Marmar, suglinok, sules tog’ jinslari - Geologiya - Referatlar

Marmar, suglinok, sules tog’ jinslari

Yuklangan vaqt:

15.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92.34375 KB

Ko'chirib olish

Marmar, suglinok, sules tog’ jinslari Reja: I.1. N omi I.2. Genetik turi I.3. Mineral tarkibi I.4. Struktura – tekstura tuzilishlari I.5. Yer bag’rida yotish shakllari I.6. Xalq xo’jaligida ishlatilishi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlari

Kirish Togʻ jinslari - Yer poʻstini tashkil qiluvchi, mustaqil geologik jism hosil qiluvchi doimiy tarkibga ega boʻlgan tabiiy mineral agregatlar. "Togʻ jinslari" termini hozirgi maʼnoda 1798-yildan beri ishlatilib kelinadi. Odatda Togʻ jinslari deb faqat qattiq jismlarni tushuniladi, keng maʼnoda esa ularga suv, neft va tabiiy gazlar ham kiradi. Togʻ jinslarining kimyoviy va mineral tarkibi bilan bir qatorda, struktura va teksturasi ham muhim diagnostik belgi hisoblanadi. Togʻ jinslaridagi minerallar foizi, ularning mineral tarkibini aniqlaydi. Kelib chiqishiga qarab ular 3 guruhga boʻlinadi: magmatik (otqindi), choʻkindi va metamorfik jinslar (qarang Magmatik togʻ jinslari , Metamorfik togʻ jinslari , Choʻkindi togʻ jinslari ). Yer poʻstining 90% ga yaqin qismi magmatik va metamorfik, qolgan 10% choʻkindi togʻ jinslaridan iborat, ammo Yer yuzasining 75% maydonini choʻkindi togʻ jinslari egallaydi. Togʻ jinslarining kelib chiqishida mineral tarkibidagi farqi ularning kimyoviy tarkibi va kimyoviy xususiyatlarida oʻz aksini topgan. Asosan, silikatli minerallardan iborat magmatik Togʻ jinslarining kimyoviy tarkibida kremniy kislota koʻp boʻladi. Tarkibidagi SiO2 miqdoriga qarab magmatik Togʻ jinslari nordon (65% dan ortiq), oʻta (55—65%) va asosli (50% dan oz) jinslarga boʻlinadi. Bundan tashqari, tarkibida SiO2 juda koʻp boʻlgan (75% dan ortiq) oʻta nordon va juda kam (40% dan kam), lekin, magniy oksidiga boy — oʻta asosli jinslar buladi. Ishqorli metallarga boy jinslar ishqorli jinslar deyiladi. Choʻkindi Togʻ jinslarining kimyoviy tarkibi magmatik jinslarnikidan differensiyalanganligi, jins hosil qiluvchi komponentlar tarkibining turlicha boʻlishi, suv, karbonat kislota, organik uglerodning koʻp miqdorda boʻlishi bilan farqlanadi. Metamorfik Togʻ jinslari tarkibiga koʻra, choʻkindi (tub jins) jinslarga yeki magmatik jinslarga yaqin turadi, qayta kristallanish va metasomat jarayonida koʻpgina rudali elementlar jamlanib rudali konlar hosil qiladi. Togʻ jinslari zichlik, elastiklik, pishiqlik, issiklik, elektr va magnit xususiyatlariga ega. Togʻ jinslarining xususiyatlari ularning mineral tarkibi, tuzilishi va tashqi sharoitiga bogʻliq. Gʻovaklik va darzlik Togʻ jinslari xossalarini aniklaydigan muhim parametrlardir.

Gʻovakchalar qisman suyuqlik bilan toʻlgan boʻlishi mumkin, shuning uchun Togʻ jinslarining xossalari kattik., gazsimon va suyuq fazalarning xususiyatlari va ularning nisbiy miqdoriga ham bogʻliq. Gʻovaklik va darzlik Togʻ jinslarini neft va suv kollektori sifatida baqolashda, hamda ularning buloqqa, burgʻi qudugʻi va boshqalarga oqib kelish tezligini aniklashda muhimdir. Togʻ jinslarining namlik va gaz sigʻimi, suv va gaz oʻtkazuvchanligi ham ularning gʻovakliligi bilan aniqlanadi. Magmatik Togʻ jinslarida gazli boʻshliklar miqdori 60— 80% ga yetadi (mas., pemza va pemza tuflari). Choʻkindi Togʻ jinslarida choʻkindi hosil boʻlish jarayonida gʻovakchalar vujudga kelib, sementlanish vaqtida berkilishi yoki saklanib qolishi mumkin. Metamorfik Togʻ jinslarida gʻovakchalar kam buladi, faqat yoriklar (darzliklar) boʻlib, ular jinslar soviyotganda paydo boʻladi. Togʻ jinslarining zichligi ularning gʻovakligi va mineral tarkibi bilan bogʻliq. Rudali minerallar yuqori zichlikka ega (mas., piritda — 5000 kg/m3 gacha, galenitda 7570 kg/m3gacha); choʻkindi togʻ jinslari minerallarining zichligi kam (mas., tosh tuzining zichligi 2,2 g/ sm3). Marmar ( lotincha : marmor , qadimgi yunoncha : μάρμαρος [marmaros] — yaltiroq tosh soʻzidan) — kristalli togʻ jinsi . Ohaktosh yoki dolomitning toʻla qayta kristallanishidan hosil boʻlgan. Mineral donachalarining oʻlchamiga qarab (0,05 — 2,25 mm) mayda, oʻrtacha va yirik donachali Marmarlar farq qilinadi. Mayda donachali Marmar sifatli hisoblanadi, chunki unda gʻovak va darzlik kam. Marmarningtarkibi, asosan, kalsit (SaSO3)dan iborat, ozroq MgO, GʻeO, Gʻe2O3. MpO, A1O2 va A12°z bOʻladi.

Tarkibida MgO koʻp boʻlgan turi dolomitli Marmar deb ataladi. Marmarga boshqa minerallar ( kvars , xalsedon , limonit , xlorit , gematit , pirit va boshqalar), shuningdek, organik birikmalarning kup qoʻshilganligi uning xossalarini (mustahkamligi, rangi, zichligi va h.k.) keng diapazonda oʻzgarishiga sabab boʻladi. Marmarga kvars qoʻshilgan boʻlsa uning mustahkamligi ortadi, binobarin ishlov berish ham qiyinlashadi. Qoʻshimchalar Marmarning sifatini yo oshiradi yoki kamaytiradi. Strukturasi bir xil boʻlgan Marmarlar sovuqqa chidamli boʻladi. Qurilish amaliyotida Marmar deb sayqal berish mumkin boʻlgan oʻrtacha qattiqlikdagi metamorfik jinsga aytiladi; bular — marmar, marmarlashgan ohaktosh, zich dolomit, ofikalsit, karbonatli brekchiya va kar-bonatli konglomeratlar. Marmarning rangi (qizil, pushti, sargʻish, qoʻngʻir, yashil, jigarrang, qora, kulrang, oq) turli xil kimyoviy va mexanik aralashmalarga bogʻliq. Marmarning fizik xossalari: zichligi 1900–2800 kg/m3, siqishga mustahkamlik chegarasi 10,0— 25,0 MPa, sinishga chidamlilik chegarasi 10—30 MPa, suv shimuvchanligi 0,15—0,50%, gʻovakligi 1%gacha. Qattiqligi 3—4. Marmarning bir tekis oq yoki qora ranglisi juda qadimdan xaykaltaroshliqda ishlatilib kelinadi. Oʻzbekistonning qad. Samarqand , Buxoro , Xiva, Qoʻqon va boshqa shaharlaridagi meʼmoriy obidalarida Marmarning katta harsang toshlaridan tortib, to mayda Marmar oniksi plastinkalarigacha ishlatilgan. Toshkent shahridagi koʻpgina teatr, maʼ-muriy binolar va metropoliten st-yalarida Oʻzbekiston Marmar

ishlatilgan. Marmar karyerlarda, kam hollarda yer ostidan qazib olinadi. Yaxlit katta boʻlaklar tosh qirquvchi mashinalar, maxsus arralar yordamida qirqib olinadi. Marmar konlari Oʻzbekiston (Gʻozgʻon, Koʻkpatos, Omonqoʻton, Ogʻaliq va boshqalar), Qozogʻiston , Rossiya Federatsiyasi (Kareliya, Ural, Sibir), Armaniston, Italiya, Gretsiya, Kuba, Fransiya, Norvegiya, AQSH va boshqa mamlakatlarda mavjud. Oʻzbekistonda sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan Marmar konlari: Gʻozgʻon (yiliga 12 ming m3), Nurota (0,8 ming m3), Zarband (7 ming m3), Tomchiota (1,4 ming m3), Koʻchat (2 ming m3), Makrid (0,4 ming m3), Qaxralisoy (Qoraqalpogʻistonda) (1 ming m3) va boshqa Marmarning sanoat zaxiralari 50 mln. m3dan ziyod (2000). Marmar qazib oluvchi va ishlov beruvchi yirik korxonalar: "Oʻzsanoatqurilishmateriallari" AJ, "Qizilqumnodirmetalloltin" va "Oʻzavtoyoʻl" davlat aksiyadorlik kompaniyalari. Kimyoviy xususiyatlar Siz marmarning xususiyatlari haqida hikoyani quyidagi fakt bilan boshlashingiz mumkin: bu tosh faqat CaCO 3 kalsitidan iborat. U kalkerli sifatida ham tanilgan. Bu karbonatlar (karbonat kislotasining tuzlari va efirlari) guruhidan mineraldir. Qizig'i shundaki, kaltsit eng keng tarqalgan biologik mineraldir. U ko'plab umurtqasiz hayvonlarning ichki skeletlari va qobiqlarini tashkil qiladi. Shuni ta'kidlash kerakki, CaMg (CO 3) 2 formulali moddaning qayta kristallanishi paytida dolomit marmarlari hosil bo'ladi. Agar qattiqlik haqida gapiradigan bo'lsak, unda marmar Mohs shkalasi bo'yicha 2,5-3 ballni tashkil qiladi. Zichligi 2,3-2,6 g / sm³. Bu juda bardoshli material emas - uni mis bilan chizish mumkin. Texnik xususiyatlari Marmarning jismoniy xususiyatlari haqida bir necha so'z aytish kerak. Ularni quyidagicha sanab o'tish mumkin: Suvni yutish 0,15 dan 0,5 foizgacha o'zgaradi. Siqilish kuchi 500-2500 kgf / sm 2 ni tashkil qiladi. Porozlik 0,6% dan 3,5% gacha bo'lishi mumkin. Aşınma 0,4 dan 3,2 g / sm 2 gacha o'zgarib turadi. Materialda aniq tuzilish yo'q. Asosiy ikkitasi. Yupqa taneli struktura materialga mukammal silliqlash xususiyatlarini beradi. Va marmarni qo'llashda bu hisobga olinadi. Va qo'pol taneli struktura donlarning bo'linishida

namoyon bo'ladi. Marmar tarkibida karbonatli konglomeratlar va brekchilar, yuqori zichlikdagi dolomitlar mavjud. Shuningdek, uning tarkibida organik moddalar mavjud. Tabiiy marmarning texnik xususiyatlari: Zichlik - 2600-2900 kg / m3 Suvni yutish - 0,15 - 0,5% Siqilish kuchi - 500-2500 kgf / sm.kv Porozlik - 0,6-3,5% Aşınma - 0,40 dan 3,20 g / sm.kv gacha Quyma marmar quyidagi ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi: Zichligi 18000-2200 kg/m3 Suvni yutish - 0,15 - 0,7% Aşınma - 0,45 Rang farqi Rang tarkibidagi aralashmalarga bog'liq. Ko'pgina toshlar rang-barangdir. Yuqori narx tufayli sun'iy tosh asta-sekin tabiiy marmar o'rnini bosa boshlaydi. Bu yuqori dekorativ effekt va juda ko'p turli xil ko'rinishga ega. Shu jumladan: Tuzilishi Marmarning bir nechta navlari mavjud. Yupqa taneli marmar o'zining nozik kristalli tuzilishi tufayli jingalak donalari bilan mukammal silliqlash xususiyatlariga ega. Dag'al donli marmar mavjud bo'lib, unda donalarning parchalanishi aniq ko'rinadi. Sun'iy marmar bir hil tarkibga ega, u ingichka, bardoshli va ishlov berish oson. Tekstura Marmar juda ko'p rang va nozik soyalarga ega bo'lgan yagona tabiiy toshdir. Uning tuzilishi o'ziga xosdir va ko'pincha bir xil plita ichida ham farqlanadi. U qatlamli va massivdir. Marmarning sayqallangan qirqimlarida ranglarning turli kombinatsiyasiga ega noyob naqshni ko'rishingiz mumkin.Uning rangi cho'kindi jinsda mavjud bo'lgan metallarning aralashmalariga bog'liq. An'anaviy ravishda marmar ikki guruhga bo'linadi: oq; rang.

Rangli marmar juda ko'p tomirlarga ega. Sun'iy marmar to'qimalarda tabiiy marmarga o'xshaydi. Tabiiy toshning fotosurati - qizil marmar Zichlik Marmarning zichligi rangga bog'liq, chunki uning tarkibidagi aralashmalar va organik birikmalar nafaqat rang va dekorativ fazilatlarni, balki uning zichligini ham o'zgartiradi. Sun'iy marmar har doim yuqori zichlikka ega. Kimyoviy formula Marmar asosan kaltsit - CaCO3 yoki dolomit - CaMg(CO3)2 minerallaridan iborat. Ushbu mineral uchun maxsus formula yo'q. O'ziga xos tortishish Marmarning o'ziga xos og'irligi 2,6 dan 2,8 gacha. Sun'iy marmarning o'ziga xos og'irligi tabiiy marmardan deyarli ikki baravar past. Bu yorug'lik plomba moddalariga bog'liq. Atrof-muhitga do'stlik Tabiatning o'zi tomonidan yaratilganligi sababli, u juda ekologik toza, sun'iy tosh ekologik jihatdan qulayligi bo'yicha undan kam emas, chunki u tabiiy materiallardan tayyorlangan. porozlik Ushbu tabiiy material yuqori poroziteye ega, u so'zni nafas oladi. Shuning uchun, u bilan bezatilgan xonalarda har doim qulay mikroiqlim mavjud. Plastisitivligi va yopishqoqligi tufayli marmar zarba bilan darhol bo'linmaydi, shuning uchun undan turli xil mahsulotlar o'yilgan bo'lishi mumkin. Oddiy toshdan farqli o'laroq, sun'iy toshda hech qanday g'ovaklik yo'q. Kuch Marmar asosan kaltsitdan iborat bo'lib, u uchinchi darajali qattiqlik shkalasiga ega, shuning uchun uni o'tkir pichoq bilan osongina chizish mumkin. Eng bardoshli marmarning nozik taneli navlari, shuning uchun ularga kuch shkalasi bo'yicha ikkinchi toifa beriladi. Sun'iy marmar mexanik shikastlanganda osongina tiklanadi va og'ir yuklarga mo'ljallangan. Tabiiy va sun'iy marmarning zarba qarshiligini taqqoslash Suvni singdirish Marmar - ohaktoshning bir turi, shuning uchun u yumshoq, suvni singdiruvchi, ba'zan esa qattiq, suvning o'tishiga to'sqinlik qiladi. Marmar qoplamali uylarda hech qachon mog'or paydo bo'lmaydi. Sun'iy toshning suvga singishi tabiiy chegaralar ichida. Ushbu indikatorni kamaytirish uchun astarli sirtlarni suvga qarshi vositalar bilan qoplash mumkin. Sovuqqa chidamliligi va issiqlikka chidamliligi

