Cho`kindi tog` jinslari - Geologiya - Referatlar

Cho`kindi tog` jinslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Cho`kindi tog` jinslari Reja 1. Cho`kindi tog` jinslarining hosil bo`lish jarayoni. 2. Cho`kindi tog` jinslarining turlari. 3. Cho`kindi tog` jinslariga mansub bo`lgan menerallar va konlar. 4. Cho`kindi tog` jinslarining insoniyat rivojlanishidagi o`rni.

www.arxiv.uz Tayanch iboralar: cho`kindi, yotqiziq, nurash, relef, kontenintal, jins, mineral, hovza, orgonagen, dengiz, ko`l, muz, qatlam, mexanik, kimyoviy, organic, gil, qum, slyuda, kvarts, changsimon, lyoss, serg`ovak, gips, xemogen, tuf, chaqiq, tsement, temir, fosfat, ferrolit, qumtosh, kremniy, deatomit, aromatic. Cho`kindi tog` jinslari yer yuzasining deyarli xamma yerida tarqalgan. Cho`kindi jinslarning paydo bo`lishi va o`zgarishi turli termodinamik, fizik va kimyoviy sharoitlar bilan bog`liq bo`lib, ma`lum qonuniyatga bo`ysinadi. Cho`kindi tog` jinslari o`simlik va organizm qoldiqlaridan shuningdek o`zidan oldin paydo bo`lgan magmati va metamorfik jinslarning yemirilishidan hosil bo`ladi. Hosil bo`lish sharoitiga qarab cho`kindi jinslar dengiz, ko`l, daryo, shamol, muz va morena yotqiziqlariga bo`linadi. Qurik iqlimli sharoitda hosil bo`lgan jinslar kontinental yotkiziklar deb ataladi. Ularning hosil bo`lishida shamol, oqar suvlar va muz suvlarining roli juda kattadir. Atmosfera yog`inlari ta`sirida nuragan jinslar shamol va oqar suvlar bilan birga oqib borib, relyefning pastkam joylarida to`planadi va cho`kindilar hosil qiladi. Kontinental cho`kindi jinslar hosil bo`lishi sharoitiga qarab elyuvial, delyuvial, prolyuvial, alyuvial va eol yotqiziqlariga bo`linadi. Suv xavzalarida suvda erigan mineral moddalarning cho`kishidan kimyoviy, xayvonot va o`simlik qoldiqlarining to`planishidan esa organogen cho`kindi jinslar hosil bo`ladi. Cho`kindi tog` jinslar yer po`stining eng ustki qatlamlarini tashkil qilib, butun yerdagi tog` jinslarning atiga 5% ni tashkil etadi. Shunga qaramay bu jinslar yer yuzasining 75% maydonini ishg`ol qilib yotadi. Cho`kindi tog` jinslarining asosiy belgilaridan biri ularning qatlam-qatlam bo`lib asosan, gorizontal xolatda yotishidir. Ayrim qatlamlar bir-biridan rangi, tarkibi va xossalari bilan farq qiladi. Cho`kindi jinslar segovak bo`ladi va ularning tarkibida toshqotgan organik qoldiqlarni uchratish mumkin. Cho`kindi tog` jinslari paydo bo`lish sharoitlariga qarab bir-biridan tubdan farq qilib, uchta asosiy guruxga bo`linadi: 1. Mexanik. 2. Kimyoviy. 3. Organik

www.arxiv.uz Mexanik cho`kindi tog` jinslari. Mexanik cho`kindi tog` jinslari magmatik va metamorfik jinslarning nurashi natijasida o`z joyida to`planishi yoki suv, muzlik, shamol ta`sirida boshqa joylarga ko`chirilib yotqizilishidan hosil bo`ladi. Mexanik cho`kindilar tarkibidagi qattiq zarachalarning katta-kichikligi xamda shakliga ko`ra yirik (dag`al), qum, chang va gil zarralarga bo`linadi. Ular oxak, kremniy oksidi (SiO2 ), gil singari moddalar bilan birikkan (tsementlangan) xolatda xam uchraydi. Dag`al bo`laklar esa qirrali va yassi shakllarga ega. Qumli jinslar yirik-maydaligi 2mm dan 0,05mm gacha bo`gan zarrachalardan tashkil topgan. Tarkibiga ko`ra qum asosan kvarts, slyuda, dala shpsti, xlorit, magnetit, pirit, kaltsit va boshqa minerallarning aralashmasidan iborat. Zarrachalarining yirik-maydaligiga ko`ra qum, yirik (2-0,5mm); urta (0,5-0,25mm); mayda (0,25-0,1mm) va changsimon (0,1-0,05mm) xillarga bo`linadi. Changsimon va gilli jinslar . Changsimon va gilli zarralar qumloq tuproq, kumloq tuproq va gil tuproq jinslarining asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi. Gilli jinslar tabiatda keng tarqalgan bo`lib, cho`kindi jinslarning 50% dan ortig`ini tashkil etadi. Lyoss va lyossimon jinslar tuzilishi jixatidan o`ziga xos fizik va mexanik, kimyoviy mineral tarkibli xamda yer yuzasining ma`lum sharoitdagi ulkalarida hosil bo`lgan cho`kindi tog` jinsidir. “Lyoss” so`zi nemischa yumshoq uvalanadigan ma`noni bildiradi. Lyoss sergovak, sariq yoki bo`z-sariq rangda, qatlamlanmagan, qulda siqilganda tez uvalanadigan jins bo`lib, uning 70% 0,05 - 0,001mm li zarralardan tashkil topgan. Lyosslar quyidagi xususiyatlariga qarab ajratiladi: 1. Rangi sarg`ish, och malla sarg`ish. 2. Serg`ovak. G`ovaklarini oddiy ko`z bilan ko`rish mumkin, diametri 3mm gacha. G`ovaklik jins xajmining 45-50% ni tashkil etadi 3. Kaltsiy va magniy karbonat tuzlari jins massasining 5% dan ko`prog`ini tashkil etadi. 4. Lyoss qatlamida qum va shag`al linzalari bo`lmasligi kerak. 5. Jinsni tashkil qiluvchi zarrachalarning 50% dan ko`pi 0,05mm dan 0,001mm gacha bo`lishi, 0,001mm dan kichik zarrachalar 10% gacha bo`lishi va 0,25mm li zarrachalarning bo`lmasligi. 6. Jarliklarda vertikal tarzda ajralish xususiyatiga ega. 7. Uzoq vaqt suv ta`sir etganda o`z massasi ta`sirida cho`kishi. 8. uqori darajada suv o`tkazuvchanligi. 9. Quruq xolda qattiq, namlanganda

www.arxiv.uz tez ivib loy xoliga kelishi. 10. Tarkibida tez eriydigan tuzlarning ko`p miqdorda bo`lishi. Lyoss va lyossimon jinslar paydo bo`lish va olib borib yotqizilishi sharoitiga qarab eol, prolyuvial, elyuvial, delyuvial, allyuvial va flyuvio-glyatsial turlarga ajratiladi. Tsementlangan cho`kindi jinslar . Tabiatda chaqiq yumshoq jinslar faqat qatlamlanib, zichlashib tarqalmasdan, balki yer ostida siljiyotgan suvlar eritib olib kelgan oxak, magniy, temir, kremniy va gil moddalar ta`sirida tsementlanishi xam mumkin. Bu xolda moddalar yumshoq jinslar oralariga kirib cho`kishi, natijasida jins zarrachalarini bir-biriga biriktirib tsementlaydi. Natijada konglomerat (shagaltosh), brekchiya (qirrali tosh), qumtosh, alevrolit, argillit va boshqa jinslar hosil bo`ladi. Konglomyerat (shag`altosh) - silliqlangan shag`al, brekchiya - qirrali (sheben) jinslarining temir, fosfor, oxak, kremniy yoki gilli moddalar bilan tsementlanib birikishidan hosil bo`ladi. Xajmiy og`irligi 1500 - 2900 kgG`m3. Mustaxkamligi 5 dan 160 MPa gacha. Qumtoshlar qumlarning tsementlanishi natijasida paydo bo`ladi. Ayniqsa, kremniy oksidi yordamida birikkan, tsyementlangan qumtoshlar mustaxkam va nurash jarayoniga chidamli bo`ladi. Xajmiy ogirligi 1800 - 2500 kgG`m3, mustaxkamligi 5...200 MPa. Alyevrolitlar qumoq tuproqning tsementlanishidan hosil bo`ladi. Alevrolitlar jichlashgan jins bo`lib, suvda ivimaydi va o`z xossalariga ko`ra qumtoshlarga yaqin turadi. Argillitlar - tsementlangan gil tuproq bo`lib, suvda ivimaydi. Tsementlanish va yangi jins hosil bo`lish jarayonida birlamchi gilli moddalarning bir qismi xlorit, muskovit va boshqa minerallarga aylanadi. Kimyoviy cho`kindi tog` jinslari. Kimyoviy tog` jinslari eritmalardagi kimyoviy moddalarning cho`kishidan hosil bo`ladi. Bunday jarayon dengiz va okean suvlarida, qurib borayotgan suv xavzalarida, sho`r suvli buloqlarda kuzatiladi. Kimyoviy tog` jinslariga oxaktosh, dolomit, angidrit, gips osh tuzi kiradi. Oshtuzi - qatlamlar xolida sho`r kullar va dengiz kultiklaridagi yotkiziklar orasida uchraydi. Osh tuzining rangi hosil bo`lish sharoitiga va tarkibidagi aralashmalarga

www.arxiv.uz qarab, oq, sariq, qizil, havo rang bo`ladi. Suvda oson eriydi. Asosan u galit (NaCl) mineralidan tashkil topgan. Gips va angidrit bug`lanish kuchli bo`lgan va suvi oqib chiqib ketmaydigan dengiz qo`ltiqlarida tuzlarning cho`kishidan hosil bo`ladi. Gips mayda donli zich yoki tolasimon oq, kulrang, sariq rangdagi jinsdir. Xajmiy og`irligi 2200 kgG`m3. mustaxkamligi 20MPa Oxaktoshlar juda keng tarqalgan cho`kindi tog` jinsi hisoblanadi. Ularning tarkibiga kaltsit qisman dolomit minerali xam kiradi. Asosan oxaktoshlar kaltsiy karbonatdan tarkib topsada kvarts, pirit, gil aralashmalari xam uchraydi. Shunga ko`ra - kulrang, oq, sariq yoki qo`ng`ir tusli xillari uchraydi. Tuzilishiga ko`ra loyqa aralashsa loyqali, qum aralashsa ko`li, dolomit aralashsa dolomitli, kremniy aralashsa kreniyli oxaktosh deb ataladi. Hosil bo`lishiga qarab organogen, xemogen, chaqiq va aralashma oxaktoshlar bo`ladi. Oroganogyen oxaktoshlar asosan dengiz mallyuskalarining chig`anoqlari, marjonlar, mayda dengiz xayvonlari xamda o`simlik qoldiqlaridan paydo bo`ladi. Bunday jinslar tuzilishi serg`ovak va g`alvirak bo`lib, keng tarqalgan. Xajmiy og`irligi 1200 dan 3100 kgG`m3 gacha o`zgaradi. Orgonagen oxaktoshlar turkumiga bur xam kiradi. Bur yumshoq gilli jins bo`lib, panjalar bin ishqalanganda eziladi. Rangi oq, kulrang, sarg`ish yoki bo`zrang bo`ladi. Xyemogyen oxaktoshlar dengiz suvlaridagi eritmalardan kaltsit mineralining cho`kishidan hosil bo`ladi. Bularga asosan oxaktoshli tuf va oolitli oxaktoshlar kiradi. Oxaktoshli tuflar kaltsiy karbonatga boy bo`lgan yer osti suvlarining yon bag`irliklardan yer yuzasiga oqib chiqadigan joylaridan to`planadigan serg`ovak jinslardir. Quruq xoldagi mustaxkamligi 80MPa. Oolitli oxaktoshlar kaltsit minerali mayda zarachalarining kaltsiyli tsement bilan mustaxkamlanishidan tarkib topadi. Bunday oxaktoshlar dengiz tublarida hosil bo`lib, qat-qat yotadi. Mustaxkamligi 16 -20 MPa. haqiq ohaktoshlar turli tarkibli ohaktosh bo`laklarining kaltsiyli tsement bilan mustahkamlanishidan hosil bo`lib, hosil bulishiga ko`ra ikkilamchi jins hisoblanadi.

www.arxiv.uz Aralash ohaktoshlar dengiz va ko`l to`blarida keng tarkalgan bo`lib, organogen, hemeogen va chakik ohaktoshlardan hosil bo`ladi. bularga mergel misol bo`la oladi. Mergel tarkibi doimiy bo`lmagan ohak va gildan iborat jinsdir. Tyemirli jinslar yoki fyerrolitlar. Tarkibida temir moddasi ko`p bo`lgan bu jinslar loyqa-ko`ykalardan hosil bo`ladi. bu guruhga turli temir rudalari, jumladan, temir tufi, botqoqlik rudalari, siderit konkretsiyalari kabi cho`kindi jinslar kiradi. Temir tufi limonit, fosfor marganets tuzi birikmasidan iborat, rangi sari-qo`ngir, teksturasi asosan govak bo`lib, dengiz hamda ko`llarga temir gidroksidlarining cho`kishidan hosil bo`ladi. Fosfatli jinslar yoki fosforitlar. Bunday jinslar dengizlarning sayoz joylarida biohimik jarayonlar natijasida paydo bo`ladi. Ayniqsa, qumtosh, gil, karbonatlar ichida R2O5 ning miqdori 20 - 45% ga yetsa, ular fosforitlar deb ataladi. Organik (cho`kindi) tog jinslari. Dengiz va okeanlar tubida hayvon, o`simlik hamda halok bo`lgan organizmlar qoldigining to`planishidan organogen jinslar hosil bo`ladi. organogen jinslar sergovak bo`lib, suvda eriydi, tashki kuch ta`sirida siqiladi. Bu guruhdagi jinslarga kremniyli jinslar - diatomit, trepel, opoqa va kaustobiolitlar - tosh ko`mir, qo`ngir ko`mir, antrotsit, ozokerit, yonuvchi slanetslar, torf, neft, asfalt va boshqalar kiradi. Diatomit - bo`shroq tsementlangan diatom suv o`tlaridan tarkib topgan, sergovak, oq, och ko`lrang sargish kremniyli jins. Har doim tarkibida gil loyqalari uchraydi. Kremniyning miqdori 80 -95 % ni tashkil etadi. Tryepyel tashqi ko`rinishidan diatomitdan uncha farq qilmaydigan, oq, och kulrang yoki sarg`ish tusli, ko`lda tez uqalanadigan, namni o`ziga tez yo`tuvchi kremniyli jins. Trepel yengil, tuproqsimon jins bo`lib, gil zarralari bilan aralashgan opal mineralidan tarkib topgan. Hajmiy og`irligi 250 - 1000 kgG`m3 . Opoka trepelga nisbatan zich va qattiq, och hamda to`q bo`zrangli, g`ovakli jins. Tarkibi asosan, opal minerali zarrachalaridaan iborat bo`lib, ba`zan bunga juda ko`p qum kremniyli organizm qoldiqlari aralashgan bo`ladi. Ko`mir tarkibidagi uglerod strukturasi va miqdoriga ko`ra ko`ngir ko`mir, toshko`mir va antratsitga bo`linadi.

www.arxiv.uz Ko`ngir ko`mir tarkibida 69 % karbon bo`lib, qolgan qismi vodorod, kislorod, azotdan iborat. U tarkibida o`simlik qoldiqlari saqlangan torfning tosh ko`mirga o`tish bosqichida to`planadi. U qo`ngir-qora, qo`ngir-jigarrang bo`lib, yahshi maydalanadi. Toshko`mir tarkibida karbon 80%, kislorod 13%, vodorod 5%, azotning miqdori juda ham kam. Tuzilishi zich, qo`ngir ko`mirga nisbatan qattiq, sirti moylangandek, yaltiraydi, rangi qora, qoramtir kulrang. Antratsit tarkibida 95 % karbon bo`lib, qolgan qismi kislorod va vodoroddan iborat. Uning tarkibida azot juda oz bo`ladi. toshko`mirga nisbatan juda ham qattiq bo`lib, tuzilishi zich va qat-qat,juda yaltiroqdir. Rangi qora bo`lib, ko`lga yo`qmaydi. Nyeft -mutloq himiyaviy tarkibga ega bo`lmagan murakkab, o`ziga hos hidli suyo`qlik. Neft parafin, naftalin va aromatik qatoriga qiruvchi suyo`q uglevodorodlarning aralashmasidan iborat. Bundan tashqari neft tarkibida ozroq oltingugurt, azot, neft kislotasi, suv noorganik moddalar aralshmasi ham bo`ladi. u sargish, yashil, qo`ngir rangli bo`lib, moyga uhshab yaltiraydi. Neft tabiatda tarqalgan hamma geologik davr yotqiziqlari ichida uchraydi. Asfalt (tog simolasi) - qo`ngir-qora rangli bitumsimon jins. Himiyaviy tarkibi 80% karbon, 10% kisloraddan iborat. Zichligi 1 - 1,23 . Rangi qora bo`lib, smoladik yaltiraydi, bitumning hidini beradi.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Islomov O.I., Shoraxmedov SH.SH. Umumiy geologiya T., «Ukituvchi» 1971 yil. 2. Kuznetsov S.S. Geologiya ,UzSSR «Urta va oliy maktab», davlat nashriyoti,T., 1960. 3. «Geologiya lugati»UzSSR FA nashriyoti T.,1958. 4. Ananyev V.P., Peredelskiy A.V. Injenernaya geologiya. Iz-vo «Vo`sshaya shkola», M-1980. 5. Kurs obhey geologii, M., «Nedra», 1976. 6. V.I.Biryukov, S.N.Kulichixin, N.N. Trofimov Poiski i razvedka mestorojdeniy polezno`x iskopayemo`x M.,Nedra, 1979. 7. N..N.Maslov,M.F.Kotov. «Izdatelstvo literaturo` po stroitelstvu» M.-1971. 8. Kuznetsov S. S. Geologiya «Urta va oliy maktab», T., 1969. 9. Sodikov O. S. Geologiya lugati. «Fan», T., 1958. 10. Lange O.K. Osnovo` gidrogeologii. Izd-vo Moskovskogo universiteta, M., 1958. 11. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Cho`kindi tog` jinslari endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm

Tog' jinslari

Marmar, suglinok, sules tog’ jinslari

Lyoss, alevrolit, kvarsit tog’ jinslari

Magmatik tog’ jinslari va ularning tasnifi