logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geometriya
  4. Sirtlar

Sirtlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111.5 KB
Ko'chirib olish
Sirtlar Reja: 1. Sirtlarning hosil bo’lishi va ularning ortogonal proyeksiyalari. 2. Sirtlarda nuqta tanlash. 3. Sirtning ocherki. 4. Sirt turlari. 5. To’g’ri chiziqli yoyilgan sirtlar. 6. Qaytish qirrali sirtlar. 7. Konus, silindrik, aylanish, vint sirtlar. Tayanch iboralar: Karkas, yo’naltiruvchi, yasovchi, yoyiluvchi sirtlar, yoyilmaydigan sirtlar, sirt ocherki, kontur chiziqlar, kinematik usul, karkas usuli, vint sirt, to’r, topologik sirt, grafik sirt, analitik sirt. 1. Sirtlarning hosil bo’lishi va ularning ortogonal proyeksiyalari. Agar bizni o’rab turgan tashqi muhitga geometrik nuqtai nazardan qarasak juda ko’p shakllarni oddiy va murakkab chiziq va sirtlardan tashkil topganligining guvohi bo’lamiz. Bundan tashqari tabiatda sirtlar har xil geometrik ko’rinishlarda uchraydi va nihoyat ana shu shakllar har xil mustahkamlikda bo’ladi. Masalan, tovuq tuxumining ustki qobig’iga e’tibor bersak, u yupqa bo’lishiga qaramasdan, u geometrik shakl tuzilishi jihatidan mustahkamdir. Yoki qushlarning qanotini olaylik, tabiat unga qandaydir qonuniyat asosida ishlov berib, ma’lum shaklda sirtlar ko’rinishini hosil qilgan. Yana bir misol, samolyot, paroxod, avtomashinalar, yer ostki va ustki inshootlarining berkitish qobig’lari har xil sirtlardan iborat bo’lib, ularning hosil bo’lish qonuniyatlari murakkabdir. Shuning uchun ma’lum qonuniyatlar asosida hosil bo’lgan sirtlarning ba’zi bir turlari ustida fikr yuritish, ularning hosil bo’lish qonuniyatlarini o’rganish va ularni amaliy jarayonlarda ishlata bilash har bir oliy ma’lumotli mutaxassis uchun katta ahamiyat kasht etadi. Chizma geometriyada sirtlar biror egri chiziq yoki sirtning fazoda ma’lum qonunga muvofiq uzluksiz harakati natijasida hosil bo’ladi deb qaraladi. Sirtlarni bunday hosil bo’lishini kinematik hosil bo’lish deyiladi (1-shakl). 1-shaklda yasovchi deb ataluvchi egri chiziqning harakati natijasida hosil bo’lgan sirt ko’rsatilgan. Yasovchi qo’zg’almas boshqa bir m to’g’ri chiziq yo’nalishi bo’yicha harakat qilishi mumkin. Bu yerda m sirtning yo’naltiruvchi chizig’i deyiladi. Yasovchi va yo’naltiruvchi chiziqlar egri va to’g’ri chiziqlar bo’lishi mumkin. Shuning uchun sirtlarni shakli har xil bo’ladi. Sirtdagi yasovchilarning harakati aylanma va ilgarilanma bo’lishi mumkin. Shu bilan birga sirtning holatini, yasovchining holati va uning harakat qonuni belgilaydi. Har bir yasovchi chiziq o’zining harakati davrida uning har bir nuqtasi m, m 1 ... chiziqlarni hosil qiladi. Shunday qilib, har qanday sirt, masalan, yuqoridagi F sirti l va m chiziqlarning ikki to’plamidan hosil bo’lar ekan. Bu o’rinda bir to’plamdagi chiziqlar ikkinchi to’plamdagi hamma chiziqlarni kesib o’tadi. Sirtlarning ortogonal proyeksiyalarini chizmada tasvirlash uchun ularning har bir nuqtasining elementlari ma’lum bo’lishi kerak. Shuning uchun sirtlar yo’naltiruvchi egri chizig’ining proyeksiyalari va yasovchisining harakat usuli bilan beriladi. Sirtlarni hosil qilish usullari bir necha xildir (2-shakl). Masalan, doiraviy silindr sirti (2-shakl) quyidagi qonuniyatlar asosida hosil bo’lishi mumkin: 1. l – yasovchi silindrning i o’qi atrofida unga parallel vaziyatda aylanib harakat qilishi. 