logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geometriya
  4. O'zbek milliy tasviriy san'ati, uning yo'nalishlari va janrlari

O'zbek milliy tasviriy san'ati, uning yo'nalishlari va janrlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

236.5 KB
Ko'chirib olish
O&#39;zbek milliy tasviriy san&#39;ati, uning yo&#39;nalishlari va janrlari Reja: 1. XX asrning boshida O&#39;zbekiston Rassomchilik maktablarining shakllanishi tarixi. 2. XX asrning boshida O&#39;zbek milliy tasviriy san&#39;atning shakllanishi. 3. 1960-2000 yillarda O&#39;zbekiston tasviriy san&#39;atida ijod qilgan rassomlar. 4. Hozirgi kunda yashab ijod qilayotgan rassom ustalar. Davlat talablari: 1 Tasviriy san&#39;at fanidan tinglovchi: - Tasviriy san &#39; at bo &#39; yicha umumiy o &#39; rta ta &#39; limning davlat taTim standartlari va ular asosida tuzgan o &#39; quv dasturlarini mukammal bilishi ularning ta &#39; lim standartlari va o &#39; quv dasturlarini ( mukammal ) va o &#39; quv dasturlarini avvalgi dastur va talablardan farqini aniq bilishi ; - Tasviriy san &#39; atdan o &#39; qitishning turli texnik - didaktik vositalari , mavjud darsliklar , o &#39; quv qo &#39; llanmalari , o &#39; quv metodik adabiyotlarni tahlil qila olishi , ularning bir - biridan farqi va afzalliklarini bilishi ; - Yangi axbort va pedagogik texnologiyalardan o &#39; quvchilarni o &#39; quv faoliyatini faollashtiruvchi usullardan xabardor bo &#39; lishi va o &#39; quv mashg &#39; ulotlarda ulardan foydalanish malakasiga ega bo &#39; lishi ; - Tasviriy san &#39; atdan sinfdan va maktabdan tashqari ta &#39; lim tarbiyaviy ishlarning mazmuni mundarijasi , shakllari va bunday ishlarni tashkil qilish yo &#39; l va usullarini bilish ; -Umumiy o&#39;rta ta&#39;lim muassasasida ilmiy uslubiy tajriba, sinov ishlarini olib borish tartib qoidalarini bilishi; -Umumiy o&#39;rta ta&#39;lim muassasida o&#39;quvchilarni kasbga yo&#39;llash ishlarining tartibi maqsad va vazifalari haqida ma&#39;lumotga ega bo&#39;lishi, o&#39;z mutaxassisligi yo&#39;nalishida esa kasbga yo&#39;llash ishlarini olib bora olish; -Tasviriy san&#39;at bo&#39;yicha muammolar, yangiliklar, ilmiy izlanishlar haqida ma&#39;lumotga ega bo&#39;lishi; -Tasviriy san&#39;atdan ixtisoslashgan maktab yoki sinflarda ta&#39;lim tarbiyaning mazmun mundarijasi, talablari uni tashkil qilishning shakl va usullari haqida ma&#39;lumotga ega bo&#39;lishi. -O&#39;quvchilarning o&#39;z ustida mustaqil ishlarini tashkiliy va uslubiy ta&#39;minlashni bilishi; -O&#39;rta Osiyo mutafakkirlarining tasviriy san&#39;at sohasi bo&#39;yicha ma&#39;naviy, ma&#39;rifiy, madaniy me&#39;roslarini bilishi va ta&#39;lim tarbiya jarayonida ulardan foydalanish malakasiga ega bo&#39;lishi; _____ - Mustaqil rav ishda o&#39;z malakasini oshirishning yo&#39;l va usullarini bilishi va^egallashi^^..._.__ 2 O&#39;zbekistonning milliy tasviriy san&#39;ati ayniqsa nafis tasviriy san&#39;atining shakllanishi XX asrning boshiga to&#39;g&#39;ri keladi. Turkistonda-Toshkentda va Samarqandda qisqa vaqt ichida (1918-1919 yillarda) ikki badiiy bilim maktabi tashkil etildi Nikolay Rozanov, Povel Benkov, Ogenes Tatevosyan, F.Urimstev, Leonid Bure va boshqa rus rassomlari o&#39;zbek yoshlarining baddiy maktab va studiyadagi dastlabki ustozlari bo&#39;lgan edilar. Ular o&#39;z shogirdlariga o&#39;zbek badiiy madaniyatining eng yaxshi an&#39;analarini singdirib bordilar. Turkistonda birinchi badiiy maktabning ochilishi o&#39;zbek xalq san&#39;atining rivojlanishida yangi bir sahifa bo&#39;ldi. 1916 yilda Toshkentda rassom A.Volkov maktablarda, Toshkent o&#39;qituvchilar instituti, Oliy pedagogika kursi, temir yo&#39;l bilim yurtida rasmdan das berdi. XIX asr oxirida Toshkentdagi Evropacha ta&#39;lim maktablarida rasm va chizmachilik darslari o&#39;tilgan. Bu ushbu hudud va badiiy ta&#39;limi uchun o&#39;ziga xos yangilik edi. Masalan I.Kazakov real bilim yurtida S.Yudin kadet kursida dars bergan. Mohir akvorelchi-manzarachi P.Nikiforov esa 1912 yilda Farg&#39;ona maktablarida rasm va chizmachilikdan saboq bergan. O&#39;zbekistonda XX asr boshlarida rassomchilik maktablari, studiyalar, texnikumlar ochildi. 1918 yilda Samarqand rassomchiliik maktabi tashkil etildi. 1919 yilda esa S.Yudin, I.Kazakov, Z.Chernavskaya tashabbusi bilan Toshkentda Turkiston Xalq rassomchilik maktabi ochildi. Unda S.Yudin, I.Kazakov, A,Volkov, A. Isupov kabi taniqli rassomlar dars berdi. Bu maktabning . o&#39;quvchilari orasida A.sidiqiy, Ruziev va boshqalar bor edi. 1949 yilda Turkiston Xalq rassomchilik maktabi, rassomlik bilim yurtiga aylantirilib, unga P.Benkov nomi berildi (hozirgi rassomlik kolleji). Ushbu bilim yurti Respublikada badiiy ta&#39;limni ravnaq topishiga samarali ta&#39;sir ko&#39;rsatdi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Rossiyadan O&#39;zbekistonga minglab kishilar, jumladan ko&#39;plab rassomlar ham ko&#39;chib keldi. Bu paytda Toshkentda yuqori malakali pedagoglar jamoasi mavjud edi. Ularning say harakatlari bilan 1954 yilda Teatr institutida rassomlik fakulteti ochildi va o&#39;quv dargohi Toshkent teatr-rassomchilik instituti deb yuritila boshladi. Institut rassomlik fakulteti talablarining o&#39;quv dasturi rus akademik rassomlik maktabiga 3 asoslangan edi. Ushbu fakultetda O&#39;rta Osiyoning qo&#39;shni respublikalaridan va kavkaz o&#39;lkalaridan yoshlar kelib o&#39;qirdi. TTRI, rassomlik fakultetining yuksak malakali professor o&#39;qituvchilari bo&#39;lg&#39;usi rassomlarni mustaqil ijodiy ishlashga o&#39;rgatadigan salohiyatga ega edilar. Bu erda taxsil olganlar ichida dunyoda taniqli rassomlar etishib chiqdi. O.Tatevasyan, V.Urmanchi, A,Goldrey, M.Saidov, I.Limakov, S,Abdullaev, G.Brim, V.Ritim, T.Retnikova, E.Kallatorov, I.Rubin, V,Kovinin, V.Nechaev, Ch.Axmarov, N.Shin, I.Enin, V.Jmakin, V.Sosedov, I.Yurovskiy, V.Parshin, K.Basharov, I.Chirichshenka, Yu.Kiselyov, N.Quzibaev, R.Axmedov, A.Yarova, N.Auchieva, M.Raxmov, L.Rempel, L.Shostko, R,Toqtosh, V.Lakovskaya, R.Tachirova, I.Bulkina kabi taniqli rassom-san&#39;atshunoslar O&#39;zbekiston rassomlarining bir necha avlodini tarbiyalashga munosib hissa qo&#39;shib keldilar. 1997 yil O&#39;zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning farmoni bilan Toshkent san&#39;at instituti (avvalgi TTRI) rassomlik fakulteti bazasida Kamoliddin Behzod nomidagi Milliy rassomlik va dizayn instituti (MRDI) tashkil etildi. Ushbu institut O&#39;zbekiston Badiiy akademiyasi tizimiga kirdi. Uzluksiz ta&#39;lim milliy dasturiga binoan MRDI respublikadagi uch rassomlik kolleji va 13 tasviriy san&#39;at litsteyi bitiruvchilari oliy rassomlik ta&#39;lim olish uchun yagona oliy o&#39;quv yurtidir. Ushbu o&#39;rta bo&#39;g&#39;in o&#39;quv muassasalarida dars beridigan pedagoglarning aksariyati MRDI bitiruvchilaridir. XX Asrning boshida o&#39;zbek milliy tasviriy san&#39;atning shakllanishi XX asraing 20 yillarida O&#39;zbekiston realistik tasviriy san&#39;atning shakllanishiga Rossiyada rassomlar asatsiatsiyasini tashkil etish sabab bo&#39;ldi. Asatiastiyaning shiori: -«San&#39;at xalqiga xizmat qilish lozim» edi. Bu tashkilotning katta xizmati shundaki rus san&#39;atini boshqa xalqlari san&#39;ati bilan bogTashga, milliy san&#39;atni rivojlantirishga ham amaliy, ham tashkiliy jihatdan yordam berdi. 1926 yilda Toshkentdagi markaziy badiiy muzeyi qoshida studiya tashkil etildi. O&#39;sha yili O&#39;zbekistonga assostiastiya a&#39;zolaridan iborat bir guruh rassomlar yuborildi. 4 O&#39;zbekistonda ishlagan V.Yakovlev, S.Regina, P,Kotov kabi rassomlari o&#39;zbek san&#39;atining rivojlanishiga ma&#39;lum darajada hissa qo&#39;shdilar. O&#39;sha yillar Toshkentda rassomlar assostiyasining filiali tashkil etildi. Bir yildan so&#39;ng O&#39;zbekistonliik rassomlardan L.Bure, A.Nikolaev va V.Rajdesvenskiy assostiastiya a&#39;zolari sifatida Moskvadagi ko&#39;rgazmada qatnashishdi. Ko&#39;rgazma butun ittifoq badiiy akademiya tomonidan tashkil etilgan edi. Bu ko&#39;rgazmada ko&#39;proq etnografik ya&#39;ni o&#39;lkashunoslik asarlari ko&#39;rsatildi. Masalan: L.Burening «Samarqand arxitekturasi yodgorliklari» suratini, A.Nikolaevning «O&#39;zbek yigitining portreti», V.Rajdestvenskoyning o&#39;zbek kishilarining akvarel portretlari va manzaralarini ko&#39;rsatdi. Toshkentda rassomlar assastiastiasining birinchi badiiy ko&#39;rgazmasi yaxshi o&#39;tdi. Unda O&#39;zbekistonlik rassomlarning ijodiy yo&#39;lini xilma-xilligini, san&#39;atda ikki oqimini: realizm bilan stilizatorlik dekoratizm va san&#39;atdagi formalizmning turli ko&#39;rinishlari o&#39;rtasidagi kurashlar qanchalik keskinlashganini ko&#39;rsatib berdi. 1927-1929 yillari assostiastiya o&#39;rniga yangi sharq ustalari va tasviriy sana&#39;at assasttastiyasi tashkilotlari vujudga keldi. Realistik va formalistik san&#39;at tarafdorlari o&#39;rtasidagi kurash bu yillari yanada kuchaydi. Realistik pozistiyada turgan O&#39;zbekistnning ilg&#39;or rassomlari respudlika hayotini aks ettiruvchi asarlar yarata boshladilar. I.Kazakovning «Doktor smirnov portreti», M.Novikovning janrli manzaralari, O.Totevasyanning «Qizil karvon» va V.L.Ufimstevning «Ikki ona», U.Taqsiqbaevning «Manzil», «O&#39;zbek yigiti portreti», P.Benkovning «Xivalik qiz» asarlari shular jumlasidandir. Bu rassomlar ijodining xarakterli tomoni shundaki, ular o&#39;z asarlarida realizm metodining to&#39;g&#39;riligini isbotlab berdilar. O&#39;zbekiston rassomlarining bu davrdagi yaratgan eng yaxshi asarlarida mexnatkash obrazi ko&#39;rsatishga intilish sezilib turadi. Bu jihatdan O&#39;zbekistonning yirik rassomlaridan biri P.Benkov ijodi namuna bo&#39;la oladi. 5 Pavel petrovich benkov 1879 yilda Qozon shaxrida hunarmand oilasida tug&#39;ilgan. O&#39;rta badiiy ma&#39;lumotni у Qozon rassomlik maktabida oldi. 1902 yilda Povel Petrovich Peterburg badiiy akademiyasiga imtixonsiz qabul qilindi. O&#39;qishni tugatgandan keyin u vaqt-vaqti bilan chet elga yashadi. Benkov Parijda, Rimda, Madridda buyuk rassomlar - Veloskes: bilanRembrantninig boy merosini o&#39;rgandi. Rassom akademiyadan o&#39;z o&#39;qituvchi-ustozlari mashhur rassom - grafik Kordovskiy va buyuk Reninlarni nomini hurmat bilan tilga olgan. Benkov ijodi yirik rus demokrat rassomlari ta&#39;sirida tartib topdi. Realistik san&#39;at Benkov ijodining asosiy prinstipi bo&#39;ldi. Nafis tasviriy san&#39;at uning uchun hayotni aktiv aks ettiruvchi vositalardan biri bo&#39;ldi. Rassomning qirq yildan oshiq ijodiy faoliyati davomida boshqa ko&#39;p rassomlarga, shu jumladan, o&#39;z ustozlariga o&#39;xshamagan o&#39;z uslubini yaratdi. Benkovning o&#39;ziga xos original usulga ega bo&#39;lishida, uning O&#39;zbekistonda yashashi katta ahamiyatga ega bo&#39;ldi. «Janubning saxiy quyoshi, go&#39;zal, farovon turmushi, yangi temotikasi ijodimnii yanada qanotlantirib yubordi» deydi rassomning o&#39;zi. «Uzum uzish» surati bunga yorqin misol bo&#39;la oladi. Bu suratni ko&#39;rar ekanmiz kishi o&#39;zida odamlar orasidagi do&#39;stlikning hech qachon buzilmasligiga qatiy ishonch hosil qildi, unda quvonch taasuroti qoldiradi. Surat yorqin bo&#39;yoqlarda ishlangan, unda havo ko&#39;p, serquyosh O&#39;zbekistonning go&#39;zal tabiati juda yaxshi berilgan. Benkovning chizgan asarlarida respublika hayotidagi ko&#39;pgina muhim voqealar o&#39;z ifodasini topdi. Rassom 70 yoshida vafot etdi va ko&#39;pgina ijodiy rejalari amalga oshmay qoldi. 6 VIKTOR IVANOVICH UFIMSTEV Milliy san&#39;atning taraqqiyotiga katta xissa qo&#39;shgan O&#39;zbekiston rassomlarini keksa avlodiga mansub san&#39;atkorlar ichida O&#39;zbekiston xalq rassomi V.I.Ufimstev etakchi o&#39;rin egallaydi. U 1899 yilning oxirida Sibirda tug&#39;ildi. 1923 yildan boshlab rassom ijodi o&#39;zbek xalqining turmushi, madaniyatining tarkib topishi va taraqqiyoti bilan chambarchas bog&#39;liqdir. Rassomdagi kuchli ehtiros, uning o&#39;zbek xalqiga, uning quyoshli o&#39;lkasiga bo&#39;lgan samimiy muhabbati, tarixiy temadagi asarlarida o&#39;zining yorqin ifodasini topdi. 1939 yili rassom xalq qurilishiga boradi, qurilish mexnatkashlarining turmush va mexnatini o&#39;rganadi. Bu safardan olgan taasurotlarini rassom o&#39;zining «O&#39;zbekistonda birinchi metall zavodi», «Yangi erlarda» polotnolari ham shu mavzuga bag&#39;ishlangan. Ufimstev rassom V.Razmaxov bilan ijodiy hamkorlikda «Hamza» nomli chuqur psixologik suratni yaratdi. Rassom M.I.Kalininning 1925 yili Buxoroga kelishi haqida hikoya qiluvchi suratni «Er, kelajak haqida» deb atadi. 7 Zinaida mixaylovna kavalevskaya O&#39;zbekiston xalq rassomi Z.I.Kavalevskaya 1902 yili Volsk shahrida tug&#39;ilgan 1927 yilda u Qozon rassomlik maktabini P.P.Benkov klasi bo&#39;yicha tamomlab ko&#39;p o&#39;tmay u Samarqandga keladi. O&#39;sha vaqtdan rassomning ijodi O&#39;zbekiston bilan chambarchas bog&#39;liqdir. O&#39;zbek xalqining turmush hayoti rassom asarlarida asosiy tema hisoblanadi. Uning eng yaxshi suratlari xuddi shu temaga bag&#39;ishlangandir. «Velosiped musobaqasining g&#39;olibasi», «Samarqandda birinchi saylovlar», «O&#39;zbekistonning xalq ustalari», «Teatr lojasida» suratlari shular jumlasidandir. Kovalevskayaning bir necha ajoyib suratlari 2-jahon urushiga bag&#39;ishlangan. «G&#39;alaba bilan qayt», «Yangi oilada», «Bolalar yaradorlar huzurida» shular jumlasidandir. Shular bilan birga rassom bir necha portretlar ham yaratgan ular, «Yosh rassom F.Axidova», «Benkov», «Ona portreti» Samarqand tabiat manzaralarini «Tokzorda kuz», «Ko&#39;hna Samarqand» kabi asarlarni yaratgan. Bu asarlarning hammasi rassomning yuksak tug&#39;ma iste&#39;dodidan dalolat beradi. U ko&#39;plab ko&#39;rgazmalarning ishtirokchisi. P.P.Benkovning ajoyib an&#39;analariga sodiq qolgan Kovalevskaya o&#39;zining so&#39;nggi yaratgan «S.P.Rakova portreti»ni, Samarqand hovlilaridan birida tikib o&#39;tirgan kashtachi qizni tasvirlovchi janr lavhasini ko&#39;rsatdi. Kovalevskayaning birinchi o&#39;zbek rassomlarini 8 tarbiyalab etishtirishda ham xizmatii katta. U ko&#39;p yillab Samarqand rassomlik maktabida o&#39;qituvchilik qildi. OGANES KARAPETOVICH TATEVASYAN O&#39;zbekiston xalq rassomi Tatevasyanni O&#39;zbekiston shahar va qishloqlarining o&#39;ziga xos jihatlari, choyxonalar, go&#39;zal ko&#39;rkam joylari jalb qilgan. Rassom O&#39;zbekistonda yashagan dastlabki yillari (u 1915 yilda kelgan edi) o&#39;zining boy va go&#39;zal tabiatining eski yodgorliklarini chuqur o&#39;rgandi. O&#39;ziga xos milliy tipaj, tabiatning chiroyi, rassom diqttini tortdi. Rassom «Qizil karvon», «Kolxoz to&#39;yi», «Kattaqo&#39;rg&#39;on suv ombori» surati 1940 yilda yaratilgan. Rassom O&#39;zbekistonning boy badiiy materiali asosida keng tomoshabinlar ommasiga tushunarli bo&#39;lgan «Hissor kanalining ochilishi» kabi tematik asarni yaratdi. LUTFILLA ABDULLAEV 1912 yili tug&#39;ilgan. Mirzacho&#39;llik kosibning o&#39;g&#39;li Lutfilla Abdullaev bolaligidan narsalarining o&#39;ziga qarab rasmini chizishni, suratlardan nusxa ko&#39;chirishni juda yaxshi ko&#39;rardi. 1929 yili 17 yashar Lutfilla Samarqandga keldi. U O&#39;zbekistonning ijroiya kamitetining raisi Oxunboboev kabinetida suratlarini yoyib qo&#39;yib, o&#39;qishni istaganini aytadi. Oradan bir oz vaqt o&#39;tgach u Samarqand rassomlik bilim yurtiga qabul qilindi. U Samarqandda Eremyan, Rojdenvenskiy, Bure, Benkovlardan saboq oladi. L.Abdullaev 1934 yilda rassomlik maktabida o&#39;qib yurganidanoq o&#39;zining «Paxta yig&#39;im- terimi» deb ataluvchi birinchi tematik surati bilan Moskvadagi baddiy ko&#39;rgazmada qatnashdi. O&#39;zbekiston rassomlari uyushmasiga a&#39;zoligiga qabul qilindi va Toshkentda ishladi. Xalqning 2-jahon urushiga ko&#39;rsatgan mislsiz qahramonligi Abdullaevni katta tematik polotholar yaratishga ilxomlantirdi. «Front va front orqasi», «Ginerali Sobir Rximov», «Qasam», «Qahramonni kutib olish» suratlari ana shular jumlasidandir. L.Abdullaev urushdan keyingi yillarda yaratgan asarlarida insonning obrazli xarakteriskasini beradi. Yangi hayot quriyotgan kishlarning olijanob fazilatlarini ko&#39;rsatishga intiladi. Qo&#39;riq erlar ochib fidokorona mexnatlari bilan cho&#39;lni bo&#39;stonga aylantirayotgan yoshlar haqida hikoya qiluvchi «Qo&#39;riq erni uzlashtiruvchilar» surati ana shunday asarlardan biridir. Abdullaev grafika, kitobni bezash ustida ko&#39;pdan buyon kunt bilan ishlab keladi. Abdullaevning yosh rassomlarni tarbiyalashda xizmatlari katta. U 9 Toshkent rassomlik maktabida uzoq vaqt o&#39;qituvchilik qildi. ABDULHAQ ABDULLAEV A. Abdullaev 1918 yilda Turkiston shahrida kosib oilasida tug&#39;ildi. U maktabni tamomlab 1931 yilda Samarqanddagi rassomlik maktabiga o&#39;qishga kirdi. Mashhur rassom P.Benkov bilan xuddi o&#39;sha erda tanishdi. Mohir tajribali usta pedagog o&#39;z shogirdlariga borliqni to&#39;g&#39;ri tushunishni va haqiqiy tasvirlashni o&#39;rgatardi, ulardan aniq va ravon rassomlar yaratishni tabiiy ranglarga mos bo&#39;yoqlar topishni talab qilardi. A.Abdullaevning dastlabki asari «Hovuz bo&#39;yida» surati 1934 yilda Moskvada, O&#39;zbekiston rassomlarining ko&#39;rgazmasida qo&#39;yilgan edi. Surat hammaning diqqatini o&#39;ziga tortdi. Uni Moskvadagi Sharq madaniyatlari muzeyi sotib oldi. O&#39;shandan beri rassomning asarlari butun ittifoq, respubika va xalqaro badiiy ko&#39;rgazmalarda muntazam ko&#39;rsatib kelinadi. 10 A. Abdullaev (1939-1940) yillarda Moskva rassomlik institutida puxta bilim olib so&#39;nggi yiillarda O&#39;zbekiston san&#39;at arboblarining hamda dala mexnatkashlarining ko&#39;pgina unutilmas yorqin obrazlarini yaratdi. Abdullaevning eng yaxshi portletlari kishilarning boy ma&#39;naviy fazilatlari, ijodiy o&#39;y-fikrlari, ezgu orzu-niyatlari fidokorona yaratuvchilik mexnatida namoyon 11 bo&#39;lishini yaqqol ko&#39;rsatib beradi. Rassom qishloq xo&#39;jaligi ilg&#39;orlarining qator portretlarini yaratgan. U o&#39;zining eng yaxshi asarlarini 40 yillarda yaratdi. Masalan у 1946 yilda Davlat mukofotining laureati rejisyor Mannon Uyg&#39;ur, xalq artisiti A.Hidoyatovning otello rolidagi portretini, xalq artisiti S.Eshonturaevaning jozibador portretini ham o&#39;sha paytlarda yaratdi. Rassomning mexnat qahramoni mashhur novator, selekstioner olim Nazarali Niyozov, yozuvchi Oybek va kino rejisyor K.Yormatov portretlari rassomning eng muvafaqqiyatli chiqqan asarlaridandir. Ular mazmundorligi, chuqur psixologizmi, chiroyli koloriti, mohirona chizilgani bilan ajralib turadi. VLADIMIR EPIDIFOROVICH KAYDALOV Kaydalov 1907 yilda tug&#39;iilgan. Rassom o&#39;zining ko&#39;p yillik ijodiy faoliyatiga muhim temalarni ko&#39;tarib chiqdi. Uning «Hosil mo&#39;l bo&#39;ladi», «Hurmat taxtasi oldida», «1941 yil oktyabrida» suratlari grafik asarlari, siyosiy plakatlari, kitob grafikasi rassomning tematik va janr jihatidan xilma xil boy ijodi, zamonviy tuyg&#39;usi bilan sug&#39;orilgandir. MAKSIM ESTAFEVICH NOVIKOV Novikov Peterburg badiiy akademiyasida taxsil olib 1921 yildan ijodiy va pedagogik faoliyati Toshkent bilan bog&#39;liqdir. Respublika jahon badiiy ko&#39;rgazmalarida namoyish etilgan. «Turkiston qishi», «Eski Toshkentda qish», «Anhor qishda» degan asarlari diqqatga sazovvordir. Novikov fasllar manzarasini berishda juda katta usta. Respudlikamiz tabiatining o&#39;ziga xos koloritini yaxshi ilib oladi va uni asarlarida moxirona berib biladi. NADEJDA VASILEVNA KASHINA Koshina 1896 yilda Perm shahrida ikona chizuvchi oilasida tug&#39;ildi. Rassomlik ma&#39;lumotini Moskva oliy badiiy-texnika instituti (VXUTEIN)da oldi. Ikki yil ustma-ust (1928-1929) O&#39;zbekistonga keldi 1930 yildan boshlab butunlay Toshkentda yashab o&#39;tdi. Uning asarlari «Zamondoshlarimiz mexnati», «Yoz», «Tushki ovqat» suratlar. Bu suratda fasllar, tabiat manzarasi ikkinchi darajalidir. Rassom uchun asosiy narsa-zavqli mexnat bilan band bo&#39;lgan sog&#39;lom, baquvvat kishilarning tasvirlashdir. Shuning bilan birga suratdagi xotin- qiz obrazlari ham kishining diqqatini o&#39;ziga tortadi, chunki ular tabiat 12 manzarasiga, quyosh nuri charaqlagan choshgoh paytidan uning rang-barang bo&#39;yoqlariga mos hamohang qilib tasvirlangan. Tush qizig&#39;ida sershox chinor tagida dam olib choy ichishdan mhatbnih n&#39;Hraanbr t a <^rbn<x a n> 13 PYOTR MAKSIMOVICH NIKIFOROV Respublika tasviriy san &#39; at taraqqiyotiga katta hissa qo &#39; shgan o &#39; zbek rassomlarining keksa avlodi ichida farg &#39; onalik o &#39; lkashunos - rassom Pyotr Maksimovich Nikiforov (1885 yil tug &#39; ilgan ) alohida o &#39; rin tutadi . Nikiforov Farg &#39; onada tug &#39; ilib umrining oxirigacha shu erda yashadi . U o &#39; z umrining o &#39; ttiz yilini Farg &#39; ona maktablarida rasmdan dars berib , o &#39; zbek xalqi hayoti va turmushidan olingan akvarellar yaratdi . Nikiforovni o &#39; zbek xalqining yangi 14 hayoti , uning turmushi , ona Vatan tabiati o &#39; ziga jalb etdi . Bunday asarlar sirasiga uning « Pillani qo &#39; lda pishirish », « Fag &#39; onadagi bozor maydoni », « Farg &#39; onadagi ko &#39; cha » kabi asarlari va akvarellari , « Ko &#39; k mozor », « Bibixonim madrasasi » kabi tasvirlarini kiritish mumkin . O &#39; ROL TANSIQBOEV (1904-1974 YIL ) Xalq rassomi , badiiy akademiyasining haqiqiy a &#39; zosi O &#39; ral Tansiqboevninig manzaralari jonajon Vatan tabiatiga cheksiz muhabbat his tuyg &#39; usi bilan sug &#39; orilgandir . Yangi O &#39; zbekistonning manzarasi , o &#39; zbek kolxozchilarining fidokorona mexnatini tasvirlash rassom ijodida markaziy ko &#39; rinish egallaydi . Rassomning eng yirik asarlaridan biri « Jonajon o &#39; lka » deb ataladi . Bu surat muhabbatli va ulug &#39; vor tog &#34; manzaralarini tasvirlaydi . Bu manzaraga qarar ekanmiz, ko&#39;z oldimizda tabiatning realistik obrazi namoyon bo&#39;ladi. Rassom haqiqiy, tushunarli va juda emostional asarlar yaratadi. Rassom 1924 yilda Toshkent vino zavodida o&#39;z asarlarining shaxsiy vistavkasini uyushtirib, katta muvafaqqiyat qozondi. O&#39;ral Tansiqboev 30-yillarda shartli dekorativ san&#39;at dasturiga birmuncha beriladi. Lekin keyinchalik rassom yot oqimlar ta&#39;siridan asta-sekin qutila boradi va odamlarni hamda O&#39;zbekiston tabiatini haqiqiy aks ettirishga intiladi. Urushgacha yaratgan manzaralar seriyasi («Chirchiq») ham front hayotidan hikoya qiluvchi «Urush yo&#39;llaridan» suratlari ham buning yorqin misoli bo&#39;la oladi. Urush yillari rassom o&#39;zbek xalqi delegastiyasi tarkibida frontga boradi. Frontdan olgan taasurotlari yuqorida eslatilgan «Urush yillari» nomli seriyada o&#39;z ifodasini topgan. Bular ichida «Portizan qizi», «Ozod qilingan erda», «Vatan mehmonlari» asarlari alohida ajralib turadi. Urushdan keyin yaratgan asarlari ayniqsa go&#39;zal nafisdir. «Issiq ko&#39;l oqshomi», «G&#39;o&#39;zaning sug&#39;orishi», «Jonajon o&#39;lka», «O&#39;zbekistonda bahor», «Kolxozda tushki ovqat» Tansiqboev shubhasiz manzaraning mohir ustasi ekanligini namoyish qiladi. O&#39;.Tansiqboevning «Qayroqum GESi» surati Moskvada ochilgan 12 ta mamlakatlar badiiy ko&#39;rgazmasida namoyish qilindi. Bu asarni nafaqat tomoshobinlar hatto buyuk rassomlar ham juda yuqori baholadilar. Masalan buyuk manzarachi rus rassom A.A.Plastov bu asarni «Tvorchestvo» jurnali sahifasida juda yuqori baholagan. Mamlakat O&#39;. Tansiqboevning sermahsul ijodiy faoliyatini yuqori baholadi. 1964 yilda rassomga 15 SSSR xalq rassomi unvoni berildi. U ikki marta mexnat orderlari bilan mukofotlangan. U SSSR badiiy akademiyasining haqiqiy a&#39;zosi edi. 1960-2000 YILLARDA O&#39;ZBEKISTON TASVIRIY SAN&#39;ATIDA IJOD QILAGAN RASSOMLAR Kozim Eminov O&#39;zbekistonda xizmat ko&#39;rsatgan san&#39;at arbobi. U tarixning voqeliklarini va o&#39;tmishdagi ajoyib shaxslarning obrazlarini yaratgan. Eminov bizga ona eri - Qrimni ajoyib manzaralarini va takrorlanmas qurilishdagi suqoq tog&#39;larining manzaralarini qoldirdi. Tarixiy janrdagi «Jang oldidan» polotnosida grajdan urashining atoqli sarkardasi M.I.Fruinzeva uning safdoshi Mirkomil Mirsharipov obrazlarini ishonarli qilib tasvirlagan. Uning «Al-Farobiy» va o&#39;zbek yozuvchisi A.Qodiriy portretlari kabi to&#39;laqonli asarlar, shuningdek zamondoshlarimizning ma&#39;naviy ruhiy hayoti ifodalangan portretlarni yaratdi. Konstantin Bogoduxov zamonasining o&#39;zbek lirik manzarachi rassom, notryumort janrida ajoyib mahorat egasidir. Bogoduxovning manzaralarida fazo kengligi, o&#39;zbek erining boyligi, serhosilligi «Beda o&#39;rimi», «Qorasuvda Bahor», «Kech kuz», «Baxmal 16 yangiliklari», «Baxor» kabi asarlari kishini o&#39;ziga maftun qiladi. Rassom moy bo&#39;yoqda ishlagan potyurtlarida O&#39;zbekistonda atir gullarining ko&#39;rki, beqiyos jozibasi, to&#39;la aks ettiribgina qolmay, gohida ularning xush hidi ham anqib turganday bo&#39;ladi. J.Umarbekov A.Oripov sherlariga ishlagan bezak, A.Maxkamov «Kurash» litografiyasi G\Boymatov natyurmort «Gullar va mevalar» Akvarel. A.Baxtiev «Sotuvchi» akvarel M.Qahorov «Varrak» litogravyura E.Ohunov «Svaetonol jasorati» turkumidan katta erga linogravyurasi. DAMIR RO&#39;ZIBAEV HAKALTAROSH Asarlari: «Sovrindorlar» Shamot 1977 y. «Kulba haykalining eskizi» Shamot 1977 y. «Sozandalar» Shamot 1977 y. «To&#39;y» triptixi Relef, rangli loy, «Xarobalar», «Farg&#39;ona kanali quruvchilari» Shamot 1977 y. «Buvi bilan nevara» Shamot, «Ilxom parisi» Shamot, «Sayramlik qiz» Shamot, «Sevishganlar» rangli loy. NURIDDIN KALONOV GRAFIK RASSOM Asarlari: «Ona er tuxfasi» turkumidan «Anor» litografiya 1975 y. «Non» litografiya 1975 y. «Samarqandga kelin» turkumidan rangli litografiya 1978 y. «Mehmonlar uchun sovg&#39;a» ranli litografiya 1978 y. «Yoshlikni qumsash» litografiya 1977 y. CHINGIZ AXMAROV MONUMENTALIST RASSOM Asarlari: Hamza nomli san&#39;atshunoslik institutining intererida ishlagan tasvir temnera-enkaustikal978. Toshkent kabel zavodining Lashkerekdagi dam olish uyining intererida chizilgan «Sug&#39;diyona to&#39;y» temnera-enkaustika. Sochidagi «O&#39;zbekiston» sanatoriyasida «Bahor», «Yoz» ganch tempere SSR xalq artisti Halima Nosirova Shirin rolida? mato temnera. 17 JAVLON UMARBEKOV RANGTASVIR RASSOM Asarlari : « Sevgi afsonasi » kinofilmiga eskiz 1972 karton moybo &#39; yoq . Abdulla Nabiev 1877 y. Mato moybo&#39;yoq. Jazoir: «Atlas tog&#39;dagi moteorologik markaz» 1978 y.Karton moybo&#39;yoq. «Togli ayollar» 1978 y. Karton tempera. Daraxt 1978 mato moybo&#39;yoq. «Yoz» 1976 y. Mato tempera. «Repuar uslubidaDilya portreti» 1975y karton pastel «Yangi guta». Polsha 1976 у karton guash. ISKANDARIKROMOV birinchi o&#39;zbek kitob grafik rassomi. Ekslibrislankitoblarning bezagi. BAXODIR JALILOV 70-yillarda san&#39;atga kirib kelgan rassom. Asarlari: «Tushlik» qog&#39;oz suvbo&#39;yoq. SSSR xalq artisti K.Yormatov portreti 1975 yil mato moy bo&#39;yoq «Bir zum va abadiylik». Urol Tansiqbaev xotirasigal977 y. mato moy bo&#39;yoq. «Ertaning tug&#39;ilishi» 1978 yil mato moy bo&#39;yoq. Xamro bibi bilan qizi tasvirlangan. Haykaltarosh D.Ro&#39;zibaev portreti 1976 y. orgalit tempera. «Intilish» avtoportret 1975 yil qog&#39;oz tempera lak. «Biz o&#39;qishni istaymiz» 18 1972y.mato moybo&#39;yoq. «Navro&#39;z bayrami» Toshkent aeroportining xalqaro kutish zaliga ishlagan keramika relefi, Shamot «Qishki manzar a» qog&#39;oz guash. _ TELMAN MUXAMMEDOV graflk rassom. Mushtum jurnalida rassom bulib ishlagan karikaturalari ko&#39;p asarlari: «O&#39;zbek xalq ertaklariga ishlagan miniatyuralar», «Sham ko&#39;targan mushuk» ertagiga ishlagan surat qog&#39;oz tempera. «Uch og&#39;ayni botirlar» ertagiga ishlangan surat, Qogoz tempera. «Etikdo&#39;z va Shox qalandar» ertagiga ishlagan surat qog&#39;oz tempera. «Karnay ko&#39;targan yigitcha» ertak qog&#39;oz tempera. «Namaki» ertagiga ishlangan rayon qog&#39;oz tempera. Haykaltarosh ILXOM JABBOROV 19 Asarlari: Yosh ayol siymosi, Suvchi Jamol, Traktorchi Sayfi Raxmon, Sut sog&#39;uvchi qiz, Qizimning portreti, Ayol portreti, Mexnat vetsrat Ziyoev portreti, Jizzax viloyati Do&#39;stlik raynida o&#39;rnatilgan Farxod haykali. Farobiy, Mashrab, Jambul, Xrazmiy obrazlarini ishlab, o&#39;z iste&#39;dodining Yangi qirralarini namoyon ishlab, o&#39;z iste&#39;dodining Yangi qarorlarini namyon qila oladi. Pop rayonining kolxozida Hamid Olimjon haykali, Buxorodagi urushga halok bo&#39;lganlar xotirasiga yodgorlik, Oqqo&#39;rg&#39;on rayonida M.Gorkiyga o&#39;matilgan haykali. Qoraqalpog&#39;iston Chimboy rayoniga kiruvchi yo&#39;l yoqasida «Sahovat» manumental asar. Samarqandlik rassom Griyuriy Ulmo asarlari: «Ponjikent freskasi», «Tungi uchish» «Samarqand tonaturmorti», xalq ustalari Umarqul Xazratqulov (1961 y) Jo&#39;raqulov (1964) «Shohizinda» 1974, Registon ko&#39;chasi 1978 «Baxmal» 1970, Mangulik 1978, «Vaqt» 1979. V.BURMAKIN monumental tasviriy san&#39;at turida ijod qiladi. Asarlari: «Anor gumbazi» 1977 yil, «Zangori zarlari» (1979) «Bahor» (1971), Kuz 1971, Tandir yonida 1971 Sharqdagi shahar 1978. Oqtoshda cho&#39;milish 1975, Anora 1978, Qizlar obrazi o&#39;ziga jalb qiladi, Nelli uchun gladioluslar 1978 O&#39;tmish haqida 1979 «Merer kompozistiyasi» va «Chortok» 1977. «Oq ot» 1975 «Cho&#39;l» 1978 «Ko&#39;k otlar» 1974. Evgeniy Melnikov asarlari. G.Pugachenkova va olim tarixchi Alimov portretlari. Ne&#39;mat Quzibaev Alisher Navoiy Husayn Boyqaro mato moybo&#39;yoq. Abdulla Qodiriy oila davrasida mato moybo&#39;yok. Rassom LAYLO SALIMJNAVA Samarqndning Urgut raynida tugilgan. Asarlari: kulol ayoll964, «U birinchilardan edi» Surxandaryoda marifat tarqatish qurbonlaridan bo&#39;lgan ayol. Student qiz portreti, Zulfiya portreti, Hamro Raximov portreti, Baxri G&#39;ulomova portreti 1977, shoira Halima Xudoyberdieva 1976. arxitektor Ma&#39;mura Boboeva 1978. Singlim portreti 1970. natyurmort «Xrizantema» 1979 yil. BAXTIYOR BOBOEV rassom rangtasvirchi. Asarlari: «Tandirchi» mato mybo&#39;yok, «Ikki brigadir» mat moybo&#39;yok. 20 MANNON SAIDOV rassom Asarlari: M.I.Kalininning 1925 yilga Samarqndga kelishi 1957 «Cho&#39;pon» 1958. Ishchi Muxiddinov portreti. ILHOM OSMON 1960 yili Andijnda tugilgan postmodernist «noakademik» rang tasvir tarafdri. Rassom o&#39;z ijodida Klod Mone, Orest Renuar, Pikasso kabi Evropa impressnistlari texnik usullarni egallashga intiladi. XX asr birinchi choragidagi ekspressinistlar yutuqlarini o&#39;zlashtirishga harakat qildi. Rassom «Qadimiy Samarqand», «Bog&#39;dagi hovuz», «Oxangaron yo&#39;llari», «Suhbat», «Sumalak», Tandirli hovli singari asarlar yaratgan. Ilhom Osmon 10 yidirki Turkiyada yashayapti. U o&#39;z yurtiga ham tez-tez kelib turadi. Qaraqalpoqlik rassomi Bozorboy Serkevning nomi Qaraqalpog&#39;istondagina emas, boshqa mamlakatlarga ham mashur. Rassom asarlari Toshkent ko&#39;rgazmalari direkstiyasi, shuningdek Evropa, Osiyo, Afrika davlatlaridagi xususiy kollekstiyalarga saqlandi. Uning dastlabki asarlari: «Bog&#39;da», «Kashtachi», «Oshqovoqli natyurmort», «Paxta bayrami» singari asarlar yaratdi. 1970 yillarning ikkinchi yarmida «Traktorchilar», «Nabira», «Tushlikda» singari mavzuli asarlarn yaratdi. Serkeev «Kapalak kiz», «Gullar va bolalar» kabi asarlarida ertakona fantastik syujetlarni gavdalantirish orqali xalqona va tabiat obrazlariga murojaat qiladi. Rassom Qoraqalpoq xalqi, ular odatlarini va an&#39;analarini chukur o&#39;rgangan, bu uning «Ko&#39;rpa kavuvchi», «Dastlabki qadamlar», «Navro&#39;z», «Ovulda to&#39;y» singari asarlarida aks etdi. B.Serkeevning manzara asarlari ham milliy o&#39;ziga xosligi bilan ajralib turadi. «Chillak» «Oqshom», «Cho&#39;l ohangi», «Kuylayotgan jing&#39;illar», «Quvnoq kun» singari manzara asarlari poetikligi bilan ajralib turadi. Rassom natyurmort janrida ham ko&#39;p asarlar yaratgan. 21 Adabiyotlar ro&#39;yxati: 1. Apuxtin O . K . « Tasviriy san &#39; at asoslari » Toshkent O &#39; qituvchi 1967 yil 2. Abdullaev N «San&#39;at tarixi» 1-2-tom. Tshkent 1972 y. 3. Vernisaj 1977 y . Obzor xudojestvennoy jizni Uzbekistna albom Tashkent 1980 yil . 4. San&#39;atshunoslik nihllari. (maqlalar to&#39;plami) Toshkent san&#39;atshunoslik instituti 1995 yil. 5. «San&#39;at jurnali» O&#39;zbekiston badiiy akademiyasi nashri Toshkent 2006 yil 4,2,6 sonlari. 6. Maxmudov T, Olimov Ya «O&#39;zbekiston san&#39;atida inson omili» Adabiyot va san&#39;at nashriyoti T-1997 yil. 7. Majidov J «Tasviriy san&#39;atdan sinfdan tashqari ishlar» metodik qo&#39;llanma. Toshkent o&#39;qituvchi nashriyoti 1983 yil 8. L . Remnel , G . Pugachenkova O &#39; zbekiston tasviriy san &#39; ati Toshkent 1985 9. Xasanov R , Jilstva A . Uchinchi sinfda tasviriy san &#39; at darslarida foydalanishga oid metodik ko &#39; rsatmalar . Toshkent O&#39;qituvchi 1976 yil. 10. Molodbie xudojniki Uzbekistana Albom Tashkent 1977 yil. 11. Krukovskaya S.M V mire sokrovish. Izd. Gafura 22

O'xshashlar

Xalq amaliy bezak san'ati turlari
Tasviriy san'at o'qitish metodikasidan ma'ruza matni
Matoni badiiy bezash bilan bog'liq xalq amaliy san'ati turlari
Xalq ta'limi vazirligining «umumiy o'rta ta'limning tahrirdagi dts talablari» tasviriy san'atdan modernizastiya qilingan o'quv dasturlari
Muhandislik va kompyuter grafikasi fani va uning vazifalari prоyеksiyalаsh usullаri