Magmatik tog’ jinslari va ularning tasnifi - Geologiya - Referatlar

Magmatik tog’ jinslari va ularning tasnifi

Yuklangan vaqt:

02.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

888.22265625 KB

Ko'chirib olish

Magmatik tog’ jinslari va ularning tasnifi Reja: 1. Magmatik tog’ jinslarining tasnifi 2. Magmatik tog’ jinslarining joylashish shakllari 3. Magmatik tog’ jinslaridan qurilishda foydalanish

Magma ochog’iTog’ jinslari – yer qobig’ini tashkil etuvchi zich va bo’sh mineral mas- salar yig’indisidan iborat. Tog’ jinslarining umumiy soni 1000 yaqin. Ular bir-biridan mineral tarkibi va kelib chiqishlari bilan farq qiladi. Tog’ jinslari quyidagi sinflarga ajratiladi: 1. Mineral tarkibi bo’yicha: a) oddiy (monomineral): gips, achchiqtosh; b) murakkab (polimineral): granit, dala shpati, kvars, slyuda, rogovaya obmanka. 2. Kelib chiqishi bo’yicha: - magmatik: a) chuqurlikda hosil bo’lgan (intruziv), b) quyilish natijasida (effuziv); - cho’kma 1) parchalangan (bo’lakli): a) bo’sh; b) qattiq; 2) kimyoviy; 3) organogen: a) zoogen; b) fitogen; - metamorfik: a) kontaktli; b) mahalliy (regional). 1- Rasm. Vulqon 2-rasm. Magmatizm Er qobig’ida minerallar quyidagi tarkibda joylashgan: Magmatik tog’ jinslari 87%, metamorfik tog’ jinslari 8%, cho’kindi

tog’ jinslari 5% ni tashkil qiladi. Cho’kindi tog’ jinslari Yer yuzining 75% ni qoplaydi. Cho’kindi tog’ jinslarining qalinligi 0 dan 15 km gacha. H o’r =3 km. Tog’ jinslarining teksturasi va ichki tuzilishi to’g’risida tushuncha Katta chuqurlikdagi tog’ jinslarida bir xil struktura bo’ladi. Ular kristalli zarrachalar o’lchamlariga qarab quyidagi turlarga bo’linadi: - yirik kukunli (d > 5 mm); - o’rtacha kukunli (d = 5…1 mm); - mayda kukunli (d < 1 mm); - turli o’o’lchamdagi kukunli; Quyma jinslar ichki tuzilishi bo’yicha 3 turga bo’linadi: 1. Porfirlangan – siniq parchasida 1 ta mineralning parchalari ko’rinib turadi(porfirit); 2. Yopiq kristalli – kristallarni oddiy ko’z bilan ilg’ab bo’lmaydi (diabaz); 3. Shishasimon – amorf massa (obsidian). Teksturasi – jins hajmida tarkibiy mineral zarrachalarining nisbiy joylashishi va taqsimlanishiga bog’liq holdagi taxiga aytiladi. Tekstura ko’rinishlari: massivli, g’ovakli, qatlamli, slanesli. Chuqurlikdagi jinslar massiv (zich) teksturaga (granit), quymalari – massiv (obsidian) yoki g’ovakli (shag’alsimon) teksturaga (bazaltli lava, pemza) ega. Magmatik tog’ jinslarining tasnifi Magmatik tog’ jinslari magmalarning sovishi natijasida yer qobig’ida yoki uning sirtida hosil bo’ladi. Ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: SiO, Al 2 O 3 , K 2 O, Na 2 O, CaO, MgO, FeO, Fe 2 O 3 va boshqalar.

Kelib chiqishi bo’yicha magmatik tog’ jinslari intruziv (chuqurlikda paydo bo’lgan) va effuziv (quyma) turlarga bo’linadi (2- rasm). Magma (grechadan «μαγμα » – quyuq maz) – murakkab tarkibga ega bo’lgan cho’g’li massa. Magma o’choqlari radioaktiv elementlar yig’ilgan joyda mantiyaning sirtida yoki yer qobig’ining pastki qismida hosil bo’ladi. Bitta magma o’chog’ida hosil bo’lgan intruziv va effuziv tog’ jinslari bir xil kimyoviy va mineral tarkibga ega, lekin ularning teksturasi va ichki tarkibi turlichadir.Tog’ jinslari ichki tuzilishi deganda tog’ jinslarini tashkil etuvchi minerallarning miqdori, o’lchamlari, shakli va o’zaro bog’lanish usullari tushuniladi. Tog’ jinslarining ichki tuzilishi magmaning sovishi jarayonida shakllanadi va unig sovish sharoiti va tezligiga bog’liq bo’ladi. Magmaning sovish sharoitlari Yer yuzasi va chuqurlikda turlichadir. Katta chuqurlikda hosil bo’lgan jinslar yuqori bosim, sekin va bir tekis sovish sharoitida shakllanadi, quyma jinslar esa magmaning past bosim ostida va past haroratda tez sovish sharoitida shakllanadi. Magmatik tog’ jinslarining joylashish shakllari Chuqurlikdagi jinslar uchun quyidagi joylashish shakllari xarakterlidir: 1. Platformalar poydevorlari; 2. Batolitlar; 3. Lakkolitlar; 4. Paylar va daykalar. Quyma jinslar quyidagicha joylashadilar: 1. Gumbazlar; 2. Qoplamalar; 3. Oqimlar.

Platformalar katta maydonga ega bo’lgan tekislik fazosi bo’lib, Yer qobig’i sirtida tog’ jinslarining cho’kishi natijasida hosil bo’ladi. Platforma chegarasida magmatik tog’ jinslarining Yer yuzasiga chiqishi shchit deyiladi. Shchitlar magmatik tog’ jinslarini qazib olishda qulay karer hisoblanadi. 3-rasm. MDH hududida ikkita platforma mavjud: 1 - Rus platformasi – Kola yarimorolidan qora dengizgacha; 2 - Sibir platformasi – Lena va Yenisey daryolari, Baykal ko’li va Shimoliy muz okeani oraliqida joylashgan. Batolit (yunoncha batos – tosh, litos – chuqur degani) – magmatik tog’ jinslarining qing’ir shaklli yirik massivi, pastlashgani sari kengaya boradi va mantiyaga kirishib ketadi. Lakkolit (grech. λακκοσ – "o’ra, yerto’la") – magmaning cho’kindi jinslar qatlamlariga kirishib ketishi natijasida hosil bo’lgan qo’ziqorin shaklidagi massiv. Ularning hosil bo’lishi tog’lar massivlarining paydo bo’lishiga olib keladi. Paylar – Yer qobig’i yoriqlariga magmaning kirishi natijasida hosil

bo’ladi. Turli xildagi mineral xom ashyolarning paydo bo’lishi paylar bilan bog’liq. Daykalar – parallel devorli paylar. Qoplamalar – Yerning gorizontal sirtiga magmalarning quyilishidan hosil bo’lgan ulkan maydon. Oqimlar – Yer yuzasida uzunasiga joylashgan magmatik tog’ jinslari. qiyaliklarga magmaning oqishi natijasida hosil bo’ladi. 4-rasm. Magmatik tanalarning yotish sharoitlari va shakllari (Yu.M.Vasilev bo’yicha) Gumbaz – to’ntarilgan qozon shaklidagi massiv. Magmatik tog’ jinslarini sinflarga ajratish Magmatik tog’ jinslarini sinflarga ajratish jinslar tarkibida SiO 2 ulushiga bog’liqdir. Jins tarkibida SiO 2 kam bo’lsa, bunday jismlarni polirovka qilish oson kechadi. Magmatik tog’ jinslari sinflari Jins tarkibi Jinsning nomi

SiO 2 , % ning ulushi minerallar chuqurlikdagi quyma nordon SiO 2 , 75 65% kvars, dala shpatlari, slyuda granit kvarsli porfir’ o’rtacha SiO 2 , 65 52% dala shpatlari, rogovaya obmanka, biotit siyenit, diorit ortoklazli porfir, andezit asosiy SiO 2 , 52 40% labrador, avgit, olivin gabbro diabaz, bazalt ultraasosiy SiO 2 , 40% dan kam olivin, avgit, kon minerallari peridotit, dunit Magmatik tog’ jinslari massivlaridagi yoriqlar va bo’laklar Magmaning sovishi jarayonida tog’ jinslari massivida yoriqlar paydo bo’ladi, bu yoriqlar massivni alohida bloklarga (bo’laklarga) ajratadi, ularning shakli magmaning quyilish sharoitlariga bog’liq. Bloklarning shakllari quyidagicha bo’lishi mumkin: - matratssimon – chuqurlik jinslari uchun xarakterli; - ustunsimon – magmaning Yer sirtiga quyilishi natijasida hosil bo’ladi; - bloklarning sharsimon shakli – jinslarning suv ostiga quyilishi natijasida hosil bo’ladi. Yoriqlar tog’ massivlarini bo’shashtiradi, lekin ularga ishlov berishni ancha osonlashtiradi. Portlatish ishlari va ishlov berish y nalishlarini tanlashda bloklar ko’rinishlarini hisobga olish kerak. Magmatik tog’ jinslaridan qurilishda foydalanish Magmatik tog’ jinslaridan asos sifatida foydalanish mumkin agar, tog’ jinslari massivida yoriqlar bo’lmasa; qurilish va bezak materiali siftida ishlatish mumkin. Qurilishda, mayda shag’al (granit, siyenit), ishlov berish materiali (granit, siyenit, labradorit, gabbro), yo’l qoplamasi (diabaz, bazaltli

lava); yengil va og’ir betonlarga qo’shimcha (porfirit, kvarsli porfir, bazaltli lava), issiqlikni ushlab turuvchi material (pemza) sifatida ishlatish mumkin.

O'xshashlar

Tog' jinslari

Cho`kindi tog` jinslari

Marmar, suglinok, sules tog’ jinslari

Lyoss, alevrolit, kvarsit tog’ jinslari

Cho`kindi tog` jinslari endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm