Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик ( урмон конунчилигини бузганлиги учун жавобгарлик - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик ( урмон конунчилигини бузганлиги учун жавобгарлик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

132.5 KB

Ko'chirib olish

Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик Режа: 1. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик тушунчаси ва ўзига хос хусусиятлари. 2. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун маъмурий ва интизомий жавобгарлик.

Ўрмон бойликларидан самарали ва оқилона фойдаланишда юридик жавобгарлик жазо чораларини тегишли тартибда кўллаш муҳим роль ўйнайди. Чунки, қонунларда ўрнатилган ўрмонлардан қноқонуний фойдаланганлик учун жавобгарликка тортувчи, жазо чоралари белгиловчи ҳуқуқ нормалари давлат органлари, корхона, мцуассаса, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқароларни Ўзбекистон Республикасининг харакатдаги ўрмон тўғрисидаги қонунларига оғишмай риоя қилишлари ҳамда ўрмондан фойдаланувчилар ва ўрмон эгаларининг бузилган ҳуқуқларини тиклашда ва умун, ўромн соҳасидаги қонунчиликни таъминлашда алоҳида аҳамиятга эга. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун маъмурий, интизомий, фақаролик, жиноий жавобгарлик жазо чоралари қўлланилади. Ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқини бузганлик учун интизомий, маъмурий, фуқаролик, жиноий жавобгарлик каби жазо чораларининг қўлланилишининг асосий сабаби шундан иборатк, ўрмон қонунчилигини ўзида .қорида санаб кўрсатилган жазо чораларини белгиламайди, балки ўрмон қонунини бузганда ўша қонунлар нормаларини қўллаш тавсия этади. Демак, ўрмон тўғрисидаги қонунда юридик жавобгарлик жазо чоралари белгиланмаганлиги учун ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқини бузганлик учун бошқа қонун соҳаларидаги, яъни меҳнат, маъмурий, фуқаролик, жиноятқонунларининг жазо чоралари кўлланилади. Бироқ, шуни айтиш керакки, ушбу қонун соҳаларида ҳуқуқий жазо чораларини кўллаш учун ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқини бузиш, бир вақтнинг ўзида ўша қонунлар нормаларини ҳам бузган бўлиши лозим. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарликка тортиш асос бўлиб ўрмон ҳуқуқбузарлигининг содир этилиши ва шу ҳилдаги ҳуқуқбузарликлар учун қонунда жавобгарлик жазо чорасини мавжудлиги ҳисобланади. Ўрмон қонунчилигида жавобгарликка тортиш асоси ҳисобланган кўйидаги ҳуқуқбузарлик турлари санаб кўрсатилган. Кундай ҳуқуқбузарлик турларидан бири-дарахт ва буталарни қонунга ҳилоф равишда кесиш ҳамда уларга шикаст етказиш ҳисобланади.

Ўрмонлардан фойдаланиш амалиётда энг кўп учрайдиган ҳуқуқбузарлик турларидан бири айнан мана шу хатти-харакатдир. Маълумки, ўромнларни кесиш «Ўрмон тўғрисида»ги қонунда белгиланган тартибда амалга оширили, уларни ўзбошимчалик билан кесишга шикаст етказилишига йўл кўйилмайди. Бу ўрмонларни камайиб кетишига, экологиясини бузилишига, мамлакат иқтисодига жиддий зарар етказиши мумкин. Ўрмонларда фойдаланиш бўйича дарахт кесиш ўрмонлардан самарали фойдаланишга қаратилган ва уларни хўжалик учун қимматли дарахт навлари билан қайта тиклашга ёрдам берадиган қилиб амалга оширилади. Ўрмонларда дарахтларини кесиш хўжалик учун қимматли дарахт навлари билан қайта тиклашга, ўрмонларнинг ихота ва сувини муҳофаза қилиш хусусиятларини сақлашга хизмат қиладиган ҳолатлар ҳисобга олиниб қилинади. Қўриқхона деб эълон қилинган, ўрмонларда, миллий ва табиий паркларда, ўрмонларнинг қўриқланади участкаларида, илмий ва тариҳий аҳамиятга эга бўлган ўрмонларда, табиий ёдгорликларда, ўрмон паркларида, ёнғоқзор зоналарининг ўрмонларида, мевали дарахтзорларда, шаҳар ўрмонларида,кўлмазор зоналарининг ўрмон парк қисмларида, сув таъминоти манбаларини санитария жиҳатидан муҳофаза қиладиган зоналарнинг ўрмонларида, давлат ихота дарахтзорларида, нурашдан сақлайдиган ўрмонларда ва алоҳида қимматли ўрмон массивларида ўрмонларни кесишга йўл қўйилмасдан, фақат уларни парвариш қилиш ва соғломлаштириш мақсадидагина кесишга йўл кўйилган. Бундан ташқари, тоғлардаги ўрмонларда ўрмонларнинг ихота, нурашга қарши кураш ва сув оқимини тартибга солиш ҳисобига олинган ҳолда кесишга ижозат берилади. Кундай қилиб, ўрмонларни кесиш фақат қонунда белгиланган қатъий тартибда амалга оширилади. Ушбу қоидаларга риоя қилмасдан ўрмон ҳуқуқбузарлиги ҳисобланади ва қонунда белгиланган тартибда жиноий, маъмурий, моддий жавобгарликка тортилишликка асос бўлади.

Бу ҳуқуқбузарликнинг субъекти бўлиб мансабдор шахслар ва фуқаролар ҳисобланиши мумкин. Мансабдор шахслар ўрмонларни қонунга ҳилоф равишда кесишга рухсат берсалар, фуқаролар эса бевосита ўрмонларни кесиш ҳатти-харакатларини содир этадилар. Ўрмонларни кесиш ҳуқуқбузарлиги кесиш ҳуқуқбузарлиги қасддан содир этилади, ушбу харакатини солиб этаётган ҳуқуқбузар ўз ҳатти-харакатини ғайри-қонуний эканлигини била туриб содир этади. Карҳланаётган ҳуқуқбузарликниннг объекти бўлиб давлатнинг ўрмонларга бўлган мулк ҳуқуқининг бузилиши, мамлакат иқтисодига путур етказиш, ўрмондан фойдаланувчиларнинг қонуний манфаатларига, иқтисодий мавкеларига зарар келтириш ҳисобланади.. Бу ҳуқуқбузарликнинг объектив томони фақат ҳаракат содир қилинади. Навбатдаги ҳуқуқбузарлик турларида бири ўт кўйиш ёки ўт-олов билан эҳтиётсизлик муомилада бўлиш натижасида ўрмонларни нобуд қилиш ёки уларга шикаст етказишдир. Ўрмонларга ўт кўйилиши ҳавфли ҳуқуқбузарлик турларидан бири ҳисобланиб, унга нисбатан юридик жавобгарлик жазо чоралари белгиланган. Чунончи, оловга эҳтиётсизлик билан муносабатда бўлиш натижасида экинзор, ўрмон ёки дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд қилиш кўп микдорда зарар етказилиши ёки бошқача оғир оқибатларга сабаб бўлса, Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 198-моддаси биноан энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилгача аҳлол тузатиш ишлари ёхуд уч ойгача билан жазоланади. Бу ҳуқуқбузарликнинг субъекти бўлиб асосан фуқаролар ҳисобланиб, улар ўрмонларга, тоғларга дам олиш мақсадида келиши, ўтқолов билан муомалада бўладилар ва бунинг натижасида ўрмонларга шикаст етказадилар. Бу турдаги ҳуқуқбузарлик қасддан ҳам, эҳтиётсизлик натижасида ҳам содир қилиниши мумкин. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун учрайдиган яна бир ҳуқуқбузарлик тури бу-ўрмонларда ёнғин хавфсизлиги талабларини

бузишдир. Куни айтиш керакки, давлат ўрмон хўжалиги органлари ва уларнинг қарамоғидаги ўрмон хўжалиги корхоналари, мансабдор шахслар, ёнғин хавфсизлигига мутусадди шахслар ўрмонларда ёнғинга қарши чора тадбирларини кўришлари лозим. Ўрмондан фойдаланувчиларнинг асосий вазифаларидан бири ёнғин хавфсизлигига риоя этиш, ишлар ўтказиладиган жойларда ёнғинга қарши тадбирларни амалга оширишлари, ўрмон ёнғини чиққан такдирда эса ёнғинни ўчиришлари, ўрмон ёнғини чиққан тақдирда эса ёнғинни ўчиришлари шарт. Фуқаролар ўрмонларни эҳтиёт қилишга, ўрмонда ёнғин ҳавфсизлиги қоидаларига риоя қилишга, ўрмон дарахтларига зарар етказиш ва шу ножўя ишларига йўл қўймасликка мажбурдирлар. («Ўрмон тўғрисида»ги қонуннинг 30-моддаси). Ўрмон хўжалигини юритиш вазифаси юклатилган ташкилот ва муассасалар ўрмонларда ёнғин чиқишига қарши курашмоқ учун ёнқинга қарши керакли техника воситалари билан куролланган ўрмон ўт ўчириш бўлинмалари ва ихтисослаштирилган хизматлар ташкил қилишлари лозим. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, маҳаллий хокимият органлари ўрмон ёнғинларига қарши курагш тадбирларини амалга оширилишини таъминлашлари, ўрмонларга тушган ёнғинларни ўчиришга аҳолини, ўт ўчириш техника ва транспорт воситаларини жалб қилишлари лозим бўлади. Вилоят хокимликлари, давлат ўрмон хўжалиги органлари ва уларга қарашли ўрмон хўжалиги корхоналари ва муассасалари, шунингдек ўрмонлардан фойдаланувчилар ўрмонларда ёнғина қарши профилактика тадбирларини ишлаб чиқишни ва уларнинг бажарилишини ташкил этишлари кераклигини талаб қилишлари, аҳолни, корхоналар, ташкилотлар ва муассасаларнинг ёнғинга қарши кураш техникаси ва транспорт воситаларини ёнғинларни ўчириш учун жалб этиш ҳамда жалб этилган шахсларни транспорт воситалари, озиқ-овқат билан махсус қкийимлар билан таъминлагш ва уларга тиббий ёрдам кўрсатиш тартибини белгилаб беришлари, ёнғинга қарши учун йўллар, ўрмонлари муҳофаза қилишда фойдаланиладиган вертолетлар учун аэродромлар ва қўниш майдонлари

