорнинг нисбий ҳ у қ у қ ий муносабатларида маълум мажбуриятлар бузилганда юзага келади. Унинг фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлиги умумий кўрсатмаларидан таш қ ари ушбу мажбурий муносабатларни умуман тартибга солувчи қ онун меъёрлари билан белгиланади. Шартнома эркинлиги тамойили шартлашилган жавобгарлик институти меъёрий қ оидаларининг кўпчилигининг асосий хусусиятини белгилаб беради. www.arxiv.uz 2. Агарда етказилган зарар учун жавобгарлик субъектлари бирдан орти қ бўлса, фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлиги ёрдам берувчи, хиссали ёки умумий бўлади. Бош қ а жавобгарликлардан фар қ ли ҳ олда фу қ аровий- ҳ у қ у қ ий жавобгарлик ер қ онуни меъёрларини бузиш натижасида етказилган мулкий ва номулкий зарарни тўла- қ оплашни назарда тутади. Ўзбекистон Республикасининг Фу қ аролик кодексининг 111-моддасида қ ўйидаги белгиланган: «Ер майдонлари ва бош қ а кўчмас мулк (ипотека, узо қ муддатли ижара, мерос қ абул қ илиш ва б.) шартномалари давлат рўйхатидан ўтиши лозим». Ўзбекистон Республикаси Фу қ аролик кодексининг 112- моддасида рўйхатдан ўтказиш талаби ва шартноманинг нотариал шаклига риоя қ илмаслик о қ ибатлари ҳ а қ ида шундай дейилади: «Шартномани рўйхатдан ўтказиш талаби ёки нотариал шаклига риоя қ илинмаса бундай шартнома ҳ а қ и қ ий эмас деб ҳ исобланиб, ўз кучини йў қ отади. Агарда рўйхатдан ўтказилаётган шартнома керакли шаклида бўлса, биро қ бир томон уни руйхатдан ўтказишдан қ очаётган бўлса, суд бош қ а томоннинг талабига мувофи қ шартномани рўйхатдан ўтказиш ҳ а қ ида қ арор чи қ ариши мумкин. Бундай пайтда шартнома суд қ арори билан рўйхатдан ўтказилади. Ушбу модданинг 2чи ва 3чи қ исмларидаги ҳ олатларда, нотариал тасди қ ёки давлат рўйхатидан ўтказилишдан қ очаётган томон, шартнома тузишда кечи қ иш натижасида келиб чи ққ ан зиённи қ оплаши лозим. Ўзбекистон Республикаси Фу қ аролик кодексининг 985- www.arxiv.uz моддаси зарар етказиш учун жавобгарликнинг умумий асосларини белгилаб чи қ ди: «Шахсга ёки фу қ аро мулкига, юридик шахсга нотў¦ри ҳ аракатлар (ёки ҳ аракатсизлик) натижасида етказилган зарар зарар етказувчи шахс томонидан тўла қ опланиши лозим. Ер қ онунчилигини бузганлик учун жиноий жавобгарлик. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 50- моддасида фу қ аролар атроф табиий му ҳ итга э ҳ тиёткорона муносабатда бўлиш кераклигини белгилаб берди. Ер қ онунчилигини бузган ша ҳ с ўз ижтимоий ҳ авфли қ илмиши учун жиноий жавобгарликка фа қ атгина жиноят қ онунида белгиланган ҳ олларда тортилиши мумкин. Жиноят қ онунчилигида ердан фойдаланиш тў¦рисидаги қ онунни бузганлик учун жавобгарлик «Экология со ҳ адаги жиноятлар», «Атроф му ҳ итни му ҳ офаза қ илиш ва табиатдан фойдаланиш со ҳ асидаги жиноятлар» ҳ амда «Бош қ арув тартибига қ арши жиноятлар» бобларда назарда тутилган. Баъзи бир жиноятлар таркибида ер ҳ а қ ида қ онунчиликни бузиш учун жавобгарлик тў¦ридан-тў¦ри кўрсатилган, масалан Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 193- моддасида ердан фойдаланиш шартларини бузиш учун, 197-моддасида ер ва ер ости бойликларидан фойдаланиш учун, 229- моддасида эса ўзбошимчалик билан ерларни эгаллаш учун жавобгарлик назарда тутилган. Бир қ атор жиноятлар содир этилишида, масалан экология ҳ авфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузишда (193-м.), атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланганлиги тў¦рисидаги маълумотларни қ асддан яшириш ёки бузиб www.arxiv.uz кўрсатишда (194-м.), атроф табиий му ҳ итни ифлосланиши о қ ибатларини бартараф қ илиш чораларини кўрмасликда (195- м.), зарарни кимёвий моддалар билан муомалада бўлиш қ оидаларини бузишда (201-м.), ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларнинг тартибини бузишда (204-м.), бош қ а ижтимоий ҳ авфли о қ ибатлар билан биргаликда ер ва ер ости бойликларининг бузилиши содир этилиши мумкин. Экология ҳ авфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузиш (ЎзР ЖКнинг 193-моддаси.) жиноятида экология ҳ авфсизлигига, яъни атроф табиий му ҳ итга, ердан, сувдан, ер ости бойликларидан самарали фойдаланишга зарар етказилади. Экология хавфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузиш одамларнинг касалланиши ва ўлишига сабаб бўлиши мумкин. Экология ҳ авфсизлигига оид нормалар талабларни бузиш қ уйидагилардан ўз ифодасини топади: биринчидан, саноат, энергетика, транспорт, коммунал хизмат, агросаноат, илм-фан объектлари ёки бош қ а объектларни лойи ҳ алаш, жойлаштириш, қ уриш ва ишга тушириб фойдаланиш нормалари ва қ оидалари бузилиши; Иккинчидан, давлат комиссиясининг аъзолари томонидан бу объектларини норматив хужжатларда белгиланган қ оидаларни бузиб қ абул қ илиниши инсоннинг ўлими, одамларнинг оммавий равишда касалланиши, экологияга салбий таъсир қ илинадиган даражада атроф му ҳ итнинг ўзгариб кетишига ёки бош қ ача о¦ир о қ ибатларнинг келиб чи қ ишига сабаб бўлиши. Саноат, транспорт, коммунал хизмат, агросаноат ёки бош қ а атроф му ҳ итнинг ҳ олатига маълум даражада таъсир www.arxiv.uz этадиган объектларни лойи ҳ алашда, жойлаштиришда, қ уриш ва ишга тушириб фойдаланишда белгиланган экологик хавфсизлиги нормалари ва талаблари са қ ланиши шарт. Масалан, атроф му ҳ итнинг ҳ олатига белгиланган норматив юкламалар мажбурий равишда ҳ исобга олиниши лозим, шу масалалар томонидан атроф му ҳ итнинг ифлосланишига йўл қ ўймасликнинг ҳ амма чора-тадбирлари кўрилиши, табиий ресурсларнинг қ айта тикланишини ҳ исобга олиш керак, барча лойи ҳ алар ва кейинчалик объектлар қ урилиши давлат экологик экспертизасининг талаблари асосида бажарилиши лозим. Барча объектлар лойи ҳ ада кўрсатилган ҳ амма и қ тисодий талаблар мажбурий бажариладиган ҳ олдагина ишга туширилиши лозим. Экология ҳ авфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузиш моддий таркибли жиноят ҳ исобланади. Объектив томоннинг зарурий белгиларига о қ ибати инсон ўлимига олиб келган, одамларнинг оммавий юксалиши, атроф му ҳ итга ва унинг ҳ олатига салбий таъсир этувчи ўзгаришлар ва бош қ а о¦ир о қ ибатлар киради. Одамларнинг оммавий касалланиши - бу қ ис қ а муддатда маълум бир ҳ удудда кўп сонли одамларнинг касалланиши. Бош қ а о¦ир о қ ибатлар деганда эпидемияларнинг келиб чи қ иши, жуда катта ми қ дорда зарар келтирган авариялар, ернинг салбий ўзгаришини тушуниш керак. Жиноятнинг зарурлик белгиларидан бири содир этилган ижтимоий ҳ авфли қ илмиш ва унинг натижасида келиб чи ққ ан о қ ибат ўртасидаги сабабий бо¦ланишидир. Ушбу моддада кўрсатилган о қ ибатларнинг бирортаси www.arxiv.uz келиб чи ққ ан пайтдан жиноят тамом бўлган деб ҳ исобланади. Жиноят тў¦ри, эгри қ асд ёки э ҳ тиётсизлик асосида содир этилиши мумкин. Жиноят субъекти 16 ёшга тўлган, атроф му ҳ ит му ҳ офазаси қ оидаларининг бажарилишига масъул шахс бўлиши мумкин. Масалан, экологик экспертиза экспертлари, ҳ окимият органларининг жойлашувига ва қ урилишига масъул шахслардир. Экология хавфсизлигига оид нормалар ва талабларининг бузилиши энг кам ойлик иш ҳ а қ ининг эллик бараваридан ма ҳ рум қ илиш ё ҳ уд уч йилгача муайян ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиш ё ҳ уд уч йилгача а ҳ ло қ тузатиш ишларига ёки олти ойгача қ амо қ ё ҳ уд уч йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланганлиги тў¦рисидаги маълумотномаларни қ асддан яшириш ёки бузиб кўрсатиш (ЎзР ЖКнинг 194-моддаси) жиноятининг содир этилишида атроф табиий му ҳ итга, флора, фаунага, инсоннинг со¦лигига ёки унинг ҳ аётига зарар етказилади. Жиноят ма ҳ сус ваколатга эга мансабдор ша ҳ слар томонидан зарарли экологик о қ ибатларни келтириб чи қ арган ҳ алокатлар ёки атроф табиий му ҳ итнинг радиациявий, кимёвий, бактериявий ифлосланганлиги ё ҳ уд одам ҳ аёти ёки со¦лиги, тирик табиат учун ҳ авфли бўлган бош қ ача тарзда ифлосланганлиги ҳ а қ идаги ё ҳ уд а ҳ оли саломатлигининг ҳ олатига доир маълумотларни қ асддан яширилиши ёки бузиб та қ дим этилиши а ҳ олининг оммавий касалланиши, ҳ айвонлар, паррандалар ёки бали қ ларнинг қ ирилиб кетиши ёки бош қ ача о¦ир о қ ибатларда ифодаланади. www.arxiv.uz Маълумотларни яшириш деганда ма ҳ сус органларга, ҳ окимият органларига, а ҳ олига экологик о қ ибатларни келтириб чи ққ ан ҳ алокатлар ёхуд радиациявий, кимёвий, бактериявий ёки бош қ а атроф му ҳ ит учун хавфли бўлган маълумотларни етказмаслик тушуниши лозим. Маълумотларни бузиб кўрсатиш деганда зарарлик о қ ибатларни келтириб чи қ арган ҳ алокатларни реал акс этмаган маълуотларни назарда тутиш керак. Жиноят Кодексининг 194–моддасида кўрсатилган жиноят моддий таркибли жиноят ҳ исобланади. Бунда ахолининг оммавий касалланиши, ҳ айвонлар, паррандалар ёки бали қ ларнинг қ ирилиб кетиши назарда тутилади. Бош қ ача о¦ир о қ ибатлар деганда кўп ми қ дорда зарар етказиш, ернинг бузилиши, ҳ айвонот оламининг, ўсимликлар, паррандалар, бали қ лар ва бош қ аларнинг қ ирилиб кетиши тушунилади. Кўрилаётган жиноят қ асддан содир этилади. Мотив ва ма қ сад содир этилган жиноятни квалификациялаш учун а ҳ амият касб этмайди. Айбдор шахснинг ҳ аракати атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланганлиги тў¦рисидаги маълумотларни яшириш ёки бузиб кўрсатиш учун айбдор энг кам ойлик иш ҳ а қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача ми қ дорда жарима ёки беш йилгача муайян ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиш ёхуд уч йилгача муайян ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиш ёхуд уч йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Махсус ваколатга эга бўлган мансабдор шахсларгина ушбу жиноятнинг субъекти бўла олади, яъни экологик о қ ибатларни келтириб чи қ арган ҳ олатларига доир www.arxiv.uz маълумотларни етказиб беришга мажбур бўлган мансабдор шахсдир, бу жиноятнинг субъектидир. Жиноят кодексининг 194–модда 2- қ исмига асосан айбдорнинг жавобгарлиги атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланганлиги тў¦рисидаги маълумотларни яшириш ёки бузиб кўрсатиш о қ ибатида одам ўлимига сабаб бўлса айбдорнинг бундай жиноий ҳ аракати уч ойдан олти ойгача қ амо қ ёки муайян ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиб уч йилдан беш йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланиши о қ ибатларини бартараф қ илиш чораларини кўрмаслик (ЖКнинг 195 – моддаси) жиноятини содир этиш о қ ибатида атроф табиий му ҳ ит ва инсон со¦лигига ёки ҳ аётига зарар етказилади. Жиноят мансабдор ша ҳ снинг ифлосланган жойларни дезактивация қ илиш ёки бош қ ача тарзда тиклаш даражада бажармаслиги, одамларнинг оммавий равишда касалланиши, ҳ айвонлар, паррандалар ёки бали қ лар қ ирилиб кетиши ёки бош қ ача о¦ир о қ ибатларга сабаб бўлишида ифодаланади. Бўйинни товлаш мансабдор ша ҳ с томонидан дезактивация қ илиш ёки бош қ ача тарзда тиклаш чораларини кўриш мажбуриятларини бажармаслиги деганда бажариши шарт бўлган ишларни қ исман ва сифатсиз бажариш тушунилади. Дезактивация зарарланган жойларни, ерларни ифлосланиш о қ ибатларини йў қ отиш бўйича ма ҳ сус ишлар олиб боришдир. Бош қ а тиклаш ишлари деганда мансабдор шахс томонидан ҳ ар қ андай ҳ аракатни бажариш жойини олдинги экологик ҳ олатига тиклашга қ аратилган ёки экологияси www.arxiv.uz ифлосланган жойнинг ва ернинг о қ ибатларининг бартараф этиш тушинилади. ЖКнинг 195-моддасига асосан жавобгарликка тортишнинг асосий шарти, ерни бузилиши, а ҳ олини оммавий касалланиши, ҳ айвонлар, паррандалар ёки бали қ лар қ ирилиб кетиши ёки бош қ а о¦ир о қ ибатлар (ЖКнинг 195-м, 1-к.) ёки ўлимга (195-м.2-к.) олиб келиши шаклида атроф му ҳ итни ифлосланишини бартараф этиш чорасини кўрмаслик о қ ибатида келиб чи қ ади. Атроф му ҳ итнинг ифлосланиш о қ ибатларини бартараф этиш чораларини кўрмасликда айбдор ша ҳ снинг ҳ аракати энг кам ойлик иш ҳ а қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача ми қ дорда жарима ёки беш йилгача муайян озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. (ЖКнинг 195-м. 1-к.). Қ ачонки жиноятнинг ҳ аракати о қ ибатида одам ўлимига олиб келган бўлса, унинг қ илмишлари уч ойдан олти ойгача қ амо қ ёки муайян ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиб, уч йилдан беш йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Ушбу жиноий харакат қ асддан ёки э ҳ тиётсизликдан содир этилиши мумкин. Жиноят субъекти сифатида фа қ ат мансабдор ша ҳ с бўла олади. Хизмат мажбуриятига кўра зиммасига дезактивациялаш ёки тиклаш ишларини олиб бориш юклатилганлиги ёки юклатилмаганлигидан қ атъий назар мансабдор шахс шу жиноятнинг субъекти деб ҳ исобланади. Атроф табиий му ҳ итни ифлослантириш жинояти ЖКнинг 196-моддасида белгиланган. Табиий атроф му ҳ итни ифлослантириш деганда инсоннинг ишлаб чи қ ариш ёки www.arxiv.uz бош қ ача фаолияти натижасида, ер, атмосфера ҳ авоси ва сувнинг нормативларида белгиланганидан орти қ ифлосланганлиги туфайли одамлар со¦лиги, флора ва фаунани ҳ авф остида қ олдириш тушунилади. Атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланиши о қ ибатида унда пайдо бўлган биологик токсик моддалари эпидемия, эпизотия юз беришига, табиат мувозанатини бузилишига олиб келади. Бу жиноят содир этилган та қ дирда экологик ҳ авфсизлик бузилиб, инсон со¦лиги ёки ҳ аётига зарар етказилади. Кўрилаётган қ илмиш: 1) Ер ифлосланиши ва бузилиши; 2) Сувнинг ифлосланиши; 3) Атмосфера ҳ авосини ифлослантириш йўли билан содир этилиши мумкин. Ерни за ҳ арлаш - бу ерда эпизотиялар пайдо бўлиши ва тар қ алишига сабаб бўладиган моддаларни ташлашдир. Ер ифлосланиши –инсоннинг бирон фаолияти о қ ибатида тупро қ нинг сифатининг ёмонлашувидир. Ернинг бош қ ача ифлосланиши деганда ернинг бузилишига олиб келадиган ва ундан кейинчалик фойдаланиш мумкин бўлмайдиган даражада ифлослантириш тушинилади. ЖКнинг 196-м. 1-кисм диспозициясида кўрсатилган харакатларнинг бири содир этилса ва одамларнинг оммавий касалланиши, ҳ айвонлар, паррандалар ва бош қ алар ўлими ҳ амда бош қ а салбий о қ ибатлар келиб чи қ са жиноят тамомланган деб топилади. Жиноят эгри қ асддан ёки эхтиётсизлик натижасида содир этилиши мумкин. Жиноят субъекти – ўн олти ёшга тўлган шахс бўлиши мумкин. Айбдор шахснинг ҳ аракатлари энг кам ойлик иш ҳ а қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача бўлган ми қ дорда жарима ёки беш йилгача муддатга муайян ҳ у қ у қ дан www.arxiv.uz ма ҳ рум қ илиш ё ҳ уд уч йилгача а ҳ ло қ тузатиш ишлари ёки уч йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланишида айбдор бўлган шахс ЖКнинг 196-м. 1-кисмнинг диспозициясида кўрсатилган ижтимоий хавфли қ илмишлари одам ўлишига сабаб бўлса, у 196-м. 2-кисми билан жавобгарликка тортилади ва уч ойдан олти ойгача қ амо қ ёки муайян ху қ у қ даги ма ҳ рум бўлган ҳ олда уч йилдан 5 йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Ер, ер ости бойликларидан фойдаланиш шартларини ёки уларни му ҳ офаза қ илиш талабларни бузиш (ЎзР ЖКнинг 197-моддаси) жинояти лойи ҳ алаш жараёнида қ урилишни жойлаштиришда, объектларни ишга тушуриш ва ишлатишда ер ости бойликларини қ ўри қ лаш ва ишлатиш шартларини бузишда ифодаланади. Масалан, ер ва ер ости бойликларини тўла-тўкис ўрганишни таъминламаслик, фойдали қ азилмалар за ҳ ираларини чала қ азиш ва уларни унумсиз ишлатиш «ер ва ер ости бойликларидан фойдаланиш билан бо¦лик бўлган ишларнинг фойдали қ азилмалар за ҳ ираларига салбий таъсир этишга йўл қ ўйиш, ердан фойдаланишнинг белгиланган тартибини бузиш ва бош қ а ҳ аракатлар натижасида о¦ир о қ ибатлар келиб чи қ ади. Ушбу моддада о¦ир о қ ибатлар деганда ҳ айвонларнинг қ ирилиб кетиши, ўсимликларнинг йў қ олиши, ер усти ва остининг шу қ исмидан кейинчалик фойдаланиш мумкин бўлмайдиган, атроф табиий му ҳ итни му ҳ офаза қ илиш тартибини бузиш натижасида келиб чи ққ ан тупро қ нинг эрозиясини ва бош қ а о қ ибатларни тушиниш лозим. Жиноят о¦ир о қ ибатлар келиб чи қ иши билан тамомланган деб www.arxiv.uz ҳ исобланади. Жиноят э ҳ тиётсизлик туфайли содир этилади. Ер ва ер ости бойликларидан фойдаланиш ва уларни технологик ва экологик ҳ авфсизлиги қ оида ва талабларга риоя қ илиш мажбурияти юклатилган ша ҳ слар жиноят субъектлари бўлиши мумкин. Бу ҳ аракатларда айбдор деб топилган ша ҳ слар энг кам ойлик иш ха қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача жарима ёки уч йилгача а ҳ ло қ тузатиш ишлари ё ҳ уд уч йилгача озодликдан ма ҳ рум этиш билан жазоланади. За ҳ арли кимёв и й моддалар билан муомалада бўлиш қ оидаларни бузиш (ЎзР ЖКнинг 201-моддаси.) жиноятининг натижасида атроф му ҳ итга, қ ишло қ хўжалигига ва инсон ҳ аёти ва со¦лигига зарар етказилади. Бу жиноят одамларнинг оммавий касалланишига, ҳ айвонлар паррандалар ва бали қ лар ўлимига олиб келган ҳ амда бош қ а о¦ир о қ ибатларга сабаб бўлган қ уйидаги қ оидаларни бузишда ифодаланади: Ўсимликларни ҳ имоя қ илиш кимёвий моддалар, минерал ў¦итлар, ўсиш биостимуляторлари ва бош қ а кимёвий моддаларни 1)ишлаб чи қ ариш; 2) са қ лаш; 3) ташиш; 4) хўжалик фаолиятида фойдаланиш қ оидаларни бузишда ифодаланади. Ушбу модданинг диспозицияси бланкет диспозициялидир. Шунинг учун, ҳ ар бир ало ҳ ида вазиятда за ҳ арли кимёвий моддалар билан муомалада бўлишнинг қ айси қ оидаси бузилганлиги ани қ ланиши лозим. Қ оида бузиш деганда таъ қ и қ ланган кимёвий восита ва препаратларни ишлаб чи қ ариши ёки ру ҳ сат берилган кимёвий восита ва препаратларни белгиланган талабларни бузган ҳ олда ишлаб чи қ ариш тушунилади. Са қ лаш деганда ўсимликларни ҳ имоя қ илиш кимёвий моддалар, минерал www.arxiv.uz ў¦итлар, ўсиш биостимуляторларини ани қ бир жойда са қ лаш тушунилади. Са қ лаш қ оидаларини бузиш масалан, айтиб ўтилган моддаларни бунинг учун мўлжалланмаган жойда, очи қ жойда ёки сочилган ҳ олда са қ ланиши тушунилади. Ташиш қ оидаларини бузиш деганда, мисол учун, кўрсатилган препаратларни бунинг учун мўлжалланмаган транспортда ёки уларни ма ҳ сус идишсиз ташишни тушиниш лозим. Фойдаланиш қ оидаларини бузиш қ уйидагиларда ифодаланиши мумкин: Моддаларни тупро ққ а солишда одам со¦лиги ҳ авфсизлигини таъминламаслик; моддаларни ерга одамлар ишлаётган пайтда ёйиш ва ҳ акозо. За ҳ арли кимёвий моддалар билан муомалада бўлиш қ оидаларини бузган ша ҳ снинг ҳ аракатлари фа қ атгина одамларнинг оммавий касалланишига, ҳ айвонлар, паррандалар ва бали қ лар ўлишига ёки бош қ а о¦ир о қ ибатларга сабаб бўлган ҳ олда жиноят таркибини ташкил этади. Бош қ а о¦ир о қ ибатлар деганда ушбу моддада кўп ми қ дорда зарар етказиш, ер таркибини бузилиши, а ҳ олининг оммавий кўчиб кетиши ва ҳ акозолар назарда тутилади. ЖКнинг 201 – модда 1- қ исми диспозициясида санаб ўтилган о қ ибатларнинг бирортаси келиб чи қ са жиноят тамомланган деб топилади. Айбдор ша ҳ снинг ҳ аракатлари энг кам ойлик иш ҳ а қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача бўлган ми қ дорда жарима ёки муайян ҳ у қ у қ дан беш йилгача ма ҳ рум қ илиш ёки уч йилгача а ҳ ло қ тузатиш ишлари ёхуд уч йилдан беш йилгача озодликдан ма ҳ рум этиш билан жазоланади. Бу жиноят ҳ аракатга нисбатан қ асд билан ёки э ҳ тиётсизлик натижасида, о қ ибатларига нисбатан эса фа қ ат www.arxiv.uz э ҳ тиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноят субъекти бўлиб ҳ ар қ андай ўз профессионал фаолият бўйича кимёвий моддаларни са қ лаш қ оидаларига риоя қ илиши мажбур бўлган, 16 ёшга тўлган ша ҳ с бўлиши мумкин ёки шу кимёвий моддаларга ваколатли бўлган ва ю қ оридаги қ оидаларга риоя этишга мажбур бўлган ҳ ар қ андай ша ҳ с бўла олади. О¦ирлаштирувчи ҳ олат бўлиб одам ўлими ҳ исобланади (ЖКнинг 201 – м, 2- қ исми), бу ҳ олатларда айбланувчининг ҳ аракатлари уч ойдан олти ойгача қ амо қ ёки муайян ҳ у қ у қ да ма ҳ рум қ илиб, уч йилдан беш йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илинади. Ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий худудларининг таркибини бузиш (ЎзР ЖКнинг 204 – моддаси) жинояти содир этилганда ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудлар таркибига зарар етказилади. Ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларнинг тартибини бузишга қ уйидагилар киради: табиий- қ ури қ хона фонди ҳ удудлари ва объектларидан ўз ўрнида фойдаланмаслик, ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган ҳ удудларни барпо этиш ва ишни ташкиллаштириш лойи ҳ аларнинг талабларни бузиш; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудлар, уларнинг му ҳ офаза этиладиган чегаралари доирасида маън этилган хўжалик фаолияти билан шу¦улланиш; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларни объектлари ва му ҳ офаза этиладиган чегараларида олдиндан экологик экспертиза ўтказмай туриб ёки бундай экспертиза хулосаларини бузган ҳ олда хўжалик фаолиятини йўлга қ ўйиш; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларда ҳ алокатларнинг экологик о қ ибатлари ва www.arxiv.uz бош қ а салбий таъсирлари олдини олиш ва уларни бартараф этиш чораларини кўрмаслик; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган ҳ удудлардан фойдаланиш талабларини бузиш; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудлардан фойдаланишда кимёвий, физик, биологик ва ўзга хил таъсирлар йўл кўйиладиган меъёрдан ошиб кетиш, бундай ҳ удудларни истеъфода этиш учун берилган ру ҳ сатноманинг талабларини бузиш; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий объектларнинг табиий мажмуалари ҳ амда уларнинг таркибига киритишни мўлжаллаб, асраб кўйилган жойларни бузиш, уларга шикаст етказиш ёки уларни йў қ қ илиш; ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларнинг чегарасини ўзбошимчалик билан ўзгартириш, бундай ҳ удудларни ўзбилганича бош қ а э ҳ тиёжлар учун ажратиб бериш. Шундай ҳ аракатлар энг кам ойлик иш ха қ ининг эллик бараваригача ми қ дорда жарима ёки беш йилгача муайян ҳ у қ у қ дан ма ҳ рум қ илиш ё ҳ уд икки йилгача а ҳ ло қ тузатиш ишлари билан жазоланади. Шу модданинг иккинчи қ исмида кўп ми қ дорда шикаст етказган ёки бош қ а о¦ир о қ ибатларга сабаб бўлган ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудлар объектларини қ асддан нобуд қ илиш ёки уларга шикаст етказиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Ўз.