Ko’rinishlar - Geometriya - Referatlar

Ko’rinishlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

864 KB

Ko'chirib olish

Ko’rinishlar Reja: 1. Qo`shimcha ko`rinishlar. 2. Mahalliy ko`rinishlar. 3. Qirqimlar.

Detallarning ko’rinib turgan tashqi qiyofasining tasviriga ko’rinish deyiladi. Ko’rinishlar soni kamroq bo’lishi uchun detalning ko’rinmas qisimlari shtrix chiziq yordamida ko’rsatiladi. Korinishlar mazmuni va ularning bajarilish holatlariga qarab asosiy, qo’shimcha va mahalliy kabi korinishlarga bo’linadi. Asosiy ko`rinishlar. Asosiy ko`rinishda proeksiyalar tekisliklari uchun kubning olti tomoni qabul qilinadi. Detal (173 – shakl) fikran kubning ichiga joylashtirilib, uning tasviri har bir tomonga tushiriladi, so`ngra 174- shaklda ko`rsatilganidek kubni yoyib chizma teksligi bilan jipslashtriladi. Natijada detalning proeksiyalar teksliklaridagi oltita tasviriga ega bo`linadi. Ko`rinishlarning chizma maydonida bunday joylanishini proyeksion bog`lanishlar deyiladi. Ko`rinishlar quyidagi nomlar bilan yuritiladi: 173 – shakl 1-olddan ko`rinishi yoki bosh ko`rinish; 2-ustdan ko`rinish; 3-chapdan ko`rinish; 4-o`ngdan ko`rinish; 5-ostdan ko`rinish; 6-orqadan ko`rinish. Shuni aytish kerakki, orqadan ko`rinish o`ngdan ko`rinishning yonida ham joylashishi mumkin. Chizmalarda ko`rinishlar nomi va proyeksion bog`lanish chiziqlari ko`rsatilmaydi. Lekin detalning ko`rinishlri o`zaro ma`lum masofada joylashgan bo`lib, bir-birlari bilan uzviy bog`langan bo`lishlari kerak. Masalan, ustdan ko`rinish olddan ko`rinishning tagiga joylashtiriladi(174- shakl).

174 – shakl Chapdan ko`rinish olddan ko`rinishning o`ng tomoniga, o`ngdan ko`rinish esa uning chap tomoniga joylashtiriladi. Agar biror ko`rinish (qirqim) bosh ko`rinish bilan proyeksion bog`lanmagan holda joylashgan yoki ko`rinishlar har xil qog`ozda joylashgan bo`lsa, kuzatib borish yo`nalishi boshqacha harfda yoziladi. Masalan, A belgi bilan ko`rsatiladi. Bunda qaysi tomonga qarash kerakligi strelka va tegishli harf bilan ko`rsatiladi(175- shakl). Chizmalarda o`zaro proyeksion bog`lanishda bo`lmagan uchta asosiy holatlarni uchratish mumkin. Chunonchi, birorta ko`rinish bosh ko`rinishga nisbatan boshqa tasvir bilan ajratilgan, ko`rinishlardan birortasi bosh ko`rinishga nisbatan siljitib tasvirlanganda ko`rinishlar bosh ko`rinishga nisbatan boshqa-boshqa qog`ozlarda tasvirlangan bo`ladilar.

Qo`shimcha ko`rinishlar . Buyumning asosiy teksliklariga nisbatan parallel bo`lmagan tekslikdagi tasviriga qo`shimcha ko`rinish deyiladi. Buyumning biror qismining asosiy oltita ko`rinishlarda, uning shakli o`lchamlarni aniq ko`rsatish imkoni bo`lmagan holatlarda qo`shimcha ko`rinish usulidan foydalaniladi. Bunda shakl asosiy ko`rinish teksliklariga nisbatan parallel bo`lmagan yordamchi teksliklarda hosil bo`ladi. 176-shaklda asosiy proyeksiyalar teksliklariga nisbatan qiya qismiga ega bo`lgan detalning chizmasi tasvirlangan. Detalning qiya qismiga parallel bo`lgan tekslikka uning shaklini tasvirlash tavsiya etiladi. Natijada shakl o`zining haqiqiy ko`rinishi bilan tasvirlanadi. Agar qo`shimcha ko`rinish asosiy tasvir bilan o`zaro proyeksion bog`lanishda joylashgan bo`lsa yonalish va ko`rinish yozuvlari ko`rsatilmaydi, bordi-yu qo`shimcha ko`rinishlar bosh ko`rinishga nisbatan siljib tasvirlansa, yonalish va ko`rinish yozuvlari (A) harf bilan ko`rsatiladi. 176 – shakl