куришда, зарур миқдорда автомобиллар, катерлар ва бошқа транспорт воситаларини ажратиб беришлари, ички ишлар органлари ўрмонларда ёнғинн пайдо бўлишда айбдор бўлган шахсларни аниқлаб, жавобгарликка тортиш чораларини ўз вақтида кўришларни таъминлашлари, ёнғинга қарши ташвиқот ишларини кенг олиб боришлари, ўрмонларда ёнғин чиқиш хавфидан сақланиш қоидаларига риоя қилиш масалаларини кенг ёритишни ташкил этишлари лозим бўлади. Ушбу тадбирларни амалга оширмаслик ўрмонларда ёнғин хавфсизлиги талабларини бузиш ҳуқуқбузарлигини содир этилишига сабаб бўлади. Ўрмонларга оқова сув, кимёвий ҳамда саноат ташландиқлари билан зарар етказиш навбатдаги ҳуқуқбузарлик турларидан биридир. «Ўрмон тўғрисида»ги қонунда кўрсатилишича, ўрмонлар белгиланган тартибда бузилишдан, ўрмонга зарар етказувчи бошқа харакатлардан муҳофаза этилиши лозим. Кунингдек фаолияти ўрмонларнинг ҳолатини бузувчи, таъсир кўрсатувчи корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар ўрмонларни қилишни таъминлайдиган технологияни тадбиқ этишлари керак. Ўрмонларни оқова сувлар билан, химявий моддалар, саноат чиқиндилар билан зарар етказиш ўрмон фонди ерлари таркибини бузилишига, ўрмонлардаги ноёб ўсимликлар ва ҳайвонларни қириб кетилишига олиб кетиши мумкин. Айтилганлардан кўриниб турибдики, ўрмонларга оқова сув, кимёвий моддалар ҳамда саноат ташландиқлари билан зарар етказиш ижтимоий хавфли ҳуқуқбузарликларидан бири ҳисобланади. Бу ҳуқуқбузарликларнинг субъекти бўлиб саноат, корхоналари, кохона, муассаса, ташкилотлар, мансабдор шахслар ҳамда фуқаролар ҳисобланадилар. Ўрмонлардан фойдаланиш жараёнида учрайдиган яна бир ҳуқуқбузарлик тури, бу-дарахт ва ўсимликларни, ўрмон ниҳолзорларини ва кўкатзорлардаги ниҳол ва кўчатларни нобуд қилганлик ҳуқуқбузарликдир. «Ўрмон тўғрисида»ги қонунда кўрсатилишича, ўрмон хўжилиги органлари ўрмонлари узлуксиз кўпайтиришлари, уларни муҳофаза

қилишлари, юридик ва жисмоний шахсларни ушбу қоида ва тартибларига риоя қилишларини таъминлашлари керак. Ўрмонларни маҳофа қилиш давлат ўрмон хўжалик органларига юклатилади. Улар ўрмонларни гайри-қонуний кесишларидан, уларга шикаст етказишдан, ўрмонларга зарар келтирувчи ва ўрмон хўжалигига зиен етказувчи бошқа ҳаракатлардан муҳофаза қиладилар. Бу ҳуқуқбузарликларнинг субъектлари бўлиб фуқаролар ҳисобланадилар. Мансабдор шахслар ғайри-қонуний равишда ўрмон кесишга рухсат берган бўлса, улар ҳам ушбу ҳуқуқбузарликларнинг субъекти бўлишлари мумкин. Дарахт ва ўсимликларга, ниҳолларга зарар етказиш қасддан ҳам ёки эхтиётсизлик оқибатида ҳам содир этилиши мумкин. Навбатдаги ҳуқуқбузарлик тури давлат ўрмон фондига қарашли ўрмонлар ва ўрмон билан қопланмаган ерларда ўзбошимчалик билан пичан ўрганлик ва чорва молларини боққанлигидир. Бу ҳуқуқбузарлик тегишли тартибда рухсат олмасдан туриб, ғайри қонуний равишда ўрмонларда ва ўрмон фонди ерларида жамоалар ҳамда фуқаролар томонидан чорва молларини ўзбошимчалик билан боқиш орқали содир этилади. Бу ҳуқуқбузарликнинг ижтимоий хавфлилиги шундака, уни содир этиш оқибатида ўрмонларнинг сувни муҳофаза қилиш, қимматли балиқлар тухум қўядиган жойларни мухофаза қилиш санитария-гигиена ва соғломлаштириш, ўрмонларни сақлаш, кўриқхона ўрмонларини ҳимоя қилиш, илмий ва тариҳий эга бўлган ўрмонларни, ноёб ўсимликлар мавжуд зарарланишига олиб келади. Ўрмонда пичан ўриш ва мол боқиш ҳуқуқбузарлиги тегишли тартибда расмийлаштирмаслик оқибатида содир этилади. Ушбу ҳуқуқбузарлик корхона, муссаса, ташкилотлар ҳамда фуқаролар томонидан содир этилиши мумкин. Мансабдор шахслар била туриб ғайри-қонуний тарзда пичан ўриш ва мол боқишга рухсат берсалар ушбу ҳуқуқбузарликнинг субъектлари ҳисобланадилар.

Тақиқланган участкаларда ўзбошимчилик билан ёввойи мева, ёнғоқ, қўзиқорин, резавор мева ва бошқа маҳсулотларни териб олиш ҳуқуқбузарлиги ҳам ўзбошимчалик билан пичан ўриш ва мол боқиш каби ҳолатларда содир этилади. Маълумки, мева ва ёнғоқларни кўплаб тайёрлаш учун ўрмон хўжалигиги давлат органлари корхона, муссаса ваташкилотларга тегишли ўрмон ўчасткаларини ажратиб берадилар. Ажратилган шу участкалардан икки йил ва ундан муддатга фойдаланилган тақдирда ўрмондан фойдаланувчилар зиммасига ёввойи мева ва ёнғоқ дарахтларини парвариш қилиш, улар хосилдорлигини ошириш, дарахтларни табиий равишда кўпайиш ёки янги дарахтлар экишда ёрдам бериш тадбирларини ёрдам бериш тадбирларини амалга ошириш вазифаси юклатилади. Ушбу талабларга риоя этмасдан ўрмонлардан ёввойи мева ва ёнғоқлар териш ҳуқуқбузарлик ҳисобланади, айбдор бўлган юридик ва жисмоний шахслар харакатдаги қонунчиликка биноан интизомий, маъмурий, фуқаролик ва жиноий-ҳуқуқий жавобгарликка тортиладилар. Юқоридаги санаб кўрсатганлардан ташқари, ўрмонлардаги чегара белгиларини йўқ қилганлик ва уларин бузганлик, ўрмонлардаги нафли ҳайвонотчт қириш, ўрмон ерларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олганлик ва шудгор қилганлик каби ҳуқуқбузарликлар учун ҳам жавобгарлик жазо чоралари келиб чиқиш мумкин. Демак, юқорида айтилганлардан ўрмонлардан фойдаланиш ҳуқуқини бузганлик учун жавобгарлик, бу ўрмонлардан самарали ва оқилона фойдаланишга, ҳамда ўрмонлардан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган ҳуқуқ нормаларида ўз ифодасини топган маълум чоралар тизимидир.

Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун маъмурий ва интизомий жавобгарлик. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик маъмурий ножўя ҳатти-ҳаракат содир қилинганда келиб чиқади. Ўзбекистон Республикасининг «Маъмурий жавобгарлик тўғрисида»ги кодексининг 10- моддасига кўра, маъмурий жавобгарлик ҳуқуқбузарлик ўз ҳусусиятига кўра, жиноий жавобгарликка тортишга сабаб бўлмаган тақдирда амалга оширилади. Демак, бу жавобгарлик ўзининг характерига кўра жиноий жавобгарликка нисбатан жуда оддий бўлиб, тезликда кўллаш мумкинлиги билан ва судланганликни келтириб чиқармаслиги билан характерланади. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик давлатнинг ўрмонга эгалик қилиш ҳуқуқини бузиш, ўрмонлардан хўжасизларча фойдаланиш, ўрмонларни ишдан чиқариш, ўрмонлардаги чеклов белгиларини йўқ қилиш ёки шикастлантириш, ўрмонларни фойдаланиш учун яроқли ҳолга келтирмаслик, ўрмон фонди ерларидан фойдаланиш қоидаларини бузиш, кесиладиган ўрмон фондидан фойдаланиш тартибини бузиш, дарахтлар, буталар ва бошқа ўрмон ўсимликлари ҳамда ниҳолларини ғайри-қонуний равишда кесиш, шикастлантириш ёки йўқ қилиш, ўрмонларни тиклаш қоидаларини бузиш, қизил китобга киритилган ва ноёб ўсимликларни йиғиш, алоҳида муҳофаза этиладиган табиий худудлар тартибини бузиш, ўрмон учун фойдали фаунани йўқ қилиб юбориш, ўрмонларда ўрмон хавфсизлиги талабларини бузиш ва шу каби ножўя харакатлар учун келиб чиқади. Маъмурий ҳуқуқбузарликни содир этганларга нисбатан Ўзбекистон Республикасининг «Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида»ги кодексининг 23-моддасига биноан жарима, маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳаракатини содир этиш қуроли ҳисобланган предметини ёки бевосита шундай объект булган буюмни ҳақ тўлаш шарти билан олиб қўйиш, маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳаракатини содир этиш қуроли ҳисобланган ва бевосита шундай объект

