Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.994140625 KB

Ko'chirib olish

Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар Режа: 1 .Бўйсуниш ва ҳарбий шаънга риоя этиш тартибига қарши жиноятлар жиноятининг юридик таҳлили. 2 . Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар жиноятининг юридик таҳлили. 3. Ҳарбий мулкни сақлаш ёки ундан фойдаланиш тартибига қарши жиноятлар жиноятининг юридик таҳлили. 4 . Ҳарбий мансабдорлик жиноятлари жиноятининг юридик таҳлили.

1.Бўйсуниш ва ҳарбий шаънга риоя этиш тартибига қарши жиноятлар жиноятининг юридик таҳлили. 1.1 Бўйсинмаслик жинояти учун жавобгарлик. (ЖКнинг 279-моддаси). Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларида ўрнатилган тартибга бўйсиниш жиноятнинг асосий бевосита объекти ҳисобланади. Қушимча бевосита объект бўлиб эса, инсонлар ҳаёти ва саломатлиги хавфсизлиги, ўзгалар мол-мулкининг сақланишини таъминловчи жамоат муносабатлари хизмат қилади (ЖК, 2370-модда, 2-қисм). Объектив томондан буйсинмаслик, буйруқни бажаришдан очиқдан очиқ бош тортиш демакдир, бу эса, буйруқни қасддан бажармаслик билан баробар. Буйсинувчи, бажарилиши натижасида хизмат манфаатларига зарар етиш етмаслигидан қатъий назар, белгиланган муддатда унга берилган буйруқни бажариш бўйича ҳеч қандай ҳаракатлар бажармаган вақтдан бошлаб, буйсинмаслик тугаланган жиноят ҳисобланади. Жиноятнинг ЖКнинг 279-моддасида белгиланган субъектив томони, т ўғ ридан т ўғ ри характерланади. Бунда айбдор қ онуний, бажариши мажбурий б ў лган командир буйру ғ ини бажармаётганлигини ва буни истамаётганлини англайди. Фа қ атгина 18 ёшга тулган харбий хизматчи ёки харбий йи ғ имларга ч қ ирилган харбий хизматга мажбур, буйру қ берган командирга (бошли ққ а) буйсинувчи шахсларларгина жиноят субъекти б ў лишлари мумкин. ЖКнинг 279-моддаси, 2- қ исмида , буйсинмаслик қў йидагича регламентланади: а) бир гурух шахслар томонидан содир этилган; б) о ғ ир о қ ибатларга олиб келган. Ҳ арбий ҳ олатда буйсинмасликда, ЖКнинг 279-модда, 3- қ исми юзага келган о қ ибатлардан қ атъий назар четлаб ў тилади, инкриминаллаштирилади.

1.2 Буйруқни бажармаслик жинояти учун жавобгарлик. (ЖК 280-модда) Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларида ўрнатилган буйсиниш тартибини таъминловчи жамоат муносабатлари жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб хизмат қилади. инсонлар ҳаёти, саломатлиги, ўзгалар мол- мулки хавфсиздигини таъминловчи муносабатлар - қўшимча бевосита объект бўлиб хизмат қилади. Объектив томондан ЖКнинг 280-моддасида белгиланган жиноят, ўз ортидан йирик зарар ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келган буйруқни бажармаслик кўринишида намоён бўлади. « Ушбу жиноят, йирик ҳажмдаги зарар ёки оғир оқибатлар келиб чиққан пайтдан бошлаб тугал ҳисобланади. ЖКнинг 280-моддаси 1-қисмида назарда тутилган оғир оқибатлар ЖКнинг 279-модда 2-қисмида назарда тутилганлар билан бир хилдир. Буйруқнинг бажарилмаслиги субъектив томондан эхтиётсизлик ёки хизматга совуққонлик билан ёндошиш натижасида содир этилади. Ҳар қандай 18 ёшга тўлган харбий хизматчи ёки харбий йиғимларга чақирилган харбий хизматга мажбур бўлган шахс буйруқни бажармасликнинг субъекти бўлиши мумкин. ЖКнинг 280-моддаси 2-қисмида харбий ҳолатларда буйруқни бажармаслик учун жавобгарлик белгилаб қўйилган. 1.3 Бошлиққа қаршилик кўрсатиш ёки уни хизмат вазифаларини бузишга мажбур этиш жинояти учун жавобгарлик (ЖКнинг 281-моддаси)

Ўрнатилган буйсиниш тартибларини, айнан, командир (бошлиқлар)нинг нормал хизмат фаолиятини, ягона бошлиқлик принципи ва уларга юклатилган хизмат вазифаларини бажараётган харбий хизматчилар обрусини таъминловчи жамоат муносабатлари - жиноятнинг а сосий бевосита обеъкти ҳисобланади. Объектив томондан жиноят бошлиққа, шунингдек, ҳарбий хизмат бўйича ўзига юклатилган вазифани бажараётган бошқа шахсга қаршилик кўрсатиш, ёки уни ушбу вазифаларни бузишга мажбурлаш кўринишида намоён бўлади. Субъектив томондан , ЖКнинг 281-моддасида назарда тутилган жиноят, т ўғ ридан т ўғ ри гараз билан билан содир этилади. Айбдор унинг қ аршилик к ў рсатиш ва мажбурлаш б ў йича ҳ атти- ҳ аракатлари айнан бошли қ ёки хизмат вазифаси юклатилган бош қ а шахсга қ арши қ аратилганлигини англайди ва ушбу ҳ атти- ҳ аракатларни амалга оширишни истайди. Бунда, вазиятга к ў ра агар айбдор жабрланувчининг ҳ у қ у қ ий ма қ омини англай олмаган б ў лса, у содир этган жиноят кў рилаётган моддага асосан квалификация қ илинади, асослар мавжуд б ў лган та қ дирда эса, ЖКнинг бош қ а меъёрлари б ў йича квалификация этилиши лозим. Жиноятни квалификация қ илишда унинг сабаби ва ма қ сади ахамият касб этмайди. Ҳ ар қ андай ҳ арбий хизматчи, жумладан, жабрланувчига буйсунмайдиган ҳ арбий хизматчи ҳ ам жиноятнинг субъекти б ў лиши мумкин. ЖКнинг 281-модда, 2- қ исмида , бошли ққ а қ аршилик к ў рсатиш ёки уни қў йидаги хизмат вазифаларни бажармасликка мажбурлаш учун жавобгарлик белгилаб қў йилган: а) бир гурух шахслар томонидан содир этилган; б) қ урол ишлатиш ор қ али содир этилган; в) о ғ ир о қ ибатларга олиб келган. ЖКнинг 281-моддаси, 2- қ исм «б» бандида назарда тутилган қ урол тушунчаси остида штат армия қ уроли (автомат, туппонча, штык-нож) ёки

