Ortogonal proeksiyalarda soyalar qurish - Geometriya - Referatlar

Ortogonal proeksiyalarda soyalar qurish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1564 KB

Ko'chirib olish

O rtogonal proeksiyalarda soyalar qurish Reja:  Yorug‘lik va soya to‘g‘risida tushunch а  Yorug‘lik nurining yo‘nalishi  Nuqtadan tushgan soyani yasash  To‘g‘ri chiziq kesmasidan tushgan soyani qurish  Geometrik jismlarning soyalarini yasash  Ko‘pyoqlarning soyalarini yasash  Egri sirtlarning soyalarini yasash  Konusdan tushgan soyani yasash.

Yorug‘lik va soya to‘g‘risida tushunch а Yorug‘lik nurlari yorug‘lik manbaidan har tomonga to‘g‘ri chiziq bo‘ylab taraladi. Bunda jismning yorug‘lik manbaiga qaragan tomoni yoritiladi va uning yorug‘lik manbaiga teskari tomoni yoritilmaydi. Chunku nurlar jismni kesib o‘ta olmaydi. Jismning yoritilmagan qismi jismning o‘z soyasi deyiladi. Jismning yoritilgan qismidan yoritilmagan qismini ajratuvchi chiziq jism o‘z soyasining konturi deyiladi. Jismdan biror tekislikka yoki boshqa jismga tushayotgan soyasi tushgan soya deyiladi. Tushgan soyaning chegarasi shu soyaning konturi deyiladi. Tushgan soyaning konturini jismning o‘z soyasi konturi hal qiladi. Jismlarning o‘z soyasi tushgan soyasidan ochroq bo‘ladi, chunki o‘z soyasiga boshqa jismlardan qaytgan nurlar (refleks) ko‘proq tushadi. Yorug‘lik nurining yo‘nalishi Narsalarning o‘z soyalarini aniqlashda va ularning tushgan soyalarini yasashda asosan ikki xil yoritish bolishi mumkin. a) Yorug‘lik manbai jismdan uncha uzoq bo‘lmagan masofada joylashgan bo‘lishi mumkin. Masalan, lampa yoki fonar bilan yoritish (sun’iy) yoritish. Bu holda yorug‘lik nurlari bir nuqtadan chiqqan deb qaraladi va bunday yoritish markaziy yoritish deyiladi. Bir nuqtadan chiqqan sun’iy yoritishdan asosan bino ichki ko‘rinishlarining perspektiv tasvirlaridagi soyalarning yasashda foydalaniladi. b) Yorug‘lik manbai jismdan juda olis masofada joylashgan bo‘lishi mumkin. Masalan, Quyosh va Oy bilan (tabiiy) yoritish. Quyoshdan chiqqan nurlar parallel nurlar deb qabul qilinadi va bunday yoritish parallel yoritish deyiladi. Yorug‘lik nurlarining yo‘nalishi ixtiyoriy olinishi mumkin. Ko‘pincha ortogonal va aksonometrik proeksiyalardagi chizmalarda soya qurishda 2

yorug‘lik nurining yo‘nalishi kubning diagonaliga paralel deb olinadi. Bunda kub uch tomoni bilan uchchala proeksiyalar tekisliklariga yopishib turadi. Diagonal kubning yuqoridagi chap burchagidan quyi o‘ng burchagiga yo‘naladi. а ) b) 1-shakl Nuqtadan tushgan soyani yasash Nuqtadan tushgan soyani qurish uchun: 1. Bu nuqta orqali S yorug‘lik nuriga parallel to‘g‘ri chiziq o‘tkazish kerak. 3