бўлган буюмни мусодара қилиш, муайян шахсни унга берилган махсус ҳуқуқидан маҳрум этиш, маъмурий қамоққа олиб каби жазо чоралари қўлланилади. Ўрмондан фойдаланиш қоидаларини бузганлик учун маъмурий жазо чораларини қўллаш туман, шаҳар хокимликлари хузуридаги маъмурий комиссиясини, ўз-ўзини бошқариш маҳаллий органлари туман, шаҳар судлари, ички ишлар органлари, давлат инспекцияси органлари томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодексининг 69-моддасида чегара ва чеклов белгиларини йўқ қилиш ёки шикастлантириш учун маъмурий жавобгарлик белгиланган бўлиб, эгаликдаги ва фойдаланишдаги ерларнинг чегара белгиларини, ўрмондаги чеклов белгиларини йўқ қилиш ёки шикастлантириш-фуқароларга энг кам ойлик иш ҳақининг бир бараваридан икки бараваригача, мансабдор шахсларга эса-уч бараваридан беш бараваригача миқдорда жариима солишга сабаб бўлади деб кўрсатилган. Ушбу кодекснинг 77-моддасида эса ўрмон фонди ерларидан фойдаланиш қоидаларини бузиш, яъни тегишли рухсат олмай туриб, иморат солиш, ёғочни қайта ишлаш, омборлар ва бошқа иншоатлар куриш мақсадида ўрмон фонди ерларидаги дарахтни кундаков қилиш, ўрмон фонди ерларида пичанзорлар ва яйловларни шикастлантириш, ўзбошимчалик билан пичан ўриш ва мол боқиш, дренаж тизимларини ва йўлларини йўқ қилиш ёки шикастлантирганлик учун - фуқароларга энг кам ойлик иш ҳақининг учдан бир қисмидан бир бараваригача миқдорда, мансабдор шахсларга эса – бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши, агар худди шундай ҳуқуқбузарликлар маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса, - фуқароларга энг кам ойлик иш ҳақининг бир бараваридан уч бараваригача, мансабдор шахсларга эса уч бараваридан етти бараваригача жарима солишга сабаб бўлиши белгиланган.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 78-моддасида эса кесиладиган ўрмон фондидан фойдаланиш тартибини бузганлик учун жавобгарлик белгиланган бўлиб, кесиладиган ўрмон фондидан фойдаланиш, ёғоч тайёрлаш ва ташиб олиб кетиш тартибини, шунингдек ўрмон кесиш чиптаси ҒордериҒда ёки ўрмон чиптасида белгиланган бошқа талабларни бузганлик учун фуқароларга энг кам иш ҳақининг учдан бир қисмини бир бараваригача, мансабдор шахсларга эса – бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишлик ўрнатилган. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 79-моддасида дарахтлар, буталар, бошқа ўрмон ўсимликлари ва ниҳолларни ғайри - қонуний равишда келишиб шикастлантириш ёки йўқ қилишни содир этган фуқароларга энг кам иш ҳақининг учдан бир қисмига бир бараваригача, мансабдор шахсларга эса – бир бараваридан уч бараваригача жарима солиниши, агар худди шундай ҳуқуқбузарликлар маъмурий жазо чораси қўлланилгандан кейин бир йил давомида такрор содир этилса, - фуқароларга нисбатан энг кам иш ҳақининг бир бараваридан уч бараваригача, мансабдор шахсларга нисбатан эса – уч бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солиниши кўрсатилган. Ўрмонларни тиклаш қоидаларини бузиш ҳуқуқбузарлигини содир этганларга нисбатан жавобгарлик Ўзбекистон Республикаси «Маъмурий жавобгарлик тўғрисида»ги кодекснинг 80-моддасига белгиланган бўлиб, ўрмонларни тиклаш, уларнинг холатини ва тури таркибини яхшилашга, уларни маҳсулдорлигини оширишга, шунингдек етилган ёкиғоч заҳираларидан фойдаланишга оид қоидалар ва йўриқномаларни бузган мансабдор шахсларга энг кам иш ҳақининг бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солиниши белгиланган. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 81-моддасида эса Қизил китобга киритилган ўсимликларни йиғиш ҳуқуқбузарлигини содир этганлиги учун жавобгарлик белгиланган бўлиб, Ўзбекистон Республикасининг Қизил китобига киритилган ўсимликларни ёхуд шундай

ўсимликларнинг илдизлари, поялари, шоҳлари, барглари, гуллари, мевалари ва уруғларини ўзбошимчалик билан йиғиш – фуқароларга энг кам иш ҳақининг икиидан бир қисмидан икки бараваригача, мансабдор шахсларга эсақ-икки бараваридан беш бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши, агар худди шундай ҳуқуқбузарлик маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса – фуқароларга энг кам иш ҳақининг икки бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса – уч бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солишликга сабаб бўлиши ўрнатилган. Мазкур кодекснинг 82-моддасида алоҳида муҳофаза этиладиган табиий худудлар тартибини бузиш ҳуқуқбузарлиги учун жавобгарлик белгиланган бўлиб, давлат қўриқхонаси табиатини бузган фуқароларга энг кам иш ҳақининг бир бараваридан уч бараваригача, мансабдор шахсларга эса – уч бараваридан беш бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши, ҳамда давлат миллий табиат боғлари, буюртма корхоналари, табиат ёдгорликлари, ботаника боғлари, дендрология ва ҳайвонот боғлари, қўриқланма ҒоралиқҒ тегралар, ўрмонларнинг таъқиқланган минтақалари, балиқ хўжалиги тегралари ва алоҳида муҳофаза қилинадиган ўзга худудлар тартибини бузган фуқароларга энг кам иш ҳақининг учдан бир қисмидан бир бараваригача, мансабдор шахсларга эса-бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши, агар ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи қисмларида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлар, учун маъмурий жазо чораси қўлланилгандан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса – фуқароларга энг кам иш ҳақининг уч бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса беш бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши белгиланган. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 83-моддасида Ўрмон учун фойдали фаунани йўқ қилиб юбориш – фуқароларга энг кам иш ҳақининг учдан бир қисмининг бир бараваригача, мансабдор шахсларга

эса-бир бараваридан уч барваригача миқдорда жарима солиниши, 84- моддасида эса ўрмонда ёнгин хавфсизлиги талабларини бузганлиги учун – фуқароларга энг кам иш ҳақининг учдан бир қисмидан бир бараваригаач, мансабдор шахсларга эса бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга, агар худди шундай ҳуқуқбузарлик маъмурий жазо чораси қўлланилгандан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса – фуқароларга энг кам иш ҳақининг икки бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса – уч бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солиниши кўрсатилган. Ўрмонлардан фойдаланишга оид ҳуқуқбузарликнинг ижтимоий ҳафи маъмурий ножўя харакат даражасидек бўлмаса, бундай ҳолатларда ҳуқуқбузарларга нисбатана интизомий жазо чораларини қўллаш мумкин. Интизомий жавобгарлик ҳуқуқий таъсир усули сифатида шахсларга ўзларининг хизмат фаолиятлари, ўрмон хўжалигига ёки жамоат ташкилотларига аъзолик муносабати билан интизомий ножўя харакат содир этганларда - қўлланилади. Бу жавобгарлик ўрмондан фойдаланиш қоидаларини бузишга қаратилган қўйидаги интизомий ножўя ҳатти ҳаракатлар содир этилганда, яъни масалан, ўрмондан фойдаланишга оид меҳнат мажбуриятларини бажармаганда, агротехника қоидаларини бузишга олиб келган сифатсиз иш қилинганда, дов-дарахт ва буталарда ёмон ишлов берилганда қўлланилади. Хўжаликларнинг мансабдор шахслари меҳнатни ўз вақтида ташкил қилмаганларида, ўрмонларни муҳофаза қилиш чораларини кўрмаганларида интизомий жавобгарликка тортиладилар. Интизомий жазо чоралари жамоа, давлат ёки бошқа кооператив ўрмон ташкилотларининг устави ёки Низомларида белгиланади. Интизомий жазо чоралари сифатида қуйидагилар қўлланилади: хайфсан, ўртача ойлик иш ҳақининг ортиқ бўлмаган миқдорда жарима, меҳнат шартномасини бекор қилиш кабилар.

Интизомий жазо чоралари ўрмонлардан қодаларини бузган мансабдор шахсларга шу ўрмон фонди жойлашган хўжаликнинг умумий йиғилиши томонидан, фуқаролрга эса хўжалик бошқарувчи томонидан берилади. Интизомий жазо чораларини қўллашда Ўзбекистон Республикаси меҳгат қонунлари кодексининг интизомий жавобгарликка бақғишланган умумий қоидаларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Ҳар бир жамоа, давлат ёки бошқа кооператив ўрмон жамоалари ўз устави ёки Низомини ишлаб чиқишда ва қабул қилишда, интизомий жазо чораларини ўрнатишда ушбу қонунда асос сифатида фойдаланиш мумкин. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун фуқаролик-ҳуқуқий жавобгарлик Ўрмон қонунчилигини бузганлигини учун фу-қаролик ҳуқуқий жавобгарлик ўрмондан фойдаланувчиларга мулкий зарар етказилганда кўлланилади. Ўрмон қонунчилиги ўрмонларни ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, экинларни пайхон қилиш, ўрмонлардан фойдаланиш қоидаларини бузиш орқали ўрмонлардан фойдаланувчиларга зарар етказилганда уларни қоплаш лозимлигини белгилайди. Чунончи, Ўзбекистон Республикасининг Ўрмон тўғрисидаги қонунига кўра, ўрмондан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини бузиш орқали етказилган зарар тўла хажимда қопланиши керак. Ку қонунда кўрсатилишича, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва фуқаролар Ўзбекистон Республикасининг ўрмон тўғрисидаги қонунларини бузишлари туфайли етказган зарарни ўрнини қоплашга мажбурдирлар.Ўзбекистон Республикаси фуқаролик кодексининг мажбуриятларини бажармасликдан келиб чиқадиган жавобгарликка умумий қоидаларини бевосита ўрмондан етказилган зарарни ундиришда ҳам кўллаш мумкин. Бундан ташқари шу қонуннинг 479 моддасида белгиланишича, фуқаронинг шахсига ёки мулкига етказилган зарар шунингдек ташкилотларга етказилган зарар тўла миқдорда,

зарар етказган шахс томонидан тўланиши лозим. Фуқаролик қонунинг ушбу умум эътироф этилган коидалари ўрмонлардан фойдаланиш муносабатларига оид ҳуқуқбузилишлар натижасида етказилган мулкий зарарни ундиришда, айбдорларни моддий жавобгарликка тортишга ҳам бевосита таалуқлидир. Ўрмон тўғрисидаги қонунда ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ўрмон фонди ерларига нисбатан зарарни ундириш алоҳида белгиланган. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Ўрмон тўғрисидаги қонуннинг 23- моддасида қўрсатилишича, ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ўрмон ерлари эгаси қайтариб берилади, қонунга ҳилоф равишда эгалик қилинган ва фойдаланилган вақтда қилинган чиқимларнинг ўрни қопланимайди. Бунинг устига ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ўрмон ерларида етиштирилган ҳосил унинг эгасига тегишли бўлади. Ўзбошимчалик билан эгаллаб олган шахсга ҳосил етиштириш учун сарфланган ҳаражатлари тўланмайди. Агар ўрмон ер участкасини ўзбошимчалик билан эгаллаб олган шахс ҳосилни йиғиштириб олган бўлса, ўрмон эгаси суд йўли билан етиштирилган ҳосилни натура ҳолида қайтариб олишга ҳуқуқлидир. Агар кўрилган фойдани натура ҳолида қайтариб бўлмаса, етиштирилган ҳосилнинг қийматини пул тартибида давлат баҳосида ёки бозор баҳосида ундириб олиши мумкин. Ўрмон ерларидан фойдаланиш ҳуқуқбузарликнинг субъекти нафақат фуқаролар ёки мансабдор шахслар, балки корхона, муассаса, ташкилотлар ҳам бўлиши мумкин. Ўрмонлардан фойдаланувчиларга зарар етказган шундай ташкилотлар ҳам фуқаролик ҳуқуқий жавобгарликга тортилиб, келтирилган зарарларни тўлашга мажбурдирлар. Ўрмон ҳуқуқбузарлиги учун етказилган мулкий зарарни ундиришда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 1992 йил 15 юндаги №262-сон Қарори билан тасдиқланган «Ўзбекистон Республикасида Ерларнинг қишлоқ ва ўрмон хўжалигини юритиш билан боғлиқ бўлмаган эҳтиёжлар учун олиниши муносабати билан қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалигиишлаб чиқариш нобудгарчилиги ҳажмларини аниқлаш ҳамда уларнинг ўрнини қоплаш

тартиби тўғрисида»ги 1 Низоми муҳим аҳамиятга эга. Ушбу Низом Ўзбекистон Республикасининг Ер кодексига мувофиқ қишлоқ хўжалигини юритиш билан боғлиқ бўлмаган эҳтиёжлар олиниши муносабати билан қишлоқ хўжалиги ва ўрмон ишлаб чиқариши нобудгарчилиги хажмларини аниқлаш ва уларнинг ўрнини қоплаш тартибини белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 51-моддасида кўрсатилишича, қишлоқ хўжалиги ерлари ва ўрмонзорлари, шу жумладан фуқаролар мулки бўлган ва фойдаланиб турган қишлоқ хўжалиги ерларини олиб кўйиб қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги юритиш билан боғлик бўлмаган мақсадда фойдаланиш, ер эгалари ва ердан фойдаланувчилар, шу жумладан ижарачилиар ҳуқуқининг чекланиши ёки муассасалар ва ташкилотлар фаолиятининг таъсири натижасида ер сифатини ёмонлашувидан қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги ишлаб чиқариши кўрган нобудгарчилигининг ўрнини ҳалқ депутатлари Кенгашларига қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалигини юритиш билан боғлиқ бўлмаган эхтиёжлар учун олиб кўйилган қишлоқ хўжалиги ерлари ва ўрмонзорлар берилган корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, шунингдек объектлари атрофида муҳофаза, санитария ва ҳимоя зоналари белгиланиб, қишлоқ хўжалиги ва ўрмончилик ерларини оборотдан чиқариб юборган ёки мазкур ерларни у қадар қиймати бўлмаган ерларга айлантириб кўйган корхоналар, муассаса ва ташкилотлар томонидан қопланади. 2. Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жиноий жавобгарлик. Ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқини бузишга кўлланиладиган жиноийқ-ҳуқуқий жавобгарлик жиноят қонуни нормаларида белгиланган ижтимоий хавфли хатти-харакат ёки харакатсизликлар содир қилган шахсларга нисбатан кўлланилади. 1 +аранг Ызбекистон Республикаси хукуматининг =арорлари тыплами.-1992й.-№6.-51- модда.