бош қ а у қ отар ёки сову қ қ урол (ов қ уроли, финн пичо ғ и ва х.к.), яъни тирик нишонни яралашда махсус фойдаланилувчи предметлар тушунилади. У қ отар ёки сову қ қ урол б ў лмаган, қ урол сифатида ишлатилувчи предметлар (ош пичо қ , болта, у қ лов ва б.) айбдорни ЖКнинг 281-моддаси «б» банди б ў йича квалификация қ илиш учу н насос б ў ла олмайди. Шунингдек, бузилган қ урол ёки сохтаси қ урол деб ҳ исобланмайди. 1.4 Бошлиққа тахдид қилиш жинояти учун жавобгарлик (ЖКнинг 282-моддаси) Бошлиқнинг ҳаёти, саломатлиги, тан хавфсизлигини таъминловчи жамоат муносабатлари - жиноятнинг бевосита объекти бўлиб хизмат қилади. Ушбу жиноятда жабрланувчи деб унвони бўйича катта турувчи бошлиқ ҳисобланади. «Бошлиқ» тушунчаси тўғрисида ЖКнинг 279-моддаси тахлилига қаранг. ЖКнинг 282-моддасида кўрсатилган жиноят объектив томондан , бошлиққа уни улдириш ёки зуравонлик ишлатишга тахдид қилиш, етарли асослар мавжуд бўлган тақдирда эса, ушбу тахдидини амалга оширишдан хавфсираш кўринишида намоён бўлади. Субъектив томонидан назар соладиган бўлса, жиноят тўғри ният билан амалга оширилади. Айбланувчи жанг шароитида бошлиққа ўлдириш ёки зўравонлик қўлланиши таҳдидига солаётганини англайди ва ушбу ҳаракатларини амалга оширишни хоҳлайди. Жиноятнинг субъекти - бу унвони ёки лавозими бўйича бўйсунувчи вазиятида бўлган ҳарбий хизматчидир. 1.5 Баданга шикаст етказиш жинояти учун жавобгарлик (ЖКнинг 283 -моддаси)

Жиноятнинг бевосита объекти сифатида саломатлик хавфсизлиги, бошлиқнинг тан жарохатлари учун даҳлсизлиги, унинг обрўйини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар тушунилади. Жиноятнинг объектив томони этиб, ЖК.нинг 283-моддаси 1- қисмида кўрсатилган, бошлиқни калтахланиши, унинг ҳарбий хизмати бўйича ўз вазифаларини бажарилиши билан боғлиқ ёки шу вазифаларини бажариш вақтида унга нисбатан содир этилган енгил ёки ўрта оғирликдаги тан жароҳати кўзда тутилган. Ҳар қандай ҳарбий хизматчи, жумладан, жабрланувчига буйсунмайдиган ҳарбий хизматчи ҳам жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Кўрилаётган модда бўйича қилмишларнинг квалификациялашнинг зарурий шарти этиб, айтиб ўтилган зўравонлик ҳаракатларни ҳарбий хизматдаги ўз вазифаларини бажараётган бошлиққа нисбатан ёки уни ўз вазифаларни бажариш вақтида айбдор томоннинг қаршилик кўрсатмаган ҳолда ёки уни ўз хизмат вазифаларини бузишга мажбурлаган куч ишлатган ҳолатлар тушунилади. Агарда бошлиққа нисбатан кўрсатилган зўравонлик унга қаршилик билан бирга амалга оширилса, ёки уни ҳарбий хизмат вазифаларини бузишга мажбурлаган бўлса, бу холда айбланувчининг ҳаракатлари ЖК.нинг 281- моддаси қамраб олади ва унга қўшимча ЖК.нинг 283-моддаси қўлланилиши талаб этилмайди. 1.6 Бўйсунувчининг ўз бошлиғини ёки бошлиқнинг ўзига бўйсунувчини ҳақорат қилиши жинояти учун жавобгарлик (ЖКнинг 284-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти – бошлиқ ва буйсинувчининг обру ва ғурурини ҳурмат қилишни таъминловчи жамоат муносабатлари.

Бошлиқ ёки унга буйсинувчи ушбу жиноятнинг жабрланувчиси ҳисобланади. Объектив томондан жиноят, шундай хатти-ҳаракатлар учун интизомий чора кўрилишидан сўнг, бошлиқнинг буйсинувчини ёки буйсинувчининг бошлиқни ҳақоратлашидир. Субъектив томондан жиноят, т ўғ ридан т ўғ ри ғ араз билан амалга оширилади. Айбдор ў з ҳ атти- ҳ аракатлари билан конкрет ҳ арбий хизматчининг обру ва ғ урурини ерга ў раётганлиги, камситаётганлигини англайди ва шу ишни қ илишни истайди. Буни англамаган ҳ олда эса уни ҳ арбий жиноят учун жавобгарликка тортиш мумкин эмас. Жиноятнинг субъекти б ў либ , хизмат ёки ҳ арбий унв он и б ў йича бошли қ ёки буйсинувчи б ў лиши мумкин. 1. 7 Бир-бирига тобе бўлмаган ҳарбий хизматчилар ўртасидаги ўзаро муносабатларга оид устав қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖКнинг 285-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти – ҳарбий хизматчилар учун ўзаро муносабатлар қоидаларини тартибга солувчи умумҳарбий низомлар талабларига риоя этилишини таъминловчи жамоат муносабатлари . Кушимча бевосита объект – ҳарбий хизматчининг саломатлиги, тан дахлсизлиги хавфсизилиги, унинг обруси, ҳурмат-эътиборини ҳурмат қилиш. ЖКнинг 285-моддасида кузда тутилган жиноят объектив томондан , ҳарбий хизматчилар орасида ўзаро буйсиниш муносабатлари бўлмаганда, улар томонидан ўзаро муносабатлар низом қоидаларининг бузилиши, такрорий равишда устидан қўлиш, тан жарохатлари етказиб соғлиққа зарар келтириш ёки ўртача оғирликдаги тан жарохатлари етказиш, ноқонуний равишда озодликдан махрум қилишдан иборат.

ЖК . нинг 285 - моддасида кўзда тутилган жиноят, таҳқирлаш харакатлари , соғлиққа зарар етказиш ёки эркинликдан ноқонуний маҳрум этиш харакатлари амалга оширилган вақтидан якунланган хисобланади. Субъектив томонидан жиноят тўғри ният билан амалга оширилади. Жарбрланувчи ўз харакатлари билан умумий ҳарбий низоми билан ўрнатилган муносабатлар тартибини бузаётганлигини англайди ва буни хохлайди. Субъект сифатида ҳар қайси ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин агарда унда жабрланувчи билан бўйсуниш муносабатлари бўлмаган тақдирда. ЖК . нинг 285-модданинг 2-қисмида ҳарбий хизматчилар ўртасида низом қоидалари муносабатларни бузиши учун, улар орасида бўйсуниш муносабатлари йуқ тақдирда жавобгарлик кўзда тутилган: А) бир гуруҳ шахслар томонидан амалга оширилса: Б) қурол ёрдамида амалга оширилса; В) ўз ортидан оғир тан жарохатини келтириб чиқарса. “ЖК . нинг 285 - моддаси 3- қисмида ҳарбий хизматчилар ўртасида уларнинг орасида бўйсуниш муносабатлари йўқлигида, низомдаги қоидалари муносабатларини бузиш инсоннинг вафотига олиб келган холатлардда жавобгарлик кўзда тутилган. “Инсоннинг вафотига олиб келган” ибораси эҳтиётсизлик туфайли ёки уни ўзини ўзи ўлдиришга оборган харакатлар тушунилади. Бунда ЖК.нинг 102-моддаси (Эҳтиёркорсизлик туфайли ўлимга обориш) ёки 103-моддаси (Ўзини ўзи ўлдириш) қўлланилиши этилмайди. Агарда ҳарбий хизматчилар орасида бўйсуниш йўқлиги низом қоидаларининг муносабатларини бузиш холларида айбланувчи қасддан жабрланувчини ўлдирса, унинг қилмиши ЖК.нинг 97-моддаси ва 285-модданинг 3-қисми “а” пункти бўйича квалификациялаш талаб этилади. ЖК . нинг 285 - моддаси 4- қисмига асосан, агарда жиноятнинг амалга оширилиши натижасида қуйидагилар келиб чиқса, жавобгарликка тортилади: А) қўрбон бўлган инсонлар;

Б) бошқа оғир натижалар 1.8 Мародёрлик жинояти учун жавобгарлик (ЖКнинг 286-моддаси) Мародёрликнинг бевосита объекти этиб Ўзбекистон Республикаси- нинг Қуролли кучларининг аҳлоқий мейёрлари тушунилади. Бу жиноятнинг предмети этиб яраланган ёки вафот этган шахсларнинг мулки ҳисобланади. Объектив томонидан қараганда, кафандўзлик ҳарбий шароитда, вафот этган ва яраланганлар устидаги буюмларни ўзлаштиришда намоён бўлади. Кафандўзлик вафот этганлар ёки яраланган шасхларнинг буюмларини ўзлаштириш вақтидан буён якунланган жиноят этиб хисобланади. Ушбу жиноятнинг субъектив томони тўғри ният билан характерланади. Айбланувчи ҳарбий шароитда вафот этган ёки яраланганларинг буюмларини ноқонуний тарзда ўзлаштирганини англайди ва буни амалга оширишни хохлайди. Жиноятнинг сабаб ва мақсади , ҳар доимгидек, ғаразли, лекин улар жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди. Кафандўзликнинг субъекти этиб фақат ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин. 2. Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятларнинг юридик таҳлили. 2.1 Ҳарбий қисм ёки хизмат жойини ўзбошимчалик билан ташлаб кетиш жинояти учун жавобгарлик. (ЖК 287-м) Жиноятнинг бевосита объекти бўлиб, Ҳарбий Кучларда ҳарбий хизматни уташнинг қонунчиликда ўрнатилган тартибларини

регламентлаштирувчи, ҳар бир ҳарбий хизматчи белгиланган жойда хизматни ўташи ва ҳарбий хизмат давом этаётган вақт давомида хизмат мажбуриятларини тўла ҳажмда бажариши лозимлигидан таркиб топган жамият муносабатларидан иборат. ЖК 287м. 1 қисмида кузда тутилган жиноятнинг объектив томонлари муддатли ҳарбий хизматдагилар томонидан худди шундай қилмиш учун тартибга чақириш чоралари қўлланилганидан сўнг ўз хохишига биноан қисмни ёки хизмат жойини ташлаб кетишида, шу билан баравар эркинлик берилганда, бошқа жойга тайинланганда ёки ўтказилганда, сафардан, таътилдан ёки даволаниш муассасасидан бир кундан ортиқ, бироқ ун кундан кўп бўлмаган муддатда қайтиб келмасликда ифодаланади. ЖК 287м. 1 қисмида назарда тутилган жиноятлар, агар ҳарбий хизматчи ноқонунан ҳарбий қисмдан ёки хизмат жойидан ташқарида бўлиб, 10 кун давомида хизматни уташ жойига келмаса тугалланган деб тан олинади. Субъектив томондан жиноятлар қасддан ёки эхтиётсизлик бўйича содир этилади. Қисмни ёки хизмат жойини ўз хохишига биноан тарк этиш бевосита қасддан қилинган деб тавсифланади. Айбдор, қисмни ёки хизмат жойини командирнинг рухсатисиз тарк этаётганини ёки қисм худудига белгиланган муддатда қайтмаслигини англайди ва ушбу қилмишни содир этишни истайди. Хизматга муддатида қайтмаслик ҳам қасддан, ҳам эхтиётсизлик билан содир этилиши мумкин. ЖК 287м. 1 қисмида назарда тутилган жиноят субъекти бўлиб, қонуннинг бевосита кучига биноан муддатли хизматдаги ҳарбий хизматчилар, яъни аскарлар, матрослар, сержантлар ва муддатли хизмат старщиналари ҳисобланадилар. ЖК 287м. 1 қисми ҳаракатлари захирадаги ва ҳарбий йиғинларга чақирилган фуқароларга ҳам тарқалади.

ЖК 287м. 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томонлари қисмни ёки хизмат жойини ўз хохишига биноан тарк этиши ёки ун суткадан кўпроқ, аммо бир ойдан ошмаган вақт давомида муддатли хизмат ҳарбий хизматчи, зобитлар таркибидаги шахс, прапоршик, мичман ёки контрак бўйича ҳарбий хизмат ўтаётган томонидан узрли сабабларсиз содир этилган хизматга келмаслигидан иборатдир. ЖК 287м. 2-қисмида назарда тутилган жиноятчилик субъектлари муддатли хизмат ҳарбий хизматчиси, зобит таркибидаги шахслар, прапоршиклар, мичманлар, контракт бўйича ҳарбий хизматчилар бўлишлари мумкин. ЖК 287м. 2 қисмида кўрсатилган субъектлар: муддатли хизмат ҳарбий хизматчилари томонидан, зобит таркибидаги шахслар томонидан, прапоршиклар, мичманлар, контракт бўйича ҳарбий хизмат ўтаётган ҳарбий хизматчилар томонидан содир этилган қисмни ёки хизмат жойини ўз хохишига биноан тарк этиш, ҳамда узрли сабабларсиз бир ойдан ортиқ муддат хизматга келмаслик учун ЖК 287м. 3 қисмида жавобгарлик кузда тутилган. Бунда қисмда ёки хизмат жойида ноқонуний йўқ булишликнинг максимал давомийлиги квалификациялаш учун аҳамиятга эга эмас, бироқ жазо чораларини аниқлашда ҳисобга олинади. Агар жиноят субъекти ўз хохишига биноан қисмни ёки хизмат жойини ҳарбий хизматдан буйин товлаш мақсадида бир, ун суткадан ортиқ ёки умуман мақсадсиз хизматдан буйин товлаш мақсадида бир ойдан ортиқ давомийликда тарк этса, аммо бу муддатлар утмасидан олдин ушланган бўлса, унинг ҳаракатларини ЖК 287м. 1, 2 ва 3 қисмларида кўзда тутилган жиноят қилишга тажоввуз деб айтиш лозим. ЖК 287м. 4 қисми жанг ҳолатида содир этилган қисмни ёки хизмат жойини ўз хохишига кўра тарк этгани учун, давомийлигидан қатъий назар жавобгарликни назарда тутади. «Жанг ҳолати» тушунчаси туғрисида ЖК 279м. тахлилини кўринг.

