Бедарак йўқолган шахсларни «Қотиллик Қурбони» - версияси асосида тергов қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Бедарак йўқолган шахсларни «Қотиллик Қурбони» - версияси асосида тергов қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81.5 KB

Ko'chirib olish

Б едарак йўқолган шахсларни « Қ отиллик Қ урбони» - версияси асосида тергов қилиш Режа: 1. Бедарак йўқолган шахсларни қидирув чоралари 2. Жиноий иш қўзғатиш ва дастлабки тергов ва тезкор ҳаракатларини ўтказиш 3. Терговнинг сўнгги босқичида ўтказиладиган тергов ҳаракатлари

Қотиллик жиноятларини тергов қилиш услубиёти соҳасида бе-дарак йўқолган шахсларни, «Жиноят қурбони» - деган таҳлил – вер-сия асосида олиб бориладиган тергов, қотилликнинг умумий тергов услубидан бирмунча фарқ қилади. Қотиллик жиноятларининг асосий ва кўпчилик турлари зўрлик аломатлари мавжуд бўлган мурда ёки унинг бўлаги топилган ҳолларда жиноий иш қўзғатилиб тергов-тезкор ҳаракатларини ўтказиш билан бошланади. Бедарак йўқолган шасхларни «Қотиллик қурбони деган» версия асосида иш олиб боришда эса жиноят ишини қўзғатишга дастлабки текширув босқичида ҳали асос бўлмайди. Жиноят қидирув бўлим ходимлари қидирув ишларини олиб боришда ва йўқолган шахс бошқа ҳудудга, вилоят шаҳарларга, чет мамлакатга бирор сабаб ёки мақса-дини кўзлаб кетганми, ўз оиласидан, нафақа тўлашдан, содир қилган ҳали ноъмалум бўлган жиноят бўйича жавобгарликдан қочиб – бер-киниб юрганми, бирор бахтсиз ҳодисада ҳалок бўлиб, «Шахси но-маълум мурда» - сифатида дарак этилганми каби бошқа версия – тах-минларни текшириш ва тасдиқланишини кўзлайдилар. Мазкур фактлар асосида тергов олиб бориш жуда мураккаб ке-чади ва қийинчиликларга дуч келинади, чунки жиноят жойи, мурда-нинг қаерда эканлиги, содир этилиш усули қурол ва бошқа ҳолатлар номаълум бўлади. Тезкор-тергов текшируви жараёнида йўқолган шахснинг мурда-сини қидириш билан бир қаторда, унинг тирик бўлиши эҳтимоли ҳам текширилади. Бедарак йўқолган шахслар ҳақидаги хабарлар икки хил турга эга бўлади, кимдан? Қаердан?, яъни ҳабарнинг манбаига нисбатан ва ик-кинчи ҳабарнинг мазмуни бўйича бўлган аломатлар. Амалиётдан олинган маълумотларга асосан шахсларнинг йўқо-лиш фактлари йўқолган оила-аъзолари ёки бирга яшовчи бегоналар, қўшни, таниш - билишлар, йўқолганнинг бирга ишлайдиган ҳамкасб-лари ва бошқалардан ҳабар қилинади. 2