2. To‘g‘ri chiziq bilan soya tushayotgan sirt yoki tekislikning kesishgan nuqtasini topish kerak. 2-a va b shakllarda ortogonal proeksiyalarda V tekislikka A nuqtadan tushayotgan soyasini qurish ko‘rsatilgan. A nuqtaning soyasini qurish uchun A orqali S(s  , s)ga parallel to‘g‘ri chiziq o‘tkazilgan. A c nuqta A nuqtaning frontal tekislikka tushgan soyasidir, (A s ) esa A nuqtaning gorizontal tekislikdagi mavhum soyasidir. а ) b) 2-shakl Quyidagi 3-a va b shakllarda A nuqtaning umumiy holatdagi P tekislikka tushgan soyasini qurish ko‘rsatilgan. Masalaning yechimi A nuqta orqali o‘tgan va S (s  , s) ga parallel to‘g‘ri chiziqning umumiy holatdagi P tekislik bilan kesishgan nuqtasini topishdir. Buning uchun A dan o‘tgan yorug‘lik nuri orqali yorug‘lik tekisligi Q (Q V ,Q H ) ni o‘tkazamiz. A Ps A nuqtasining P tekislikdagi soyasidir. 4

а ) b) 3-shakl To‘g‘ri chiziq kesmasidan tushgan soyani qurish To‘g‘ri chiziq kesmasidan tushgan soya bir to‘g‘ri chiziq kesmasi ko‘rinishida (agar soya bitta tekislikka tushsa), siniq chiziq ko‘rinishida (agar soya bir necha tekislikka tushsa) va egri chiziq ko‘rinishida (agar soya egri sirtga tushsa) bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri chiziq kesmasidan soyani ko‘rish mumkin. 1. Kesma orqali yorug‘lik nuriga parallel bo‘lgan tekislik (nur tekisligi) o‘tkazish kerak. 2. Nur tekisligi bilan soya tushayotgan tekislik yoki sirtning kesishuv chizig‘i quriladi. 3. Kesma uchlari va sinish nuqtasi aniq ko‘rsatiladi. 4. Shaklda umumiy vaziyatdagi to‘g‘ri chiziq kesmasi AB(a  b  , ab)dan proeksiya tekisliklariga tushgan soyani yasash ko‘rsatilgan. 5

Kesmadan tushgan soyani yasash uchun kesma uchlaridan tushgan soyalar yasaladi. Shakldan ko‘rinib turibdiki, A nuqtaning soyasi A s nuqta H tekislikda, B nuqtaning soyasi B c nuqta V tekislikda kelib chiqqan. Demak, AB kesmadan soyaning bir qismi H tekislikka, boshqa qismi V tekislikka tushadi. Soya siniq chiziq A s K s B s ko‘rinishida tasvirlanadi. Soyaning sinish nuqtasi K s ni A s nuqtani B nuqtaning H tekislikdagi mavhum soyasi (B s ) nuqtaga ulash yo‘li bilan aniqlash mumkin. Kesmadagi K (k  , k) nuqta soyaning sinish nuqtasidan o‘tgan teskari nur bilan aniqlanadi. а ) b) 4-shakl 5-shakldagi AB (a  b  , ab) kesma V tekislikka parallel (chunki ab||OX), shuning uchun kesmadan V tekislikka tushgan soya kesmaning o‘ziga parallel (A s B s ||AB). 6

а ) b) 5-shakl 6- shakldagi AB (a  b  , ab) kesma H tekislikka perpendikulyar, shuning uchun kesmadan H tekislikka tushgan soya yorug‘lik nurining gorizontal proyeksiyasiga parallel yo‘nalgan (BK s ||s; K s A s ||AB). а ) b) 6-shakl 7

7-shaklda vertikal AB(a  b  , ab) kesmadan H tekislikka va zinaga tushgan soyani yasash ko‘rsatilgan. Soyani yasash uchun AB kesma orqali nur tekislik Q(Q H , Q V ) o‘tkazilgan. AB kesma H tekislikka perpendikulyar bo‘lgani uchun Q tekislik ham H ga perpendikulyar (gorizontal proyeksiyalanuvchi) tekislikdir. Q tekislik H tekislikni Q H chiziq bo‘yicha, zinani MNKL…(mnkl…, m  n  k  l  …) siniq chiziq bo‘yicha kesadi. Bu siniq chiziq bilan kesmaning A uchi orqali o‘tgan nurning kesishgan nuqtasi A s (a  s , a s ) soyani hosil qiladi. Kesmaning B uchi H tekislikda bo‘lgani uchun soyasi o‘ziga to‘g‘ri keladi. Shunday qilib, BMNKA s siniq chiziq AB kesmadan H tekislikka va zinaga tushgan soyadir. Soyaning gorizontal tekisliklardagi qismlari nurning gorizontal proyeksiyasi bo‘yicha yo‘nalgan (BM||NK||S), vertikal tekisliklardagi qismlari kesmaning o‘ziga parallel, ya’ni vertikal yo‘nalgan (MN||KA s ||AB). а ) b) 7-shakl 8

Geometrik jismlarning soyalarini yasash Geometrik jismning sirtiga urinma bo‘lib o‘tgan yorug‘lik nurlarining yig‘indisi o‘rovchi sirtni hosil qiladi. Bu o‘rovchi nur sirtining jism sirtiga urinma bo‘lgan nuqtalarining yig‘indisi o‘z soyasining konturini, jism sirtiga urinma bo‘lgan yorug‘lik nurlarining soya tushadigan tekislik yoki boshqa sirt bilan kesishgan nuqtalari yig‘indisi esa jismdan tushgan soyaning konturini hosil qiladi. Yuqorida aytilganlarga binoan jismlarning soyalari quyidagi tartibda yasaladi: 1. Jismning o‘z soyasi aniqlanadi. 2. O‘z soyasi konturidan tushgan, ya’ni jismdan tushgan soya yasaladi. Jismlarning shakliga qarab, o‘rovchi nur sirti ko‘pyoqli, egri sirt va urinma tekisliklardan iborat bo‘lishi mumkin. Ko‘pyoqlarning soyalarini yasash Ko‘pyoqning o‘z soyasi konturi fazoviy tasavvur asosida hech qanday grafik qurishlarsiz aniqlanadi. Siniq chiziqlardan iborat o‘z soyasidan tushgan soya quriladi. 8-a va b shakllarda ortogonal va aksonometrik proyeksiyalarda prizmadan tushgan soya qurilishi ko‘rsatilgan. а ) b) 8-shakl 9

8-a) chizmadan ko‘rinib turibdiki, yorug‘lik manbaidan eng uzoqda joylashgan C 1 cho‘qqi joylashgan va u o‘z soyasida qolib ketgan. C 1 cho‘qqiga yondosh yoqlar ham o‘z soyasida (ya’ni yoritilmagan)dir. B 1 BCDD 1 C 1 B 1 siniq chiziqdan H va V tekisliklarga tushayotgan soya quriladi. 9-a) va b) chizmalarda piramidadan H va V tekisliklarga tushgan soya qurilishi ko‘rsatilgan. Piramidaning o‘z soyasini qurish uchun grafik yasashni amalga oshiramiz (piramida asosi ko‘pyoqlik bo‘lsa, maqsadga muvofiq). Piramidaning S cho‘qqisidan tushayotgan (S s ) soyani (mavhum) quramiz. (S s ) nuqtadan piramidaning asosi SB va SD larga urinmalar o‘tkazamiz. SB va SD lar piramidaning o‘z soyasi chegarasidir. а ) b) 9-shakl 10

Bundan kelib chiqadiki, piramidaning BSC, CSD yoqlari hamda asosi o‘z soyasida. H tekislikda soyaning konturi B21D chiziq, V tekislikda esa 2S s 1 chiziq bo‘yicha o‘tadi. Bunda S s nuqta S cho‘qqining V dagi soyasidir. Egri sirtlarning soyalarini yasash Silindrning soyasini yasash. Silindrning o‘z soyasini topish uchun silindr sirtiga urinma yorug‘lik nuriga parallel tekisliklar o‘tkaziladi. Urinish sodir bo‘lgan joydagi yasovchilar silindrning yoritilgan va yoritilmagan qismlari chegarasi, ya’ni o‘z soyasining konturidir. Hosil bo‘lgan konturdan tushgan soya quriladi. 10-a va b shakllarda to‘g‘ri doiraviy silindrlardan tushgan soyani qurish ko‘rsatilgan. 10- a) shakl 11

10- b) shakl Silindr o‘z soyasining konturini quramiz. Buning uchun silindr quyi asosiga yorug‘lik nuriga parallel urinma o‘tkazamiz. Urinma nuqtalar 1 va 2 ni aniqlaymiz. Ular orqali esa silindr yasovchilari 1  1 va 2  2 ni o‘z soyasi konturini topamiz. Silindr o‘z soyasining to‘liq konturi ostki va ustki asoslar cheti bo‘yicha 2, 5, 4, 3, 1 nuqtalardan o‘tadi. H tekislikka tushgan soya 2K va 1T urinma chiziqlar bilan chegaralangan. Bunda K va T nuqtalar soyaning sinish nuqtalaridir. Frontal tekislikka tushgan soyani aniqlash uchun silindr ustki asosidagi 25431 nuqtalaridan ellips quriladi. (2 s 5 s 4 s 3 s 1 s konturi). 12

Konusdan tushgan soyani yasash . Konusning o‘z soyasini qurish uchun uning sirtiga yorug‘lik nuriga parallel urinma tekisliklar o‘tkaziladi. Tekisliklar urinma bo‘lgan konusning yasovchilari konus o‘z soyasining konturidir. Shu konturdan tushgan soya quriladi. 11-a va b shakllarda konusning o‘z soyasi hamda tushgan soyasini qurish ko‘rsatilgan. Konusning soyasi quyidagi tartibda yasaladi: 1. Konusning uchi S dan H tekislikka tushgan mavhum soyasi (S s ) quriladi. 2. (S s ) nuqtadan konus asosiga urinmalar o‘tkaziladi va urinish nuqtalari 1 va 2 aniqlanadi. 3. 1, 2 nuqtalar konusning uchi S bilan birlashtirib, S1 va S2 yasovchilar quriladi. S1 va S2 yasovchilar konus o‘z soyasi konturidir. Konus o‘z soyasi konturiga 2 nuqtadan 1 nuqtagacha bo‘lgan yoy ham kiradi. а ) b) 11-shakl 13

Konusning tushgan soyasini qurish uchun S1 va S2 yasovchilardan tushgan soyani yasaymiz. Buning uchun 1 va 2 nuqtalarni konus uchining mavhum soyasi (S s ) bilan birlashtiramiz. Chiziqlar OX o‘qini kesgan yerda T(t  , t) va K(k  , k) nuqtalarni belgilaymiz. T(t  , t) va K(k  , k) nuqtalarni konusning uchidan V tekislikka tushgan soyasi bilan birlashtiriladi. Bunda 2t va 1k chiziqlar konusning H tekislikdagi soyasi, t  S s k  siniq chiziq esa V dagi soyasidir. 1. Darvozaning tarkibiga kirgan har qaysi g е om е trik shaklning o‘z soyasi konturi aniqlanadi. Karnizning aksonom е triyada ko‘rinib turgan o‘ng yog‘i, ost va orqa tomoni o‘z soyasida bo‘ladi. D е mak, ABCDEFA chiziq karnizning o‘z soyasi konturidir. Darvoza d е vori va arkaning aksonom е triyada ko‘rinib turgan yon yoqlari, pastki gorizontal va orqa tomondagi frontal yog‘lari o‘z soyasida bo‘ladi. Shunga ko‘ra, siniq chiziq KLM, to‘g‘ri chiziq va aylana yoyidan iborat PQR chiziq, hamda G, H va N nuqtalardan chiqqan v е rtikal qirralar darvoza d е vorlarining o‘z soyalari konturlaridir. 14

12- a) shakl 2. O‘z soyalarining konturlaridan tushgan soyalar yasaladi. a) Karnizning B, C, D nuqtalaridan frontal t е kislikka tushgan soyalar (B s C s D s ) topiladi. B s va D s nuqtalar orqali AB qirraga parall е l chiziqlar chizilsa, karnizdan B t е kislikka tushgan soya konturning ko‘ringan qismi (1 s B s C s D s ...) hosil bo‘ladi. Karnizning AB qirrasidan darvozaning fasad d е voriga tushgan soya qirraning o‘ziga parall е l yo‘naladi (A s 1||AB). A s nuqta A nuqtadan fasad d е vorga tushgan soyadir. b) KLM chiziqdan ikkinchi fasad d е vorga tushgan soya yasaladi. Buning uchun L nuqtadan tushgan soya L s topilsa kifoya. K2L c siniq chiziq v е rtikal KL qirradan tushgan soya, L s 3 chiziq gorizontal LM qirradan tushgan soya bo‘ladi (L s 3 || LM). v) G, N nuqtalardan chiqqan v е rtikal qirralardan tushgan soya lar (G41 s , N56) yasaladi. 1 s nuqta karnizdan va darvoza yoqlaridan tushgan soyalar konturlarining k е sishgan nuqtasi. Darvoza yoqlaridan V t е kislikka tushgan soya konturining yuqori tomondagi ko‘rinmagan qismi ko‘rsatilmagan. 15

12- b) shakl g) Darvozadan tushgan soyaning och е rkiga yarim silindr arkaning d е vorlaridan va gumbazdan tushgan soyaning konturi chiziladi. Bu soyani aniqlash uchun oldin v е rtikal PQ va HT qirralardan tushgan soyalar (P7Q s , H8T s ) yasaladi. K е yin arka yoylaridan V t е kislikka tushgan soyalar O s va O 1s , markazlardan chiziladi. Yoylarning soyalari o‘zaro k е sishib, R s nuqtani hosil qiladi. Hosil bo‘lgan Q s R s kontur markazi O nuqtada bo‘lgan yoydan tushgan soya, R s T s esa markazi O 1 nuqtada bo‘lgan yoydan tushgan soyadir. Shunday qilib, k е lib chiqqan P7Q s R s T s 8H chiziq darvoza o‘rni orqali o‘tib, H va V t е kisliklarga tushgan yorug‘lik nurlarining konturidir. 16

Vazifalar variantlari 17

Adabiyotlar 1. R.X.Xorunov “Chizma geometriya kursi”, Toshkent, 1997. 2. Р.А. Киреева «Тени в ортогональных и аксонометрических проекциях», Новосибирск 1963г. 27

Mundarija Yorug‘lik va soya to‘g‘risida tushunch а ………………………………………..3 Yorug‘lik nurining yo‘nalishi…………………………………………………..3 Nuqtadan tushgan soyani yasash………………………………………………..4 To‘g‘ri chiziq kesmasidan tushgan soyani qurish………………………………6 Geometrik jismlarning soyalarini yasash………………………………………10 Ko‘pyoqlarning soyalarini yasash……………………………………………..10 Silindrning soyasini yasash…………………………………………………….12 Konusdan tushgan soyani yasash………………………………………………14 Vazifalar variantlari……………………………………………………………17 Adabiyotlar…………………………………………………………………….28 _______________________________________________ Muharrir С .A.Mullamuhamedov Nashrga ruxsat etildi bosma taboq Buyurtma Qog‘oz formati Adadi nusxa ___________________________________________________________________________ ToshTYMI bosmaxonasi, Toshkent, E.Odilxo'jayev ko'chasi, l-uy. 28

O'xshashlar

Perspektivada soyalar

Nuqtaning ortogonal proyeksiyalari

To’g’ri chiziqning ortogonal proyeksiyalari

Uch o’lchamli geometrik shakllardan tushgan soyalar

Ko’rinishlar