2. m aylana yasovchining silindr o’qi bo’ylab harakat qilishi; bunda O markaz silindr o’qi bo’ylab ko’tarilib boradi va O 1 , O 2 , O 3 holatlarni egallaydi. Bu yerda aylana tekisligi o’qga perpendikulyar bo’ladi. 3. Biror K yasovchi egri chiziqning i o’q bo’ylab aylanishi natijasida hosil bo’ladi. 2. Sirtlarda nuqta tanlash. Nuqta sirtga oid bo’lishi uchun u sirtda yotuvchi yasovchilardan birining ustida yotashi kerak, 3-shaklda sirtda yotuvchi A va V nuqtalarning yetishmaydigan proyeksiyalarini aniqlash ko’rsatilgan. A nuqtaning yetishmaydigan A 1 – gorizontal proyeksiyasini aniqlash uchun sirtning karkasi – 1 – 2 – 3 – 4 larni qurib, so’ngra berilgan A 2 – nuqta orqali yordamchi m 2 chiziq o’tkaziladi, keyin uning gorizontal m 1 proyeksiyasi quriladi va A 1 nuqta topiladi. Agar karkasning yasovchisi berilgan nuqta V 1 bilan birga tushib qolsa, uning ikkinchi proyeksiyasi V 2 ni topish osondir. 4-shaklda aylanish sirtida yotuvchi S nuqtasining S 1 gorizontal proyeksiyasini topish ko’rsatilgan. Buning uchun S 2 orqali sirtda yordamchi parallel o’tkaziladi, so’ngra S 2 nuqtani proyeksiyalab S 1 va S 4 va S 3 , S 5 nuqtalar aniqlanadi. A nuqta sirtning ekvatorida, V – nuqta esa bosh meridian chiziqlarida yotadi (4-shakl). 3. Sirtning ocherki. Sirtlarning chizmasini yaqqol ko’rsatish uchun ularning ocherklari, ya’ni  1  2  3 – tekisliklardagi ko’rinar kontur chiziqlari yasaladi (5- shakl). Agar biror, masalan  sirt proyeksiyalar tekisliklariga proyeksiyalansa, proyeksiyalovchi parallel chiziqlar sirt bilan urinib Q silindr sirtini hosil qiladi. Buni sirtning kontur chizig’i deyiladi. Sirtning tekislikdani proyeksiyasini chegaralovchi ko’rinar chiziqqa shu sirtning tegishli tekislikdagi ocherki deyiladi. sirtlarning tekisliklardagi proyeksiyalarini tasvirlashda uning har xil kontur chiziqlari hosil bo’ladi (6-shakl). Masalan, silindrning  1 va  2 proyeksiyalar tekisliklaridagi proyeksiyalarini olsak, uning frontal proyeksiyasi m (AV) va n (CD) chiziqlar kontur chiziqni tashkil qilsa, gorizontal proyeksiyasida esa l (MN) va t (EF) ni tashkil qiladi. Bundan tashqari silindrning asosini tashkil qiluvchi, ATCM yopiq chiziq ham chegaralovchi kontur chiziqni hosil qiladi. Shunday qilib, kuzatuvchiga nisbatan sirtning aniq shaklini belgilovchi tashqi chegarasiga sirtning ocherki deyiladi. 4. Sirt turlari. Sirtlar hosil bo’lish usulari va ularning ta’rif belgilari asosida quyidagi turlarga bo’linadi: 1. Yasovchilarning ilgarilanma, aylanma va vintsimon harakat qilishi natijasida hosil bo’ladigan sirtlar; 2. Yasovchilarning turiga qarab, to’g’ri chiziqli (yasovchisi to’g’ri chiziq) va egri chiziqli (yasovchisi egri chiziq) sirtlar; 3. Yasovchilarning harakati jarayonida o’z shakllarini muttasal o’zgartirib yoki o’zgartirmasdan hosil bo’ladigan sirtlar; 4. Sirtlarning tekislikka yoyilish va yoyilmaslik belgilari asosidagi sirtlar; 5. Sirtlarni analitik va grafik usullarda berilishi; 6. Sirtlarning differensial xususiyatlari (sirtlarning tekis yoki notekisligi) hamda ularning egriligi asosidagi sirtlar. Bir xil sirtlar har xil belgilar bilan ajralishi mumkin. bunda asosiy belgi sifatida yasovchilarning shakli va ularning harakatlanish holatlari, ya’ni sirtlarning kinematik hosil bo’lish belgilari bo’yicha ajratilishi maqsadga muvofiqdir. 