Шахснинг йўқолганлиги ҳақидаги аризалар мазмуни қуйидаги шаклларда бўлади: -аризада шахс йўқолганлигининг сабаблари ва эҳтимоллик ҳолатлари келтирилмайди; -бедарак йўқолган шахснинг «жиноят қурбони» бўлиши мум-кинлиги ҳақида умумий фикр юритилган бўлади; -йўқолган шахснинг қотиллик қурбони эканлиги ва жиноятни содир қилган гумонланувчи шахс ҳақида ҳабарнинг келтирилиши. Кўп ҳолларда аризада ҳар қандай эҳтимоллик фикр – мулоҳаза-лар келтирилмай фақат йўқолган шахснинг қачон ва қаердан чиқиб кетганлиги ва бедараклик муддати кўрсатилади. Бундай аризалар одатда йўқолганнинг оила - аъзоларидан тушади. Қотиллик содир қилган йўқолганнинг оила-аъзоларидан бири (эри, хотини, ака-укалари) бўлган ҳолларда ҳам аризаларда ҳеч қан-дай эҳтимоллик, бирор шахсга нисбатан шубҳа каби фикрлар баён этилмайди. Бундай ҳолат қотилнинг ўзини шубҳадан нари қилмоқ ва ўзини «ниқоблаш» мақсадини кўзлашдан иборат бўлади. Бедарак йўқолган шахс ҳақидаги аризаларда унинг жиноят қур-бони эканлиги, жиноятчининг шахси кўрсатилиб, жиноят мотивлари ҳақида маълумотлар келтирилган бўлса, бундай ариза жиноий иш қўзғатишга асос бўлади. Тергов органлари ходимларининг вазифаси бундай ҳолларда жиноий ишни қўзғатиб дастлабки тергов ҳаракат-ларини ўтказишдан иборат бўлади. Шахсларнинг бедарак йўқолиш сабаблари жиноий ҳодисага алоқаси бўлмасдан, баъзида касаллик сабаби, кўчага чиқиб адашиб қолиши, тўсатдан тоби қочиб, юрак хуружи юз бериши, бахтсиз ҳодиса бўлиши ва ҳоказо натижасида йўқолган шахс бошқа бир жой-да ҳудудда бўлиб, у ҳаёт бўлган ҳоллар ҳам учраб туради. Шу сабаб-ли шошма - шошарлик билан жиноий иш қўзғатиб терговни бошлаш, баъзида жиддий хатоликларга йўл қўйиб қўйишга олиб келади. Бун-дай хатоликларга йўл қўймаслик учун жиноий ишни 3

қўзғатишдан ав-вал, тушган аризаларнинг барчаларини (уларда келтирилган важлар-дан қатъи назар) текшириш лозим бўлади. Бедарак йўқолган шахсларнинг қидируви икки асосий версия асосида амалга оширилади: 1. Йўқолган шахс тирик бўлиб, у бошқа жойга ўз ихтиёри билан яширинган деган версия текширилади. Бу версияни текшириш учун йўқолган шахснинг яқинларидан, оила аъзолари, қариндошларидан унинг бошқа ҳудудларда яқин таниш-билишлари, иккинчи оила, бо-лалари борлиги, ишлаш учун ёки хизмат юзасидан бориб турадиган жойлари ҳақида маълумотлар олинади ва тегишли жойлардан суриш-тирилади. Бошқа шаҳар, вилоят, чет давлатларга кетганлик эҳтимоли бўлса у жойларга ҳабар юборилиб, маълумотлар олинади, у жойдаги тезкор - қидирув органлари билан боғланилади ва бошқа чоралар амалга оширилади. 2. Бедарак йўқолган шахс «Жиноят қурбони» - деган версия. Мазкур версия ариза берувчиларнинг ҳабарига кўра йўқолган шахс-нинг шериклари билан иш-хизмат юзасидан тортишувлар бўлганлиги, унинг бирор катта сумма маблағга бирор нарса сотиб олмоқчи ёки сотмоқчи бўлган, маълум шахслар билан уриш - жанжал бўлганлиги фактлари жиноят содир бўлганлиги ҳақида тўғридан тўғри далил бўлмаса-да, тезкорлик билан суриштирув ўтказилади ва текшири-лади. Маълумотлар қисман ёки тўлалигича тасдиқланган тақдирда жиноятни содир қилишда кимлар манфаатдор бўлиши мумкин деган масала ҳал қилинади. Тезкор - қидирув ходимларининг тўплаган хабар маълумотлари асосида иш қўзғатилиб тегишли бўлган дастлабки тергов ҳаракатлари ўтказилади. Мурда мавжуд бўлган ҳолларда ўтказиладиган терговдан мазкур ҳолат бирмунча фарқ қилади ва унга хослик хусусиятига эга бўлади Бу хусусият жиноят оқибати бўлмиш жабрланувчи жасаднинг йўқли-ги, жиноят вақти, жойи ва бошқа ҳолатларнинг ноъмалум бўлишидир. Бедарак йўқолган шахснинг ҳақиқатда жиноят қурбоними ёки бошқа бирор жойда тирик яшаб юрибдими деган тахминини тек-шириш учун тезкор 4

қидирув чоралари билан бир қаторда кенг жа-моатдан ва жамоат ташкилотларидан, уюшмалар, матбуот ва ахборот воситаларидан ҳам фойдаланиди, радио-телевидения орқали эълон қилиниши ва ИИВнинг ахборот бўлинмасидаги криминалистик рўйхатларидан олинган маълумотлар самарали натижалар бериши мумкин. 2. Жиноий иш қўзғатиш ва дастлабки тергов ва тезкор ҳаракатларини ўтказиш Бедарак йўқолган шахсларни «Жиноят қурбони» деган версия асосли бўлиши ва уни текшириш усулларини белгилаш, қидирув-суриштирув натижаларидан олинган маълумотлар бўлиб, улар қуйи-даги гуруҳ ҳолатларни тавсифлайди: 1. Йўқолган шахснинг ўз ихтиёри билан, оилавий келишмовчи-лик ёки бошқа оилавий сабаблар натижасида кетиб қолишги истисно қилинади. Бу ҳолатни оғзаки ва ёзма аризалардан олинган маълумот-лар тасдиқлайди, шунингдек, бошқа ҳудудлар, қариндош, таниш-билишникига ва хизмат юзасидан бошқа шаҳар, вилоят, чет эл дав-латларига кетиш факти ҳам тасдиқланмайди. Бу маълумотлар йўқол-ган шахснинг тирик эмаслиги, жиноят ёки бахтсиз ҳодиса қурбони деган версияни асослайди. 2. Шахснинг йўқолиш арафасида ёки бир неча кун аввал жиноят ҳ одисаси юз берганлиги, унинг оиласида жанжал бўлганлиги, о тиш товушлари э шитилганлиги, шовқин-сурон бўлганлиги ҳақида маълу-мотлар бўлиб, қотиллик жинояти содир бўлган, лекин ким содир қилган деган саволга тўғридан – тўғри далил бўлмайди. Жабрланувчи шу вақтда қаерда бўлган, агар қотиллик содир қилинган бўлса, жабр-ланувчининг мурдаси қаерга беркитилгани ҳақидаги версиялар ҳосил бўлади. 3. Бу гуруҳдаги ҳолатлар жиноят содир бўлганлиги, йўқолган шахс қотиллик қурбони эканлиги ҳақида баъзи бир излар, аломатлар, тезкор-қидирув маълумотлари асосида шубҳаланувчи шахси ҳам тах-минан белгиланган бўлади. 5

Бедарак йўқолганлигининг оила аъзоларидан бири (эри хотини, хотини эри ҳақида) ҳабар беради ва ўз тахминини кўрсатади. Баъзи ҳолларда ариза берувчининг ўз иш оқибатидан манфаатдор бўлиши унинг юриш туриши баъзи ҳаракатлари, ғаразли ниятларини амалга ошириш мақсади, жиноят изларини йўқотишга ҳаракат қилиш каби ҳолатлар ариза берувчининг ўзини қотилликда гумонлашга асос бўлади. Юқорида келтирилган учала гуруҳдаги ҳолатлар вазиятлар юза-сидан тузилган версия-тусмолларни текшириш учун жиноий иш қўзғатилиб дастлабки тергов ҳаракатларини ўтказиш керак бўлади. Бедарак йўқолган шахс ҳақида тушган ариза ёки хабарлар асо-сида олиб бориладиган терговни дастлаб ариза - хабар берган шахсни сўроқ қилишдан бошламоқ зарур бўлади. Сўроқ қилишда йўқолган шахсга тегишли бўлган қуйидаги ҳолатлар аниқланмоғи зарур: -уйдан (хизмат ёки ўқув жойидан) чиқиб кетган вақти, қаерга боришини маълум қилдими; -қандай кийимда бўлган, кетиш олдида суҳбат, савол - жавоб мазмуни; -кетиш вақтида руҳан қандай ҳолатда бўлган; -ким билан биргаликда чиқиб кетди, пиёда ёки транспорт воси-тасидан фойдаланиш; -транспортдан фойдаланган бўлса, унинг русуми, сон-рақам бел-гилари; -йўқолган шахснинг саломатлик ҳолати, бирор касаллиги бор-миди; -йўқолганнинг дўст – биродарлари ва душманлари бўлганми бўлса улар кимлар ва бошқа маълумотлар. Сўроқ жараёнида юқорида кўрсатилганлардан ташқари йўқолган шахс кетишдан аввал бирор сабаб - важ келтирдими, кеч қолиш, уш-ланиб қолиши, кимлар билан учрашмоқчи бўлганлиги ҳақида маълум қилдими, бирор қиммат буюм олмоқчи ёки сотмоқчи бўлганмиди ка-би маълумотларни олиш уни қаердан қидирмоқ лозимлигини белги-лайди. Бедарак йўқолган шахснинг ташқи қиёфа белгилари ҳам сўроқ жараёнида аниқланилади. Терговчи оғзаки сўз билан тасвирлаш би-лан портретини тузади, 6

айниқса кўзга ташланувчи айрим белгилари; хол, чандиқ, татуировка, жисмоний нуқсонлар, тиббий – жароҳатлар-дан қолган излар ва бошқалар орқали йўқолган шахснинг мурдасини қидиришда алоҳида аҳамият касб этади. Дастлабки тергов ҳаракатларидан яна бири бедарак йўқолган-нинг уйини, яшаган жойини ва охирги марта бўлган жойини кўздан кечиришдир. Бу тергов ҳаракатининг ўтказилиши мақсади ариза бер-ган шахснинг сўроқ қилишда олинган маълумотларни ўлдириш, тек-ширишдан иборатдир. Айниқса, йўқолган шахс аёл бўлса, унинг фар-зандлари борми, ҳомиладор эмасмиди, уйдаги шарт - шароитлар қан-дай ҳолда эканлиги аниқланади. Бу ҳолатлар бир томондан йўқолган аёлнинг ўзига қасд қилганликдан ҳабар беради ва иккинчи томондан ким унга нисбатан қотилликни қасд қилганини белгилаш мумкин бўлади. Бедарак йўқолганнинг яшаш уй – жойини кўздан кечиришда, йўқолиш ҳодисаси ҳақидаги аризада кўрсатилган вазиятлар текшири-лади. Бунда йўқолган шахсга тегишли бўлган шахсий буюмлари, кийимлари, турли ҳужжатлар топил и ши мумкин, айниқса аризада кел-тирилган важлар билан жойдаги вазиятлар орасида зиддият бўлган ҳолда, жиноятда гумонланувчини ариза берувчи ва унинг оила аъзолари орасидан қидириш лозим бўлади. Сўроқ ўтказиш, йўқолган шахсга тегишли бўлган жойларни кўздан кечириш билан бир қаторда тезкор-қидирув чоралари ўткази-лади. Бедарак йўқолган шахсни «Қотиллик қурбони» деган версияси асосида сўроқ ўтказилади, кўздан кечириш, зарур ва имкони бўлган ҳолларда тинтув ўтказилиш натижасида олинган маълумотлар излар, баъзи ашёвий далиллар асосида бир мунча тасдиқланади ва терговни жабрланувчининг мурдасини қидириш, қотилликнинг жойи, қандай усул ва қурол билан содир қилинганлигини аниқлашга қаратилиши лозим бўлади. Терговнинг бу босқичида дастлабки тергов ҳаракатларини тезкор – қидирув чоралари билан боғлиқ равишда олиб борилиши, ай-ниқса, жабрланувчининг мурдасини қидириш ва топишда катта аҳа-мият касб этади. 7

Тергов ва тезкор қидирув орган ходимларининг ўзаро ҳамкор-лиги масаласи мазкур қўлланманинг биринчи бобида ёритилган. Бу масаланинг аҳамияти, айниқса, бедарак йўқолган шахсларни «Жиноят қурбони» бўлиши эҳтимоли асосида олиб бориладиган тергов жараё-нида биқиёсдир. Жабрланувчининг мурдаси топилган ҳолларда дастлабки тергов ҳаракатларидан яна бири суд тиббиёт экспертизасини ўтказишдир. Бедарак йўқолган шахснинг мурдаси топилганда терговнинг йў-налиши, зўрлик аломатлари мавжуд бўлган мурда топилганда ўтка-зиладиган тергов услуби каби олиб борилади, шунинг учун суд-тиббиёт экспертизаси ҳал қиладиган масалалар ҳам шу гуруҳ жи-ноятларини тергов қилишдаги кабидир. Жиноят содир қилиниши билан жабрланувчининг мурда жасади топилган вақт орасида бир мунча муддат ўтади ва мурда аломатлари ривожланиб охирги босқичи бўлган чириш натижасида анчагина ўзгариш юз беради. Унинг шахсини аниқлаш ҳам анча мураккабла-шади. Бундай ҳолларда мурда танасидан олинган қон намунаси бўйича унинг гуруҳ мансублиги, зарур бўлган ҳолда суяк ёки юмшоқ тўқималари орқали ДНКсини аниқлаш мумкин бўлади. 3. Терговнинг сўнгги босқичида ўтказиладиган тергов ҳаракатлари Қотилликда шубҳаланган шахс ушланган ҳолларда уни суд-тиб-биёт соҳасидаги мутахассис иштирокида гувоҳлантириш ўтказилади; танаси, устки ва ички кийимлари текширилади, қон ва бошқа биоло-гик моддаларнинг қолдиқлари, доғлар эътиборга олиниб, кийимлар махсус текширув, кўзга кўринмайдиган спектр нурларида тадқиқ қилинади. Шубҳаланувчининг танаси ҳам кўздан кечирилади, ундаги индивидуал белги хусусиятлар махсус учёт картасига киритилади, икки қўлининг ўнг бармоқ излари дактилоскопик картага туширилиб асосий ва қўшимча формула чиқарилади ва ИИВнинг ахборот марка-зи бўлимига юборилади. Шубхаланувчининг шахси илгари кримина-листик рўйхатга тушган – тушмаганлиги текширилади, рўйхат ҳисо- бида бўлган тақдирда илгари қандай жиноят юзасидан судланган ва жазони қаерда ўтаганлиги аниқланади. 8

Жиноий ишнинг бошланғич босқичида топилган далиллар, қон излари, жиноят қуроли сифатида ишлатилган объектлар ва жиноят-нинг бошқа излари топилган ҳолларда шуб ҳ аланувчини ушланган жойида тинтув қилмоқ зарур бўлади. Тинтувда унинг танасида, ки-йимида қон моддасининг қолдиқлари, доғлари, жабрланувчига тегиш-ли бўлган шахсий буюмлари, (ҳужжат, қийматга эга қоғозлар, соат ва бошқа қиммат металл предметлар), жабрланувчининг қаршилиги на-тижасида қолган жароҳат излари ва ҳоказолар қидирилади. Шубҳаланувчини сўроқ қилишда жиноятнинг барча ҳолатлари-ни аниқлаштириш билан бирга, жиноят содир бўлган жойни, жабрла-нувчининг танаси қаерда беркитилган (дафн этган)лиги ҳақида маъ-лумот олинади. Терговнинг бу босқичида гувоҳлар ҳам сўроқ қилинади. Гувоҳ сифатида бедарак йўқолган шахсни билувчилар, унинг йўқолиши ҳақидаги маълумотларга эга бўлганлар, жабрланувчининг қариндош-лари, оила-аъзолари ва бошқалар бўлиши мумкин. Сўроқ натижасида олинган маълумотлардаги баъзи фактларни тўғри- нотўғри эканлигини текшириш мақсадида кўрсатмаларни ҳоди-са (жиноят излари топилган) жойларида қайта текшириш ўтказилиши мумкин. Шубҳаланувчининг кўрсатмаларидаги айрим ҳолатлари юзаси-дан тергов эксперименти ёки ҳодиса жойида қайта текшириш ҳара-катларини ўтказмоқ зарур бўлади. Жиноий иш юзасидан топилган турли ашёвий далиллар, излар, қолдиқ моддалар бўйича тегишли суд экспертизалари ўтказилади. Айрим ҳолатлар юзасидан, жумладан, жабрланувчининг танаси-даги жароҳатлар характерини аниқлашда қурол турлари белгиланади ва улар топилган ҳолда, айнан шу қурол (предмет) билан жароҳат ет-казилганми, деган масалалар комплекс текширув, яъни суд-медицина ва криминалистика мута х ассислари жалб этилиб экспертиза ўтка-зилади. Жиноятни содир этишда ишлатилган совуқ ёки отиш қуроли бўлса, аввал ўша қуролларни қидириш-топиш лозим, бунинг учун тезкор - қидирув чоралари билан биргаликда тергов ҳаракатлари ҳам ўтказилади, хусусан, 9

шубҳаланувчининг ушланган, яшаш ва вақтин-чалик тўхтаган жойларида тинтув ўтказиш лозим бўлади. Терговнинг бу босқичида таниб олиш учун кўрсатиладиган объ-ектлар ҳам турлича бўлиши мумкин. Шубҳаланувчи гувоҳ ва жабрланувчининг яқинларига (қариндошларига) кўрсатилиб идентификация ўтказилади, иш юзасидан топилган турли объектлар шу жумладан, жиноят қуроллари ҳам тегишли шахсларга таниб олиш учун тақдим этилади. Жиноят содир бўлгандан сўнг, мурда топилишига қадар кўп вақт, (бир неча ой, йил) ўтган бўлса, жабрланувчининг шахсини та-ниб олиш билан аниқлаш иложи бўлмайди. Чунки майитнинг фақат суяк қолдиқларигина мавжуд бўлади, бундай ҳолларда тиббиёт экс-пертизасини ўтказиш билан бирга антропологик, биологик ва бошқа текширувлар ўтказилади. Мурда топилмаган ҳолларда мазкур жиноятлар гуруҳи бўйича тўпланган дилиллар билан ҳам жиноят ҳолатлари исботланиб муваф-фаққиятли тугатилган ишлар ҳам мавжуддир, бунга тергов амалиё-тидан олинган маълумотлар асос бўлади. Терговнинг бу босқичида ўтказиладиган тергов ҳаракатларининг кетма- кетлиги, баъзида такрор ўтказилиши аниқланаётган ҳолатнинг хусусиятига боғлиқ бўлиб, ҳар хил вазиятни ҳал этиш терговчининг мутахассислик савиясига ва ишга ижодий ёндашишга боғлиқ бўлади. 10

А дабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. “Ўзбекистон” Тошкент, 2003 2. И.А.Каримов “Адолат - қонун устуворлигида”. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг II чақириқ 6-сессиясида сўзлаган нутқи “Ўзбекистон овози” газетаси, 2001 й. 30 август. 3. И.А.Каримов. Биз танлаган йўл демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли -Т: “Ўзбекистон”, 2003 4. И.А.Каримов. Тинчлик ва ҳавфсизлигимиз ўз куч - қу д ратимизга, ҳамжи ҳ атлигимиз ва қа т ъий иродамизга боғлиқ Т: “Ўзбекистон”, 2004 5. И.А.Каримов. Бизнинг мақсад-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизациялаштириш ва ислоҳ қилишдир. Т: “Ўзбекистон”, 2005 6. Алимова Р.А, Отахўжаев С.А. – Суд экспертизасини ташкил қилиш ва ўтказиш масалалари. Тошкент, 2001 7. Криминалистика техникаси; Ўқув қўлланма, Тошкент, 1999 8. Криминалистика тактикаси; Ўқув қўлланма, Тошкент, 2000 9. Криминалистика; Дарслик. I-II қисм. Тошкент. 2003 й. 10. Криминалистика; Учебник. Москва “БЕК”. 2000 г. 11. Криминалистика; Учебник. Москва. 2004 г. 12. www.akadmvd.uz 11

O'xshashlar

Қотиллик жиноятларини тергов қилиш услубиёти ( Котиллик жиноятларини тергов килиш

Mурда бўлаги топилган ҳолатларда терговнинг ўзига хослилиги

Тезкор қидирув тадбирлари тушунчаси, уларни ўтказиш асослари. Тезкор қидирув тадбирларини ўтказишда ахборот таъминоти ва чекловлар

Тезкор қидирув фаолияти тушунчаси, вазифалари, принциплари ва унинг ҳуқуқий асослари

Ички ишлар органлари фаолияти устидан прокурор назорати