Davlat ekologik funksiyasini rivojlantirishning xalqaro huquqiy asoslari - Huquqshunoslik - Referatlar

Davlat ekologik funksiyasini rivojlantirishning xalqaro huquqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Davlat ekologik funksiyasini rivojlantirishning xalqaro huquqiy asoslari Davlatning ekologik funksiyasini rivojlantirishda xalqaro huquq normalari alohida ahamiyat kasb etadi. Tabiat chegara bilmaydi deganlaridek, davlat o`zining ekologiya sohasidagi faoliyatini xalqaro huquq normalariga rioya qilish asosida amalga oshiradi. Dunyodagi ishlab chiqarish jarayonlari jadallashuvi va buning natijasida tabiatga xavf solinishi tufayli XX asrning 70-yillaridan boshlab (asosan Farbiy Yevropa davlatlarida) «yashillar harakati» deb ataluvchi harakatlar vujudga kelishi bilan Yevropa davlatlaridagi xavfli ishlab chiqarish korxonalari bir qator rivojlanayotgan davlatlarga ko`chirilishi sababli bu muammo mintaqaviy muammodan global muammoga aylana boshladi. Shu bois atrof tabiiy muhitni himoya qilish muammosini, ekologik xavfsizlikning xalqaro-huquqiy asoslarini o`rganish maqsadida keng miqyosdagi tadqiqotlar olib borildi. Zero, Sobiq Sovet Ittifoqi davrida ham bu muammo faqat 80-yillardan boshlab o`rganila boshlangan edi. Sobiq Ittifoq tugatilib, mustaqil davlatlar paydo bo`lishi bilan mazkur masalaning ijtimoiy, siyosiy va ekologik jihati ham o`zgardi. O`zbekiston mustaqillikni qo`lga kiritgach, mamlakatimizga ushbu masalaga alohida e`tibor berildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov mamlakat xavfsizligiga tahdid solayotgan yettita muammodan biri ekologiya muammosi ekanligini ta`kidlab o`tgan edi. Chunki bu omil bevosita atrof tabiiy muhitning ifloslanishiga va ekologik tizimlarning buzilishiga ta`sir etgan holda, bilvosita har bir davlatning kuch-qudratini belgilovchi fuqarolarning salomatlik darajasiga, xomashyoga bog`liq bo`lgan ishlab chiqarish imkoniyatlariga, eksport salohiyatini ko`taruvchi ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishga salbiy ta`sir qiladi. Shu sababli ham

www.arxiv.uz ekologiyaning buzilishi, bilvosita ta`siri ko`zga yaqqol tashlanib turmagan bo`lsa- da, xavfsizlikka yashirin tahdid soluvchi omil bo`lib hisoblanadi. Ta`kidlash o`rinliki, tabiatni asrashga taalluqli dastlabki xalqaro shartnomalar XIX asrning oxiri – XX asrning boshlarida vujudga kelgan. Ular asosan hayvonot dunyosining ayrim turlarini himoya qilish va ovlashni tartibga solishga qaratilgan edi (masalan, 1897 yilgi dengiz mushuklarini muhofaza qilish to`g`risidagi bitim). Keyingi o`n yilliklarda sayyoramiz tabiatini muhofaza qilish masalasini xalqaro huquq normalari bilan tartibga solishda jiddiy sifat o`zgarishlari yuz berdi, davlatning bu sohada olib borayotgan ishlari jadallashdi. Atrof tabiiy muhit muammolariga bunchalik katta e`tibor berilishi tasodifiy hol bo`lmay, fan-texnika va jamiyat ishlab chiqarish kuchlarining jadal rivojlanishi inson xo`jalik faoliyatining tabiatga ta`sirini keskin kuchaytirishni taqozo etadi, tabiiy jarayonlarga uning aralashuvi ancha kengaydi. Tabiat boyliklaridan xo`jasizlarcha foydalanish sayyoramiz biosferasini jiddiy ekologik inqiroz yoqasiga olib borib qo`ydi. Shuning uchun ham atrof tabiiy muhitni xalqaro miqyosda muhofaza qilish va tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish hozirgi kunning eng dolzarb vazifalaridan biri bo`lib qoldi. Tabiiyki, bu vazifani ayrim davlatlarning kuch-g`ayratlari bilan hal qilish mumkin emas. Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishning milliy tadbirlari universal va mintaqaviy darajalardagi keng xalqaro hamkorlik bilan uyg`unlashishi kerak. Xalqaro huquq bunday hamkorlikni yo`lga qo`yish va rivojlantirishda, davlatning tabiatni qo`riqlash sohasidagi faoliyatini tartibga solishda yetakchi o`rin tutadi. Atrof tabiiy muhitni xalqaro huquq normalari bilan muhofaza qilish jarayoni xalqaro huquqning nisbatan yangi, ammo nihoyatda tez rivojlanib borayotgan qismidir. Hozirgi vaqtda atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy boyliklardan oqilona foydalanishning xilma-xil jihatlarini tartibga soluvchi turli- tuman xalqaro shartnomalar mavjud. Bu bitimlarning mavzulari quyidagilardan iboratdir:

www.arxiv.uz dengiz va ko`l suvlarining ifloslanishiga yo`l qo`ymaslik, dengizlarning jonli boyliklarini saqlash va ulardan oqilona foydalanish; xalqaro (ko`p davlatlarga tegishli) daryolarning suvi va boyliklarini muhofaza qilish; yer atmosferasi va yaqin kosmik fazoni ifloslanish va boshqa salbiy ta`sirlardan asrash; quruqlikni jonli va kosmik ifloslanishdan muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish; noyob tabiiy obyektlar va komplekslarni, ayrim ekologik tizimlarni muhofaza qilish; yer tarkibini radioaktiv zaharlanishdan himoya qilish. Atrof tabiiy muhitning xalqaro huquqiy muhofazasi xalqaro huquqning yuksak rivojlanish jarayoni doirasida shakllanmoqda. Shuning uchun ham davlatning tabiatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini xalqaro huquq bilan tartibga solish, tabiat muhofazasiga oid muhim qoidalarni ifodalovchi, sayyoramiz muhitini sog`lomlashtirishga to`g`ridan-to`g`ri yoki bevosita xizmat qiluvchi ko`pgina universal xalqaro shartnomalar ta`sirida tarkib topdi. Davlatning, birinchi navbatda, rivojlangan mamlakatlarning yadro qurollarini, ommaviy qirg`in qurollarining boshqa turlarini batamom taqiqlashga, xalqaro keskinlikni yumshatish va tinchlikni barqaror qilishga qaratilgan tashabbuslari atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishda alohida ahamiyat kasb etadi. Shu narsa yaxshi ma`lumki, qurollanish poygasi, yadro qurolining sinovlari, ommaviy qirg`in qurollarining yangi turlarini, masalan, kimyoviy, biologik hamda neytron qurolining ishlab chiqarilishi atrof tabiiy muhitni bulg`ashning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Atrof tabiiy muhitni xalqaro huquq vositalari bilan muhofaza qilishda, xalqaro shartnoma bilan bir qatorda, xalqaro odat ham muhim o`rin egallaydi (chunonchi, atrof tabiiy muhitning ayrim jiddiy tarkibiy qismlari, masalan, bir

www.arxiv.uz necha davlat hududidan o`tadigan daryolarni muhofaza qilish ko`p jihatdan odat qoidalari bilan tartibga solib kelingan). Atrof tabiiy muhitni xalqaro huquq vositalari bilan muhofaza qilish jarayonini rivojlantirishda xalqaro tashkilotlar, birinchi navbatda, BMT va uning ixtisoslashgan tashkilotlarining qarorlari katta ahamiyatga ega. Insonni qurshab turgan muhit muammolari bo`yicha BMTda 1972 yilda o`tkazilgan Stokgolm, 1992 yilgi Rio de-Janeyro konferensiyalari, 2002 yilda Janubiy Afrika Respublikasining Yoxannesburg shahrida o`tkazilgan «Yer sammit»larida atrof tabiiy muhit to`g`risidagi deklaratsiyalar qabul qilinib, ularda atrof tabiiy muhitni xalqaro miqyosda muhofaza qilishning asosiy qoidalari va prinsiplari ko`rsatib berildi. Tabiiyki, xalqaro huquqning asosiy prinsiplari davlatning atrof tabiiy muhit va uning boyliklarini saqlash hamda ulardan foydalanish sohasidagi hamkorligiga nisbatan ham qo`llaniladi. Xalqaro huquqning asosiy prinsiplaridan biri bo`lgan atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish prinsipi asta-sekin shakllanib bormoqda. Unga binoan davlatlar atrof muhitni muhofaza qilishlari hamda insoniyatning hozirgi va kelgusi avlodlarining farovonligini ko`zlab, tadbirlarni hamkorlikda amalga oshirishlari lozim. Davlatlar atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish masalalarida bir-birlari bilan hamkorlik qilishga majburdirlar. Bunday hamkorlik teng huquqli va o`zaro manfaatli asosdagi shartnomalarga muvofiq amalga oshiriladi. Tabiatni muhofaza qilish sohasidagi asosiy prinsiplardan biri tabiiy boyliklar ustidan suverenitet prinsipidir. Bu prinsip BMT Bosh Assambleyasining bir qator qarorlarida, masalan, «Tabiiy boylik manbalari ustidan ajralmas suvernitet to`g`risida»gi qarorida ifodalangan edi. Mazkur prinsip har bir davlat o`z boyliklarini atrof tabiiy muhit sohasidagi o`z siyosatiga muvofiq erkin tasarruf

www.arxiv.uz etish bo`yicha suveren huquqqa ega ekanligini bildiradi, boshqa davlatlarga esa bu huquqni hurmat qilish majburiyatini yuklaydi. Davlatlar, o`z yurisdiksiyasidan tashqari, atrof tabiiy muhitga zarar yetkazmaslik prinsipiga ham amal qiladilar. Xalqaro huquqning odatdagi normasi sifatida shakllangan bu prinsip amalda keng tarqalgan. U Stokgolm Deklaratsiyasida quyidagi ko`rinishda ta`riflangan edi: «BMT Nizomi va xalqaro huquq prinsiplariga muvofiq davlatlar ularning yurisdiksiyasi yoki nazorati doirasidagi faoliyat milliy yurisdiksiya chegaralaridan tashqari atrof tabiiy muhitga zarar yetkazmasligi uchun javobgardirlar». Bu prinsip davlatlarning xalqaro huquq tomonidan taqiqlangan xatti-harakatlariga ham joriy etiladi. Bundan tashqari, yuridik adabiyotda ko`rsatilishicha, hozirgi paytda quyidagi maxsus prinsiplar ham shakllanib kelmoqda: ekologik baho berish prinsipi. U davlatlarga ularning yurisdiksiyasidan tashqari atrof tabiiy muhitga zararli ta`sir ko`rsatishi mumkin bo`lgan faoliyatning oqibatlarini oldindan ekologik baholash majburiyatini yuklaydi; axborot ayirboshlash prinsipi. Bu prinsip faoliyati atrof tabiiy muhitga va boshqa davlatlarning manfaatlariga jiddiy zarar yetkazishi mumkin bo`lgan davlat zimmasiga boshqa davlatlarga tegishli axborotni berish majburiyatini yuklaydi; o`zaro ko`maklashuv prinsipi. U manfaatdor davlatlarning atrof tabiiy muhit uchun bevosita xavfli bo`lgan faoliyati yuzasidan bir-birlari bilan o`zaro bog`lanib turish majburiyatini yuklaydi. Bundan tashqari, Stokgolm Deklaratsiyasi insonning asosiy huquqlaridan biri sifatida qulay atrof tabiiy muhitda yashash huquqini e`lon qiladi. Ayni paytda hozirgi va kelgusi avlodlar manfaatlarini ko`zlab atrof tabiiy muhitni himoya qilishni yaxshilash insonning burchi hisoblanadi. Deklaratsiya davlatlarni yadro quroli va boshqa ommaviy qirg`in qurollarining boshqa turlarini taqiqlash va batamom yo`q qilishga da`vat etdi. Yerning butun sayyora muhiti, birinchi navbatda, insoniyatning hayot kechirishiga bevosita bog`liq bo`lgan asosiy qoidalari atrof tabiiy muhitni xalqaro

www.arxiv.uz huquqiy muhofaza qilishning yagona obyekti hisoblanadi. Jahon ummoni va uning tabiiy boyliklari, atmosfera havosi, Yer atrofi fazosi, o`simlik va hayvonot dunyosining vakillari, shuningdek chuchuk suv boyliklarining bir qismi, yerning genetik fondi va boshqalar ham mana shu obyektlar tarkibiga kiradi. Xalqaro huquq nuqtai nazaridan, barcha jahon tabiiy boyliklari ikki turkumga – milliy va xalqaro boyliklarga bo`linadi. Milliy tabiiy boyliklar (obyektlar) muayyan davlatlarning yurisdiksiyasida bo`ladi. Ularning huquqiy holatini belgilashda davlatning ichki huquqiy normalari muhim o`rin tutadi. Endilikda bu boyliklarni muhofaza qilishga taalluqli xalqaro shartnomalar ko`payib bormoqda. Xalqaro tabiiy boyliklar (obyektlar) muayyan bir davlat yurisdiksiyasidan tashqarida bo`ladi (yoki tabiiy davri jarayonida turli davlatlar hududida bo`ladi). Shunga bog`liq holda ularni, odatda, universal, ya`ni barcha davlatlar o`rtasida foydalaniladigan (ochiq dengiz, kosmos, Antraktida), milliy yurisdiksiya doirasidan tashqarida bo`lgan (dengiz tubi) va ko`p millatli, ikki yoki undan ortiq davlatlar foydalanadigan obyektlardan (masalan, bir qancha davlatlar hududidan o`tadigan daryolarning suv resurslari, ko`chib yuradigan hayvonlarning turlari, chegara tabiiy yig`indisi kabilardan) iboratdir. Xalqaro tabiiy boyliklarni muhofaza qilish va ulardan samarali foydalanishning huquqiy holati xalqaro huquq normalari bilan tartibga solinadi. Daryolarning suvi va jonli resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishning u yoki bu jihatlarini tartibga soluvchi xalqaro bitimlar mavjud (masalan, Dunay daryosi suvidan foydalanish shartnomasi). Shu bois Dunay, Reyn, Niger va bir qator boshqa daryolar singari katta xalqaro daryolarni ifloslanishdan saqlash zudlik bilan chora ko`rishni taqozo etadi. Atmosfera havosi davlat chegaralarini bilmaydigan tabiiy muhit elementidir. Atmosferaga bir davlat hududidan o`tadigan ifloslantiruvchi manbalar ko`pincha juda olis masofalarga yetib borib, boshqa davlatlarning tabiati, aholisining sog`lig`i va ekologik muhitiga zarar yetkazadi. Jumladan, kislotali yomg`irlarning

www.arxiv.uz kelib chiqishi, ana shunday oqibatlarga sabab bo`lgan. Masalan, Farbiy Yevropaning yirik sanoat korxonalari havoga chiqarib yuboruvchi oltingugurtga boy aralashmalar yomg`ir bilan birga oltingugurt kislotasi tariqasida Skandinaviya yarimoroli mamlakatlarining hududiga yog`ilgan. Kislotali yomg`ir tabiiy muhit va insoniyatga katta zarar yetkazgan, suv havzalarini ifloslantirib, tuproq tarkibini buzib, arxitektura inshootlarining buzilishiga olib kelgan. Ana shunday noxush holatlarning oldini olishda rivojlangan davlatlarning taklifi bilan atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohasidagi hamkorlik bo`yicha chaqirilgan Umumevropa Kengashi Havoning olis masofalargacha ifloslanishiga yo`l qo`ymaslik to`g`risidagi Konvensiyani qabul qilish bilan yakunlandi (ammo Konvensiya hamon kuchga kirgani yo`q). Konvensiya ishtirokchilari bo`lgan mamlakatlar havoning ifloslanishini imkoni boricha kamaytirish, axborot almashish, maslahatlashuvlar o`tkazish, ilmiy tadqiqotlar va monitoring nazorat olib borish majburiyatini zimmalariga oldilar. Fan va texnika taraqqiyoti natijasida keyingi yillarda keng yo`l ochilgan tabiat va iqlimga sun`iy ta`sir o`tkazish ustidan nazorat o`rnatish g`oyat qiyin bo`lib, bu Yer atmosferasiga katta xavf solmoqda. Xuddi shuningdek, bo`ron va to`fonlarning yo`nalishi o`zgarishi mumkin. Tabiat va iqlimga ta`sir ko`rsatish insonga buyuk farovonlik yoki juda katta zarar keltirishi ham mumkin. Kelgusida chindan ham urush olib borishning «apokaliptik» usullari paydo bo`lishi, bu esa yerdagi hayotning, Quyosh ultrabinafsha nurlarining g`oyat xatarli ta`siridan saqlovchi ozon qatlamini buzib yuborishi, katta hududlarda sun`iy ravishda suv bosishi yoki qurg`oqchilik hosil qilishi mumkin. Bunday jiddiy xavfni his etgan rivojlangan davlatlar tashabbusi bilan 1977 yilda Atrof tabiiy muhitga ta`sir ko`rsatish vositalaridan harbiy yoki har qanday boshqa dushmanlik maqsadlarida foydalanishni taqiqlash to`g`risidagi konvensiyaning qabul qilinishiga olib keldi. Unda qatnashuvchi davlatlar boshqa ishtirokchi davlatlarga vayrongarchilik, zarar yetkazish yoki dushmanlik maqsadlarida salbiy oqibatlarga olib keluvchi atrof tabiiy muhitga ta`sir ko`rsatish

www.arxiv.uz vositalaridan foydalanishga intilmaslikka ahdlashdilar. Tabiiy muhitni o`zgartirish vositalari deganda, tabiiy jarayonlarni oldindan bir maqsadni ko`zlab boshqarish yo`li bilan o`zgartirish, yer tizimi, uning litosferasi, gidrosferasi va atmosferasi yoki kosmik fazoni qo`shib, barcha tabiiy jarayonlarga ta`sir ko`rsatish vositalari tushuniladi. Shu bilan birga, Konvensiya tabiiy muhitga tinchlik maqsadlarida ta`sir ko`rsatish vositalaridan foydalanishga monelik qilmaydi. Kosmik fazoni o`zlashtirishning tezlashuvi, Oy va boshqa samoviy jismlarning tadqiq etilishi shunga olib keldiki, kosmik muhitni bunday faoliyatning zararli oqibatlaridan muhofaza qilish zarurati tug`ildi. Koinotda ishlab bo`lgan sun`iy yo`ldoshlar va ularning qismlari, raketalar va boshqa kosmik apparatlarning qismlari hamda kosmik axlatlar mutassil ko`payib bormoqda. Hozirgi paytda ularning jami miqdori 10 ming donadan oshib ketdi. Kosmik muhitning ifloslanishi Amerikaning «Vest Ford» loyihasiga o`shash turli tajribalar natijasida kelib chiqishi ham mumkin. Bu loyihaning maqsadi o`ta olis aloqa sohasida tadqiqotlar uchun Yer atrofi orbitasida mis ignalar (dipollar) kamarini barpo etishdan iborat edi. Kosmik muhit yadro qurolini sinash jarayonida yoki yadroviy energiya manbalari bo`lgan kosmik apparatlardan foydalanish chog`ida radioaktiv moddalar bilan zararlanishi ham mumkin. Kosmosning radioaktiv moddalar bilan zararlanishi hamda uni yadroviy sinov maydoniga aylantirishga to`siq bo`lib xizmat qilayotgan hujjat 1963 yilgi Moskva shartnomasidir. Bu shartnoma bilan kosmik fazoda yadroviy qurolni sinash taqiqlandi. 1967 yilgi Kosmos to`g`risidagi shartnomada, 1979 yilgi davlatlarning Oy va boshqa samoviy jismlardagi faoliyati to`g`risidagi bitimda muhim muhofaza qoidalari ifodalandi. Jumladan, 1967 yilgi shartnomaning IX moddasida, Oy to`g`risidagi bitimning IV moddasida davlatlarga kosmik fazoni Oy va boshqa samoviy jismlarni ifloslantirish, shuningdek yerdan tashqaridagi moddalarni yetkazib kelish oqibatida Yerdagi muhitni nomaqbul tarzda o`zgartirishdan saqlanish va buning uchun tegishli choralar ko`rish majburiyatini yuklovchi qoidalar belgilandi. Kosmos to`g`risidagi shartnoma Oy va boshqa samoviy