8-shaklda loyiha uchun kerak bo’lgan sirtlarni osonlik bilan ajratib olish va pozision, metrik masalalarni tezkorlik bilan yechish uchun sirtlarni ma’lum bir ta’rifi berilgan. Bunda hamma sirtlar ikki qismga bo’linadi: birinchi qism asosiy bo’lib, kinematik usul bilan hosil qilish, ikkinchisi esa, karkas orqali berilgan sirtlar. Har ikki qism ham guruhlarga bo’linadi. texnikada ko’proq qo’llaniladigan to’g’ri chiziqli yoyiluvchi, aylanish, vint, parallelizm tekisligiga ega bo’lgan sirtlar hamda karkasli sirtlar bilan mukammalroq tanishib chiqamiz 5. To’g’ri chiziqli yoyilgan sirtlar. Cheksiz yaqin turgan ikki qo’shni yasovchi to’g’ri chiziqlar o’zaro kesishib yoki parallel vaziyatda tekis element hosil qilsa, bunday sirtlar yoyiladigan sirtlar deyiladi. To’g’ri chiziqli yoyiluvchi sirtlarda yasovchi to’g’ri chiziq bo’ladi. To’g’ri chiziqli yoyiluvchi sirtlarning xususiyatlari shundan iboratki, ulardan tekis egiluvchan har xil egri chiziqli shakllar, ya’ni sanoat uchun quvurlar quritgich qurilmalarning qismlari kabilarni yasash mumkin. bundan tashqari, sirtni yoyish jaraynida undagi har bir chiziqning uzunligi, ikki chiziq orasida hosil bo’lgan burchak va yopiq shakllarning yuzalari o’zgarmasdan saqlanib qoladi. Сиртлар Кинематик усулда ќосил бœлиши Каркас усулда ќосил бœлиши Тœђри чизиš- ли сиртлар Ёйилмайдиган чизиšли сиртлар Нуšтали каркас сиртларЧизиšли каркас сиртларЁйилувчи сиртлар Винт сиртлар Йœ налтирувчи текислик Айланиш сиртлари График сиртлар Топографик сиртлар Тœ р орšали берилиши 8-шакл Текис параллел кœ чириш сиртлари To’g’ri chiziqli yoyiluvchi sirtlarga asosan qaytish qirrali sirtlar silindrik, konus va tors sirtlari kiradi. 6. Qaytish qirrali sirtlar. To’g’ri chiziqni fazoviy egri chiziqqa uzluksiz urinib harakat qilishi natijasida hosil bo’lgan sirtni qaytish qirrali sirt deyiladi. 9-shakl «p» fazoviy egri chiziqda bir necha (A, V, K, S, T) nuqtalar saylab, ulardan shu qirraga o’tkazilgan urinma chiziqlardan hosil bo’lgan qaytish qirrali sirt ko’rsatilgan. Bunday sirt faqat bitta egri chiziq – n yo’naltiruvchi bilan beriladi. Sirtni biror (  ) tekislik bilan kesilsa, NKM kesim egri chizig’i hosil bo’lib, uning K nuqtasi qaytish nuqtasi deyiladi. Agar urinish nuqtasi urinma chiziqni ikki yarim to’g’ri chiziqqa bo’lishini va qaytish qirrasi esa sirtni ikki tekis qismga bo’lish holatlari aniqlansa, kesim yuzasi yaqqol ko’rinadi. Qaytish qirrasi sirtining shakli qirraning berilish turiga bog’liq. Masalan, agar qg’aytish qirrali silindrik vint chizig’i bo’lsa, to’g’ri chiziqning harakatlanishi natijasida yoyiluvchi gelisoid hosil bo’ladi. Texnikada ishlatiladigan juda ko’p sirtlarda, qatish qirrasini o’rnini bosuvchi silindrik vint chizig’i ishlatiladi. 10-shaklda A, V, S, D silindrik vint chizig’idagi 1...12 nuqtalardan qirraga urinib o’tgan chiziqlar gorizontal proyeksiyalar tekisliklari bilan 1, 2 ...12 nuqtalarda kesishadi. bu nuqtalar ketma-ket o’zaro tutashtirilsa tekis ravon egri chiziq – evolventa hosil bo’ladi. Demak, evolventa hosol bo’lishi uchun  1 tekislikda parallel va silindr o’qiga perpendikulyar bo’lgan tekislikning sirt bilan kesishgan egri chizig’ini aniqlash kifoyadir. Qaytish qirrasini gorizontal proyeksiyasi (aylana) shu egri chiziqning evolventasi deyiladi. Chunki vint chiziqqa urinib o’tgan 1-1 1 , 2-2 1 ... chiziqlar  1 tekislik bilan bir xil burchak hosil qiladilar. Shuning uchun bu sirt, bir xil og’ishdagi sirt deb yuritiladi. 7. Konus, silindrik, aylanish, vint sirtlar. Konus sirtlar. Biror (q) to’g’ri chiziqni qo’zg’almas s nuqta orqali o’tib, biror a egri chiziqqa tegib harakatlanishi natijasida hosil bo’lgan sirt konus sirti deyiladi (11-shakl, a). Konus sirt qaytish qirrasi sirtning xususiy holi bo’lib, bunda qaytish qirrasi cheksiz kichik nuqtadan iborat bo’ladi va bu nuqta konus uchi deyiladi. Ortogonal proyeksiyalarda konus sirti, uning uchi (s) va yo’naltiruvchi a 1 , a 2 egri chizig’i bilan beriladi. Agar yo’naltiruvchi chiziq siniq bo’lsa, hosil bo’lgan sirt piramida deb ataladi. Konusning shakli yo’naltiruvchi egri chiziqning turiga bog’liq. Agar yo’naltiruvchi egri chiziq ochiq bo’lsa, ochiq sirt, yopiq bo’lsa, yopiq sirt deyiladi. 11-shakl, b da ochiq konus sirtini epyurda berilishi va Ye 1 Ye 2 nuqtaning konus sirtiga tegishliligi ko’rsatilgan. Konus sirtida tanlab olinadigan nuqta shu sirtning biror yasovchisining ustida yotgan bo’lishi kerak. Shunga ko’ra konus uchi s 1 s 2 va Ye 1 Ye 2 nuqtalar orqali yasovchi to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bunda avvalo Ye 2 va s 2 larni o’zaro birlashtiramiz va uning konus asosi bilan kesishgan S 1 S 2 nuqtasi belgilanadi. So’ngra C 1 s 1 lar o’zaro birlashtiriladi va Ye 2 dan bog’lanish chizig’i o’tkazib Ye 1 aniqlanadi. Silindrik sirtlar. Silindrik sirtlar konus sirtlarning xususiy holidir, bunda konus uchi cheksizlikda bo’ladi, shuning uchun silindrning hamma yasovchilari o’zaro parallel bo’ladi. Silindrni yasovchi deb ataluvchi parallel to’g’ri chiziqni biror egri chiziqqa tegib uzluksiz harakat qilishi natijasida hosil bo’ladigan sirt deb qarash mumkin (12-shakl, a). Silindrik sirtlar ham konus sirtga o’xshash ochiq yoki yopiq bo’lishi mumkin. silindrik sirtlar epyurda, yasovchilar yo’nalishi va yo’naltiruvchi egri chizig’ining proyeksiyalari bilan beriladi. 12-shakl, b da silindr sirti yo’naltiruvchi a 1 a 2 egri chizig’i va yasovchilarning yo’nalishi s 1 s 2 bilan berilgan. Agar yo’naltiruvchi siniq chiziq bo’lsa, hosil bo’lgan sirt prizma deyiladi. nuqta silindr sirtiga tegishli bo’lishi uchun uning biror yasovchisining ustida yotishi kerak, masalan, 12-shakl, b da K nuqtaning yetishmagan K 1 gorizontal proyeksiyasini topish uchun berilgan K 2 orqali S 2 ga parallel qilib yasovchi o’tkaziladi. K 2 Ye 2 ning gorizontal Ye 1 K 1 proyeksiyasi aniqlanadi. K 1 nuqta izlanayotgan nuqta bo’ladi. Sirtlar chizmalarda yaqqolroq tasvirlanishi uchun ular ocherklari bilan beriladi. Sirtning gorizontal proyeksiyasidagi ko’rinadigan qismi gorizontal ocherki, frontal proyeksiyasidagi ko’rinadigan qismi frontal ocherki deyiladi. Sirtlar epyurda gorizontal va frontal ocherklari bilan beriladi. Bundan sirtlarning ko’rinadigan qismi tutash yo’g’on chiziqlar bilan, ko’rinmaydigan qismi esa shtrix ingichka chiziqlar bilan ko’rsatiladi. Aylanish sirtlari . Biror egri chiziqning qo’zg’almas to’g’ri chiziq atrofida aylanishi natijasida hosil bo’lgan sirt aylanish sirti deb yuritiladi. Bunda egri chiziq yasovchi, to’g’ri chiziq esa aylanish o’qi deyiladi. Ortogonal proyeksiyalarda aylanish sirti yasovchi egri chizig’i AV va aylanish o’qi i bilan beriladi (13-shakl). Ko’pincha masalalarni osonlik bilan yechilishi uchun aylanish o’qini gorizontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar vaziyatda olinadi. Yasovchi egri chiziq o’q atrofida aylanganda, uning har bir nuqtasi aylanalar chizadi, bu aylanalar sirtning parallellari deyiladi. bunda hamma parallellar  1 ga parallel joylashadi va unga aylanalar ko’rinishida proyeksiyalanadi. Aylanish o’qi orqali o’tgan tekislik meridian tekisligi deyiladi. Meridian tekisligi bilan aylanish sirtining kesishgan egri chizig’i meridian deyiladi. Agar meridian tekisligi frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lsa, bunday tekislik bosh yoki asosiy meridian deyiladi. Bu tekislik bilan aylanish sirtining kesishgan egri chizig’i bosh meridian chizig’i deb ataladi. Bosh meridianning frontal proyeksiyasi aylanish sirtining frontal ocherkini ifodalaydi. Agar bosh meridianning eng katta parallel bilan kesishgan nuqtasidan o’tkazilgan urinma chiziq aylanish o’qiga parallel bo’lsa, bunday parallelni ekvator deyiladi. Bosh meridianning eng kichik parallel bilan kesishish nuqtasi orqali o’tkazilgan urinma aylanish o’qiga parallel bo’lsa, bunday parallelni bo’yin chizig’i deyiladi (13-shakl). Aylanish sirtlarining ekvatori va bo’yin chizig’ining gorizontal proyeksiyasi aylanish o’qining gorizontal ocherkini belgilaydi. Aylanish sirtining hosil bo’lish turi, uning yasovchisining shakli va o’qiga nisbatan joylashishiga bog’liq. Quyida aylanish sirtlarining asosiy turlari bilan tanishib chiqamiz: 1. Shar – bunda yasovchi egri chiziq aylana bo’lib, aylanish o’qi aylananing diametri bo’ladi (14-shakl). 2. Aylanma ellipsoid – bunda yasovchisi ellips bo’ladi. Agar ellips katta o’qi atrofida aylansa cho’zilgan ellipsoid hosil bo’ladi (15-shakl). Agar ellips kichik o’q atrofida aylansa siqilgan ellipsoid hosil bo’ladi (15-shakl). 3. Tor – bunda yasovchi egri chiziq aylana shaklida bo’lib, aylanish o’qi aylana tekisligida bo’ladi, ammo aylana markazi orqali o’tmaydi (16-shakl, b). 4. Halqa – bunda aylanish o’qi aylanadan tashqarida bo’ladi (16-shakl, a). 5. Aylanma parabola – parabolaning o’z o’qi atrofida aylanishidan hosil bo’ladi (17-shakl). 6. Bir pallali aylanma giperboloid – bu sirtda aylanish o’qi giperbolaning mavhum o’qi bilan qo’shilib qoladi (18-shakl, a). 7. Ikki pallali aylanma giperboloid – bu sirt giperbolaning o’z o’qi atrofia aylanishidan hosil bo’ladi (18-shakl, b). Aylanish sirtlarida nuqta tanlash. Nuqta aylanish sirtiga tegishli bo’lishi uchun u sirtdagi parallellardan birida yotishi kerak. Masalan, 14-shaklda shar sirtida yotuvchi A nuqtaning berilganligi frontal A 2 proyeksiyasi bo’yicha gorizontal proyeksiyasi A 1 ni, V nuqtaning gorizontal proyeksiyasi V 1 ni va S nuqtaning frontal S 2 proyeksiyasi bo’yicha S 1 ni topish ko’rsatilgan. Nuqtalarning yetishmagan proyeksiyalarini aniqlashda shu nuqtalar orqali o’tuvchi parallellardan foydalangan A 1 A 2 nuqtu parallelda, V 1 V 2 nuqta meridianda, S 1 S 2 nuqta esa ekvatorda joylashgan. 15-18-shakllarda ellipsoid, tor, halqa, paraboloid va giperboloid sirtlarida yotuvchi nuqtalarning joylashishi ko’rsatilgan. To’g’ri chiziqli aylanish sirtlari. Ma’lumki, to’g’ri chiziqning aylanishi natijasida to’g’ri chiziqli aylanma sirtlar hosil bo’ladi. Bularga to’g’ri doiraviy silindr va to’g’ri doiraviy konus sirtlari kiradi. Birinchi holatda yasovchi to’g’ri chiziq aylanish o’qiga parallel bo’ladi, ikkinchi holatda esa ular o’zaro kesishishadi. Bir pallali aylanma giperboloid ham to’g’ri chiziqli aylanma sirtga kiradi. Bunda yasovchi to’g’ri chiziq qo’zg’almas aylanish o’qi bilan chalmashgan holatda bo’ladi (19-shakl, a). Shakldan ko’rinib turibdiki, AV to’g’ri chiziqli yasovchi aylanish o’qi i atrofida aylanganda uning har bir nuqtasi aylana bo’ylab siljiydi. Shunday parallellardan biri, eng kichik OS radiusga ega bo’lgan aylana bo’lib, chalmashuvchi to’g’ri chiziqlar orasidagi eng qisqa masofani ifodalaydi. Xuddi shunday sirtni qarama-qarshi tomonga og’ishgan yasovchi to’g’ri chiziq yordamida hosil qilish mumkin. shunday qilib bir palali aylanma giperboloid ikki to’g’ri chiziqli yasovchiga egadir (19-shakl, b). Agar yasovchining og’ishgan burchagini o’zgartirib, uni aylanish o’qiga nisbatan parallel holatga keltirilsa, aylanma silindr hosil bo’ladi (19-shakl, v, g) agar yasovchi to’g’ri chiziqning og’ish burchagini o’zgartirmasdan, uni o’q bilan kesishguncha yaqinlashtirilsa, aylanma konus sirti hosil bo’ladi (19-shakl, d, ye). Vint sirtlari. Yasovchi egri chiziqning biror o’q (to’g’ri chiziq) atrofida vintsimon harakatlanishi natijasida hosil qilgan sirtga vint sirti deb aytiladi. Bu yerda harakat o’q atrofida aylanma va unga nisbatan parallel yo’nalishda ilgarilanma ham bo’ladi. Agar yasovchi chiziq to’g’ri chiziq bo’lsa, bunday vint sirti gelikoid deyiladi. Gelikoidlar ikki xil: to’g’ri va qiyshiq bo’lishi mumkin. Agar yasovchi to’g’ri chiziq sirt o’qi bilan kesishib, to’g’ri burchak tashkil qilsa to’g’ri, o’tkir burchak tashkil qilsa qiyshiq vint sirtlari deyiladi. Bundan tashqari yasovchi chiziqlar sirt o’qi bilan kesishsa yopiq gelikoid, agar kesishmasa ochiq gelikoid deb yuritiladi. To’g’ri gelikoid. 20-shakl, a da yasovchi A 1 V 1 , A 2 V 2 va qadami R ga teng bo’lgan to’g’ri gelikoidni yasalishi ko’rsatilgan. Bu sirtda yasovchilarning frontal proyeksiyalari gorizontal proyeksiyalar tekisligiga (  1 ) parallel bo’lgan to’g’ri chiziqlar bo’ylab sirtni aylanish o’qi i 1 , i 2 ga perpendikulyardir. Ikki o’qdosh silindr berilgan bo’lib, d diametrili silindr, silindr ustida vint chizig’ini hosil qiladi. A 1 V 1 , A 2 V 2 yasovchi chiziq o’q atrofida bir marta aylanib chiqishi R qadamga teng bo’ladi. To’g’ri chiziq harakat vaqtida r/12 masofaga ko’tarilib boradi. Adabiyotlar: 1. Xorunov R. Chizma geometriya kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1997. 2. Sobitov E. Chizma geometriya kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1993. 3. Murodov Sh. va boshqalar. Chizma geometriya kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1988. 4.Abdullayev U. Chizma geometriya va chizmachilik asoslari. – Toshkent: O’zbekiston, 1999. 5. Raxmonov I. Chizmalarni chizish va o’qish. – Toshkent: O’qituvchi, 1992. 6. Ismatullayev R. Chizma geometriya. – Toshkent: O’qituvchi, 2005. 7. J.Yodgorov va boshqalar. Chizmachilik. – Toshkent: O’qituvchi, 1991.

O'xshashlar

Sirtlar
Vint sirtlar
Kinematik sirtlar
Chiziqli sirtlar
Sirtlar tasnifi