Р ЖКнинг 204-м. 2- қ исмида кўрсатилган жиноят ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий худудларни нобуд қ илиш ёки шикаст етказиш натижасида кўп ми қ дорда зарар етказилиши ё ҳ уд бош қ ача о¦ир о қ ибатлар келиб чи ққ ан ва қ тдан бошлаб тамомланган деб топилади. Ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларнинг тартибини бузиш тў¦ри қ асд билан амалга оширилади. Ма қ сад ва мотив жиноятни www.arxiv.uz квалификациялаш учун а ҳ амиятга эга эмас. Ҳ ар бир ўн олти ёшга тўлган ша ҳ с жиноят субъекти бўлиши мумкин . Ало ҳ ида му ҳ офаза этиладиган табиий ҳ удудларни қ асддан нобуд қ илиш ёки уларга шикаст етказишда айбдор бўлган ша ҳ с энг кам ойлик иш ха қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача бўлган ми қ дорда жарима ёки олти ойгача қ амо қ ё ҳ уд беш йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади. Ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш (ЎзР ЖКнинг 229–моддаси) учун жиноий жавобгарлик Жиноят кодексига ЎзРнинг 1998 йил 1 майдаги қ онуни билан киритилган. Ушбу жиноят содир этилганда бош қ арув ёки ер участкаларини та қ симлаш тартибига зарар етказилади. Жиноят ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олишда ифодаланади. Ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш деганда ваколатли давлат бош қ аруви органларининг ру ҳ сатисиз ерни ўзлаштириш ё ҳ уд ерда иншоотлар қ уришни тушуниш лозим. Жиноят ерни ўзлаштириш ва ерда иншоотлар қ уришни бошлашга йуналтирилган ҳ аракатлар содир этилган ва қ тдан бошлаб тугалланган, деб топилади. Шуни назарда тутиш керакки, ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш учун маъмурий жазо қ ўлланилгандан сўнг ша ҳ с жиноий жавобгарликка тортилади. Жиноят қ асддан содир этилади. Ма қ сад ва мотив жиноятни квалификациялаш учун а ҳ амиятга эга эмас. Ҳ ар бир ўн олти ёшга тўлган шахс ер участкасини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш жинояти субъекти бўла олади. Агарда мансабдор ша ҳ с ўз мансаб ваколатидан фойдаланиб, ер www.arxiv.uz участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олса, шунда унинг ҳ аракатларини ЖКнинг 205 ёки 206 моддалари билан квалификациялаш лозим. Ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олишда айбдор бўлган ша ҳ снинг ҳ аракатлари энг кам ойлик иш ҳ а қ ининг эллик бараваридан икки юз бараваригача бўлган ми қ дорда жарима ёки уч йилгача а ҳ ло қ тузатиш ишлари ёки олти ойгача қ амо қ ё ҳ уд уч йилгача озодликдан ма ҳ рум қ илиш билан жазоланади.

O'xshashlar

Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик ( урмон конунчилигини бузганлиги учун жавобгарлик
Шартномавий мажбуриятларни бузганлик учун жавобгарлик
Тадбиркорлик қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик
Кишлок хужалик конунларини бузганлик учун жавобгарлик
Сув қонунчилигини бузганлик учун юридик жавобгарлик