Silliq sirt, sirtning urinma tekisligi va normali. Silliqlikning etarli shartlari - Geometriya - Referatlar

Silliq sirt, sirtning urinma tekisligi va normali. Silliqlikning etarli shartlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1123 KB

Ko'chirib olish

Silliq sirt, sirtning urinma tekisligi va normali. Silliqlikning etarli shartlari Reja : 1. Sirtning urinma tekisligi, silliq sirt. 2. Silliqlikning etarli shartlari. 3. Regulyar sirtlar. 4. Urinma tekislik va normal to'g'ri chiziq tenglamalari.

Ta’limiy maqsadi: talabalarga funksiyaning limiti, bir tomonli limitlari hamda chekli limitga ega funksiyalarning xossalari haqida bilimlar berish. Rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning izlanuvchanlik faoliyatini rag’batlantirish, muammoli topshiriqlarga mulohazali javoblar berish ko’nikmalarini hosil qilish hamda ularda natijalarni umumlashtirish mantiqiy va ijodiy qobiliyatini, muloqot madaniyatini rivojlantirish. Tarbiyaviy maqsadi: talabalarni mustaqil fikrlash va faol mustaqil ish faoliyatiga jalb etish, ularda o’zaro xurmat, hamkorlik fazilatlarini shakllantirish hamda fanga bo’lgan qiziqishni o’stirish. Darsning jihozlari: Sinf doskasi, darsliklar, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruzalar kursi, tarixiy ma’lumotlar, izohli lug’atlar, atamalar, o’tilgan dars mavzusi bo’yicha savollar va muammoli toshiriqlar majmuasi, testlar, kartochkalar, shaxsiy kompyuter, lazerli proyektor. Sirtning urinma tekislig, silliq sirt Ta'rif 6 S sodda sirt, X 0 va X 1 uning turli nuqtalari,  - X 0 nuqta orqali o'tuvchi tekislik bo'lsin. Agar X nuqta X 0 ga intilganda X X 0 to'g'ri chziq va  tekislik orasidagi burchak nolga intilsa,  tekislik S sirtning X 0 nuqtasidagi urinma tekisligi deyiladi va T X 0 (S) kabi belgilanadi. Ta'rif 7 Agar S sirtning X 0 nuqtasida urinma tekislik T X0 mavjud bo'lib, X 0 nuqtaning S sirtdagi biror atrofi urinma tekislikga bir qiymatli proeksiyalansa, S sirt X 0 nuqtada silliq deyiladi. Silliq bo'lmagan nuqtalar sirtning maxsus nuqtalari deyiladi. Agar sodda sirt o'zining har bir nuqtasida silliq bo'lib, urinma tekisliklar silliq o'zgarsa, sirt silliq deb aytiladi.

Sirtning urinma tekisligi o'zgarishini quyidagicha tushunish kerak: agar X va Y lar sirtning ixtiyoriy nuqtalari bo'lsa, X nuqta Y ga intilganda T X ( )S tekislik T Y ( )S likga intiladi, ya'ni T X ( )S va T Y ( )S tekisliklarning normal vektorlari orasidagi burchak nolga intiladi. S silliq sirtning X 0 nuqtasidan T X 0 (S) urinma tekislikga perpendikulyar holda o'tuvchi to'g'ri chiziq sirtning X 0 nuqtasidagi normal to'g'ri chizig'i deyiladi.

Silliqlikning etarli shartlari S sodda sirt r = r (u v, ) vektor tenglama bilan berilgan bo'lsin. Bu funksiya (u v 0 , 0 ) nuqtada differensiallanuvchi va bu nuqtaga sirtning X 0 nuqtasi mos kelsin. Agar r u (u 0 ,v 0 ) va r v (u 0 ,v 0 ) - vektorlar kollenear bo'lmasa, X 0 nuqtadan r u (u 0 ,v 0 ) va r v (u 0 ,v 0 ) vektorlarga parallel holda o'tuvchi  tekislik sirtning X 0 nuqtasidagi urinma tekislik bo'lishini ko'rsatamiz. (u v, ) nuqtaga sirtning X nuqtasi mos kelsin. r (u v, ) funksiya (u v 0 , 0 ) nuqtada differensiallanuvchi bo'lgani uchun XX 0 =  r (u v, ) = r (u v, )  r (u 0 ,v 0 ) = r u (u 0 ,v 0 )   u r v (u 0 ,v 0 )   v o ( )  , va  =  u 2   v 2 ,   0 va o (  )  0 bo ladi  .  r u (u 0 ,v 0 ) va r v (u 0 ,v 0 ) vektorlarni X 0 nuqtaga qo'yamiz va X 0 nuqtadan bu vektorlar orqali  tekislik o'tkazamiz. Agar X  X 0 bo'lganda XX 0 to'g'ri chiziq

va  tekislik orasidagi burchak 90 o ga intilsa,  tekislikning urinma tekislik ekanligini ko'rsatgan bo'lamiz. Buning uchun  r vektor va  tekislikning birlik normal vektori  n ning skalyar ko'paytmasini qaraymiz. Oxirgi tenglikga asosan  0 da (  r , n ) = ( r u , n )  u  ( r v , n )  u  ( o (  ) , n ) = ( o (  ) , n )  | o (  ) |  0       bo'ladi, ya'ni  tekislik urinma tekislik ekan. Shunday qilib, r = r (u v, ) vektor tenglama bilan berilgan funksiya (u v 0 , 0 ) nuqtada differentsiallanuvchi bo'lsa, sirtning X 0 (u 0 ,v 0 ) nuqtasida urinma tekislik mavjud bo'lar ekan. Endi silliqlikning etarli shartlarini keltiramiz. Teorema 8 S sodda sirt r = r (u v, ) vektor tenglama bilan berilgan bo'lsin. Bu funksiya (u v 0 , 0 ) nuqtada differentsiallanuvchi va bu nuqtaga sirtning X 0 nuqtasi mos kelsin. Agar r u (u 0 ,v 0 ) va r v (u 0 ,v 0 ) - vektorlar chizig'li bog'lanmagan bo'lib, r u va r v vektor funksiyakar (u v 0 , 0 ) nuqtada uzluksiz bo'lsa, S sirt X 0 (u 0 ,v 0 ) nuqtada silliq bo'ladi. Agar r (u v, ) vektor funksiya o'zining aniqlanish sohasida uzluksiz hususiy hosilalari r u va r v mavjud bo'lib, r u  r v  0 bo'lsa, S sirt silliq bo'ladi. Regulyar sirtlar

Ta'rif 9 Agar S sirt r = r (u v, ), (u v, )  D tenglama bialn b erilgan bo'lib, D sohada r = r (u v, ) funksiya C k , k  2 sinfga qarashli (ya'ni r (u v, ) funksiya k - tartibli uzluksiz hususiy hosilalarga ega) hamda r u  r v  0 bo'lsa, S sirt C k sinfga qarashli regulyar sirt deyiladi. r u  r v  0 shart r u va r v vektorlarning kolleniar emasligini anglatadi, ya'ni yakobi matritsasi  xu yu zu   xv yv zv       ning rangi 2 ga teng. Bu holda, oshkormas funksiya haqidagi teoremaga ko'ra sirt har bir nuqtasining atrofida funksiya sifatida berilishi mumkin. Masalan, yakobi matritsasining ushbu minori xu yu x v y v biror (u v, ) nuqtada noldan farqli bo'lsa, bu nuqtaning shunday atrofi mavjud bo'lib, bu atorfda x = x u v( , ), y = y u v( , ) tenglamalarni u va v larga nisbatan echish mumkin: u = u x y( , ), v = v x y( , ). So'ngra, x = (x u v, ), y = y u v( , ), z = (z u v, ) tenglamalarni quyidagicha yozamiz: z = ( ( , )z u x y v x y, ( , )) yoki qisqacha z = f (x y, ). Agar F x y z( , , ) haqiqiy qiymatli funksiya k - tartibli uzluksiz hususiy hosilalarga ega bo'lsa, uni C k sinfga qarashli deyiladi. Regulyar sirt

S ={(x y z, , )  R 3 : F x y z( , , ) = 0, gradF x y z( , , )  0} shaklida ham berilishi mumkin. Har bir M  S nuqtaning biror atrofida F x y z( , , ) = 0 tenglama gradF M( )  0 shartga asosan, boronta o'zgaruvchiga nisbatan echilgan holda yozilishi mumkin. Haqiqatan, gradF = {  F ,  F ,  F }  0,  x  y  z masalan,  F (x y z, , )  0 bo'lsin. U holda F x y z( , , ) = 0 tenglamani z = f x y( , )  z shaaklida yozish mumkin. Shunday qilib, regulyar sirt quyidagi uch xil shaklda berilishi mumkin ekan: 1) funksiya grafigi sifatida: z = f x y( , ), f  C k ; 2) oshkormas shaklda: S ={(x y z, , )  R 3 : F x y z( , , ) = 0, gradF x y z( , , )  0}; 3) parametrik shaklda: r = r (u v, ), r  C k , r u  r v , ya'ni x = x u v( , ),y = y u v( , ),z = z u v( , ),  xu yu zu  rk   xv yv zv   = 2.     Urinma tekislik va normal to'g'ri chiziq tenglamalari

Regulyar sirtning urinma tekisligi tenglamalari sirtning berilish usullariga mos ravishda quyidagicha bo'ladi: 1) sirt funksiya grafigi sifatida berilganda: z  f x( 0 , y 0 ) = f x ' (x 0 , y 0 )(x  x 0 )  f y ' (x 0 , y 0 )(y  y 0 ); 2) sirt oshkormas shaklda berilganda:   F x (x 0 , y 0 , y 0 )(x  x 0 )    F y (x 0 , y 0 , y 0 )(y  y 0 )    F z (x 0 , y 0 , y 0 )(z  z 0 ) = 0; 3) sirt parametrik shaklda berilganda: yoki (R  r ) r r u v = 0 x  x u( 0 ,v 0 ) x u u ( 0 ,v 0 ) x u v ( 0 ,v 0 ) y  y u( 0 ,v 0 ) z  z u( 0 ,v 0 ) y u u ( 0 ,v 0 ) z u (u v 0 , 0 ) y u v ( 0 ,v 0 ) z u v v ( 0 , 0 ) = 0. Sirtning berilgan nuqtasidan

m = r u  r v | r u  r v | vektor uo'nalishida o'tuvchi normal to'g'ri chiziqning tenglamalari esa mos ravishda quyidagicha bo'ladi: 1) f 'x(x  0 ,xy0 0 ) = fx'y(x  0 ,yy0 0 ) = z  z0 ; x 2)  F x  x 0 =  F y  y 0 =  F z  z 0 ; (x0 , y0 , y0 )  y (x0 , y0 , y0 )  z (x0 , y0 , y0 )  x 3) x  x 0 = y  y 0 = z  z 0 z u z v x u x v x u x v y u y v bu yerda barcha hususiy hosilalar (u 0 , y 0 ) nuqtada hisoblanadi. u u v vy z y z

Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4-nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

O'xshashlar

Sirtning o'rta va Gauss egriliklari. Sirt nuqtalarini tekshirish

Sirtga urinma tekislik. Sirtlarni yoyish

Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi

Detal sirti g’adir-budirligini chizmada belgilanishi

Sirtning geodezik chiziqlari. Geodezik egrilik. Sirtning eyler xarakteristikasi