ЖК 287м. 4 қисмида кўзда тутилган жиноятнинг субъекти ҳарбий унвонидан, хизмат асосларидан (контракт ёки чақирув бўйича) қатъий назар ҳар қайси ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин. 2.2 Дезертирлик жинояти учун жавобгарлик (ЖК 288-м.) Ҳарбий хизмат ўташнинг ўрнатилган тартиби жиноятнинг бевосита объекти бўлади. Дезертирликнинг объектив томони ўз хохишига биноан қисмни ёки хизмат жойини ҳарбий хизматдан буйин товлаш мақсадида тарк этиш, ҳамда шу мақсадда хизматга келмасликда ифодаланади. Дезертирликнинг тугалланган жинояти деб ҳарбий қисм ёки хизмат жойини тарк этиб муддатида хизматга келмаган вақтдан тан олинади. Бунда шуни кузда тутиш лозимки, дезертирликдан ўз хохиши бўйича қайтиши фақат ҳарбий қисмни ёки хизмат жойини тарк этгунича ёки хизматга келиш муддати тугагунича мумкин бўлади. Дезертирлик содир этган ҳарбий хизматчини айбини бўйнига олиб келиши, жазони енгиллаштирувчи ҳолат сифатида кўрилмоғи лозим (ЖК 55м. «а» банди). Бундай вазиятларда ЖК 66 ва 71моддаларида кўрсатилган маълум шароитларнинг мавжудлигида ҳарбий хизматчи жавобгарликдан ёки жазодан озод этилиши мумкин. Субъектив томондан жиноятлар бевосита қ асддан содир этил а ди. Субъектив томондан жиноятнинг мажбурий белгиси б ў либ, қ исмни ёки х измат жойини ў з х о х ишига биноан тарк этишнинг ма қ сади ҳ исобланади. . ЖК 288м. 1 қ исмида назарда тутилган жиноят субъекти б ў либ, муддатли х изматдаги оддий ҳ арбий х изматчилар, яъни аскарлар, матрослар, сержантлар ва муддатли х измат старщиналари ҳ исобланадилар. ЖК 288м. 1 қисми ҳаракатлари заҳирадаги ва ҳарбий йиғинларга чақирилган фуқароларга ҳам тарқалади.

Тартибга чақирув тартибида қамоққа олинган, тартибга чақириш ҳарбий қисмида сақлашга судланган ёки қамоқ куринишидаги жазони утаётган (48м. қаранг) ҳарбий хизматчини қочиши ҳарбий қонунбузарчилик ҳисобланади ва айрим ҳолатлардан келиб чиқиб ЖК 287 ва 288м. бўйича квалификация қилинади. ЖК 288м. 2 қисмида зобит таркибидаги шахс томонидан, прапоршик, мичман, контракт бўйича хизмат ўтаётган ҳарбий хизматчи томонидан содир этилган дезертирлик учун жавобгарлик белгиланган. 2.3 Ҳалок бўлаётган ҳарбий кемани ташлаб кетиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 289-м.) Жиноятнинг бевосита объекти бўлиб катастрофа ёки аварияларда, ҳарбий кема «ҳалокатида» ҳарбий муносабатларнинг ўрнатилган тартиби ҳисобланади. Жиноят объектив томондан ҳалок бўлаётган ҳарбий кеманинг командири охиригача ўз хизмат мажбуриятларини бажармасдан, ёки кема командаси таркибидаги шахс томонидан командирнинг тегишли фармойишисиз тарк этишида ифодаланади. Агар ҳалок бўлаётган ҳарбий кемани командири ўз хизмат вазифаларини охиригача бажармай амалда тарк этган вақтдан бошлаб ёки командирнинг рухсатисиз команда аъзолари томонидан кемани тарк этган вақтдан бошлаб жиноят тугалланган деб тан олинади. Субъектив томондан ҳалок бўлаётган ҳарбий кемани тарк этиш бевосита қасддан содир этилади. Командир ўз вазифаларини бажармасдан ёки тула ҳажмда бажармасдан кемани ташлаб кетаётганини англайди ва кемани ташлаб кетишни истайди. Агар айбнинг эхтиётсизлиги аниқланса жиноий жавобгарлик мустасно этилади.

Ҳарбий кемани команда аъзолари томонидан ташлаб кетилиши ҳам бевосита қасддан содир этилади. Айбдор, ҳарбий кема командирнинг командаси йўқ бўлишига қарамасдан кемани ташлаб кетаётганини англайди ва шуни истайди. Эҳтиётсизлик шаклидаги айблар ҳам жиноий жавобгарликни мустасно этади. Жиноят субъекти командир ёки ҳарбий кема командаси аъзоси. Ҳарбий кема командаси ҳарбий хизматчилардан шаклланади, аммо унинг таркибига ўқув йиғинлари ўтаётган даврдаги ҳарбий мажбуриятчилар ҳам киришлари мумкин. ЖК 289м. 2 қисмида жанговор ҳолатда содир этилган ҳарбий кемани ташлаб кетганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. 2.4 Ўзининг бирон аъзосини майиб қилиш йўли билан ёки бошқа усулда ҳарбий хизматдан буйин товлаш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 290-м.) Жиноятнинг бевосита объекти ҳарбий хизмат ўташнинг урнатилган тартибларини таъминловчи жамият муносабатларидан иборатдир . ЖК 290м. да назарда тутилган жиноятнинг объектив томонлари ўзининг бирон а ъзосини майиб қилишда, яъни ҳарбий хизматчини ҳарбий хизматни ўташдан ўзига қандайдир шикаст етказиш йўли билан, шу билан баравар ўзини ёлғондан касалликка солиш йўли билан, ҳужжатларни қалбакилаштириш ёки бошқача алдаш йўли билан, ёки ҳарбий ҳизмат мажбуриятларини ўташдан бош тортиш билан буйин товлашда ифодаланади. Ҳарбий хизмат уташдан буйин товлаш аъзоларига шикаст етказиш, ёки касалликни симуляция қилиш, ҳарбий хизмат уташдан буйин товлаш мақсадида хужжатларни қалбакилаштириш, ҳарбий хизмат уташдан бош тортиш вақтидан бошлаб тугалланган деб тан олинади. Жиноятнинг субъектив томонлари бевосита қасддан содир этилади. Айбдор ҳарбий хизматдан ноқонуний усулда озод этилишга

етишмоқчилигини англайди ва шуни истайди. Жиноят мақсади – ҳарбий хизмат вазифаларини уташдан буйин товлаш. Жиноят субъекти бўлиб ҳарбий хизматда турган шахс ҳисобланади. Бу чақириқ бўйича ҳарбий хизмат утаётган оддий аскар ва сержант (старшина) таркибидаги шахслар, ҳамда ҳарбий унвонидан ва қушин туридан қатъий назар ҳарбий хизматни контракт бўйича ўтаётган ҳарбий хизматчилар бўлишлари мумкин. Кўриб чиқилаётган жиноят субъектлари, ҳарбий йиғинга чақирилган захирадаги фуқаролар ҳам бўлишлари мумкин. ЖК 290м. назарда тутилган жиноятлар, бу жиноят иштирокчилари деб тан олинган ҳарбий хизматчилар ва ҳарбий хизматчи бўлмаган шахслар иштирокида содир этилиши мумкин. ЖК 290м. 2 қисмида жанговор ҳолатда содир этилган ҳарбий хизмат ўташдан буйин товлаш учун оширилган жавобгарлик назарда тутилган. 2. 5 Қоровул хизматини уташ қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 291-м.) Ушбу жиноятнинг асосий бевосита объекти умумий тартибда ҳарбий хизмат уташнинг таркибий қисми каби қоровул хизмати уташнинг урнатилган тартибини таъминловчи жамият муносабатларидан иборатдир. Қоровул хизмати уташ қоидаларини бузишнинг қушимча бевосита объекти деб, қоровулга қуриқлашга топшириладиган маълум объектларнинг хавфсизлиги, жамият хавфсизлиги ва тартибларини (масалан, гаупвахтада сақланаётган шахсларни қуриқлаш) тушуниш лозим. Жиноят объектив томондан уларни олдини олиш учун қоровул тайинланган, қоровул таркибига кирган шахс томонидан содир этилган зарарли оқибатларга олиб келган қоровул (вахта) хизматини уташнинг низом қоидаларини бузишда ифодаланади.

