Surxondaryo viloyati ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi hududiy tafovutlar - Geografiya - Referatlar

Surxondaryo viloyati ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi hududiy tafovutlar

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

114.6484375 KB

Ko'chirib olish

Surxondaryo viloyati ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi hududiy tafovutlar Mintaqa xo`jaligi tarmoqlari ma`lum shart-sharoitlar va omillarni hisobga olgan holda hududiy tashkil etiladi. Surxondaryo viloyati ishlab chiqarish tarmoqlari hududiy joylashuvida xom ashyo, suv va iqlim sharoiti, mehnat resurslari, transport omillarining o`rni katta. Viloyat xo`jaligining tarkibiy tuzilishini tahlili mintaqada rivojlanish darajasiga ko`ra bir-biridan farq qiluvchi tumanlar borligini ko`rsatdi. Masalan, mintaqaning azaldan tarkib topgan tekislik qismida joylashgan, yirik ekin maydonlariga ega bo`lgan tumanlarida dehqonchilik va viloyat sanoatining asosiy korxonalari joylashgan bo`lsa, tog`li qismida chorvachilik, sanoatning kon qazilov tarmoqlarigina rivojlangan. Jadval ma`lumotlari moddiy ishlab chiqarishning asosiy tarmoqlari bo`lgan sanoatda ishlab chiqarish hajmi 11, qishloq xo`jalik mahsulotlari 13 martaga o`sganidan dalolat beradi. Ikki tarmoqda ham Denov tumani eng yuqori ko`rsatkichni egallab, viloyat sanoat mahsulotlarining 15,2 %ni, qishloq xo`jalik mahsulotlarining 12 %ni beradi. Eng past ko`rsatkich esa viloyat tumanlari orasida tashkil etilganligiga ko`p bo`lmagan Bandixon tumaniga tegishli (2006 yilda Termiz shahrida ishlab chiqarilgan qishloq xo`jalik mahsulotlarini e`tiborga olmagan holda). Jadval tahlili viloyatda kelajakda sanoatni rivojlantirishga alohida e`tibor berilishi zarurligini talab etadi. Shu maqsadda tumanlarda sanoatni rivojlantirish uchun kichik tadbirkorlik faoliyati uchun shart-sharoitlar yaratish, mavjud qo`shma korxonalar ish quvvatini kuchaytirish zarur. Buning uchun, eng avvalo, investitsiya muhitini yaratish talab etiladi. Curxondaryo viloyatida investitsiya muhitining shakllanishiga uning qishloq xo`jaligiga ixtisoslashganligi, ushbu sohada xom ashyo resurslarning ko`pligi, iste`mol omillarining mavjudligi ijobiy ta`sir ko`rsatsa, transport infratuzilmasining yetarli darajada rivojlanmaganligi, iqtisodiy geografik

o`rnining noqulay holatlari salbiy omillar hisoblanadi. Ushbu yillarda viloyatga kiritilgan investitsiyalar miqdori tahminan 1,5 martaga o`sdi. Viloyat kapital qo`yilmalar miqdoriga ko`ra O`zbekiston viloyatlari orasida 8 o`rinni egallab, 2006 yil respublikaga kiritilgan kapital qo`yilmalarning 5,2 %ni Surxondaryoga to`g`ri keladi. So`nggi yillarda viloyatga kirib kelayotgan kapital qo`yilmalar miqdorining oshishiga viloyat turli tabiiy resurslarga boyligi, yetarli mehnat resurslarining mavjudligidan tashqari, bu davrda Surxondaryoni respublikaning markaziy viloyatlari bilan to`g`ridan to`g`ri bog`lovchi yangi temir yo`l liniyasining ishga tushirilishi, viloyatga qo`shni respublikalarda siyosiy notinchliklarning bartaraf etilganligi natijasida viloyat IGO`ning qulaylashganligi ham sabab bo`ldi. Bu holatlar xorijiy sarmoyadorlarning ham e`tiborini torta boshladi. Aholiga pullik xizmat ko`rsatishda tahlil etilgan davr oralig`ida yuqori o`sish darajasi qayd etilgan bo`lib, bu viloyatda pullik xizmat ko`rsatuvchi sohalarning rivojlanayotganligi, asosiysi, aholida ushbu xizmat turlariga ehtiyojning mavjudligi va bu xizmatlarga yarasha xaq tulash imkoniyatining oshib borayotganligi ham sabab bo`lgan. Viloyatda ko`rsatilayotgan barcha xizmatlar ichida transport (23,1 %), uy-joy kommunal xizmati (19,2 %), aloqa (2,4 %) xizmatlarining xissasi katta. Statistik ma`lumotlar aholi jon boshiga pullik xizmat ko`rsatish hajmining ham orta boshlaganini ko`rsatmoqda. Agar 1991 yilda viloyat bo`yicha aholi jon boshiga 102 so`mlik pullik xizmat ko`rsatilgan bo`lsa, 2006 yilga kelib bu ko`rsatkich 36127 so`mni tashkil qildi. Ma`lumki, mintaqada iqtisodiy- ijtimoiy rivojlanish darajasi o`sar ekan, aholining ko`rsatilayotgan xizmatlarga xaq to`lash imkoniyati ham oshadi. Buni viloyatning iqtisodiy rivojlangan tumanlarida qoloq tumanlarga nisbatan aholi jon boshiga pullik xizmat ko`rsatish ko`rsatkichlarining yuqoriligida ham ko`rsa bo`ladi. Viloyatning barcha iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishining ko`rsatkichlari orasida tashqi savdo aylanmasi ancha sekin o`smoqda. Mustaqillikning ilk yillarida asosiy eksport mahsuloti sifatida paxta tolasi hisoblangan bo`lsa, 2006 yilda paxta tolasidan tashqari, oziq-ovqat, qurilish materiallari, energiya manbaali mahsulotlar

va xizmatlar hajmi oshdi. So`nggi yillarda viloyatning importi tarkibida kimyoviy mahsulotlar, yoqilg`i mahsulotlari, mashina va asbob-uskunalar asosiy o`rinni tashkil etadi. Mintaqa iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi uchun viloyatga chetdan keltirilayotgan zaruriy mahsulotlarning bir qismini viloyatning o`zida ishlab chiqarish uchun korxonalar barpo qilinmoqda, mavjudlari qayta ta`mirlanmoqda.

Жадвал Surxondaryo viloyatida 1998 va 2006 yillardagi ijtimoiy- iktisodiy rivojlanish ko`rsatkichlari № Туманлар Саноат ма ҳ сулоти Қишлоқ хўжалиги ма ҳ сулоти Капитал қўйилмалар Пуллик хизматлар, млн. сум ҳ исобида Экспорт ҳ ажми Импорт ҳ ажми 1998 й., млн.с. хисобида 2006 й., млрд.с. хисобида 1998й., млн.с. хисобида 2006 й., млрд.с. хисобида 1998 й., млн.с. хисобида 2006 й., млрд.с. хисобида 1998 й 2006 й 1998 й., минг АҚШ долл. хисобида 2006 й., минг АҚШ долл. хисобида 1998 й., минг АҚШ долл. хисобида 2006 й., минг АҚШ долл. хисобида 1 Вилоят буйича шундан: 23692,3 259,1 48361,5 602,2 11710,2 192,7 3714, 4 70263, 5 172513,4 148613,9 12805,4 10797,2 2 Термез шахри 1821,9 17,2 - 0,7 1494,8 12,9 705,9 19964, 3 10165,0 12705,2 6214,0 1518,4 3 Ангор 954,2 8,4 2874,5 32,3 515,4 8,0 158,4 2725,6 19174,0 3782,3 - 17,0 4 Бандихон 12,4 0,4 1479,5 19,2 425,9 9,1 43,2 585,2 - - - - 5 Бойсун 154,0 2,3 2186,1 23,5 509,6 18,9 124,3 1721 - - - - 6 Денов 3854,4 49,7 5470,3 74,8 977,1 12,1 662,2 17395, 9 27524,0 182275,0 179,3 236,3 7 Жарқургон 3441,5 45,0 5063,9 54,7 1106,7 18,2 273,8 3734,5 23442,2 21275,6 3892,0 447,2 8 Қизириқ 1200,8 11,2 3287,9 34,7 420,9 7,9 149,2 1433,9 10181,7 - - - 9 Қумқурғон 878,3 20,7 5385,3 54,5 1112,5 23,5 198,7 4190,5 7342,7 7003,8 - 94,1 10 Музрабод 2100,5 16,2 3818,2 39,4 687,1 8,9 163,6 3224,4 14005,8 12070,8 - - 11 Олтинсой 451,9 1,6 3197,5 54,7 615,5 11,4 144,3 1716 - 9,6 31,9 - 12 Сариосиё 1732,6 16,6 2971,9 40,0 1409,3 24,4 253,6 3050,6 68,2 4948,9 - 848,7 13 Термиз 196,4 2,5 2465,0 33,2 517,7 8,2 132,0 2007,6 - 678,0 - 2036,1 14 Узун 875,2 8,9 3047,2 46,9 864,5 9,2 205,2 3351,8 15297,8 3421,5 24,5 83,0 15 Шеробод 1928,4 17,3 3686,6 49,7 469,1 11,0 235,3 2349,5 16591,2 11464,1 - 1566 16 Шурчи 4089,8 41,1 3427,7 43,9 571,3 9,0 264,7 2812,7 11836,2 17251,1 166,3 710,7 Жадвал вилоят статистика бошкармаси маълумотлари асосида тайёрланган.

Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi hududiy taffovutlarni tahlil qilish natijasida quyidagi xulosalar chiqarish mumkin: - statistik ma`lumotlar viloyat ijtimoiy–iqtisodiy rivojlanishida so`nggi yillarda iqtisodiy o`sish yuz berayotganini ko`rsatadi; - mintaqa ba`zi tumanlarida sanoatning rivojlanish darajasi ancha past bo`lib, ushbu tumanlarda sanoatni rivojlantirishga qaratilgan maxsus sanoat siyosatini o`tkazish talab etiladi; - viloyatda katta miqdorda kapital qo`yilmalar kiritilishi uchun yetarli shart sharoitlar mavjud bo`lishiga qaramay, aniq maqsadga qaratilgan ishlar sust olib borilayotgani sababli kiritilishi mo`ljallanayotgan kapital qo`yilmalar to`liq o`zlashtirilmayapti. Ayniqsa, xorijiy investitsiyalar jalb etish ishlari past darajada olib borilmoqda; - qishloq tumanlarida aholiga pullik xizmat ko`rsatish tarmoqlari faoliyatini kuchaytirish, bu tarmoqlarda raqobat muhitini yaratish zarur; - viloyat eksportida tayyor maxsulotlar hajmini oshirish, import qilinayotgan maxsulotlarni iloji boricha mintaqaning o`zida ishlab chiqarishga harakat qilinmoqda; - viloyat eksport hajmida qo`shma korxonalarning hissasi past (9,6%) bo`lib, bu ko`rsatkichni oshirish uchun ularning mahsulot ishlab chiqarish quvvatini oshirish talab etiladi.

Adabiyotlar : 1. Soliyev A., Abdunazarov X. Yengil va ozik-ovkat sanoatining mintakaviy muammolari.-Toshkent.: «Fan», 2007. 2. Surxondaryo viloyati rakamlarda: 2005-2006 yillar. (Statistik to`plam) - Termiz, 2007. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Farg'ona viloyati iqtisodiy -ijtimoiy rivojlanishida tashqi iqtisodiy aloqalarning roli

Qashqadaryo viloyati iqtisodiy ijtimoiy rivojlanish shart-sharoitlari

Farg'ona viloyati iqtisodiy -ijtimoiy rivojlanishining ba'zi bir xususiyatlari

Surxondaryo okrugi

Surxondaryo viloyati qishloq aholi manzilgohlarining soni va tarkibiy tuzilishidagi o`zgarishlar