Маълумки, жиноий ҳуқуқбузарлик жамият учун ўзининг ижтимоий хавфлилик даражаси билан ажралиб туради. Ўрмон қонунчилигини бузишда жамият учун ижтимоий ҳавфли бўлган жиноятлар ичида биринчи навбатда ўрмонларга нисбатан давлатнинг мулк ҳуқуқини бузишга қаратилган ғайри- қонуний битимлар, яъни ўрмонларни сотиб олиш ва сотиш, совға қилиш, гаровга қўйиш ўзбошимчалик билан айри ьошлаш хатти ҳаракатлари алоҳида ажралиб туради. Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексида кўрсатилишича, экинзор, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд қилиш алоҳида муҳофаза этиладиган табиий худудларнинг тартибини бузиш каби ҳуқуқбузарликлар учун ҳам жиноий жавобгарликни кўллаш мумкин. Ўзбекистон Республикасининг Жиноят Кодексида қуйидаги ўрмон ҳуқуқбузарликлари учун жиноий жавобгарлик белгиланган. Булар: экинзор, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд қилиш (198-модда). Ўрмонда оловга эҳтиётсизлик билан муносабатда бўлиш натижасида экинзор, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд қилиш кўп микдорда зарар етказилиши ёки бошқача оғир оқибатларга сабаб бўлса, энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёҳуд уч ойгача қамоқ билан жазоланиши шу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган. Ку модданинг иккинчи қисмида эса, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларни қонунга ҳилоф равишда кесиш кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлса –энг кам ойлик ишҳақининг эллик бараваридан етмиш беш бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилдан икки йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёки уч ойдан олти ойгача қамоқ ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши, учинчи қисмида эса, экинзор, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларга қасддан шикаст етказиш, уларни пайҳон қилиш, нобуд қилиш кўп миқдорда зарар етказиш сабаб бўлса-энг кам ойлик иш ҳақининг етмиш беш бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилдан уч йилгача

ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши кўрсатилган. Жиноят кодексининг 202-моддасида овчилик ёки ҳайвонот дунёсининг бошқа турларини ушлаш қоидаларини бузиш, ноёб ҳайвонларни тутишнинг белгиланган тартиби ёки шартларини ёхуд ўсимликларнинг дори-дармон, озиқ-овқат ва манзарали (декоратив) турларини йиғиш ёки тайёрлаш шунингдек иахсус кўриқланадиган табиий ҳуқуқлардаги хайвонотва ўсимлик оламида фойдаланиш тартибини бузиш анча миқдорда зарар етказишга сабаб бўлса-энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваригача жарима ёки икки йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қамоқ билан жазоланиши белгиланган. Ўша қилмишлар: а) ҳайвонлар, парандалар, балиқ, ҳайвонот ва ўсимлик дунёсининг Қизил китобига киритилган бошқа турларини нобуд қилиш билан; б) Кўп миқдорда зарар етказган ҳолда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган бўлса-энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан етмиш беш бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилдан уч йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши, аграр а) ҳавфли рецидивист томонидан; б) шахснинг ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб; в) ер, сув ёки ҳавода ишлатиладиган меҳанизациялаштириладиган воситалардан фойдаланиб; г) портлаш курилмалари, захарли кимёвий моддалар ёки бошқа ялпи кириб юборадиган ёки нобуд қиладиган усулларни кўллаган ҳолда; д) уюшга гуруҳ томонидан; е) жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда содир этилган бўлса- энг кам ойлик иш ҳақининг етмиш бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади деб ўрнатилган. Мазкур кодексининг 199-моддасида эса Ўсимликлар касалликлари ёки зараркунандалари билан кураш талабларини бузгалик учун жиноий жавобгарлик белгиланган. Яъни ўсимликлар кассалликлари ёки зараркунандалари билан кураш талабларини бузиш оғир оқибатларга сабаб бўлса-энг ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум

қилиш ёки уч йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши ўрнатилган. Кунингдек ушбу жиноят кодексига ўрмон ҳуқуқбузарлигига яқин атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги экология хавфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузиш (193-модда), атроф табиий муҳитнинг ифлосланганлиги тўғрисидаги маълумотларни қасддан яшириш ёки бузиб кўрсатиш (194- модда), атроф-муҳитнинг ифлосланиши оқибатларини бартараф қилиш чораларини кўрмаслик (195-модда), атроф табиий муҳитни ифлослантириш (196-модда), алоҳида муҳофаза этиладиган табиий худудларнинг тартибини бузиш (204-модда) кабиларга ҳам жиноий жавобгарликлар ўрнатилган.

O'xshashlar

Ер конунчилигини бузганлик учун жавобгарлик

Сув қонунчилигини бузганлик учун юридик жавобгарлик

Шартномавий мажбуриятларни бузганлик учун жавобгарлик

Тадбиркорлик қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик

Кишлок хужалик конунларини бузганлик учун жавобгарлик