Қудуқларни мустаҳкамлаш ва қатламларни ажратиш - Geologiya - Referatlar

Қудуқларни мустаҳкамлаш ва қатламларни ажратиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

285.5 KB

Ko'chirib olish

Қудуқларни мустаҳкамлаш ва қатламларни ажратиш Режа: 1. Қудуқ конструкциясини асослаш 2. Қудуқ нинг конструкциясини лойи ҳ алаштиришнинг асосий тартиблари. 3. Қудуқларни бурғилашда геологик омилларни таъсир қилиш 4. ҳолатларини ўрганиш. 5. Қудуқларнинг қўлланилиш шартларини ўрганиш ва майдон учун асослаш 6. Мустаҳкамлаш тизма ва бурғи ни ўлчамини танлаш , цементни кўтариш баландлиги. 7. Мустаҳкамлаш қувурларининг жиҳозлари

Таянч иборалар: қудуқ конструкцияси, талаблар, кондуктор, техник тизма, ишлатиш тизмаси, мустаҳкамлаш тизмаси, цементлаш оралиғи, газ қудуқлари, мустаҳкамлаш қувурлари, мустаҳкамлаш қувурларини жиҳозлари, йўналтирувчи тиқин, тескари клапан, турбулизатор, марказий чироқлар, қирғич, пакерлар, қудуқ усти жиҳозлари, тизмани тушириш, цементлаш усуллари, тампонаж цементлари. Қудуқ конструкциясини асослаш Қудуқ конструкцияси туширилган ҳимоя тизмасининг сонига, тизма ўлчамлари, ҳар бир ҳимоя тизмасини ва қудуқ устунини диаметри, цементлаш оралиқларини жойлашувига қараб аниқланади. Танланган қудуқ конструкцияси қуйидаги талабларга жавоб бериши шарт: а) техник иншоот сифатида қудуқ мустаҳкамлигини; б) ишлатишда лойиҳавий режимга эришиш; в) нефт ва газни қудуқдан ташишда максимал тўлиқ энергиядан фойдаланишга эришиш; г) қудуқни лойиҳавий чуқурликкача ет к азишни таъминлаш; д) газ-нефт-сувни босимли қатламларни беркитиш; с) кидиришда ва конни ишлатишда воситаларни минимал сарфи; ж) қудуқда таъмирлаш ишларини амалга ошириш имконияти. Қудуқка битта ишлатиш тизмасини туширилишини ҳисобга олган ҳолда, қудуқ конструкциясини танлашда ишлатиш тизмаси сонини ва ҳар бирини диаметрини аниқлаш. (расм).

расм. Қудуқ конструкцияси. а-профил; б-қудуқ устунида тизмани марказий жойлашуви; в-қудуқ конструкциясини график тасвири; г-қудуқ конструкциясини ишчи тархи. Маълумки, нефт қудуқларини диаметрини танлашда кутиладиган суюқлик дебитига мувофиқ (нефт+сув+газ), ҳар хил босқичларда ишлатиш (фаввора, компрессор, насосли), жиҳозларни гобарит ўлчамларини, қудуқка, ишлатиш тизмасига ҳамда қудуқ чуқурлиги бўйича дебитни таъминлаш каби шартларни амалга ошириш зарурдир. Қ уду қ ларни мувофа ққ иятли қ азиш ва тугаллаш ишлари кат т а қ ийматда ги қудуқ конструкциясининг т ўғ ри танланиши , мос келмайдиган зоналарни бир-биридан ажратишни таъминлаш, амалдаги бур ғ илаш аралашмалари ни қўллаб ҳ ар хил режимларда ги бур ғ илашни таъминлаш б илан бо ғ ли қ дир. Чу қ ур қудуқларни нг бур ғ илашни асосий масалаларидан бири , қудуқнинг тежамкор конструкциясни танлашда унга таъсир этувчи ҳ амма омилларни айниқса 4000-5000 метр чу қ урликдаги қудуқларни бур ғ илашд а ҳисобга олинад и. Бир-бирига мос б ў лган геологик шароитда ги қудуқларни

бур ғ илаш жараёнидаги тажрибаларни чу қ ур та ҳ лил қ илиб, уларда ги энг му ҳ им омиллардан фойдаланилади. Мураккаб, геологик шароитда қудуқларни бурғилаш амалиётидан келиб чиқиб, қудуқларни бурғилаш ва мустаҳкамлаш бўйича сўнгги йиллар давомида олиб борилган илмий ишланмаларга асосланиб, қудуқларнинг конструкциясини такомиллаштиришни ва чуқурлаштиришни оширишда бир қатор амалий ишлар бажарилган ва уларга қуйидагилар киради. Бурғиларни кичирайтириш ёки уларнинг кичик диаметрлардан фойдаланиб, олдинги тизманинг бошмоғидан муваффақиятли чиқиш кўчайтирилади. Мустаҳкамлаш тизмасини секцияли тушириш усулининг қўлланилиши ва оралиқ тизма думларнинг стволини мустаҳкамлаш. Мустаҳкамлаш қувурларининг пайвандли бириктирувчи элементларидан фойдаланиш, оралиқ ва баъзида ишлатиш тизмаларини жамлашда махсус резьбали муфтасиз мустаҳкамлаш қувурларини қўллашнинг мумкинлиги. Қудуқнинг ва ишлатиш тизмасининг охирги диаметрини кичирайтиришни мумкин бўлган конструукциялардан фойдаланиш. Маҳсулдор қатлам объектини очиш ва бурғилашда такомиллаштирилган тугаллаш технологиясини ҳисобига қудуқнинг конструкциясини енгиллаштириш ва соддалаштириш имкониятини мажбурий ҳисобга олиш зарурлиги. Қудуқ нинг конструкциясини лойи ҳ алаштиришнинг асосий тартиблари. Ҳамма мустаҳкамлаш тизмалари қўлланилиши бўйича қуйидагиларга бўлинади: Йўлланма – биринчи қувур тизмаси ёки бир дона қувур, қудуқ усти қисмини бурғилаш эритмаларининг таъсирида ювилиб кетмаслигини ва нурашдан ҳимоя қилади ҳамда суюқликнинг циркуляциясини таъминлайди.

Баъзида қудуқлар иккита йўлланма билан мустаҳкамланади. Бунга қирқимнинг юқори қисми лёссимон тупроқлар кўринишида ёки бошқа хусусиятларга эга бўлиши мумкин. Амалда йўлланма олдиндан тайёрланган шахтага ёки қудуққа туширилади ва бутун узунлиги бўйича бетонланади. Баъзида йўлланма тоғ жинсига ўқ каби уриб киргизилади. Кондуктор – мустаҳкамлаш қувурлари тизмаси, тоғ жинсининг юқори қирқими оралиғини ажратишда қўлланилади, чучук сувли қатламларни ифлосланишдан ҳимоялайди, отилмага қарши жиҳозлар монтаж қилинади ва навбатдаги мустаҳкамлаш тизмаси осиб қўйилади. Оралиқ (техник) тизмаси қудуқларни белгиланган чуқурликгача бурғилаш зоналари бир-бирига мос келмаганда ажратишда қўлланилади. Оралиқ мустаҳкамлаш тизмаларининг қуйидагича турлари мавжуд: - бутунлай қудуқнинг тубидан усти қисмигача бекитилади, олдинги оралиқни мустаҳкамлигига боғлиқ эмас; - думли конструкция фақат мустаҳкамланмаган оралиқларни ва олдинги тизмани бир қисмини мустаҳкамлашда қўлланилади; - учувчан (пилот)-конструкция – махсус оралиқ мустаҳкамлаш тизмаси бўлиб, фақат мураккаб қатламларни бекитишда қўлланилади ва олдинги тизма билан ҳам кейинги оралиқ тизмаси билан ҳам ҳеч қандай бирикмага эга бўлмайди. Мустаҳкамлаш тизмасини секцияли тушириш ва қудуқни дум билан мустаҳкамлашда: - биринчидан о ғ ир мустаҳкамлаш тизмаларини тушириш муаммоси а малий ечимини топади; - иккинчидан қудуқнинг конструкцияси соддалаштирилади, мустаҳкамлаш қувурини диаметри кичирайтирилади, қудуқ девори б илан тизма орали ғ идаги тир қ иш (зазор) кичраяди, металларни нг сарфи ва тампонаж материалларини нг ми қ дори камаяди , бур ғ илаш тезлиги ошади ва бур ғ илаш ишларини нархи пасая ди.

Мураккаб шароитда бур ғ илашда (стволни эгриланиши, о ғ нашларни ми қ дори ка т та б ў лганда) қудуқнинг конструкциясида махсус турдаги орали қ мустаҳкамлаш тизмасининг тури олдиндан режалаштирилади. Ишлатиш тизмаси – энг с ў нгги мустаҳкамлаш қувури б ў либ, ма ҳ сулдор қатлам олдинги то ғ жинсларининг қатламидан ажратиш учун т ў ли қ цементланади, қудуқдан нефт ва газ олиш учун ҳ амда ма ҳ сулдор қатламга сую қ лик ва газни ҳ айдашда хизмат қ илади. Қудуқнинг конструкциясини асосий параметрларига мустаҳкамлаш тизмасини сони ва диаметри, уларни нг тушириш чу қ урлиги, ҳ ар бир орали қ ни бур ғ илаш учун бур ғ и диаметри тизмаларни ор қ асида ги тампонаж аралашмасининг баландлиги ва ми қ дори, бур ғ илаш эритмаларини си қ иб чи қ аришни т ў ли қ таъминлаш киради. Объектив геологик омилларга олдиндан ҳ исобга олинган қ ир қ имнинг ҳ а қ и қ ий стратиграфияси ва тектоникаси, ҳ ар хил ў тказувчанликга эга б ў лган то ғ жинсининг қ уввати, муста ҳ камлик, ғ оваклик, флюид таркиб ига эга бўлган то ғ жинсларининг мавжудлиги ва қ атлам босимлари киради . Бу омилларнинг ҳ аммаси лойи ҳ алаштириш тартибини ани қ лайди. Қудуқ конструкциясини лойи ҳ алаштиришда то ғ жинси қ ир қ имини нг геологик тузилиши ў згартирилмайдиган омил ҳ исобланади. Уюмларни нг ишлатиш жараён и ни биринчи бос қ ичида қатламнинг гидродинамик таснифи ў згаради. Бунда қ атлам босимининг ва ҳ ароратининг ў згариши ишлатиш даврининг муддатига, флюидларни олиш к ў рсатгичи га, қ азиб олишни нг жадаллаштириш усулига ва қ атлам босимини ушлаб туришга, я нги усул ва технологияларни қў ллаб ма ҳ сулдор қатламдан нефт ва газни т ў ли қ қ азиб олишга таъсир қ илади. Шунинг учун юқорида келтирилган омилларни қудуқларни лойиҳалаштиришда ҳисобга олинади. Қудуқни конструкциясини лойиҳалаштириш қуйидаги геологик ва техник-иқтисодий омилларга асосланади:

- тоғ жинсларининг жойлашувини геологик хусусияти, уларнинг физик-кимёвий хоссаларини таснифлари, флюид таркиби, горизонтларнинг мавжудлиги, қатламнинг ҳарорати ва босими ҳамда бурғиланадиган тоғ жинсининг гидроёрилиш босими; - қудуқни бурғилашдан мақсад ва тайинланилиши; - қудуқларни тугаллаш усулининг олдиндан белгиланиши; - қудуқларнинг бур ғ илаш усули ; - бурғилаш технологиясини, техникасини ташкиллаштириш даражаси ва бурғилаш ишлари районнинг геологиясини ўрганилганлиги; - қудуқларни ўзлаштириш усулларининг техникаси, ишлатиш ва таъмирлаш Қудуқларнинг конструкцияси атроф-муҳитнинг муҳофазаси, қатлам сувларини ва қатламлараро флюидларни оқимига фақат бурғилаш жараёнида эмас, балким ишлатишда ва ишларни тугаллашда ҳамда қудуқларни тўхтатишда ҳам зарар етказмаслик талабларига жавоб бериши талаб қилинади. Шунинг учун маҳсулдор қатламни сифатли ва самарали очилиш шартларининг таъминланиши бош омиллар ҳисобланади. Ҳ амма техник-и қ тисодий омиллар субъектив б ў либ, ва қ т ў тиши б илан ў згаради. Бу омиллар ҳ амма ташкиллаштириш шаклларини тугалланиш сат ҳ и ва даражасига, бутун бур ғ илаш ишларининг техника ва технологиясига бо ғ ли қ . Бу омиллар қудуқ конструкциясини танлаш да таъсир қилади, шу билан биргаликда улар соддалаштирилади, лекин лойиҳалаштиришда бош омил ҳисобланмайди. Шундай қилиб, қудуқ конструкциясини лойиҳалаштириш тартиби геологик омиллардан келиб чиқиб аниқланади.

Оддий конструкция (кондуктор ва ишлатиш тизмаси) ҳ амма ҳ олатларда тежамкор ҳ исобланади. Биринчи навбатда бундай бо ғ ланиш чу қ ур қудуқлар (4000 метрдан катта), мутаносиб б ў либ, комплекс ҳ ар хил ёт қ изи қ лар ни очишда ҳ ар хил турдаги мураккабликлар пайдо б ў лади.

Қудуқларни бурғилашда геологик омилларни таъсир қилиш ҳолатларини ўрганиш. Бурғилаш жараёнини яхши шароитлар билан таъминлаш ва қазишда энг самарали технологияларни қўллашда ҳамда мураккабликларни содир бўлишини олдини олишда қуйидагилар ҳисобга олинади: - қудуқларни очишда содир бўлиши мумкин бўлган оғнаш, тўкилиш, ковакларни пайдо бўлишидаги тоғ жинсларининг таснифлари ўрганилади; - тоғ жинсларининг ўтказувчанлиги ва қатламнинг ҳолати ўрганилади; - газ-нефт ва сув пайдо бўлиши, суюқликларни ютилиш зоналарини мавжудлиги ўрганилади; - ствол б ў йича то ғ жинсларининг ҳ арорати ўлчанади ; - то ғ жинсларини тушиш бурчаги ва уларни қ атти қ лигини такрорланиш чатотаси ҳисобланади . Биринчи учта омиллар т ў ли қ ҳ исобга олинганда мустаҳкамлаш тизмасини керакли чу қ урлигини ани қ лаш мумкин б ў лади. Паст муста ҳ камликка эга б ў лган то ғ жинслари бур ғ илангандан кейин о ғ наб кетмаслиги ва қ азишда кескин мураккабликларни келтириб чи қ армаслиги учун очилган қатлам бутун узунлиги б ў йича мустаҳкамлаш тизмаси б илан бекитилади. Ҳ ар хил мураккаблик хусусиятига эга бў лган (пайдо б ў лиш ва ютилиш) қатламлар бир-биридан ало ҳ ида бекитилиши зарур. То ғ жинсларининг ҳ арорати бур ғ илаш жараёнида қ овуш қ о қл икка, статик кучланишни силжишига ва бур ғ илаш эритмасининг сув берувчанлигини катта ми қ дорда ў згаришига таъсир қи лади: то ғ жинсларининг ҳ ароратининг ю қ орилиги келтирилган асосий параметрларини чегаравий қ ийматдан ошириб юборади. Баъзида, бундай зоналарни бур ғ илаб ў тишда исси қ ликка чидамли б ў лган реагентларлан таш қ ари, мос келмайдиган ҳ ар хил бур ғ илаш реагентларидан фойдаланилади. Бундай

шароитда худди шундай қатламлар мустаҳкамлаш тизмалари туширилиб, цементланиб ажратилади. Агарда қатламлардаги ҳ арорат бир-биридан к атта қ ийматда фар қ қ илса, ҳ ар хил турдаги цементларни қў ллаш талаб қ илинади. Ҳ ар хи л бур ғ илаш шароитларда ги то ғ жинсларининг тушиши бурчаклари ва қ атти қ лиги б ў йича ў згариши такрорланса, бундай ҳолат бур ғ илаш жараёнида қудуқнинг стволини ў згаришига таъсир қ илади. То ғ жинсларининг тушиш бурчаги қ анчалик катта б ў лса, бунда ҳ ар хил қ атти қ ликдаги то ғ жинслари к ў п қатламлашади, эгриликни олиш к ў рсатгичи ошиб кетади. Қудуқ стволида тарновли ишланмаларнинг пайдо б ў лишига зенит ва азимутли бурчакларни ў згариб туриши сабаб б ў лади ва мустаҳкамлаш тизмасини туширишда лойи ҳ авий чу қ урликгача етиб боришига тарновлар т ў с қ инлик қ илади. Берилган программада топшири қ ни самарали амалга оширишда, қудуқларнинг эгриланиш бурчаги минимал катталикда б ў лиши керак. Қудуқларнинг қўлланилиш шартларини ўрганиш ва майдон учун асослаш Қудуқ конструкциясини ташкил этувчи ҳар хил диаметрдаги мустаҳкамлаш тизмаларини бириктириш ишлатиш тизмасининг диаметрига боғлиқдир. Ҳайдовчи қудуқлардаги ишлатиш тизмасининг диаметри босимга боғлиқ чунки қатламга босим остида газ ёки сув ҳайдалади. Қидирув қудуқларида ишлатиш тизмасининг диаметрини асослаш тузилмада маҳсулдор нефт ва газ уюмларини учрашиши, қатламларни синашда ва ундан кейин эса саноат объектларини ишлатишда оқимлар ҳаракатини таъминлаш талабларидан келиб чиқиб танланади. Янги майдонлардаги қидирув қудуқларида ишлатиш тизмасининг диаметрининг катталиги оралиқ мустаҳкамлаш тизмасининг керакли сонига,

намуна материалларини сифатли олинишига, электрометрик ишларнинг ўтказишни имкониятига ва оқимни олиш учун очилган истиқболли қатламларни синашга боғлиқдир. Энг қаттиқ талаблардан бири ишлатиш тизмаларининг диаметри бўлиб, қудуқларни ишлатиш шартларига жавоб бериши керак. Мустаҳкамлаш тизмаси орқали нефт ёки сув қазиб олинганда суюқлик сатҳи, табиий ҳолда пасайганда ва қатламдаги газнинг босими камайганда пайдо бўладиган юкламалар ўзгаради. Мустаҳкамлаш тизмасининг таркибидаги қувурлар шундай тузилиши керакки, ишлатиш жараёнида кучлар таъсир қилганда пачоқланмаслиги керак. Газ ва газконденсат қудуқларини конструкциясини лойиҳалаштиришда қуйидаги хусусиятларни ҳисобга олиш керак: - қудуқ устидаги босимнинг қудуқ тубидаги босимга яқин бўлгани учун тизманинг юқори қисмидаги қувурнинг мустаҳкамлиги юқори бўлиши керак; - газнинг қовушқоқлиги унча катта бўлмаганда, унинг сизилиб кириш қобилияти юқори бўлади, шунинг учун резьбали бирикмаларига герметиклик талаби қўйилади; - мустаҳкамлаш тизмаларининг жадал қизиши, тизманинг цементланмаган участкаларида қўшимча ҳарорат кучланишларини пайдо қилади ва бундай таъсирлар қувурлар мустаҳкамликка ҳисобланганда эътиборга олишни талаб қилади; - бурғилаш жараёнида газ отилмаларининг пайдо бўлиш эҳтимоллиги бўлса отилмага қарши жиҳозларни ўрнатиш талаб қилинади; - қудуқлар узоқ муддатда фойдаланиш талаб қилинганлиги учун ишлатиш тизмаларини

коррозия бўлишини олдини олишда махсус қувурларни қўллаш ва уларни коррозияга қарши қопламалар билан ҳимояланади. Газ ва газконденсат қудуқларининг конструкциясига қ уйидаги умумий талаблар қў йилади : - мустаҳкамлаш тизмаларининг ҳар бири ва цемент ҳалқасининг қувур орқасидаги фазони герметиклиги таъминланиши керак; - ҳамма горизонтларни сифатли ажрати лади , биринчи навбатда газ нефт қатламлари ; - ишлатиш қудуқларида лойиҳалаштирилган режимга эришиш; - конлараро ва магистрал газ узатмаларида газни ташишда , газнинг қ атлам даги энергиясидан максимал фойдаланиш ; - лойиҳалаштирилг ан режимларда максимал дебитдан ва қатламнинг босимидан максимал фойдаланишда ишлатиш тизмасининг диаметрини катталаштириш талаб қилинади. Мустаҳкамлаш тизмалари сонини ва тушириш чуқурлиги. Мустаҳкамлаш тизмалари сонини ва тушириш чуқурлигини танлашда қуйидаги маълумотлари асосий ҳисобланади: - чуқурни бурғилашда асосий қўлланилишидан мақсад; - қудуқни бурғилашдан мақсад ва тайинланилиши; - лойиҳавий горизонт (қатлам), қудуқ чуқурлиги, ишлатиш тизма диаметри ;

- стр а тиграфик қатламнинг қатлам босими ва жинс ни гидроёриш босими ; - қудуқни туг а ллаш усули ва ундан фойдаланиш ; - қудуқ профили (тик, қия – йўналтирилган) ва уни таснифлари (тикликдан оғиш катталиги; - бурчакни ўзгариш даражаси ва қийшайиш азимути); - жинс мустаҳкамлик таснифи . Мустаҳкамлаш тизма ва бурғи ни ўлчамини танлаш , цементни кўтариш баландлиги. Мустаҳкамлаш тизмаларини ва бурғини диаметри ишлатиш тизмасидан пастдан юқорига қараб танланади. Очиқ устун билан тугалланган қудуқни мустаҳкамлаш тизмаларини ва бурғиларни танлаш устунини очиқ қисмидан бошланади. Ишлатиш тизмасининг диаметри қудуқни тугаллаш усули, ишлатиш шарти ва бурғилаш ишларини буюрмачиси томонидан берилишига боғлиқ. Бурғи диаметри Д б – қуйидагича аниқланади: Д б =Д м +2 σ . Бунда : Д м –мустаҳкамлаш қувури тизмасига тушириладиган муфтанинг диаметри, мм. σ – мустаҳкамлаш қувури муфтаси ва девори оралиғидаги масофа катталиги, мм. Оралиқ катталиги σ – нинг қиймати мустаҳкамлаш қувури диаметри ва бирикиш тури, қудуқ профили, геологик шароитларнинг мураккаблиги, бурғилаш ва оралиқларни мустаҳкамлашдаги гидродинамик босимига, олдинги тизмасининг бошмоқига боғлиқ.

σ – нинг катталиги бурғилаш ва мустаҳкамлаш натижаларининг таҳлили, шу районда олиб борилган таняч –технологик қудуқнинг ўтишдаги тадқиқот ишларини натижаларига мувофиқ ҳолда танланади. Мустаҳкамлаш тизмасининг ташқи диаметри, мм 114 141 168 219 273 325 377 127 146 194 245 299 351 426 159 Халқа оралиғи, мм ≤ 15 ≤ 20 ≤ 25 ≤ 30 ≤ 35 ≤ 45 ≤ 50. Смит Д.К. (АҚШ «Амоко продекшн» фирма) фикрига кўра қудуқни самарали цементлаш учун мустаҳкамлаш тизмаси ва қудуқ устуни халқа оралиғидаги масофа 76 мм-дан катта бўлиши (камида 38мм –дан катта) керак [5]. Техник қоидаларга мувофиқ нефт, газ ва газконденсат конларидаги қудуқларини қуриш ишларида оралиқларни цементлашда қуйидаги талаб эътиборга олиниши керак: - кондуктор оркаси – қудуқ тепасигача цементланади; - нефт қудуқларининг чуқурлиги 3000 метргача бўлса, геологик шароитлардан келиб чиққан ҳолда тизма башмогидан 500 метрдан кичик бўлмаган масофа цементланади; - разведка вий , излов, параметрик, таянч газ қудуқларида чуқурлигига боғлиқ бўлмаган ҳолда ва нефт қудуқларида 3000 метр чуқурликдан катта бўлса оралиқ тизмалари қудуқ тепасигача цементланади; - нефт қудуқларида ишлатиш тизмаларида бошм оқ ни бекитиш ҳисобига олинган ҳолда олдинги тизма 100 метрдан кичик бўлмаган оралиғи цементланади. Бундай шарт газ ва қидирув қудуқларида шартлардан келиб чиққан ҳолда, мустаҳкамлаш қувурларини герметиклигини таъминлаши (пайвандли бирикмаларни, махсус юқори герметикли резьбали бирикмаларни ва бошқаларни). Бошқа ҳамма ҳолатларда цементлаш да цемент қудуқ тепасигача кўтарилади.

Ишлатиш тизмаларини орқасида цементни кўтарилиш баландлигини аниқлашда қудуқни ишлатиш даврида пайдо бўладиган температурани кучланишини ва босимини ҳисобга олиш керак. Агарда қудуқ устунида жадал ютилиш зоналари мавжуд бўлса, цемент кўтариш баландлигидан келиб чиққан ҳолда, поғонали цементлашни қўллаш ва цементлашда махсус муфтадан, зичлиги паст бўлган аралашмалардан фойдаланиш керак. Мустаҳкамлаш қувурларининг жиҳозлари. Мустаҳкамлаш қувурларини ости жиҳозларига қуйидагилар киради: бошмоқ, йўналтирувчи тиқин, бошмоқ ёки қисқа ён тешикли калта қувурлар, тескари клапанлар, таянч халқалар, қаттиқ халқалар ва турбулизаторлар. Ишлатиш ва оралиқ тизмалари учун паскти қисмини комплект жиҳозлари, марказий чироқлар ва қиргич. Йўналтирувчи башмоқ тиқини – мустаҳкамлаш тизмасини башмоқига маҳкамланиб, уни туширишда йўналтириш учун хизмат қилади. Йўналтирувчи тиқин ўрнатилмаса, тизма башмоқи қудуқ деворларидаги лойли пўстлоқлар ва жинслар тизма ичига киради, натижада қудуқ устуни кучли ифлосланади, тизмани пастки қисмига ёпишиб қолади, қудуқда патронли қисилмалар пайдо бўлади ёки ювувчи суюқликларни ҳайдаш имконияти бўлмайди. Бир неча турдаги йўналтирувчи тиқинлар мавжуд: ёғочдан, бетонли ва чўянли (расм);

расм. Б а шмоқ нинг йўналтирувчи тиқини. а-ёғочли; б-бетонли; в-ч ў янли; г-пўлат «ургумчак»; 1-башмоқ . Ёғочли тиқинлар икки турда бўлади: тўрт бармо қ ли шаклда бўлиб, 8-10 см узунликдаги қ айиндарахтидан; йўнилган- мустаҳкам ёғоч материалидан (дуб, ясендан). Ёғоч тиқинлар тизма башмоқига уриб киргизилади ва мустаҳкам бирикма ҳосил қилиш учун қўлланилади. Тўрт бармо қ ли ба ш моқлар бир қатор конструктив камчиликлари ва номустаҳкамлиги учун фақат 377 мм диаметр ли ва катта чуқурликдаги қудуқларда қўлланилади. Бетонли башмоқлар махсус шаклларда қ ў йилади, аралашма мустаҳкам башмоқка ушланади. Чуёнли башмоқлар кўп қўлланилади. У битта мар к ази й ва иккита ён тешикларга эга, тизма га башмоқ резьба орқали бириктирилади. Кўп ҳолларда ишлатиш тизмаларини туширишда башмоқ ўрнида йўналтирувчи тиқин ўрнида «Пау к » лар қўлланилади. Тизманинг башмоқлари - биринчи қувурга ўрнатилиб, тизмани қудуқка туширишда остки қувурларни пачокланишининг олдини олади ва у қисқа (0,5 м узунликда) қалин қувурдан иборат. Башмоқнинг ташқи диаметри муфтанинг диаметрига, ички диаметри эса мустаҳкамлаш қувурининг ички диаметрига тенг. Мустаҳкамлаш қувурлар секцияларини туширишда биринчи қувурга иккинчи ва охирги секцияларга башмоқ билан биргаликда ён тешикли қисқа

қувурлар ўрнатилиб, у тешиклар орқали аралашма ва цемент аралашмалари ҳайдалади. Тескари клапанлар қуйидаги вазифаларни бажаради: - мустаҳкамлаш тизмаларини қудуқка туширишда ў з ҳолатида бурғилаш аралашмалари билан т ў либ қ олмаслиги учун ҳимоялайди ва минорага бериладиган юкланмаларни камайтиради; - халқали фазадан мустаҳкамлаш қувурига цементли аралашмаларни қ айтиб киришини олдини олади; - энг кўп қўлланиладиган клапанлардан –ликопсимон клапан бўлиб, у клапан эгари З -чи дан иборат бўлиб муфтага буралади, ликоп 4 -чи , стержин 1 -чи ва пружина 2 -чи лардан тузилган. (расм). Бундан ташқари шарли ва дроселли тескари клапанлар қўлланилади ( 12. 5-расм). Тескари клапанлар башмоқдан 2…12 м масофада ўрнатилади. Жуда узун ёки думларни туширишда иккита тескари клапанлар бир-биридан 8…12 метр масофада ўрнатилади. Агарда қудуқда газ пайдо бўлиш эҳтимоли бўлса, қудуқ чуқурлигидан қ атъий назар қувурларни туширишда ва цементлашда тизма орқали газларни отилиб чиқишини олдини олиш учун тескари клапанлар туширилади. Тескари клапан қудуқка туширишдан олдин ишчи босимдан 1 , 5 марта катта босим билан «опрессовка» қилинади. Шундай қилиб, мустаҳкамлаш қувурини тескари клапан билан бўш ҳолатда туширилиб (ҳар 100…200 м) да даврий ҳолатда бурғилаш аралашмалари қў йилиб турилади. Агарда шундай қ илинмаса ташқи босим критик босим га тенглаш иб , тизмани эзиши ёки тескари клапанни узиб олиши мумкин.

расм . Ликопчали клапан. 1-стержен; 2-пружина; 3-клапан эгари; 4-ликопча. расм. Тескари дросселли клапан ЦКОД-140-1 (ВНИИКР нефт конструкцияси) 1-корпус; 2-қисувчи халқа; 3-қирқилган шайба; 4- резинали диаграмма; 5-тиргак халқа; 6-шар; 7-чегараловчи; 8-эластик мембрана; 9-дроссел. Таянч халқа («стоп» халқа) – тескари клапан тепасида цементлаш жараёнини тугалланганлиги аниқ ўрнатиш учун қўлланилади (6…12 метр оралиғида). Тизмани муфтали бирикма билан биргаликда туширганда таянч халқа узайтирилган махсус муфтага ўрнатилади. Агарда пайвандланган тизма қўлланилганда резьбага буралади. Таянч халқа шайба кўринишида 12…15 мм-қалинликда ч ў яндан тайёрланиб, тешик диаметри 60-75 мм қилинади, ташқи диаметрдан кичик. Бир қанча ҳолатларда таянч халқада иккита ёки тўртта тешик ўрнатилади. Қаттиқ халқа – кондуктор ва оралиқ тизмалариг а ўрнатилади. Мустаҳкамлаш тизмасини остки қисмини ва 4…5 қувур бирикмаларини мустаҳкамлиги кучайтириш мақсадида (100…200 мм) узунликдаги қисқа қувурлар кийдирилиб, бириктирувчи муфта билан маҳкамланади ва усти эса электр пайванд билан маҳкамланади.

Турбулизаторлар – бурғилаш аралашмасини цемент билан яхши аралаштириш вазифасини бажаради. Турбулизатор мустаҳкамлаш қувурига қўзғалмас қилиб ўрнатиладиган корпусдан, эластик парраклардан ташкил топган. Бу парраклар ўққа нисбатан 30…50 0 бурчак остида қия ўрнатилган. Парраклар кирувчи ювувчи суюқлик ва цемент аралашмасини йўналишини ўзгартиради, маҳаллий буралма ҳосил қилиши ва ў тириш зоналаридаги тузилмани бузади. Қудуқ устуни кесими мураккаб конфигурацияга эга бўлган жойларида тизмани марказлаштириш қийин бўлган оралиқ ва коваклар катта жойларда турбулизаторлар ўрнатилади. Марказлаш чироқлари (марказлагичлар) - бурғилаш аралашмаларини си қ иб чиқаришни яхшилашда кўп қўлланилади. Агарда мустаҳкамлаш тизмаси қудуқда марказлаштирилмаган бўлса, у ҳолда цемент аралашмаси халқа фазасидаги бурғилаш аралашмасини си қ иб чиқар а олмайди , бурғилаш арал аш маларини ўтириб қолган зоналарии мавжуд бўлади, натижада халқа фазаси мустаҳкам бўлмайди. Марказловчи чиро қ – мустаҳкамлаш тизмасини қудуқда марказлаштирувчи қурилма сифатида қўлланилиб, тизма атрофида цементни бир текисда жойлашишини таъминлайди. Икки турдаги марказлаш чиро ғ и қўлланилади: қисмларга ажраладиган пружинали ва қисмларга ажралмайдиган қаттиқ. Энг кўп пружинали марказлагичлар қўлланилади (расм). расм . Марказловчи чироқни (Грозни илмий текшириш институти) конструкцияси.

1-мустаҳкамлаш қувури; 2-халқа; 3-пайвандлаш тешиклари; 4-планка; 5-таянч ҳалқа. Чиро қ (марказлагич) ни бундай конструкцияси (2 -чи ) иккита халқадан ташкил топган бўлиб, қайсики бешта ёки олтита махсус эгилган планкалар бир–бирига электро пайванд ёрдамида пайвандланган. Планкалар – рессор пўлатларидан тайёрланади (4 -чи ). Чироқ эркин ҳолда мустаҳкамлаш тизмаси 1- чи га кийдирилади ва 5-чи таянч халқа билан ушланиб турилади. 5-чи таянч халқа 2- чи халқа чиро қ лар оралиғига ўрнатилади, уни танасида уч-тўртта тешиклар бўлиб мустаҳкамлаш қувурига электропайванд ёрдамида пайвандланади. Чиро қ нинг ташқи диаметри бурғи диаметрига нисбатан 50-мм катта бўлиши керак. Агарда қудуқнинг эгрилиги 3 0 -дан кичик ва коваклар бўлмаса, у ҳолда чироқни диаметрини бурғи диаметрига нисбатан 30 мм катта қўллашга рухсат этилади. Мустаҳкамлаш тизмаларига тушириладиган чироқларни сони ҳар бир аниқ ҳолатдан келиб чиққан ҳолда оралиқ масофасига мувофиқ қўлланилиб, қатламларни ишончли ажратиши керак. Шу нарса эътиборга олиниши лозимки , маҳсулдор қатламнинг усти ва остидан хам иккитадан йўналтирувчи чироқ ўрнатилади. Қудуқ устунида чироқлар бир хил оралиқларда ўрнатилади. Қ и рғи ч - мустаҳкамлаш тизмаларини тушириш олдидан қудуқ деворларига ёпишган лойли п ў стло қ ларни кириб олиш учун қўлланилади. Қ иргичлар ҳ ам мустаҳкамлаш тизмасидаги чироқлар ўрнатилган жойга ўрнатилади. Чироқлар ва киргичлар биргаликда қўлланилса самарали бўлади.

расм. Қирғич. Мустаҳкамлаш тизмалари га ўрнатиладиган па к ерлар. Бир қатор ҳолатларда мустаҳкамлаш тизмасини ости қисми конструкцияси юқоридаги қ урилма ва мосламалар билан жиҳозланганда нефтгазли қатламларни сувли қатламлардан етарли даражада ажрата олмайди. Агарда улар қатламларга (6…8 м) ажратилган бўлса, бошқа қолган қатламчалар яъни лойли мустаҳкам бўлмаган қатламлар узилиб нураб кетиши мумкин. Бундан ташқари қудуқ устунидаги фильтрация п ў сто қ ларини мавжудлиги тизмаларни тоғ жинслари билан мустаҳкам бирикишига тўсқинлик қилади ва натижада кичик зарбали юкланмаларда ва қувурларни тешишда бир бутунлик бузилади. Юқорида кузатилган оралиқларда қудуқларни ишончли мустаҳкамланишини таъминлаш учун изоляция қилишнинг усуллари танланади. Бундай оралиқдаги қудуқ устунини ишончли мустаҳкамлашда мустаҳкамлаш тизмалари юқоридаги қурилмалар ва мосламалар билан ҳамда қўшимча ҳолда пакерлар ва махсус асбоблар билан жиҳозланади. Қатламларни радикал воситалардан фойдаланиб , ажратишда тизма оркаси яъни пакерларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. ВНИИБТ-да бир неча турдаги тизма ор қ аси пакерлари ишлаб чиқарилган: ППГ, ПК, ГГП. ППГ – туридаги пакерни к ў риб чи қ амиз ( 12. 8-расм). Мустаҳкамлаш тизмасига бундай пакерлардан қанча керакли бўлса, шунча ўрнатиш мумкин. Пакерлар ишлаб кетгандан сўнг тизмани ўтиш каналини ёпмайди ва уни қисқартирмайди. ППГ- туридаги пакер иккита тугундан иборат: енгли зичлама ( қ истирма) ва клапан тугунидан. Енгли зичлама 1-чи корпусдан, 3-чи стакан кўринишидаги кисувчи ва 2-чи енгли турдаги резина тукимали зичланма элементлардан тузилган. Канал танасида Б-каналлар мавжуд бўлиб,

у корпус ва зичламани элемент орқали халқа ишчи бўшлиқ А-га суюқлик узатилади. Клапан тугун таркибига 1-чи корпус ва 4-чи калта қувур, қайси ўрнатилган 5-чи диффиренциал втулка ва қўшимча элементлар киради: алмаштириладиган қ ир қ илган винт, пружинали фиксатор бир томонлама таъсирли резинали чиқариб турадиган 6-чи манж е т, 8-чи қ ир қ илган бўш шифтли ҳимоявий втулка 7-чилар киради. Пакер 9-чи узатма ёрдамида мустаҳкамлаш тизмасига бириктирилган. Пакер қуйидаги тартибда ишлатилади: Пакер орқали ў тадиган цементлаш тиқини 8-чи штифтни қ ир қ ади, мустаҳкамлаш тизмаси бўшлигидан 5-чи диффиренциал втулка босимни узатиш учун канал очилади. Шундай қилиб клапанли тугун ишлатиш учун тайёрланади. Томпанаж аралашмаси ҳайдаш тугалланиб , мустаҳкамлаш тизмасида керакли босим пайдо бўлгандан сўнг, алюминий қоришмадан тайёрланган винт қ ирқилади. Бу винт 5-чи диффиренциал втулкани ва клапан тугуни ни бириктириб турган бўлади ва узилиши билан 5-чи втулка юқорига силжийди.

расм. ВНИИБТ-нинг ППГ конструкция л и пакер. 1-корпус; 2-резина т ўқ имали қ истирма; 3- қ исувчи стакан; 4-калта қувур; 5-диффиренциал втулка; 6- қў йирувчи манжет; 5-чи диффиренциал втулкани силжиши натижасида енгли қистирмадаги халқа бўшлиғи А, канал-Б ва радиал тешик В-лар мустаҳкамлаш тизма бўшлиғи билан уланади. Мустаҳкамлаш тизмасидан келадиган суюқлик клапан тугундаги 6- чи манжетни эгади ва суюқлик қистирма бўшлиғига киради ва қувур орқа фазасида пакерлаш содир бўлади. Ундан кейин эса цемент каллагида ортиқча босим пасаяди. Бунда клапан тугунидаги 6-чи манжетга енг қистирма томонидан ортиқча босим таъсир кила бошлайди. Натижада 5-чи диффиренциал втулка ўзининг олдинги ҳолатига қайта бошлайди. Пружинали фиксатор билан 5-чи диффиренциал втулка охирги ҳолатига қаттиқ маҳкамланади.

O'xshashlar

Оғма қудуқларни бурғилаш

Бурғилаш қудуқлари ва уларнинг элементлари. Бурғилаш қудуқлари классификацияси

Нефт ва газ қатламларни ва конларни лойиҳалашда математик моделлардан фойдаланиш

Бурғилаш ювиш суюқликлари

Нефт ва газ конларини ишлашни турли режимларида қудуқларни жойлаштириш тизими