logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geometriya
  4. Vint chiziq va vint sirtlar

Vint chiziq va vint sirtlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB
Ko'chirib olish
Vint chiziq va vint sirtlar Vint chiziqlar Chizma geom et ri yadan malumki nuqt aning bir or aylanm a sir t ustida bir xil tezlikda aylanma va ilgarilanma harakati natijasida hosil qilgan traektoriyasi (harakat yo’li) vint chiziq deyiladi. Vint chiziqlar fazoviy egri chiziq bo’lib, u silindrik, konus, sferik va boshqa vint chiziqlariga bolinadi. Nuqtaning tog’ri doiraviy Silindrik ustida bir xil tezlikda aylanma va il gar il anma har akat lani b chizgan chi zi g’ i sil indrik vint chiziq d ey i l ad i . Nu qt a h os i l q i l ga n c hi zi g’ i ch ap aqa y v a o’ na qa y v i n t c hi zi ql ar g a bo’ l i na di . So at m i l i h ar ak at i g a t e sk ar i y un al i s hi da ko’tariladigan chiziq o’naqay vint chiziq, soat mili harakati bo’yicha ko’tariladigan chiziq esa chapaqay vint chiziq deyiladi. Vint chiziqning qadami, o’rami va kotarilish burchagi vint chiziqning elementlari bo’lib hisoblanadi (1.1-shakl). Silindrik yasovchisi boylab olchangan qo’shni o’ramlari orasidagi masofa vint chiziqning qadami (S) deyiladi. Nuqtaning Silindrik oqi atrofida bir marta aylanib chiqishi natijasida chizgan vint chizig’i o’ram deb aytiladi. s/πd nisbat vint chiziqning ko’tarilish burchagi (φ) deb aytiladi ( d - Silindrikning diametri). Diametri d bo’lgan va qadami S ga teng silindrik vint chiziqning proektsiyalarini yasalishini ko ramiz (1.1-shakl). Buning uchun S qadam va d diametrli aylanani o nikkitadan teng bo laklarga bolamiz. Proektsiyalarda nuqtaning boshlang’ich vaziyati 0 va 0 1 raqamlar bilan, uning oraliq nuqtalari esa 1, 1 1 ,2, 2 1 ... raqamlar bilan belgilangan. Nuqtaning tola aylangandan keyingi vaziyati 12, 12 1 nuqtalar bilan belgilangan. Bu paytda nuqta bir tola o’ram hosil qilgan bo’ladi va S ba l a nd l i kk a ko’ t ar i l ad i . Bu nd an k ey i n gi h ar ak at i da vo m i da i kk i n ch i o ramni chiza boshlaydi va hokazo. Demak, silindrik vint chiziqning frontal proektsiyasi sinusoidadan, gorizontal proektsiyasi aylanadan iborat bo’lar ekan. Vint chizg’ining birinchi o ’ ramini yoyilmasini yasash uchun uning boshlang’ich vaziyatini frontal proektsiyasini (0 1 ) dan gorizontal tog’ri chiziq chizib, uning ustiga d diametrli aylana uzunligi o’lchab qo yib, u teng 12 bo’lakka bolinadi. Bolinish nuqtalardan vertikal va o’ramning frontal proektsiyasidagi , 1, 2 1 , 3 1 ... nuqtalardan gorizontal chiziqlar otkaziladi. Bu chiziqlarning bir xil son belgililari ozaro kesishib, vint chi zi g’i ni ng yoyil masi ga oid nuqt al arni hosil qil adi. Hosi l bo’ lgan nuqtalar tutashtirib chiqilsa, kotarilish burchagi φ ga teng bo’lgan L to’g’ri chiziq ya’ni vint chizig’ining bir o’ramini yoyilmasi hosil bo’ ladi. Vint sirtlar Vint sirtlar texnikada ko ’ p ishlatiladi. Masalan, rezba, chervyak, parma, prujina va shunga o ’ xshashlarning sirtlari vint sirtlari bilan chegaralangan. Vint sirtlar, to’g'ri chiziq yoki uning kesmasi, aylana yoki uning yoyi, sferik sirt, biror egri chiziq va shunga o’xshashlar bilan hosil qilinishi mumkin. Vint sirtlarni hosil qilishda vint chiziqlar y o’ naltiruvchi chiziq hisoblanadi. Tog’ri chiziqning vint chiziq boylab harakati bilan hosil qilgan vint sirti chiziqli gelikoid sirtlari turiga kiradi. Yasovchi to’g’ri chiziq harakati davomida o’qqa perpendikulyar bo’lib uni kesib o’tsa hosil bo lgan vint sirti to’g’ri gelikoid deb ( 1.2-shakl, a ), o’q bilan malum o’tkir yoki otmas burchak ostida bo’lib uni kesib o tsa, hosil bo’lgan vint sirti og’ma gelikoid deb aytiladi ( 1.2-shakl, b ). To’g’ri va og’ma gelikoidlar rezbali buyumlarda ishlatilishini inobatga olib bularni yasash tartibini ko’rib chiqamiz. To’g’ri gelikoid 1.2-shakl, a da vint sirti hosil qiluvchi L to’g’ri chiziq kesmasining L 0 (ℓ 0 , ℓ 0 ), L 1 (ℓ 1 , ℓ 1 1 ), L 3 ( ℓ 3 , ℓ 3 1 ) va hokazo 12 ta vaziyati berilgan, I (i, i 1 ) o’q atrofida bir marta aylanib chiqganda bu tog’ri chiziq oq bo’ylab s (qadam)ga teng masofaga ko’tariladi. Yasovchi to’g’ri chiziq ozining bunday harakati davomida gelikoidasimon sirt hosil qiladi. Og’ma gelikoid. - Gelikoidning yasovchi to’g’ri chizig’i L o ’ zining harakati davomida to g'ri doiraviy Silindrik hamda undagi vint chiziq o’qi I(i,i 1 ) ni kesib o’tib, vint chiziq bilan o’qdosh bo’lgan to’g’ri doiraviy konus yasovchilariga parallel vaziyatda qoladi. 1.2-shakl, b da og’ma gelikoidning chizmasi ko rsatilgan. Gelikoid yasash uchun d diametrli Silindrik, I o’qni φ burchak ostida kesib o’tuvchi L yasovchi to’g’ri chiziq va vint chiziqning s qadami beriladi. S (s, s 1 ) uchli yunaltiruvchi konusni va I (i, i 1 ) o’q bilan cp burchak hosil qiluvchi hamda konus asosini 12 ta teng bo’lakka bo’luvchi yasovchilarini yasaymiz - so’ngra d diametrli aylana va vint chiziq qadami h larni ham shunday sondagi bolaklarga bolamiz. I o’qning frontal proektsiyasi i 1 dagi bolinish nuqtalari k 1 0 , k 1 1 va hokazo nuqtalar orqali yunaltiruvchi konus yasovchilarning frontal proektsiyalariga mos r a v i s h d a p a r a l l e l q i l i b L y a s o v c h i t o g ’ r i c h i z i q n i n g f r o n t a l proektsiyalarini yani ℓ 1 1 = 0 1 k 1 0 ||0 1 1 s 1 ; ℓ 1 1 =1 1 k 1 1 ||1 1 1 s 1 hokazolarni o’tkazib, 0 1 , l 1 , 2 1 , ..., 12 1 nuqtalarni hosil qilamiz. Bu nuqtalarni lekalo yordamida tutashtirib, yasovchi to g'ri chiziq to la bir marta aylanganda ho si l bo’ l g an og’ m a ge l i ko i d vi nt s i r t i ni ng f r o nt al pr oe kt si ya si ni yasaymiz. Og’ m a g el i k oi d si r t i n i u ni ng o v qi ga pe r p en di ku l y ar t ek i s l i k bilan kesganda kesimda Arximed spirali hosil bo’ladi. Shaklda sirt bilan R(Rv) tekislikning kesishish chizig’i O2 ABC 6(0 2 abc 6, 0 1 2 a 1 b 1 c 1 6 1 ) ko’rsatilgan. T o ’ g ’ r i v a o g ’ m a g e l i k o i d l a r d a n r e z b a h o s i l q i l i s h d a foydalaniladi. Rezbalar pofili, qadami va yo ’ li, kirimlar soni bilan bir- bir idan far q qil adi. Rezba o’r am ini o’ q bo’yicha yonal gant ekisli k bil an kesi sh nat ij asida hosi l qi li ngan t ekis shakl r ezbani ng pr ofi li deyiladi. Profilning shakliga qarab, rezbalar uchburchak, tog’ri burchak, trapetsiyasimon, yumaloq va shunga oxshash bo’ ladi. Bir profilning v i n t s i m o n h a r a k a t i d a n h o s i l b o l g a n r e z b a b i r k i r i m l i , i k k i t a profilning vintsimon harakatidan hosil bo’lgan rezba ikki kirimli rezba d e b a y t i l a d i v a h o k a z o . I k k i v a u n d a n o r t i q k i r i m l i r e z b a l a r k o ’ p kirimli rezbalar deyiladi. Qo’shni o’ram lar orasidagi yasovchi bo’ylab olchangan masofa r e z b a n i n g q a d a m i d e b a t a l a d i v a u S h a r f i b i l a n b e l g i l a n a d i . B i r o ram ni ng o’zida ikki nuqta or asidagi yasovchi bo’ yl ab o’ l changan masofa rezbaning yoli deb ataladi va u h harfi bilan belgilanadi. Bir kirimli rezbalarda S qadami h yuliga teng bo’ ladi. 1.3-shakl,a da tortburchak profili rezba vint sirtini (o’ram ini) yasalishi ko ’ rsatilgan, Buni yasash uchun rezbaning tashqi- D va ichki - d diametrlari, rezba profilining yasovchisi ABCE tog’ri to ’ rtburchak va rezbaning S qadami beriladi. Rezbaning profili, vint o’qi atrofida ilgarilanma va aylanma harakat qilishi natijasida, ikkita gelikoid va Silindrik sirti bilan chegaralangan vint tishini chizadi. Ya’ni AE va BC yasovchi tog’ri chiziq kesmalar tog’ri gelikoid, AB yasovchi yana tog’ri chiziq kesmasi esa silindrik sirt hosil qiladi. o’ramni yasash uchun, avval ol di ngi m avzuga ko’ rsat il gandek A,B,C va E nuqtalarning chizib o tgan vint chiziqlari yasab olinadi. Yasovchi profil o’z o’qi atrofida tola bir marta aylanib chiqib vint chizig’ining S qadami masofaga ko tariladi va vint sirtini, ya ni o’ramini hosil qiladi. Yasovchi profilning keyingi harakati natijasida navbatdagi o’ram lar hosil bo’ ladi. Agar vint uning o’qiga tik A tekislik bilan kesilsa u holda kesimda D/2 va d/2 radiusli ikkita yarim aylanalar, ML (m ℓ , m ℓ 1 1 ) va NK (nk, n 1 k 1 ) ikkita radial to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan shakl hosil bo’ladi. A kesuvchi tekislik vint chiziqlarni M (m, m 1 ), N (n, n 1 ) , va L ( ℓ , ℓ 1 ) , K(k, k 1 ) nuqtalarda kesib o’tadi. M (m, m 1 ) va N (n, n 1 ) nuqtalar d diametrli Silindrikda, L( ℓ , ℓ 1 ) va K (k, k 1 ) nuqtalar esa D diametrli Silindrikda yotibdi. Bu nuqtalarning gorizontal proektsiyalari bog’lovchi chiziqlar yordamida topilgan. 1.3-shakl, b da rezbaning ABC (abc,a 1 ,b 1 ,c 1 ) yasovchi uchburchakning harakati natijasida hosil bo lgan rezba vint sirti (o’ram i)ning yasalishi ko rsatilgan. Bu uchburchak o ’ zining BC ( b 0, c 0, b 1 0 c 1 0 ) tomoni bilan d 1 diametrli Silindrik yasovchisiga yondashib turadi. AB va AC to ’ g’ri chiziq kesmalari o’zining harakati jarayonida vint o’qini 60° burchak ostida kesib, rezba o’ramlarini chegaralovchi og’ma gelikoidlar hosil qiladi. o’ramlarni yasash uchun avvalo A,B va C nuqtalar chizgan vint chiziqlar yasalgan. 1.3-shakl, b dagi misoldan vintning A tekislik bilan kesganda hosil bo’lgan kesimi xakida quyidagi xulosani aytish mumkin: og’ma gelikoid sirtlarini, ularning o^qiga perpendikulyar tekislik bilan kesganda hosil bo’lgan egri chiziq-chapaqay va o ’ naqay Arximed spirali shoxchalari bo’ladi. Spiralga oid nuqtalarini yasash uchun o’ram ni P 1 (P 1 v), R 2 (R 2v ) va hokazo gorizontal tekisliklar bilan kesiladi, so’ngra har bir kesuvchi tekislik bilan o’ramning kesishish chizig’ini frontal proektsiyasi a 1 1 b 1 1 c 1 1 , a 1 2 b 1 2 c 1 2 hokazo uchburchaklar yasaladi. A tekisligi A 1 C 1 (a 1 s 1 ,a 1 1 c 1 1 ), A 2 C 2 (a 2 s 2 , a 1 2 c 1 2 ) va hokazo tomonlarini M (m, m 1 ), K (k, k 1 ) va hokazo nuqtalarda kesadi. Topilgan nuqtalar lekalo yordamida to’tashtirilib Arximed spirali shoxchasi hosil qilinadi. Vint chiziq va vint sirtlarga oid amaliy ish 1.1-shakl va 1.4-shakl, a, b larda ko rsatilgandek, yani silindrik vint chiziq, songra tortburchak va uchburchak profili bir yolli rezba vint sirti yasaladi hamda sirtlarni gorizontal tekislik bilan kesganda hosil bo’lgan kesim ko rsatiladi. Bu ishga oid topshiriq variantlari l.f va 1.2 - jadvallardan olinadi.

O'xshashlar

Vint sirtlar
Sirtlar
Sirtlarning hosil bo’lishi va ularni chizmada bеrilishi. Sirtlarning klassifikatsiyasi
Sirtlar
Sirtlarning yoyilmalarini bajarish usullari. Yoyilmaydigan sirtlarning taqribiy yoyilmalarini yasash