Ushbu mineral sovuqqa chidamli bo'lib, u deyarli namlikni yutmaydi va deyarli o'ttizta muzlash-eritish davriga bardosh beradi. Shu bilan birga, unda mikro yoriqlar paydo bo'lmaydi. Shuning uchun, marmar fasad qoplamasi uchun ideal. Marmar ham yuqori harorat ta'siridan qo'rqmaydi, shuning uchun ular ko'pincha kamin bilan kesiladi. Ushbu xususiyatlardagi sun'iy tosh hech qanday tarzda kam emas, ba'zan esa tabiiydan ham ustundir. Suglinok Vladimir Ivanovich Dal loyni "loyning sezilarli aralashmasi bo'lgan tuproq " deb ta'riflaydi [2] . Tuproqning ta'rifiga bag'ishlangan bir dehqon maqoli bor: " Ho'l havoda tuproq haydab bo'lmaydi, u tiqilib qoladi, lekin quruq havoda uni ko'tarolmaysiz, u bir-biriga yopishadi " "Loam" so'zi "loyga yaqin, gil yonida" degan ma'noni anglatadi va etimologik jihatdan ikki qismga bo'linadi: "su-" prefiksi , zamonaviy ruscha "s-" va " co-" prefikslari bilan bog'liq. ildiz sifatida "glin-(ok)" . Zamonaviy rus tilida bu so'z soglina kabi eshitilishi mumkin (masalan, hamroh, quroldosh, xodim ). Taqqoslash uchun misol tariqasida qumli tuproq (qumga yaqin, lekin qum emas), shom (zulmatga yaqin holat (zulmat), deyarli zulmat), shov -shuv (ezilishga, torlikka yaqin holat ) kabi so'zlarni keltirishimiz mumkin. poklik) , lekin hali qattiq emas), konvulsiyalar (qaltirashga yaqin holat, lekin hali o'zini titratmagan). Tuproqshunoslik , muhandislik geologiyasi , tuproqshunoslik va toʻrtlamchi davr geologiyasida “quyloq” atamasi keng qoʻllaniladi [4] . Geologik izohli lug'at ta'kidlashicha, turli tadqiqotchilar "loam" atamasining ta'rifiga sezilarli darajada farq qiladi. Lug'atlarda turli ta'riflar va tasniflar ham uchraydi.

Geologik tushuntirish lug'ati Qumloqlar - 0,01 mm dan kam bo'lgan zarrachalardan tashkil topgan, taxminan 30-50% va 0,01 mm dan katta bo'lgan siqilish materiallari mos ravishda 70-60% ni tashkil etadigan bo'shashgan yosh kontinental konlardir. Qumloqlar odatda diametri 0,005 mm dan kam bo'lgan taxminan 10-30% loy zarralarini o'z ichiga oladi, bu ularning asosiy fizik-texnik ko'rsatkichlarini belgilaydi. Qumloqlarning xarakterli xususiyati odatda plastisitivlik sonining 7 dan 17 gacha bo'lgan o'zgarishi sifatida qabul qilinadi. Togʻ ensiklopediyasi Tog'li entsiklopediya loy zarralarini 10-30% (og'irligi bo'yicha) (o'lchami 0,005 mm dan kam) o'z ichiga olgan bo'shashgan qumli-gil cho'kindi jinslar deb ta'riflaydi va qumloqning quyidagi turlarini ajratadi:  qo'pol qum,  nozik qum,  changli tuproqlar.

Turlar tegishli o'lchamdagi qum donalari va loy zarralari tarkibiga qarab bo'linadi. Ko'proq qumli qumloqlarda sezilarli miqdorda kvarts, ko'proq gilli tuproqlarda esa gil minerallari ( kaolinit , illit , montmorillonit va boshqalar) mavjud. Ba'zan tuproqlar organik moddalar va suvda eruvchan tuzlar bilan boyitiladi (quruq hududlarda). Qumloqlarning kelib chiqishi odatda kontinentaldir. G'isht ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida ishlatiladi. Temir yo'l texnik lug'ati 1941 yilda nashr etilgan Texnik temir yo'l lug'atida loy 10-15% dan ortiq loy zarralarini o'z ichiga olgan nozik taneli tuproq deb ta'riflanadi. Shuningdek, ushbu lug'atda loyning sezilarli darajada yopishqoqligi, past plastikligi, suvni zaif o'tkazuvchanligi va oson yuvilishi, shuningdek, temir yo'l biznesida bunday tuproqlar taglik uchun material sifatida ishlatilishi aytilgan. Lug'at shuningdek , ko'p miqdordagi vertikal teshiklarga ega bo'lgan va ho'llanganda sezilarli va notekis yog'ingarchilikni keltirib chiqaradigan oddiy qumloqlardan loessga o'xshash qumloqlarni ajratishni maslahat beradi. Qurilishlarni lyossga o'xshash tuproqlarda qurishda, shuning uchun ularni sun'iy ravishda siqish va suvga kirishni blokirovka qilish choralari qo'llaniladi . Fizik geografiya bo'yicha lug'at-ma'lumotnoma 1983 yilda Moskvada nashr etilgan fizik geografiya bo'yicha lug'at- ma'lumotnomada, zarrachalar hajmining tarqalishi va plastiklik soniga qarab, qumloqlar engil qumli, engil loyli, og'ir qumli, og'ir loyga bo'linadi . Shuningdek, ushbu lug'at-ma'lumotnoma loamni uchta turga ajratadi: toshbo'ron, lyoss va qopqoq.  Boulder loam - qalinligida toshlarni o'z ichiga oladi - diametri 10 santimetrdan 10 metrgacha bo'lgan yumaloq tosh bo'laklari. Tuproqda mayda bo'laklar ko'proq uchraydi.

 Loessga o'xshash tuproq - lyossga o'xshash (qatlamsiz mayda donador va bo'sh) turli xil kelib chiqishi bo'sh jinslar .  Qadimgi kontinental muzlik zonasi va periglasial zonadagi relyefni to'liq qumloq qoplaydi . Xususiyatlari va qo'llanilishi Savolga - loam nima, siz shunday javob berishingiz mumkin. Bu loy, qum va boshqa changli tarkibiy qismlardan iborat tuproq turi. Ushbu tabiiy materialning rangi, xususiyatlari va qurilish va boshqa sohalarda foydalanish xususiyatlari bilan ajralib turadigan ko'plab navlari mavjud. Qumloqlarning xususiyatlari Qumloqning tarkibi loy massasining taxminan 10- 30% ni o'z ichiga oladi, qolgan qismi qum , ohak qo'shimchalari yoki mayda shag'aldir . Gil zarralari suv o'tkazmaydigan, ammo teshiklar namlikni mukammal darajada emiradi va saqlaydi. Ushbu materialning gözenekliliği katta deb hisoblanadi va qumli qumloqdan oshib ketadi . Qumloqning asosiy xossalari tarkibidagi qumning oz miqdori tufayli aniqlanadi, ularga quyidagilar kiradi: quruq holatda plastiklikning past ko'rsatkichi; ho'l bo'lganda, u to'pga aylanadi, u bosilganda, tekis shaklga ega bo'ladi va chekka bo'ylab yorilib ketadi; plastik materialning yuk ko'tarish quvvati 2,5 kg / kv.sm. Ushbu qurilish materiali ochiq konlarda qazib olinadi, so'ngra sanoat tarmoqlarida foydalanish uchun elakdan o'tkaziladi va qayta ishlanadi. " Inert Group " kompaniyasi sertifikatlangan karerda qazib olinadigan ekologik toza, tabiiy qurilish materialini taklif etadi. Xom ashyoning narxi ancha mos keladi, barcha qurilish xususiyatlari etarli darajada. Xaridorlarga sifat sertifikati va boshqa hujjatlar taqdim etiladi. Qurilishda loydan foydalanish Qumloqning xususiyatlari uni qurilish sanoati va sanoatda keng qo'llash imkonini beradi. Materialni qo'llashning asosiy yo'nalishlari: yo'l qurilishi; tom yopish uchun g'isht va plitkalar ishlab chiqarish; keramik plitkalar ishlab chiqarish;

xandaklar va chuqurlarni to'ldirish; adobe ob'ektlarini qurish; metall quyish uchun qoliplar ishlab chiqarish; suv havzalari yaqinidagi hududni ko'paytirish; ohak va sementlarni tayyorlash. Bundan tashqari, material qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida ham qo'llaniladi, u sun'iy tuproqlarni yaratish va o'simliklarni etishtirish uchun ishlatiladi. Qurilish maydonchalarida u sirtlarni tekislash, sayt darajasini ko'tarish va to'ldirish uchun ishlatiladi. Ushbu tuproqdan foydalanish qurilish boshlanishidan oldin tayyorgarlik ishlarining narxini kamaytirish imkonini beradi.

Xulosa Xulosa qilib aytganda togʻ jinslarining issiklik sigʻimi, xajmning issiklikdan kengayish koeffitsenti va boshqa birinchi galda ularning mineral tarkibi bilan aniklanadi. Togʻ jinslarining mustahkamlik, taranglik xususiyatlari issiklik va elektr utkazuvchanligi, asosan, jinslarning tuzilishi va ayniqsa donachalarning uzaro boglanish kuchiga bogʻliq. Fizik xossalari katlam tekisliklari yoʻnalishida bir xil boʻlsa, koʻndalang yoʻnalish boʻylab boshqacha boʻladi. Togʻ jinslarining choʻzilishga chidash darajasi, issiklik oʻtkazuvchanlik, elektr oʻtkazuvchanlik, dielektrik va magnit oʻtkazuvchanlik xususiyatlari qatlam yoʻnalishi boʻylab, siqilishga chidash darajasi esa koʻndalang yoʻnalish boʻylab koʻproq boʻladi. Mayda donador Togʻ jinslarida mustahkamlik yuqori boʻlsa, yirik donador Togʻ jinslarida past boʻladi. Siqilishga chidash darajasi ayniqsa, tolasimon tuzilgan mayda donador jinslarda yuksak (mas., nefritda 500 Mn/m2). Koʻpgina choʻkindi jinslarda (tosh tuzi, gips va boshqalar)da sikilishga chidash darajasi past. Togʻ jinslari, odatda, issiklikni yomon oʻtkazadi, gʻovaklik ortishi bilan ularning issiklik utkazuvchanligi yanada susayadi. Tarkibida yarim oʻtkazgichlar (grafit, temir va polimetall rudalari va boshqalar) boʻlgan jinslarda issiklik oʻtkazuvchanlik xususiyati koʻp boʻladi. Togʻ jinslarining kupi dielektrik va yarim oʻtkazgichlarga kiradi. Ularning magnitlanish xossalari, birinchi galda, ular tarkibidagi ferromagnit minerallar (magnetit, titanmagnetit, pirrotin)ga bogʻliq. Togʻ jinslarining xossalari mexanik (bosim), issiklik (tra), elektr, magnit, radiatsion (kuchlanish) va moddiy (suyuklik, gaz va boshqalarga toʻyinganligi) maydonlarning taʼsiriga bogʻliq. Bosim taʼsirida jinslar zichlashadi, gʻovaklar eziladi, donachalarning kontakt maydoni kengayadi, shu tariqa Togʻ jinslarining xossalari oʻzgaradi. Odatda, bosim ortishi bilan elektr va issiklik oʻtkazuvchanlik, mustahkamlik va boshqa oshib boradi. Issiklik ayrim minerallarning erib zichlashishi, parchalanishi, buglanishiga olib keladi, natijada Togʻ jinslari xossalari oʻzgaradi. Elektromagnit maydonlarning kuchlanishi va chastotasi Togʻ jinslarining elektromagnit va radiotulqin xususiyatlariga katta taʼsir kursatadi. Togʻ

jinslarifoydali qazilma sifatida uziga xos mustahkamlik, abrazivlik, qattiqlik, parmalanish darajasi, portlashga chidamliligi va boshqa texnologik xususiyatlarga ega. Ularning moddiy tarkibi, fizik va kimyoviy xususiyatlari geofizika, geol. (jumladan, muxandislik geol.si) va konchilik sanoatida informatsiyalarning asosiy manbai hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Oripova M “Geomehanika. Ma’ruzalar matni” Toshkent 2021-yil. 2. Oripova M “Geomehanika fanidan laborotoriya ishlarini bajarish uchun qo’llanma” Toshkent 2020-yil. 3. Internet saytlari: ziyonet.uz, wikpedia.org, muloqot.uz, listverse.com.

O'xshashlar

Tog' jinslari

Cho`kindi tog` jinslari

Lyoss, alevrolit, kvarsit tog’ jinslari

Magmatik tog’ jinslari va ularning tasnifi

Cho`kindi tog` jinslari endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm