Qashqadaryo viloyatning nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlari - Geografiya - Referatlar

Qashqadaryo viloyatning nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.5 KB

Ko'chirib olish

Qashqadaryo viloyatning nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlari Reja: 1.Aholiga madaniy va maishiy xizmat ko`rsatish sohasining iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati. 2.Sohaning tarkibi: a) kommunal xo`jaligi v) savdo, umumiy ovqatlanish. s) sotsial-madaniy xizmat ko`rsatish. 3.Xizmat ko`rsatish tarmoqlarining joylashishi.

Nomoddiy ishlab chiqarish ijtimoiy ishlab chiqarishning muhim sohasi bo`lib, moddiy ishlab chiqarish va aholi moddiy turmush darajasining o`sishiga bevosita ta`sir ko`rsatadi.Kishilarda xilma-xil moddiy va ma`naviy ne`matlarga, maishiy xizmatlarga bo`lgan ehtiyojning o`sib borishi turli xzizmat ko`rsatish sohalariga bo`lgan talabni ham oshirib boraveradi. Qashqadaryo viloyatida fan- texnika taraqqiyoti va ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi, aholining moddiy va madaniy turmush darajasining o`sib borishi natijasida xizmat doirasi geografiyasi kengayib bormoqda va unda band bo`lgan ishchi va xizmatchilarning soni yildan yilga oshib bormoqda. 1990 yilda Qashqadaryo viloyatida ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo`lgan aholining 26,1%i nomoddiy ishlab chiqarishda band bo`lgan. Xizmat doirasi (nomoddiy ishlab chiqarish) uy-joy va kommunal xo`jalik, aholiga transport xizmati, savdo va umumiy ovqatlanish, ijtimoiy ta`minot xizmati, bolalar muassasalari va umumiy ta`lim maktablari, sog`liqni saqlash, madaniy va maishiy xizmat, aholining xavfsizligini va qonunchiligini saqlash kabi tarmoqlaridan tashkil topgan tizim bo`lib, bu jamiyatning ijtimoiy infrastrukturasini tashkil qiladi. Xizmat doirasining hajmi va uning hududiy tashkil etilishi tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik omillarga bog`liqdir. Uy-joy kommunal xo`jaligi ancha murakkab tarmoq bo`lib, uning rivojlanishi aholi turmush sharoitini yaxshilashga hamda ijtimoiy mehnat unumdorligining oshishiga bevosita ta`sir ko`rsatadi. Bu tarmoq aholiga obodonlashtirilgan uy-joy berish va uni saqlash, unga xizmat ko`rsatish (elektr energiya, isitish, suv, kanalizatsiya bilan ta`minlash), tashqi muxandislik tarmoqlarini, ko`chalar va yo`laklarni tozalab turish, yashil zonalarni tashkil etish kabi sohalarni o`z ichiga oladi. Uy-joy va kommunal xo`jaligida 1991 yilda 10,3 ming kishi band bo`lgan. Hozirgi kunda viloyatdagi barcha uy-joy fondi jamg`armasining hajmi 17463 ming kv.m.ga teng. 1986-1990 yillarda viloyatda 3458 ming kv.m. hajmdagi uy-joylar qurildi.

Qashqadaryo viloyatida uy-joy qurilishi Qarshi cho`lining o`zlashtirilishi munosabati bilan tez sur`atlarda olib borildi. Uy-joylar davlat va kooperativ korxonalar, tashkilotlar, uy-joy kooperatiqlari jamoa xo`jaliklari tomonidan hamda aholining o`z hisobiga qurilmoqda. Keyingi yillarda aholiga tomorqa berilishi munosabati Bilan qishloq joylarida shaxsiy uylarni qurish jadallashdi. Uy-joy qurilishi ko`payishi bilan aholiga kommunal xizmat ko`rsatish ham yaxshilanmoqda. 1980-1990 yillarda gazlashtirilgan xonadonlar soni 238.4 mingga ko`paydi. Aholi punktlarini suv bilan ta`minlash ancha yaxshilanmoqda. Hozirgi vaqtda viloyatning Qarshi, Koson, Muborak, Beshkent, Nishon, G`uzor shaharlariga Shahrisabz-Kitob botig`idan quvurlar orqali ichimlik suvi keltirilgan. Uylarni markazlashtirilgan holda isitish va boshqa kommunal xizmat ko`rsatio` hajmi va sifati oshib bormoqda. Kelajakda uy-joy qurilishi, suv, elektro-energiya va gaz Bilan ta`minlashni yaxshilash, markazlashtirilgan isitishni tashkil etish, kanalizatsiyani rivojlantirish ishlari davom ettiriladi. Aholiga savdo xizmati. Moddiy ne`matlar aholiga savdo shaxobchalari orqali yetkazib beriladi. Shu sababli aholi turmush sharoitlarining yaxshilashda savdo va umumiy ovqatlanish tarmoqlari muhim o`rin tutadi. Qashqadaryo viloyatida savdo umumiy ovqatlanish tarmoqlarining xizmat ko`rsatish hajmi yildan yilga oshib bormoqda. 1992 yilning boshida 296 chakana savdo va 259 umumiy ovqatlanish korxonalari aholiga 1858.4 mln.so`mlik savdo xizmati ko`rsatdi. 1980-1991 yillar mobaynida davlat va kooperativ hamda umumiy ovqatlanish savdo hajmi 3 martadan ko`proqqa o`sdi. Ammo aholi jon boshiga ko`rsatilayotgan davlat va kooperativ hamda umumiy ovqatlanish korxonalari savdo hajmi bo`yicha Qashqadaryo viloyati O`zbekistonda oxirgi o`rinda turadi. 1990 yilda O`zbekistonda aholi jon boshiga 907 so`mlik savdo xizmati ko`rsatilgan bo`lsa, viloyatda bu ko`rsatkich 715 so`mga, qishloq joylarida esa 426 so`mga teng bo`ldi. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining moddiy texnika bazasi mustahkamlanmoqda. Qarshi, Koson, Shahrisabz, G`uzor, Qamashi, Yakkabog`

tumanlarida yirik savdo va umumiy ovqatlanish markazlari, universal va universam magazinlar qurildi. Aholiga savdo xizmati ko`rsatishga ixtisoslashgan korxonalar zamonaviy texnika va asbob-uskunalar Bilan jihozlanmoqda. Bu albatta aholiga savdo xizmati sifatini yaxshilash va turlarini ko`paytirish imkonini bermoqda. Aholiga savdo xizmati ko`rsatish doirasini yanada kengaytirish, savdo xizmatini takomillashtirish, ularni malakali mutaxassis kadrlar Bilan ta`minlash sohasida ham katta ishlar qilinmoqda. 1991 yil viloyat bo`yicha barcha magazinlar savdo qilish maydoni hajmini 42604 km.m.ga kengaytirdi, 1120 kv.m savdo maydoniga ega bo`lgan 5 do`kon qurib bitkazildi; maydoni 480 kv.m bo`lgan omborxona va 150 xo`randaga moslashtirilgan ovqatlanish korxonalarida 14.8 ming kishiga xizmat ko`rsatish imkoniyati vujudga keltirildi. Kelajakda viloyatning shaxa rva qishloqlarida zamonaviy savdo markazlari, universam va universal do`konlar, umumiy ovqatlanish korxonalari, omborxona va muzxonalar qurilishiga e`tibor beriladi. Aholiga maishiy xizmat ko`rsatish xizmat doirasining tez rivojlanayotgan sohasidir. Hozirgi vaqtda viloyat aholisiga 1717 korxona maishiy xizmat ko`rsatmoqda. Bu korxonalarning 772 tasi shaharlarda, 945 tasi qishloqlarda joylashgan. Bu korxonalarga aholiga 22.1 mln.so`mlik maishiy xizmat ko`rsatish korxonalari ishlab chiqarish tarmoqlariga buyurtmalar bo`yicha kiyim-kechak va poyafzal tikish hamda ta`mirlash, televizor, radio, muzlatgich, kir yuvish mashinalari va transport vositalarini ta`mirlash, mebel, metall buyumlar, trikotaj buyumlarni ishlab chiqarish, kiyimlarni ximiyaviy yo`l bilan tozalash, xonadonlarni ta`mirlash punktlari kiradi. Sartaroshxona, hammom, rasmxona va Kir yuvadigan punktlar aholiga xizmat ko`rsatishning noishlab chiqarish sohalaridir. Maishiy xizmat doirasining rivojlanishi avvalo aholi pul daromadining ko`payishi, ijtimoiy ishlab chiqarishga xotin-qizlarning jalb qilinishi hamda tabiiy- iqlim sharoitlari bilan ham bog`liqdir. Jumladan uy ishlari Bilan band bo`lgan xotin-qizlarni ijtimoiy ishlab chiqarishga jalb qilinishi maishiy xizmatga bo`lgan

talabni orttiradi. Shu sababli keyingi vaqtda nomoddiy ishlab chiqarishning o`sishida maishiy xizmatning ham salmog`i ortib bordi. Keyingi yillarda viloyatda aholining moddiy turmush darajasining o`sishiga bog`liq holda kvartiralar, shaxsiy mashinalarp, uy-ruzg`or asboblarinita`mirlash, buyurtmalar asosida mebel, metall buyumlar tayyorlash, kiyim va poyafzallar tikish, ta`mirlash kabi xizmat turlari ko`paydi. Qashqadaryo viloyatida aholiga maishiy xizmat ko`rsatish hali ancha past darajada. Masalan, 1990 yilda barcha aholiga maishiy xizmat ko`rsatish hajmi jon boshiga o`rtacha 15.01 so`mga teng bo`lsa; qishloq aholisiga xizmat ko`rsatish 12.22 so`mga teng bo`ldi. O`zbekistonda bu ko`rsatkichlar 20.78 va 15.72 so`mga to`g`ri keldi. Qashqadaryo shahar aholisi jon boshiga maishiy xizmat ko`rsatish hajmi bo`yicha viloyatlar orasida 12chi, qishloqlar bo`yicha 9chi o`rinda turadi. Qishloq aholisiga maishiy xizmat ko`rsatishni yaxshilash shuning uchun ham muhimki, aholining asosiy qismi qishloq joylarida yashaydi. Lekin qishloq joylarda maishiy xizmat ko`rsatishning rivojlanmaganligiga, avvalo qishloqlarning tarqoq holda joylashganligi hamda xizmat turlarining haddan tashqari xilma-xilligi ham halaqit beradi. Shuning uchun barcha jamoa va davlat xo`jaliklarining bosh qo`rg`onlarida kompleks qabul punktlari yaratish zarur. Bunday punktlar tuman markazidagi maishiy kombinatlarga yoki ixtisoslashtirilgan korxonalarga buyurtmalarni jo`natib turadi. Shu Bilan birga ba`zi bir ishlarni mutaxassislar tomonidan ko`chma brigadalarda ham bajarilishi mumkin. 1980-1990 yillarda viloyatda aholiga maishiy xizmat ko`rsatishning moddiy texnika bazasi mustahkamlandi. Shahar va tuman markazlarida zamonaviy maishiy xizmat ko`rsatish uylari, ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarish kichik korxonalari, shaxsiy mashinalarni, murakkab uy-ruzg`or asboblarini ta`minlaydigan ustaxonalar, kiyimlarni ximiyaviy tozalash markazlari, Kir yuvish xonalari, hammomlar qurildi. Natijada aholiga maishiy xizmat ko`rsatish hajmi bu yillarda 2.5 martadan ko`proqqa o`sdi. Aholiga ijtimoiy-madaniy xizmat ko`rsatish. Xalq ta`limi, sog`liqni saqlash va madaniyat muassasalarida amalga oshiriladi. Bu xizmat sohasi-mehnatkashlar

hayotida muhim bo`lib, u kishilarni har tomonlama tarbiyalash va rivojlantirishda ahamiyati kattadir. Ijimoiy-madaniy xizmat ko`rsatish tarmoqlari ichida xalq ta`limi tizimi katta ahamiyatga egadir. Ma`lumki, ilgari Qashqadaryo viloyati va O`zbekistonda eski maktab va madrasalar mavjud bo`lgan. Savodsizlikni tezroq tugatish maqsadida 1922 yilda Qarshi shahrida 2 ta maktab tashkil etildi. 1924-25 o`quv yilida hozirgi Qashqadaryo hududida 12 ta maktab va 10 savodsizlikni tugatish punktlari tashkil etilib, ularda 667 bola ta`lim va tarbiya olgan. Butun O`zbekiston kabi Qashqadaryoda ham aholining savodxonlik darajasini ko`tarish sohasida ancha ishlar qilindi. 1932 yili majburiy boshlang`ich ta`lim joriy qilingach Qashqadaryoda ham umumiy majburiy ta`lim amalga oshirila boshlandi, yetti yillik maktablar va ularda ta`lim oluvchi o`quvchilarning soni ortdi. 1940-41 o`quv yilida 470 maktabda 102.6 ming o`quvchi tahsil ko`rdilar. Urushdan keyingi davrda butun O`zbekiston kabi Qashqadaryoda ham xalq xo`jaligini tiklash va rivojlantirish, xalq maorifi tizimini yanada yuksaltirish imkoniyatlari vujudga keldi. 1960-61 o`quv yilidayoq 574 umumiy ta`lim maktablarida 96 ming o`quvchi bilim oldi. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, maktablarning moddiy bazasi yaxshilandi, o`quv jarayonida texnika ta`limi joriy qilindi, ko`pgina maktablarda dars berishning kabinetlashgan tizimiga o`tildi. O`quvchilarga kasb-hunar o`rgatiladigan o`quv ustaxonalari tashkil etildi. Umumiy ta`lim maktablari sonining o`sishi Bilan maktabdan tashqari muassasalar soni ham ko`payibbordi. 1954 yili viloyatda yosh texniklar, tabiatshunoslar va sayyohlar stantsiyalari ochildi. Mavjud 31 maktabdan tashqari muassasalarda 4700 o`quvchi ta`lim-tarbiya oldi. 1990-91 o`quv yilida viloyatdagi 837 umumiy o`rta ta`lim maktabda 428.9 ming, 40 hunar-texnika bilim yurtida 14.2 ming, 9 maktab internatda 1847 nafar o`quvchi ta`lim olishdi. Hozirgi paytda 70 maktabdan tashqari ta`lim-tarbiya muassasalarida 27.5 ming nafar o`quvchi yoshlar ta`lim-tarbiya olishmoqda, hunar o`rganishmoqda.

1925 yili Qashqadaryo viloyatida birinchi bolalar bog`chasi ochilgan edi. Hozir viloyatda 175 ta maktabgacha tarbiya bolalar muassasalarida 76.3 ming nafar bola tarbiyalanmoqda. O`sib kelayotgan yosh avlodga ta`lim-tarbiya berish, ularni kasb va hunarga o`rgatish, mehnatga tayyorlashda viloyatimizda 37.4 ming nafar muallim va ishlab chiqarish ustalari murabbiylik qilishmoqda. Inqilobga qadar Qashqadaryo viloyatida bironta o`rta maxsus bilim va oliy o`quv yurti yo`q edi. Hozirgi vaqtda viloyatda 10 ta o`rta maxsus o`quv yurti, Qarshi davlat universiteti, dehqonchilik-iqtisodiyot instituti, Toshkent texnika dorulfununing filiali xalq xo`jaligini turli sohalari uchun o`rta maxsus va oliy ma`lumotli mutaxassislar tayyorlab bermoqda. Aholiga madaniy-oqartuv xizmati ko`rsatish ijtimoiy-madaniy xizmatning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu sababli ham viloyatda kutubxonalar, klublar, madaniyat va istirohat bog`lari tashkil etishga kata e`tibor berilmoqda. 1926 yildayoq viloyatda kitob jamg`armasi 23.4 ming nusxadan iborat bo`lgan 19 kutubxona, 9 klub va 4 kino qurilma xalq xizmatida bo`ldi. 1988 yilda barcha kutubxonalar soni 593 taga yetdi va ulardagi kitob jamg`armasi 5.8 mln.nusxadan oshib ketdi. Klub muassasalari va kino qurilmalari soni ham ancha ko`paydi. 1988 yilda viloyatdagi barcha idora va tashkilotlarga qarashli klublar soni 309 taga, kino qurilmalarning soni esa 471 taga yetdi. Shuningdek, Mulla Tuychi Toshmuhammedov nomidagi viloyat muzikali drama teatri, Qamashi tumanining “Bo`ston” xalq raqs ansambli, Shahrisabz tumanidagi G`ani Boboyorov nomli jamoa xo`jaligining “SHodiyona” xalq raqs ansambli, 21 shahar, 15 qishloq madaniyat uylari viloyat aholisiga madaniy xizmat ko`rsatmoqdalar. So`ngi yillarda muzey ishlari ham birmuncha yaxshilandi. “O`lkani o`rganish”, Qarshi cho`lini o`zlashtiruvchilarga bag`ishlangan va Ch.Begimqulov nomidagi muzeylar tashkil etildi. Aholining madaniy taraqqiyoti va una madaniy xizmat ko`rsatish darajasi viloyatda nashr etilayotgan ro`znomalar, kitoblarning nashri va tiraji, radio televidenie, teatr, muzey xizmatlaridan foydalanish bilan belgilanadi. Hozirgi kunda viloyatda “Qashqadaryo haqiqati”, “Kashkadarinskaya

pravda”, 13 tuman va “CHo`l o`lkasi” kabi ko`p tirajli ro`znomalar, “Nasaf” nashriyoti orqali kitoblar nashr etilmoqda. Ommaviy axborot vositalari bo`lgan radio va televideniedan hozirgi paytda deyarli har bir xonadon bahramand bo`lmoqda. Yuqoridagi barcha madaniy oqartuv muassasalari aholini har tomonlama barkamol tarbiyalash ishiga xizmat qilmoqda. Sog`liqni saqlash aholining keng doirasi foydalanadigan turlaridan biridir. Ma`lumki, o`tmishda aholiga tibbiy xizmat ko`rsatish og`ir ahvolda edi. 1920 yilga qadar Qashqadaryoda aholiga tibbiy xizmat ko`rsatadagin yagona 35 o`rinli shifoxona bo`lib, u faqat harbiylar, rus ma`murlari, bosh va savdogarlar uchun xizmat qilar edi. Natijada aholi o`rtasida vabo, chechak, terlama kabi og`ir kasalliklar keng tarqalgan edi, aholining o`rtacha umr ko`rish muddati atigi 34 yoshni tashkil etar edi. 1924 yilda Qashqadaryo ijroiya komiteti qoshida sog`liqni saqlash bo`limi tashkil etildi. 1924-25 yillarda viloyatda 2 ta shifoxona bo`lib, unda atigi 2 vrach, 5 hamshira, 1 akusher, 5 sanitar-tarjimon xizmat qilardi. 1924 yilda har 100 ming kishiga bitta vrach, har 40 ming kishiga bitta hamshira to`g`ri kelardi. 1927-28 yillarda aholiga tibiiy xizmat ko`rsatishningsh kengayishi va vrachlar sonining ortishi tufayli Qarshi shahar shifoxonasida 20 o`rinli ichki kasalliklar, 22 o`rinli jarrohlik, 5 o`rinli ginekologiya, 4 o`rinli tug`ruq, 10 o`rinli yuqumli kasalliklar, 9 o`rinli ko`z kasalliklari bo`limlari tashkil etildi. 1951-52 yillarda shahar va tuman poliklinikalarida rentgen kabinetlari hamda Qarshi shahrida maxsus psixonevrologiya (ruhiy-asab) kasalliklari dispanseri ochildi. 1940 yilda shahar va qishloqlarda sanitariya-epidemologiya stantsiyalari tashkil etilib, ularga asosan yuqumli kasalliklarga qarshi kurash, shahar va qishloqlarning sanitariya holatiga ahamiyat berish kabi vazifalar yuklanadi. 1960-1980 yillarda Qarshi shahrida va Shahrisabz, Koson, Yakkabog` hamda Chiroqchi tumanlarining markazlarida bolalar shifoxonalari ochildi. 1973 yilda viloyatda jami 29 ta xotin-qizlar va bolalar maslahatgohlari aholi xizmatida bo`ldi.

Hozirgi vaqtda viloyat aholisiga 5 mingga yaqin vrach, 17 ming o`rta tibbiyot hamshiralari xizmat ko`rsatmoqdalar. Viloyatda aholiga tibbiy xizmatni tashkil etishda 37 ming kishi band. Viloyat aholisi uchun 116 shifoxona, 19570 o`rinli 286 ambulatoriya-poliklinika, davolash muassasalari, 18 dispanser, 17 sanitariya-epidemologiya stantsiyalari va 670 feldsher-akusherlik punktlari xizmat qilmoqda. So`nggi paytlarda ixtisoslashgan revmokardiologiya, onkologiya, travmatologiya, endokrinologiya, ko`p tarmoqlari bolalar shifoxonalari va viloyat tashxiya markazi tashkil etildi. Viloyatda aholiga tibbiy xizmat ko`rsatishni yaxshilash maqsadida keyingi yillarda shifoxonalar va profilaktoriy-sanatoriylar qurish yuqori sur`atlar bilan olib borildi. Lekin Qashqadaryo viloyatida har 10000 kishiga vrachlar, o`rta ma`lumotli tibbiy xodimlar, shifoxonadagi joylar soni respublika ko`rsatkichlaridan past. 1988 yilda O`zbekistonda har 10000 kishiga 35,1 vrach, 104,4 o`rta maxsus ma`lumotli tibbiy hamshira, 120,8 joy (koyka) to`g`ri keladi. Qashqadaryoda esa bu ko`rsatkich 26,6, 93,3, 107,7 ga teng. Buning asosiy sababi Qashqadaryo viloyatida bironta ham oliy tibbiyot bilimgohining yo`qligi, aholi tibbiy va migratsiya hisobiga tez o`sayotganligidadir.

O'xshashlar

Qashqadaryo viloyatning aholisi va mehnat resurslari

O‘zbekiston respublikasida nomoddiy ishlab chiqarishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati

Qashqadaryo viloyati xo'jaligiga umumiy ta'rif

Qashqadaryo viloyat sanoati va uning hududiy tuzilmasi

Ishlab chiqarish kuchlarini hududiy tashkil etish shakllari