Қоровул (вахта) хизматини ўташ низом қоидаларини бузилиши фақат бир шароитда, агар бу қилмиш ушбу қоровул уларни олдини олиш учун тайинланган бўлса ва зарарли оқибатларни юзага келтирса тугалланган жиноят таркибини пайдо қилади. Субъектив томондан жиноятлар қасддан ёки эхтиётсизлик билан содир этилиши мумкин. Айрим бузилишлар фақат қасддан содир этилиши мумкин (постдан кетиш, қуриқланаётган объектдан қуриқлаш ва х.к.). Бошқа бузилишлар эхтиётсизлик оқибатида содир этилади (қурол билан эхтиётсиз муносабатда бўлиш, постда хизмат ўтаётганда етарли даражада огох бўлмаслик ва х.к.). Аммо хам қасддан хам эхтиётсизлик оқибатида содир этиладиган бузилишлар бор (постдаги уйқу, патрул қилиш йўли билан хизмат уташда қуриқчи йыналишини бузилши ва х.к.). Оғир оқибатларга нисбатан айб кўпинча эхтиётсизлик куринишида ифодаланади, аммо қасддан хам бўлиши мумкин. ЖК 291м. 2 қисмида қуйидаги оқибатларга олиб келган қоровуллик хизмати уташ қоидаларини бузилиши учун жавобгарлик назарда тутилган: А) баданга оғир шикаст етказилиши; Б) одам улиши; В) бошқа оғир оқибатлар. . ЖК 291м. 3 қисмида жанговор ҳолатда содир этилган қоровул хизмати уташ қоидаларини бузилиши учун жавобгарлик назарда тутилган. 2.6 Ички хизматни уташ ёки гарнизонда патруллик қилиш қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 292-м.) Жиноятнинг асосий бевосита объекти – Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари ички хизмат Низоми билан ўрнатилган ички хизмат уташнинг ва гарнизонда патруллик қилишнинг тартибларини таъминловчи жамият муносабатларидир. ЖК 292 м. назарда тутилган жиноят объектив томондан ички хизмат уташ низом қоидаларини, шу билан баравар тегишли хизмат уларни олдини

олиши учун тайинланган зарарли оқибатларни келтириб чиқарувчи гарнизонда патруллик қилиш қоидаларини бузишда ифодаланади. ЖК 292м. да назарда тутилган жиноят субъектив томондан тўғридан тўғри ва бевосита қасддан содир этилади, аммо айбдорнинг қилмиши оқибатларига муносабати эҳтиётсизликдан ҳам бўлиши мумкин. Квалификация учун сабаб ва мақсад ахамиятга эга эмас. Кўриб чиқилаётган жиноятнинг субъекти қисмнинг суткалик наряд таркибига кирувчи ёки патрул наряди таркибига кирувчи харбий хизматчи хисобланади. Бу қисм бўйича навбатчи ва унинг ёрдамчиси, навбатчи ва ост бўлим бўйича кундалик навбатчи, назорат-ўтказиш ва назорат-техник пунктлари бўйича навбатчилар, ошхонадаги навбатчи ва ишчилар ва х.к. 2.7 Жанговор навбатчиликни уташ қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 293-м.) Жиноятнинг асосий бевосита объекти – Республика Қуролли Кучлари ички хизмат Низоми билан ва ҳар бир қушин учун қулланадиган қумондонлик меъёрий актлари билан ўрнатилган жанговор навбатчилик уташ тартибларини таъминловчи жамият муносабатларидир. Ушбу жиноятнинг қушимча бевосита объекти Ўзбекистон Республикаси хавфсизлигини, чегаралари дахлсизлигини, суверенитетини ва манфаатларини, ҳамда одамлар ҳаёти, соғлиғи ва х.к. ларни таъминловчи, жамият муносабатлари бўлиши мумкин. ЖК 293м. 1 қисмида назарда тутилган жиноятларнинг объектив томонлари қўриқланаётган объектга зарар келтирувчи ёки жанговор вазофани бажармасликка олиб келувчи жанговор навбатчиликни (жанговор хизматни) ўташ қоидаларини бузишда ифодаланади. Қуриқланаётган объектларга зарар етказиш ёки жанговор вазифани бажармаслик навбатчилик кучлари ва воситалари бошқаруви пункти

билан алоқани йўқотишда, чет эл учувчи аппарати ёки сув кемаси билан давлат чегаралари кесиб ўтилганлиги тўғрсидаги ахборотни ўз вақтида бермаслик, ост бўлим томонидан олдига қўйилган вазифаларни тула ҳажмда бажариш қобилиятини реал пасайиши ва х.к.да ифодаланади. ЖК 293м. 2 қисмида жанговор навбатчилик (жанговор хизмат) уташ қоидаларини бузиш учун жавобгарлик, Ўзбекистон Республикасига тусатдан қилинган хужумни ўз вақтида пайқамаслик ёки даф этмаслик, оғир оқибатлар келтиришида ифодаланган. ЖК 293м. 2 қисми мазмунидаги оғир оқибатлар бевосита давлат хавфсизлигини таъминлаш бўйича жанговор навбатчилик вазифалари билан боғлиқ бўлмоғи лозим. Уларнинг мавжудлиги тўғрисидаги масала содир этилган жиноятнинг аниқ холатларини ҳисобга олиш билан ечилади. Қонунда кўрсатилган жанговор навбатчилик уташ қоидалари бузилиши натижасидаги оқибатлар келиб чиққан вақтдан жиноятлар тугалланган деб топилади. ЖК 293м . да назарда тутилган жиноятнинг субъектив томонлари жанговор навбатчилик уташ қоидалари бузилишининг далилига нисбатан тўғридан тўғри ёки бевосита қасднинг мавжудлиги билан тавсифланади, йўл қўйилган бузилишлар оқибатларига нисбатан айб эхтиётсизлик шаклида ифодаланади. Сабаб ва мақсад ҳар хил бўлиши мумкин, аммо жиноят квалификациясига таъсир қилмайди. Жиноятнинг субъкти навбатчи кучлар таркибидаги ҳарбий хизматчи бўлади. 2.8 Чегара хизматини уташ қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 294-м.)