www.arxiv.uz jismlarga yadro qurolini joylashtirish yoki bu qurolni Yer atrofi orbitasiga chiqarishni taqiqlash ham kosmik muhitni ifloslanish va zaharlanishdan saqlash uchun katta ahamiyatga ega. Hozirgi paytda atrof tabiiy muhitning xilma-xil muammoli jihatlari bilan shug`ullanuvchi ko`pchilik xalqaro (davlatlararo va nodavlat) tashkilotlar mavjud. Birlashgan Millatlar Tashkiloti davlatlar va xalqaro tashkilotlarning tabiatni qo`riqlash sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirishda yetakchi o`rin tutadi. Atrof muhitni muhofaza qilish masalalari BMTning asosiy organlari: Bosh Assambleya, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash, shuningdek mintaqaviy iqtisodiy komissiyalar, YUNKTAD, EKOSOS, IMO, FAO, YUNIDO, BMT taraqqiyot dasturi (PROON)ning doimiy diqqat markazida turadi, 1972 yilda Stokgolmda BMTning insonni qurshab turgan muhit muammolari bo`yicha konferensiyasi o`tkazilganligi katta ahamiyatga ega bo`ldi. Uning qarorlari va rezolyutsiyasiga binoan, BMT doirasida yangi maxsus organ–BMTning atrof tabiiy muhit dasturi (YUNEP, VSOP, VFODJ, MIOS, MEPO`) tashkil etildi. YUNEP, o`zining yuridik mavqeiga ko`ra, BMTning yordamchi organlari qatoriga kiradi. Ayni paytda mazkur dastur g`oyat katta mustaqillikdan foydalanadi va xalqaro tashkilotlarning bir qator belgilariga ega. YUNEP atrof muhitni muhofaza qilish to`g`risidagi xalqaro huquq normalarini rivojlantirishga ko`p e`tibor bermoqda. Dastur universal va mintaqaviy konvensiyalar hamda bitimlarni ishlab chiqishga ko`maklashmoqda. Uning tashabbusi bilan mintaqaviy dengizlar – O`rta dengiz, Qizil dengiz, shuningdek Fors qo`ltig`i va boshqa suv havzalarida dengiz muhitini muhofaza qilishga qaratilgan dastur amalga oshirila boshlandi. Bu esa tegishli xalqaro bitimlarning ishlab chiqilishini nazarda tutadi. YUNEP BMTning YUNESKO, XST, IMKO, XMT, BDT, IKAO, MAGATE singari ixtisoslashgan tashkilotlarining tabiatni qo`riqlashga qaratilgan tadbirlarini moliyaviy jihatdan qo`llab quvvatlaydi va muvofiqlashtiradi.

www.arxiv.uz Nodavlat tashkilotlari orasida 1948 yilda tashkil etilgan Tabiat va tabiiy boyliklarni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi (MSOP) markaziy o`rin egallaydi. Unga davlatlar, milliy va xalqaro tashkilotlar hamda uyushmalar a`zo bo`lishlari mumkin. Ittifoq hukumatlar, milliy va xalqaro tashkilotlar o`rtasidagi hamkorlikka ko`maklashish uchun tuzilgan. Shuningdek, u atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy boyliklarni saqlash masalalari bilan shug`ullanuvchi ayrim shaxslar o`rtasidagi hamkorlikka ham ko`maklashadi. Shu maqsadda MSOP milliy va xalqaro tadbirlar o`tkazadi. MSOP tabiatni muhofaza qilish bo`yicha xalqaro konvensiyalar va bitimlar ishlab chiqishga alohida e`tibor beradi. Xususan, uning faol ishtirokida 1976 yilda Tinch okeanining janubiy qismida tabiatni muhofaza qilish konvensiyasi, 1970 yilda Yo`q bo`lib ketish xavfi ostida qolgan hayvonot va o`simlik dunyosining turlari bilan xalqaro savdo qilish to`g`risidagi konvensiya qabul qilindi. Hozirgi paytda MSOP doirasida ayrim orollarni ilmiy maqsadlar uchun saqlash to`g`risidagi konvensiya loyihasi tayyorlanmoqda. XX asrning 70–80-yillariga kelib Yevropa, Amerika va Osiyoning rivojlangan mamlakatlari iqtisodiy barqarorlik ekologik xavfsizlik darajasiga bevosita bog`liq ekanligini tushunib yetdilar. Lekin, yuqorida aytib o`tganimizdek, ekologik xavfsizlikni alohida bir hudud yoki mamlakatda amalga oshirib bo`lmasligiga to`liq ishonch hosil qilgach, ekologiya borasida xalqaro hamjamiyatlar tuzish (YUNEP, 1972 yil Nayrobi sh.) yirik anjumanlar (Stokgolm, 1972; Xelsinki, 1975; Rio-de-Janeyro, 1992; Yoxannesburg, 2002) chaqirish va xalqaro jamg`armalar tuzish (Orol va Baykalni qutqarish, sahrolanishga qarshi kurashish, «Ekosan») orqali global ta`sir etuvchi ekologik muammolarni hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlarni qo`llab-quvvatlash uchun mablag`lar ajratila boshlandi. Ular siyosatni ham, iqtisodiyotni ham tabiiy boylik va ekologik xavfsizlik (bu o`rinda atom energiyasidan foydalanish, kimyoviy va bakteriologik qurollarni saqlash va ularning utilizatsiyasi) ko`rsatkichlarini belgilab qo`ydilar.

www.arxiv.uz Bu o`rinda, albatta, ekologik huquqiy normalar o`z afzalligini ko`rsatmoqda. Masalan, Orol dengizi suvining qurigan yuzasidan (deltasidan) ko`tarilgan tuzning Tyan-Shan tog` tizmalaridagi qorlarning suv rejimiga, o`simlik dunyosi va o`rmonlarning tuz muvozanatiga, Markaziy Osiyo tuproq qatlamining sho`rlanganlik darajasiga ta`siri kuchaymoqda. Atmosfera qatlamida suvda tez eruvchan xloridli va magnitli zararli tuzlar miqdorining ortib borishi kuzatilmoqda. Aytish kerakki, tabiatni asrash sohasida respublikamiz bir qator xalqaro- huquqiy hujjatlarga qo`shilgan, ular ichida 1992 yilgi «Biologik xilma-xillik to`g`risida»gi Rio-de-Janeyro Konvensiyasi, 1972 yilgi «Dunyoning madaniy va tabiiy merosini himoya qilish to`g`risida»gi Konvensiya, 1995 yil 6 iyundagi «Osiyo va Afrika botqoqliklarida yashovchi va ko`chib yuruvchi qushlarni himoya qilish to`g`risida»gi shartnoma, 1973 yil 3 martdagi «Yo`qolish arafasidagi yovvoyi flora va fauna turlari bilan xalqaro savdo-sotiq qilish to`g`risida»gi konvensiya, 1992 yil 28 noyabrdagi Atrof muhitga nisbatan harbiy yoki boshqa zarar yetkazuvchi vositalar ishlatilishining oldini olishga doir konvensiya, 1992 yil 9 maydagi «Iqlim o`zgarishi to`g`risida»gi Doiraviy konvensiya, 1985 yil 22 martdagi «Ozon qatlamini saqlash to`g`risida»gi konvensiya, «Ozon qatlamini buzuvchi moddalar to`g`risida»gi Monreal konvensiyasi, YEXHTning 1994 yil 17 dekabrdagi «Energetik xartiyasi», 1994 yil 15 apreldagi «Sahrolar miqdorining ortishi va qurg`oqchilikka qarshi» konvensiyasi va boshqalardir. Yuqoridagilardan xulosa qilish mumkinki, atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish bo`yicha davlat funksiyasini rivojlantirishda xalqaro tashkilotlar hamda ushbu tashkilotlar qabul qilgan normativ huquqiy hujjatlar muhim o`rin tutadi. Qabul qilingan normativ hujjatlardagi talablar, qoidalar davlatlarni ekologiya sohasida ma`lum vazifalarni bajarishga undaydi va bunga yordam beradi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003.- 40 2. Karimov I. A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: O`zbekiston, 1996. – 364 b. 3. Karimov I. A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T. 2. – T.: O`zbekiston, 1996. – 380 b. 4. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – T.: O`zbekiston, 1996. – 366 b. 5. Karimov I. A. Bunyodkorlik yo`lidan. T. 4. – T.: O`zbekiston, 1996. – 394 b. 6. Karimov I. A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. T. 5. – T.: O`zbekiston, 1997. – 384 b. 7. Karimov I. A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T. 6. – T.: O`zbekiston, 1998. – 429 b. 8. Karimov I. A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T. 7. – T.: O`zbekiston, 1999. – 413 b. 9. Karimov I. A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. T. 8. – T.: O`zbekiston, 2000. – 525 b. 10. Karimov I. A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. T. 9. – T.: O`zbekiston, 2001. – 439 b. 11. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Davlat boshqaruvining huquqiy asoslari

Davlatning ekologik funksiyasini amalga oshirish shakllari (ekologik monitoring, ekologik nazorat, ekologik ekspertiza)

Xalqaro ekologik xuquq

Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning huquqiy asoslari

Xalqaro nizolarni Xalqaro huquqiy vositada hal etish. Xalqaro jinoyat huquqi