Mahalliy ko`rinishlar. Mahalliy ko`rinish deb detallarning ayrim chegaralangan qismlarining tasviriga aytiladi. Mahalliy ko`rinishlar asosan ikki holatlarda tasvirlanishi mumkin: Birinchi holatda mahalliy ko’rinish detalning tasvirlanadigan yuzasi bilan qo’shilib, uzluksiz to’lqinsimon chiziq orqali chegaralangan hollarda chizilib ko’rsatiladi. Ikkinchi holatda detalning tasvirlanadigan qismi faqat o`zining ko`rinar kontur chizig`i bilan ko`rsatiladi. Bunda to`lqinsimon chiziq ko`rsatilmaydi. Har ikki holatda ham mahalliy ko`rinish qo`shimcha ko`rinishdagidek yonalish va ko`rinish yozuvlari bilan ifodalab ko`rsatiladi (177- shakl). 177- shakl Qirqimlar. Texnikada ishlatiladigan detallarning ichki tuzilishlari har xil geometrik shakllardan tashkil topgan bo`lib, chizmada ular shtrix chiziqlar bilan ko`rsatiladi. Bunday hol chizmalarni o`qishni bir muncha qiyinlashtiradi. Buyumlarni chizmalari bo`yicha mukammal tasavvur qilish va ularning ichki tuzilishlarini aniq qilib ko`rsatish uchun shartli ravishda qabul qilingan “qirqimlar usuli” qo`llanadi. Qirqimlar ham O’z.Dav.Standarti. 2.305-97 da ko`rsatilgan qoidalarga muvofiq bajariladi. Qirqim deb, buyumning bitta yoki bir nechta fazoviy tekisliklar bilan fikran kesilishidan hosil bo`lgan tasviriy qismiga aytiladi.

Bunda tekslikning kesishgan joyi va uning orqasida ko`rinib qolgan chiziqlari (qismlari) ko`rsatiladi (178- shakl). Qirqim qoidasiga ko`ra buyumning ma`lum bir joyidan fikran kesuvchi tekislik o`tkaziladi. Buyumning kuzatuvchi va kesuvchi tekislik orqasidagi qismi fikran olib tashlanadi va qolgan qismi o`z o`rnida tegishli asosli proyeksiyalar tekisliklaridan birortasiga yoki chizma maydonining bo`sh joyiga tasvirlanadi . Ayrim hollarda qirqimlar kerakli yozuvlar bilan ko`rsatiladi. 178- shakl Qirqim turlari. Kesuvchi teksliklarning joylashish holatlariga ko`ra qirqimlar gorizontal, vertikal hamda og`ma qirqimlarga bo`linadi. Bundan tashqari kesuvchi teksliklarning soniga qarab qirqimlar oddiy, murakkab va mahalliyga ajraladi. Oddiy qirqimlarga kesuvchi tekslik bitta bo`lib, tekslikka nisbatan joylashish holatiga qarab u garizontal, frontal, profil va og`ma qirqimlarga bo`linadi. Garizontal qirqimida kesuvchi tekslik shu tekslikka parallel bo`ladi . Frontal qirqimida kesuvchi tekislik gorizontal tekislikka nisbatan perpendikulyar va frontalga parallel joylashgan bo`ladi (179- shakl). Agar kesuvchi tekislik profil tekislikka parallel joylashgan bo`lsa, profil qirqim deyiladi.

179 – shakl Kesimlar. Buyumning bitta yoki bir nechta teksliklar bilan fikran kesilishida ana shu kesishgan joyining chizmada tasvirlanishi kesim deb aytiladi. Detalning chizmadagi ko`rinishi uning barcha tomonlarini mukammal to`la aniqlash imkonini bermaydi. Bunday hollarda kesim qo`llaniladi. Kesm ham qirqimga o`xshash shartli tasvirdir. Chunki kesm shakli detal bilan birga joylashgan bo`lib, uni shartli ravishda fikran ajratib olib, chizma maydoning bo`sh joyiga chiziladi. Kesmning chizma tasvirini o`zida yoki chetga chiqarib chizish mumkin. Shuning uchun u chetga chiqarilgan va chizma ustida ko`rsatilgan kesimlarga bo`linadi. Chetga chiqarilgan asosiy kontur chiziq bilan, tasvir ustida chizilgan kesm esa ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. Kesmning ko`rinishi qirqilgan kontur chiziqlar oralig`ida joylashgan bo`lishi mumkin (180- shakl).

180- shakl Aksonometrik proyeksiyalar. Yuqorida detalning ko’rinishlari, qirqimlari va kesimlari haqidagi ma’lumotlar bilan tanishdik. Detalning ko’rinishini yana ham yaqqolroq ko’rsatish uchun bitta tekislikka proyeksiyalash usuli, ya’ni aksonometrik proyeksiyalash usulidan foydalanamiz. Aksonometriya grekcha so’z bo’lib, akso – o’q, metreo – o’lchayman, ya’ni o’qlar bo’yicha o’chash manosini bildiradi. Texnikada, qurilishda buyumlarning kompleks chizmalarini tuzishda ortogonal proyeksiyalash usuli keng miqyosda qo’llaniladi. Bu usulning afzalligi shundan iboratki, unda har qanday buyumning chizmasi proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan kirishmasdan haqiqiy o’lchamlari bo’yicha proyeksiyalanadi. Ammo buyumning ikki va uch ko’rinishi tasvirlanganda, uning har bir tasvirida uchinchi o’lcham yetishmaydi. Bundan tashqari bu usulda tasvirlangan detallarning ortogonal proyeksiyalari har qanday mutaxassis uchun mukammal tasavvur bera olmaydi. Buyumning ko’rinishini yana ham yaqqolroq ko’rsatish uchun bitta tekislikka proyeksiyalash usuli, ya’ni aksonometrik proyeksiyalash usulidan foydalanamiz.

1.Qiyshiq burchakli aksonometriya – bunda proyeksiyalar yo’nalishi aksonometrik tekislikka perpendikulyar bo’lmaydi. 2.To’g’ri burchakli aksonometriya – bunda ham proyeksiyalar yo’nalishi aksonometrik tekislikka perpendikulyar bo’lmaydi. Bundan tashqari qiyshiq burchakli va to’g’ri burchakli aksonometriya o’zgarish koeffisientlariga nisbatan quyidagi turlarga bo’linadi. a) Izometriya – bunda u = v = w koeffisientlar o’zara teng bo’ladi. b) Dimetriya –bunda o’zgarish koyffisientlaridan ikkitasi o’zaro teng bo’lib, uchinchisi esa ularga teng bo’lmaydi (u = w ≠ v ). c) Trimetriya – bunda o’zgarish koyffisentlari o’zaro teng bo’lmaydi, yani u ≠ w ≠ v . Aksonometrik proyeksiya turlaridan izometriya va dimetriyani ko’rib chiqamiz. Izometriya . To’g’ri burchakli izometriyada koordinata o’qlari orasidagi burchaklar o’zaro teng, ya’ni 120 o bo’ladi 181a-shakl . Qiyshiq burchakli izometriyalarda koordinata o’qlarining o’zaro joylashuvi uning turiga bog’liq bo’ladi, Qiyshiq burchakli frontal izometriyada (181b-shakl), qiyshiq burchakli gorizontal izometriyada (181c-shakl) koordinata o’qlarining o’zaro joylashishiga e’tibor bering. 181- shakl a b c To’g’ri burchakli izometriyada aylananing ellips shaklida chiziladi, bunda ellipsning katta o’qi 1.22d ga va kichik o’qi 0.7d ga teng bo’ladi.

182- shakl Dimetriya . To’g’ri burchakli dimetriyada koordinata o’qlari 183ashakldagidek, qiyshiq burchakli dimetriyada 183b-shakldagidek chiziladi. a b 183- shakl To’g’ri burchakli dimetriyada aylananing ellips shaklida quyidagicha chizuladi. 184- shakl. Proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan parallel joylashgan aylanalar ellipslarining kichik o’qlari izometriyaga o’xshash tegishli o’qqa parallel joylashgan bo’ladi, katta o’qi unga perpendikulyar bo’ladi.

Ortogonal dimetriyada ellipslarning o’qlari quydagicha boladi: ellipsning katta o’qi 1.06d, kichik o’qi esa 0.35d ga teng. Frontal proyeksiyalar tekisligida yotgan aylana ellipsining katta o’qi 1.06d ga, kichik o’qi esa 0.95d ga teng bo’ladi. 184- shakl Detallarning aksonometrik tasvirlarini yasash . Buyumning aksonometrik tasvirini yasashdan oldin, uning aksonometrik eskizini qo’lda tasvirlab, buyum haqida tasavvurga ega bo’lib, so’ngra uning izometriya yoki dimetriyasini qurish maqsadga muvofiqdir. Detalning eskizi yoki chizmasiga asosan uning aksonometrik proyeksiyasini yasashda koordinatalar usulidan foydalaniladi va quyidagi tartib bo’yicha bajariladi: 1. Berilgan har qanday detal uchun aksonometrik proyeksiyalar turi (izometriya yoki dimetriya) aniqlanadi. 2. Yetarli bo’lgan joy ajratilib, koordinata boshi O nuqta belgilanadi va aksonometrik X, Y va Z o’qlar chiziladi. 3. Buyumning orthogonal chizmasida X, Y va Z koordinata o’qlarining yo’nalishi belgilanadi. 4. Ortogonal chizmadagi o’lchamlar bo’yicha, jismning simmetriya va undagi chiziqlarning parallellik xususiyatlariga amal qilingan holda uning aksonometrik proyeksiyasi quriladi. 5. Buyumning ortogonal chizmasidagi ma’lum nuqtalardan foydalanib, uning balandlik qismi, ichki qismi va yon tomonlari quriladi.

185- shakl Aksono’metrik proyeksiyasi bo’yicha berilgan detalning shakli diqqat bilan o’rganiladi va uning tashkil etgan elementlari qanday geometrik jisimlardan tuzulganligi aniqlanadi. Detalni uchta ko’rinishi, yani bosh ko’rinish , ustidan va chapdan ko’rinishlari belgilanadi. Bosh ko’rinish shunday tanlab olinadiki u detalning ichki va tashqi tuzulishi haqida to’la tasavvur berishi kerak. Qolgan ko’rinishlar bosh ko’rinishga nisbatan proyeksion bog’lanishda tasavvur qilinadi. Detalni uchta ko’rinishi chizma qog’ozining maydoniga tartib bilan ko’rinarlik qilib joylashtiriladi. Chizmani hamma ko’rinishlari avvalda ingichka(yordamchi) chiziqlar bilan chiziladi. Detalni zarur bo’lgan chiqarish va o’lcham chiziqlari o’tkaziladi. Detalning o’lcham sonlari o’lcham chiziqlari ustiga 3,5 yoki 5 balandlikdagi ( h ) hariflar bilan O’z.DAV.ST 2. 304-96 ga muvofiq yozib chiqiladi. 186- shakl. 1. Aksonometrik o’qlar chiziladi. Detalni tashqi ko’rinishi o’rganilib, ingichka chiziq bilan parallelepipedni aksonometrik ko’rinishi chiziladi.

2. Hosil bo’lgan parallelepiped ko’rinishidan detalning kemtik va o’yiq joylari chiziladi, ortiqcha chizilar o’chiriladi. 3. Detalni oldi tarafidan chorak qismi qirqiladi va qolgan qismlar tiklanadi. Ortiqcha chizilar o’chiriladi. 4. Qirqim yuzalarini shtrixlab, detalni ko’rinadigan chiziqlari qoraytiriladi. Chizmani ko’zdan kechirib, yo’l qo’yilgan xatolar to’g’rilanadi. 186- shakl

186-shakl

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. T. 2002. 8. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005.

O'xshashlar

Buyumlarning tasviri

Yig’ish chizmalari

Detallar eskizini chizish va ish chizmasini tuzish

Yig’ish chizmalarini detallarga ajratish

Uch o’lchamli geometrik shakllardan tushgan soyalar