Жиноятнинг бевосита объекти ўрнатилган чегара хизматини уташ тартибларини таъминловчи жамият муносабатларидан иборат. Жиноятнинг объектив томони чегаранинг даҳлсизлигига зарар етказиши мумкин бўлган, чегара наряди таркибига кирадиган шахс томонидан чегара хизматини уташ тартибларини бузилишида ифодаланади. Жиноят чегара дахлсизлигига зарар етказиши мумкин бўлган, чегара хизматини уташ қоидалари бузилган вақтдан бошлаб тугалланган деб топилади. ЖК 293м . да назарда тутилган жиноятнинг субъектив томонлари жанговор навбатчилик уташ қоидалари бузилишининг далилига нисбатан тўғридан тўғри ёки бевосита қасднинг мавжудлиги билан тавсифланади, йўл қўйилган бузилишлар оқибатларига нисбатан айб эхтиётсизлик шаклида ифодаланади. Сабаб ва мақсад ҳар хил бўлиши мумкин, аммо жиноят квалификациясига таъсир қилмайди. Жиноятнинг субъекти фақат чегара наряди таркибига кирган ёки чегара хизматида бошқа вазифаларни бажарадиган ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин, бунда чегара қушинларини Ўзбекистон Республикаси давлат чегараларини қуриқлаш бўйича хизмат вазифаларини ўрнатилган тегишли меъёрий актлар билан бажараётган ҳар қандай ҳарбий хизматчиси бўлиши мумкин. ЖК 294м. 2 қисмида чегара хизматини уташ қоидаларини бузиш учун жавобгарлик назарда тутилган: А) қонунга хилоф равишда чегарадан утиш; Б) бошқа оғир оқибатларга олиб келувчи. 3.Харбий мулкни сақлаш ёки ундан фойдаланиш тартибларига қарши жиноятлар. 3.1 Ҳарбий мулкни беҳуда сарфлаш, йўққотиш ёки ишдан чиқариш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 295-м)

Жиноятнинг бевосита объекти деб ҳарбий низомлар, инструкциялар, буйруқлар билан урнатилган ҳарбий мулкдан фойдаланиш ва сақлаш тартибларини мувофиқлаштириш соҳасидаги жамият муносабатлари тан олинади. Бу тартибга риоя қилиш қуроллардан, жанговор ва бошқа техникадан, таъминот воситалардан, кийимбошлардан ва бошқа мулкдан тўғри фойдаланиш ва эҳтиёт қилишни таъминлайди. ЖК 295м. 2 қисми мазмунида ўқ қуролларини тан олиниши учун техник созлиги эмас, буюмнинг конструктив мулжалланганлиги ва йўқотиш таъсирининг амалдаги хусусиятлари ахамиятга эга. Жонли ёки бошқа нишонни йўқотишга мулжалланмаган сигнал ва имитация воситалари ўқ дориларга кирмайди. Ҳарбий аслаха анжомни сотиш ҳарбий аслаха анжомни бошқа шахсга амалда ўтган вақтидан бошлаб тугалланган деб тан олинади. ЖК 295м. 1 қисми бўйича жиноятнинг субъектив томони, тўғридан тўғри қасд шаклидаги айбни фараз қилади. Айбдор унга шахсан фойдаланиш учун берилган мулкни сотаётганини, гаровга топшираётганини ёки бошқа шахсга фойдаланиш учун бераётганлигини англайди. Ушбу жиноятнинг субъекти фақат муддатли хизмат ҳарбий хизматчиси бўлади. ЖК 295м. 2 қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони хизматда фойдаланиш учун ишониб топширилган қурол, ўқ дорилар, ҳаракатланиш воситалари, уларни эхтиётлаш қоидаларини бузилиши оқибатида техник таъминот предметларини ифодалайди. Кўрсатилган предметлар ҳарбий хизматчининг эгалигидан чиқиб кетган вақтдан бошлаб йўқотиш тугалланган деб тан олинади. ЖК 295-м 2-қисми мазмунида ишдан чиқариш остида қуролни, ўқ дориларни, ҳаракатланиш воситаларини, техник таъминот предметларини уларни мақсадли фойдаланиш бўйича қисман ёки туда яроқсизликка келтириш тушунилади.

Кўрсатилган предметларнинг ишдан чиқариш уларни қисман ёки тўда яроқсизликка келтирган вақтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. ЖК 295-м. 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томон- лари қасддан ёки эҳтиётсизликдан содир этилади . Кўрсатилган предмет- ларни ишдан чиқариш қасддан ёки эхтиётсизликдан содир этилади. Йўқотиш – фақат эхтиётсизликдандир. Ушбу жиноятнинг субъекти қурол, ўқ дорилар, ҳаракатланиш воситалари, техник таъминот предметлари хизматда фойдаланиш учун ишониб топширилган ҳарбий хизматчи бўлади. ЖК 295м. 3 қисмида хизматда фойдаланиш учун ишониб топширилган қурол, ўқ дорилар, ҳаракатланиш воситалари, техник таъминот предметларини беҳуда сарфлаш, йўқотиш ёки ишдан чиқариш уларни эҳтиётлаш қоидаларини бузилиши оқибатида жанговор ҳолатда содир этилган жавобгарлик назарда тутилган. 3.2 Ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 296-м.) Жиноятнинг бевосита субъекти Ўзбекистон Республикаси Қуроллик Кучларида ўрнатилган ҳарбий мулкни сақлаш қоидалари бўлади. ЖК 295м. дан фарқли 296м.да на фақат шахсий ва хизматда Жиноятнинг предмети ҳар қандай жанговор мулк бўлиши мумкин: қурол, ўқ дорилар, ҳаракатланиш воситалари, ҳарбий техника ва бошқа ҳарбий мулклар. Жиноят объектив томондан қурол, ўқ дорилар, ҳаракатланиш воситалари, ҳарбий техника ва бошқа ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказишда ифодаланади. ЖК 296м. 2 қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томонлари туридан тўғри ёки бевосита шаклда содир этилади . Бунда ёки мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш мақсади қўйилади, ёки онгли равишда бундай оқибатларга йўл қўйилади.

Агар айбдор ҳарбий мулкни нобуд қилаётганини фараз қилсаю, аммо амалда у бундай бўлмаса, қилмиш ҳарбий мулкни нобуд қилишга тажовуз каби баҳоланиши лозим. Жиноятнинг сабабларини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Агар ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш Ўзбекистон Республикасини кучсизлантириш мақсадида содир этилса, қилмиш давлат жиноятини - диверсияни пайдо қилади (ЖК 161м.). Кўриб чиқилаётган жиноятнинг субъекти ҳар қайси ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин. ЖК 296м. 2 қисмида ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш оғир оқибатларга олиб келгандаги жавобгарлик назарда тутилган. ЖК 296м. 3 қисмида жанговор ҳолатда содир этилган ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш учун жавобгарлик назарда тутилган. 3.3 Атрофдагилар учун катта хавф манбаи бўлган қурол-яроғ, шунингдек модда ва буюмлар билан муомалада бўлиш қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 297-м.) Жиноятнинг асосий бевосита объекти атрофдагилар учун катта хавф туғдирувчи қурол ва бошқа предметлар билан муомала қилишда қонун билан ўрнатилган тартибни таъминловчи жамият муносабатларидир . Кўшимча бевосита объект – фуқаролар соғлиги, ҳаётини хавфсизлигини таъминловчи жамият муносабатларидир. Жиноятнинг предметлари деб атрофдагилар учун катта хавф туғдирадиган қуроллар, ўқ дорилар, портловчи, радиоактив ва бошқа моддалар ва предметлар ҳисобланади. Субъектив томондан қурол билан ва бошқа моддалар, предметлар билан муомала қоидаларини бузиш қасддан хам эхтиётсизлик билан ҳам содир этилади .

ЖК 297 моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти атрофдагилар учун катта хавф туғдирадиган қурол, моддалар ва предметлардан ўз хизмат фаолияти бўйича фойдаланувчи, ёки уларни сақлашни, ташишни ёки етказиб беришни таъминловчи, ёки улар ёнига киришга ва улар билан муомала қоидаларини бузадиган ҳарбий хизматчи бўлади. Бу ҳарбий хизматчи оддий аскар ва сержант, шу билан баравар старшина таркиби, офицерлар, прапоршиклар, мичманлар, ҳарбий хизматни контракт бўйича ўтаётган ҳарбий ҳизматчилар, ҳамда ҳарбийга мажбурлар, ўқув ва текширув йиғинларига чақирилганлар бўлиши мумкин. ЖК 297-м 2-қисмида қўйидагиларга олиб келган атрофдагилар учун катта хавф туғдирадиган қуроллар, ҳамда моддалар ва предметлар билан муомала қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик назарда тутилган: А) икки ёки ундан ортиқ шахснинг баданига ўртача оғирликдаги шикаст етказилишига; Б) танага оғир шикаст етказилишига; В) одам улимига. ЖК 297м 3 қисмида қўйидагиларга олиб келган уша қилмишлар учун жавобгарлик назарда тутилган: А) одамлар улимига; Бошқа оғир оқибатларга олиб келса ъжавобгарлик белгиланади. 3.4 Машиналарни бошқариш ва улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК 298-м.) Жиноятнинг асосий бевосита объекти қонун томонидан ўрнатилган жанговор техникани, махсус ва транспорт машиналарини бошқариш ва фойдаланиш тартибларини таъминлаб берувчи жамият муносабатларидан иборат. қўшимча бевосита объект – одамларнинг ҳаёти ва саломатлиги. Жиноятнинг предмети жанговор, махсус ва транспорт машиналари, улар остида ҳар қандай автоном двигателга эга бўлган ва одам бошқарадиган

қуруқликда ғилдиракда ёки гусеницада ўзи ҳаракатланадиган ҳарбий- транспорт воситаси тушунилади. Жиноят объектив томондан баданга ўрта оғир ва оғир шикаст етишига олиб келган жанговор, махсус ва транспорт машинасини бошқариш ва улардан фойдаланиш қоидаларини бузишда ифодаланади. Жиноят қонунда кўрсатилган оқибатлар, жумладан баданга етказилган оғир ёки ўрта оғир шикастлар кўринишидан келиб чиққан вақтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади (ЖК 298м. 1 қисми). Кўриб чиқилаётган жиноят субъектив томондан қасддан ёки эхтиётсизлик бўйича содир этилади. Келиб чиққан оқибатларга айбдор фақат эхтиётсизлик бўйича муносабатда бўлади. Айбдор ўз қилмишини жамиятга хавфли оқибатлари келиб чиқиши мумкинлигини кыра билади, аммо унга етарлича асосланмасдан, ызининг енгилмаглиги быйича, улар ҳақиқатдан ҳам келиб чиқмаслигига ёки олдини олинишига ҳисоб қилади (жиноий умидворлик). Айбдор бундай оқибатларнинг келиб чиқиш имкониятини кўра олмайди, аммо иш ҳолатлари бўйича у уларни олдиндан кўриши лозим эди (жиноий эхтиётсизлик). ЖКнинг 298-моддасида кўрсатилган жиноят ҳарбий хизматчи томони- дан жанговар, махсус ёки транспорт машинасида содир этилади. Ҳарбий хизматчи томонидан жанговар, махсус ёки транспорт машинаси бўлмаган машинада бошқариш қоидаларини бузиш, худди фуқаровий шахс томонидан жанговар, махсус ёки транспорт машинасида бошқариш қоидаларини бузиш каби, ЖКнинг 266-моддасининг аломатларига мос келади (Транспорт воси- талари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузиш). ЖК 298-моддасининг 2-қисмида а) икки ёки ундан ортиқ шахснинг баданига ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишига; б) одам ўлишига сабаб бўлган машиналарни бошқариш ёки улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш учун жавобгарлик кўзда тутилган.

ЖК 298-моддасининг 2-қисмининг қаралаётган модданинг биринчи қисмидаги кўрсатилган тегишли аломатларидан ягона фарқи шуки, улар икки ёки ундан ортиқ шахсга етказилган бўлади, қолган жиҳатдан эса улар айнан ўхшаш бўлиб, қўшимча қараб чиқишни талаб этмайди. Ҳарбий машинани бошқариш қоидаларини бузишни ҳамда кейинги ушбу ҳодисанинг натижасида ҳаёти хавф остида қолган ва ўзини ўзи ҳимоя қилиш имкониятидан маҳрум бўлган шахсга ёрдам кўрсатмасликни биргаликда содир этган шахснинг ҳаракатларини ЖК нинг 298-моддаси билан биргаликда ЖК нинг 117-моддасининг тегишли қисми бўйича малакаланиши лозим. Агар жабрланувчига машинани бошқариш қоидаларини бузиш оқи- батида ҳаёт учун хавфли бўлмаган енгил тан жароҳатлари етказилган бўлса, ёки унинг ўлими бевосита воқеа пайтида юз бергани очиқ-ойдин бўлса, ёки айбдор шахснинг жабрланувчига ёрдам кўрсатиши мажбурий бўлса-да, унинг ўз ҳаёти ёки соғлиғи учун очиқ хавф юзага келган бўлса, яъни унинг ёрдам кўрсатиш имконияти бўлмаса, шахс ЖК 117-моддаси бўйича жавобгарликдан озод этилади. ЖК 298-моддасининг 3-қисмида а) одамлар ўлимига; б) бошқача оғир оқибатларга сабаб бўлган ўша қилмишлар учун жавобгарлк кўзда тутилган. 3.5 Учиш ёки учишга тайёргарлик кўриш қоидаларини бузиш (ЖК нинг 299-моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти Қуролли Кучларда ўрнатилган учиш ёки учишга тайёргарлик кўришнинг тартибини ҳамда ҳарбий учиш аппаратларидан фойдаланиш қоидаларини таъминлайдиган ижтимоий муно- сабатлар бўлади. Қўшимча бевосита объект – фуқароларнинг ҳаёти, соғ-лиғи, Қуролли Кучлар мулкининг хавфсизлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлардир.

Ушбу жиноятнинг предмети деб учиш аппаратлари тан олинади. Объектив жиҳатдан ЖК нинг 299-моддасида кўзда тутилган жиноят ҳалокат юз беришига ёки бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлган учиш ёки учишга тайёргарлик кўриш қоидаларини, шунингдек, учиш аппаратларидан фойдаланиш қоидаларини бузишда ифодаланади. Жиноятнинг субъектив томони эҳтиётсизлик шаклидаги айби билан ифодаланади. Учиш ёки учишга тайёргарлик кўриш қоидаларини бузишга йўл қўйган шахс оғир оқибатлар юз бериши мумкинлигини одиндан кўра олади, лекин асоссиз ҳолда ушбу оқибатлар юз бермайди, деб ҳисоблайди, ёки уларни олдиндан кўра олиши лозим ва мумкин эди. Жиноятнинг субъекти «учишларни ва уларга тайёргарликни таъминлаш махсус юклатилган ҳарбий хизматчилар бўлиши мумкин. Шунингдек учишлар раҳбари, кеманинг раҳбари, пилот, борт муҳандиси, штурман ва бошқалар жавобгарликка тортилиши мумкин. У чишга тайёргарлик кўриш қоидаларини бузиш учун самолётлар техниклари, механиклар, учишларни таъминлаш хизматларининг бошқа шахслари жавобгар бўлиши мумкин. 3.6 Кемани бошқариш қоидаларини бузиш жинояти учун жавобгарлик (ЖК нинг 300-моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти Қуролли Кучларда ўрнатилган кемани бошқаришнинг тартибини ҳамда ҳарбий кемалардан фойдаланиш қоидаларини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар бўлади. Қўшимча бевосита объект – фуқароларнинг ҳаёти, соғлиғи, Қуролли Кучлар мулкининг хавфсизлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлардир.

Ушбу жиноятнинг предмети фақат ҳарбий кемалар, яъни Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий Денгиз флотининг кема таркибининг кемалари бўлиши мумкин. Булар жанговар ва қоровул кемалари, махсус мақсадли сузиш воситалари, катерлар ва бошқалар бўлиши мумкин. Объектив жиҳатдан ЖК нинг 300-моддасида кўзда тутилган жиноят кеманинг нобуд бўлиши ёки жиддий бузилишларига, инсон қурбонларига ёки бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлган кемани бошқариш қоидаларини бузишда ифодаланади. Субъектив томонидан кемани бошқариш қоидаларини бузиш ҳам қасддан, ҳам эҳтиётсизлик билан бўлиши мумкин. Лекин юз берган оқибатларга нисбатан жиноят субъектининг айби доимо эҳтиётсизлик шаклида ифодаланади (жиноий ўз-ўзига ишониш ёки жиноий бепарволик). Акс ҳолда айбдор шахснинг ЖК нинг бошқа моддалари билан жавобгарлиги (давлатга хоинлик қилиш, мулкнинг қасддан нобуд этилиши ёки шикастланиши ва бошқалар) масаласи қўйилиши мумкин. Қаралаётган жиноятнинг субъекти кемани бошқариш қоидаларини бузган ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин. Бу кеманинг раҳбари, кема раҳбарининг ёрдамчиси, кемани бошқариш, жумладан маневр қилиш вазифаларини бажараётган штурман ва вахтадаги зобит бўлиши мумкин. 4. ҲАРБИЙ МАНСАБДОРЛИК ЖИНОЯТЛАРИ 4.1 Ҳокимиятни суиистеъмол қилиш, хокимият ваколатидан ташқарига чиқиш ёки ҳокимият харакатсизлиги жинояти учун жавобгарлик (ЖК нинг 301 моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти Қуролли Кучларда ўрнатилган ҳарбий бошқарув органларининг нормал фаолиятини, уларнинг обрўйини, ҳарбий бошлиқлар ва мансабдор шахсларнинг хизмат ваколатларини амалга оширишнинг белгиланган тартибини таъминлайдиган ижтимоий муносабат- лар бўлади. Қўшимча бевосита объект – фуқароларнинг ҳаёти, соғлиғи,

ўзгалар мулкининг хавфсизлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар- дир. Объектив жиҳатдан қаралаётган жиноят Қуролли Кучларнинг манфаатларига, ҳарбий хизматчи ёки бошқа фуқароларнинг ҳуқуқлари ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига кўп миқдорда зарар ёки жиддий зиён етказилишига сабаб бўлган бошлиқ ёки бошқа мансабдор шахснинг ўз ҳокимият ёки хизмат мавқеини суиистеъмол қилиши, ҳокимият ёки хизмат ваколати доирасидан четга чиқиши, шунингдек, ҳокимият ҳаракатсизлигида ифодаланади. Субъектив томонидан ҳокимият ёки хизмат мавқеини суиистеъмол қилиши, ҳокимият ёки хизмат ваколати доирасидан четга чиқиши, шунингдек, ҳокимият ҳаракатсизлиги – қасддан содир этиладиган жиноятлардир. Айбдор шахс унинг хизмат вакоалтларидан фойдаланиб содир этган ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) ҳарбий хизмат манфаатларига зид келишини англаб етади, ва айнан шундай иш тутишни истайди ёки ўз ҳаракатларининг шундай турда эканлигига бепарво қарайди. ЖКнинг 301-моддасида кўзда тутилган жиноятнинг субъекти мансаб- дор шахс бўлган ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин. Ҳарбий мансабдорлик жиноятларининг субъекти ҳарбий бошлиқлар ва бошқа мансабдор шахслар бўлиши мумкин. Ички хизмат Уставига биноан бошлиқлар хизмат лавозимига ва ҳарбий унвонига кўра бошлиқ бўлиши мумкин. Ҳарбий м ансабдор шахсларнинг намунавий рўйхатлари Ички хизмат уставида, Интизхомий уставда, Гарнизон ва қоровул хизматининг уставида, бошқа ҳуқуқий ҳужжатларда мавжуд бўлади. Агар ҳокимият ёки хизмат мавқеини суиистеъмол қилиши, ҳокимият ёки хизмат ваколати доирасидан четга чиқиши, шунингдек, ҳокимият ҳаракатсизлиги ўртача оғирликдаги ёки оғир тан жароҳатларини етказиш билан бирга содир этилган бўлса, айбдор шахснинг ҳаракатлари ЖК 301- моддасининг 2-қисми бўйича малакаланади. ЖКнинг 301-моддасининг 3-қисмида

а) одам ўлишига; б) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлган ўша қилмишлар учун жавобгарлик кўзда тутилган. ЖК нинг 301-моддаси 3-қисмининг «б» банди маъносидаги бошқа оғир оқибатлар деганда икки ёки ундан ортиқ шахснинг баданига ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилиши, инсон қурбонлари, ҳалокатлар ва бошқалар тушунилиши лозим. Ҳокимият ёки хизмат мавқеини суиистеъмол қилиши, жанговар вазиятда содир этилган ҳокимият ёки хизмат ваколати доирасидан четга чиқиши, шунингдек, ҳокимият ҳаракатсизлиги мансабдор шахс бўлган ҳарбий хизматчининг ЖК нинг 301-моддаси 4-қисми бўйича жавобгарликка тортилишига олиб келади. 4.2 Хизматга совуққонлик билан қараш жинояти учун жавобгарлик (ЖК нинг 302-моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти мансабдор шахс бўлган ҳарбий хизматчининг ўз функционал вазифаларини бажаришининг белгиланган тартибини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар бўлади. Қўшимча бевосита объект бу ерда фуқароларнинг ҳаёти, соғлиғи, ўзгалар мулкининг хавфсизлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар билан ифодаланган. ЖКнинг 302-моддасида кўзда тутилган жиноятнинг объектив томони кўп миқдорда зарар етказилишига ёки бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлган бошлиқ ёки бошқа мансабдор шахснинг ўз хизмат вазифаларига нисбатан пала-партиш ёки виждонсизларча муносабатда бўлиши туфайли бу вазифаларни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлигида ифодаланади. Субъектив томонидан жиноят эҳтиётсизлик билан, жиноий ўз-ўзига ишониш ёки жиноий бепарволик шаклида содир этилади.

Жиноятнинг субъекти мансабдор шахс бўлган ҳарбий хизматчи бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

O'xshashlar

Жамоат тартибига қарши жиноятлар

Бошқарув тартибига қарши жиноятлар

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар