logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geometriya
  4. Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi

Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

255 KB
Ko'chirib olish
Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi. Parabolik, elliptik va giperbolik nuqtalarga ega bo‘lgan sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish. Sirtlarning ocherklarini yasash Reja : 1 Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi. 2.Parabolik, elliptik va giperbolik nuqtalarga ega bo‘lgan sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish. 3. Sirtlarning ocherklarini yasash. 1. Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi. Sirtning biror nuqtasi orqali shu sirtga cheksiz ko‘p urinma to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazish mumkin. Bu urinma to‘g‘ri chiziqlar to‘plami shu nuqtadagi sirtning urinma tekisligini tashkil qiladi (14.1-rasm). Sirtga urinma tekislikning urinish nuqtasidan o‘tib, bu tekislikka perpendikulyar bo‘lgan to‘g‘ri chiziq sirtning shu nuqtadagi normali deyiladi (14.1-rasm). Berilgan sirtlarni shakliga qarab, urinma tekisliklar sirtning nuqtasiga (14.1- rasm), yoki to‘g‘ri chizig‘iga (14.2-rasm), yoki aylanasiga (14.3-rasm) yoki boshqa geometrik shakllariga urinadi. Berilgan sirtga yagona yoki chekli sondagi urinma tekislik quyidagi hollarda o‘tkazilishi mumkin:  sirt ustidagi nuqta orqali;  sirt tashqarisidagi nuqta orqali;  berilgan to‘g‘ri chiziq orqali ;  berilgan to‘g‘ri chiziqqa parallel ;  berilgan tekislikka parallel;  berilgan ikki sirtga urinma va hokazo. Bu shartlar tekislikning berilish usullari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, sirtlarning turiga qarab tanlanadi. Masalan, ikkinchi holda, S nuqtadan shar sirti uchun cheksiz urinma tekisliklarni o‘tkazish imkonini beradi (14.4-rasm). Shar sirti uchun chekli urinma tekislik hosil qilish masalasi faqat 1-, 3-, 5- hollar qo‘yilganda hal bo‘ladi (14.5-rasm). Boshqa sirtlar uchun ham xuddi shunday mulohaza yuritish mumkin. rasm rasm rasm rasm rasm 2 Parabolik, elliptik va giperbolik nuqtalarga ega bo‘lgan sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish. Urinma tekislik, chizmada tekisliklarni berilish usullari singari, bir to‘g‘ri chiziqda yotmagan uch nuqta; to‘g‘ri chiziq va unda yotmagan nuqta; ikki kesishuvchi to‘g‘ri chiziq; parallel to‘g‘ri chiziqlar va boshqa tekis shakllarining proyeksiyalari orqali berilishi mumkin. Tekislikning berilishida qatnashuvchi nuqtalar va to‘g‘ri chiziqlar urinish nuqtalari yoki urinish chiziqlarini ifodalashi mumkin. Masalan, konus sirtiga uringan tekislik kesishuvchi ikki to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida berilishi mumkin va bu chiziqlarning biri urinish chizig‘i bo‘lib xizmat qiladi (14.2-rasm). Urinma tekislik, sirtga qanday urinishidan qat’iy nazar, urinish chiziqlariga tegishli nuqtalar elliptik, parabolik, giperbolik nuqtalarga bo‘linadi. Sirtning elliptik nuqtasi Ta’rif : Agar urinma tekislik sirt bilan bitta umumiy nuqtaga ega bo‘lsa va shu nuqta orqali o‘tuvchi sirtning barcha kesim chiziqlari urinma tekislikning bir tomonda qolsa, sirtning bunday urinish nuqtasi elliptik nuqta deyiladi ( 14.1-rasm ). Bunga ellipsoid, paraboloid, shar sirtlarining nuqtalari misol bo‘la oladi. Sirtning parabolik nuqtasi Bunga konus, silindr kabi sirtlar misol bo‘ladi. Sirtning giperbolik nuqtasi rasm. rasm. Bunday sirtlarga bir pallali giperboloid, giperbolik paraboloid kabi sirtlarning nuqtalari misol bo‘la oladi. Urinma tekisliklar amaliy va nazariy jihatdan katta ahamiyatga ega. Nazariy jihatdan, urinma tekisliklardan differensial geometriyada sirtlarning urinish nuqtasi atrofidagi xossalarini o‘rganishda keng foydalaniladi. Urinish nuqtasidagi normalning yo‘nalishini aniqlashdan esa muxandislik amaliyotida keng foydalaniladi. Bundan tashqari, urinma tekisliklardan arxitektura va rassomchilik amaliyotida sirtlarning o‘z soyasi yoki tushgan soyasining chegaralarini aniqlashda, chizma geometriyada sirtlarning ocherklarini yasashda keng qo‘llaniladi. Ta’rif : Agar urinma tekislik sirt bilan to‘g‘ri chiziq hosil qilib urinsa, bu urinish chizig‘ining nuqtalari parabolik nuqtalar deyiladi ( 14.2 -rasm). Ta’rif : Agar urinma tekislik sirtga urinib, uni kessa, hosil bo‘lgan kesishish chizig‘iga oid sirtining nuqtasi giperbolik nuqta deyiladi ( 14.6- rasm). Sirtning ixtiyoriy nuqtasi orqali urinma tekislik o ‘ tkazish Sirtdagi ixtiyoriy nuqtadan yagona urinma tekislik o‘tadi. Bu tekislik sirtning urinish nuqtasiga o‘tkazilgan bir juft kesishuvchi urinma to‘g‘ri chiziqlarning proyeksiyalari orqali tasvirlanadi. Sirtning ixtiyoriy nuqtasiga urinma tekislik o‘tkazishga doir bir necha misollarini ko‘rib chiqamiz. 1 -masala . Sferaning A ( A′ , A″ ) nuqtasi orqali urinma tekislik o‘tkazilsin (rasm). Echish . Izlagan urinma tekislik urinish nuqtasi A ( A′ , A″ ) orqali o‘tkazilgan OA ( O′A′ , O″A″ ) radiusga perpendikulyar bo‘ladi. Shunga ko‘ra, to‘g‘ri chiziq va tekislikning o‘zaro perpendikulyarlik shartiga asosan, A nuqtadan sferaning OA radiusiga perpendikulyar qilib, ikkita urinma to‘g‘ri chiziq, ya’ni gorizontal h ( h′ , h ″ ) va frontal f ( f′ , f″ ) chiziqlar o‘tkaziladi. Bu chiziqlar birgalikda izlangan urinma tekislikni ifodalaydi; 2 -masala .  (  ′ ,  ″ ) aylanish sirtining ixtiyoriy A ( A′ , A″ ) elliptik nuqtasi orqali unga urinma tekislik o‘tkazilsin (14.8-rasm). Echish . Izlangan urinma tekislikni sirtning A nuqtasi orqali o‘tgan paralleli va meridianiga urinma bo‘lgan to‘g‘ri chiziqlar orqali ifodalash qulaydir. расм . Urinma tekislikni ifodalovchi chiziqlarni yasash algoritmi quyidagicha bo‘ladi:  A ( A′ , A″ ) nuqtadan sirtning N ( N V ) tekislikdagi ℓ ( ℓ ′ , ℓ ″ ) paralleli va M ( M H ) tekislikdagi c ( c ′ , c ″ ) meridiani o‘tkaziladi;  ℓ ( ℓ ′ , ℓ ″ ) parallelning A ( A′ , A″ ) nuqtasidan a ( a ′ , a ″ ) urinma o‘tkaziladi; Bu urinma, tekislikning gorizontali bo‘ladi.  c ( c ′ , c ″ ) meridian chizig‘iga o‘tkazilgan urinmaning gorizontal proyeksiyasi b ′ ni a ′ ga perpendikulyar qilib o‘tkaziladi.  b urinma chiziqning frontal proyeksiyasi b ″ ni yasash uchun aylanish o‘qi i ( i ′ , i ″ ) va A ( A′ , A″ ) urinish nuqtasidan iborat M meridian tekisligini V proyeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lgunga qadar i atrofida burib, A nuqtaning, yangi A 1 ( A′ 1 , A″ 1 ) vaziyati aniqlanadi;  A urinish nuqtasining yangi A″ 1 frontal proyeksiyasidan sirtning frontal proyeksiyasi chegara chizig‘i c ″ 1 ga urinma o‘tkazib, i ′ o‘qi bilan kesishgan joyda S″ nuqta aniqlanadi;  S″ va A″ nuqtalarni birlashtirib, b ″ ni hosil qilinadi. Natijada hosil bo‘lgan kesishuvchi a ( a ′ , a ″ ) va b ( b ′ , b ″ ) urinma chiziqlar izlangan urinma tekislikni ifodalaydi. 3 masala . Konus sirtining ixtiyoriy B ( B′ , B″ ) parabolik nuqtasi orqali urinma tekislik o‘tkazilsin (11.9-rasm). Echish. Izlangan tekislik konus sirti bilan, to‘g‘ri chiziq bo‘ylab urinadi. Uni yasash algoritmi quyidagicha:  Konus uchi S ( S′ , S″ ) bilan berilgan B ( B′ , B″ ) nuqtani o‘zaro birlashtirib, urinish chizig‘ining b ′ va b ″ proyeksiyalari aniqlanadi;  b ( b ′ , b ″ ) chiziqning konus asosi bilan kesishgan A ( A′ , A″ ) nuqtasidan konus asosiga urinma to‘g‘ri chiziq t(t ′ , t ″ ) o‘tkaziladi; Bunda t ′  b ′ bo‘ladi.  Hosil bo‘lgan kesishuvchi b ( b ′ , b ″ ) va t(t ′ , t ″ ) to‘g‘ri chiziqar izlangan urinma tekislikni ifodalaydi. Konus uchi orqali cheksiz ko‘p urinma tekisliklar o‘tadi, chunki S dan o‘tuvchi cheksiz yasovchi-urinish chiziqlari mavjuddir. rasm. rasm. Silindr sirtiga urinma tekislik o‘tkazish, 3-misoldagidek bo‘lib, faqat urinish chizig‘ini silindr yasovchilariga parallel qilib o‘tkazish yetarlidir. (14.10-rasm) Berilgan to ‘ g ‘ ri chiziq orqali urinma tekislik o ‘ tkazish Berilgan to‘g‘ri chiziq orqali sirtga urinma tekislik o‘tkazish masalasi tekislikning nuqta, shu nuqtadan o‘tmagan to‘g‘ri chiziq orqali berilish usuli bilan bog‘liqdir, ya’ni tekislik sirtga bitta nuqtasi bilan urinishi mumkin. Shar tashqarisida olingan AB to‘g‘ri chiziq orqali shar sirtiga urinma tekislik o‘tkazish 14.11- rasmda tasvirlangan. Ma’lumki, berilgan AB to‘g‘ri chiziq orqali sharga ikkita: P va Q urinma tekisliklar o‘kazish mumkin. Yasash algoritmi qo‘yidagicha: rasm.  Berilgan AB to‘g‘ri chiziqni proyeksiyalar tekisliklarini ikki martta almashtirish usuli yordamida uni proyeksiyalovchi A 1 ′≡ B 1 ′ vaziyatga nuqta ko‘rinishida keltiriladi.  Yangi tekisliklar sistemasidagi sharning proyeksiyasi konturiga urinma qilib P H1 va Q H1 urinma tekislik izlarini o‘tkaziladi va E 1 ′, F 1 ′ urinish nuqtalari aniqlanadi;  So‘ngra E 1 ′ va F 1 ′ nuqtalarni teskari proyeksiyalash yo‘li bilan dastlab ularning E 1 " , F 1 " , so‘ngra E ′, F ′ va E ″, F ″ proyeksiyalari aniqlanadi. Bu nuqtalarni tegishli A va B nuqtalar bilan tutashtirish natijasida izlangan P ( AB , E ), Q ( AB , F ) urinma tekisliklarning ( A ′ B ′, E ′), ( A ″ B ″, E ″) va ( A ′ B ′, F ′), ( A ″ B ″, F ″) proyeksiyalari hosil bo‘ladi.  Agar AB to‘g‘ri chiziq shar sirti bilan kesishsa, u holda masala yechimga ega bo‘lmaydi. 3. Sirt proyeksiyalarining ocherklarini yasash Ta’rif . Kuzatuvchiga nisbatan sirtning aniq shaklini belgilovchi tashqi konturiga sirtning ocherki deyiladi. O‘qi frontal vaziyatda bo‘lgan S ( S′ , S ″) uchli og‘ma doiraviy konusning, frontal proyeksiyasiga asosan uning gorizontal va profil ocherklarini yasash talab qilinadi (14.12-rasm). Doiraviy konusning S uchi orqali o‘tuvchi uning o‘qi SO ( S′O′ , S ″ O ″) frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lgani uchun konusning frontal tekislikdagi ocherki teng yonli uchburchak bo‘ladi. Qolgan ocherk proyeksiyalarini yasash quyidagicha bajariladi: Konusning o‘qida ixtiyoriy O′ ( O′ , O″ , O″′ ) nuqtani markaz qilib olib, konus sirtiga urinma yordamchi  ( ′ , ″ ) sfera chiziladi. Ushbu sferaning h ( h′ , h″ ) ekvatori, va f ( f′ , f″ , f″ ′ ) bosh meridini va k ( k′ , k″ , k″′ ) profil meridiani bo‘lgan aylanalar chiziladi.  sfera frontal proyeksiyasida konus sirtiga 1″2″ aylana bo‘yicha urinadi. Bu 1″2″ aylana sferaning h ( h′ , h″ ) ekvatori bilan kesishib - A ( A′ , A″ ), K″ profil meridiani bilan kesishib B″ nuqtalarni hosil qiladi. A nuqtaning gorizontal A′ proyeksiyasi h′ ekvatorida yotadi. B nuqtaning B″′ profil proyeksiyasi K″′ da aniqlanadi. Natijada, gorizontal proyeksiyada A′ nuqta orqali o‘tuvchi S′ g ′ va profil proyeksiyada B″′ nuqta orqali o‘tuvchi S″′n″′ chiziqlar konusning chetki yasovchilari proyeksiyalari bo‘lib, uning ocherklarini hosil qiladi. rasm. Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4- nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

O'xshashlar

Sirtlar to’g’ri chiziqli yoyiluvchi sirtlar aylanish sirtlari sirtda nuqta tanlash Sirtni tekislik bilan kesishuvi
Sirtlarning hosil bo’lishi va ularni chizmada bеrilishi. Sirtlarning klassifikatsiyasi
Sirtlarning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash usullari. Kеsishuvchi tеkiliklar dastasi usuli
Sirt ustidagi soxaning yuzi. Izometrik va konform moslik
Sirtlarning o’zaro kеsishish chiziqini kontsentrik sharlar va yordamchi proyeksiyalash usullaridan foydalanib yasash