O’zbekistonning aholisi va aholi soni, dinamikasi, joylashishi - Geografiya - Referatlar

O’zbekistonning aholisi va aholi soni, dinamikasi, joylashishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

273.5 KB

Ko'chirib olish

O’ zbekistonning axolisi va axoli soni, dinamikasi, joylashishi. mexnat resurslari va ulardan foydalanish; urbanizasiya jarayoni Reja: 1. Aholi ishlab chiqarish kuchlarining asosi ekanligi. 2. Aholi dinamikasi. 3. Aholining jinsiy va yosh tarkibi. 4. О ‘zbekiston aholisining milliy ijtimoiy tarkibi. 5. Mehnat resurslari va ulardan foydalanish. 6. Aholining hududiy joylashuvi va k о ‘chishi (migrasiya). 7. Aholining shahar va qishloq о ‘rtasida taqsimlanishi. Urbanizasiya jarayoni.

Tayanch iboralar: 1. axoli soni; 2. Zichligi; 3. usish denamikasi; 4. Jinsiy tarkibi; 5.Yosh tarkibi; 6 Shahar axolisi; 7. Qishlok axolisi; 8. Qishlok manzilgoulari va ularning tiplari; 9. Shaharlar va ularning tiplari; 1 0 . Mehnat resurslari va ulardanfoydalanish. Uzbekiston axolisi. Iktisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarida axolining urganishning muqim axamiyati shundan kelib chiqadigan axoli jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchidir. Mamlakat, uning iktisodiy rayonlari xalq xujaligini xududiy tashkil qilish va rivojlanishida axolini soni, tarkibi, takror barpo qilinishi rejasi, ishlab chiqarish malakalari, kabi kursatkichlar katta axamiyatga ega. Aholi zichligi 1km2 2007 2008 О‘zbekiston Respulikasi 59.4 60.3 Qoraqalpog‘iston Respublikasi 9.5 9.6 Andijon 560.4 570.0 Buxoro 38.3 38.8 Jizzax 50.2 50.9 Qashqadaryo 86.2 87.8 Navoiy 7.4 7.5 Namangan 286.9 292.2 Samarqand 176.2 179.1 Surxondaryo 97.4 99.1 Sirdaryo 159.9 161.9 Toshkent 163.3 165.3 Farg‘ona 432.0 439.7 Xorazm 244.3 248.6 Toshkent sh. 6516.9 6586.1 Axoli kupgina xususiyatlariga kura mamlakatning turli mintaqalarida bir- biridan farq qiladi. axolining takror barpo uilinishi kursatgichlari yosh va jinsiy tarkibi, iktisodiy faol axolining xalq xujaligi tarmoqlari buyicha taqsimlanishi, axolining xududiy taqsimlanishi bilan xarakterlanadi. Axoli dinamikasi. Uzbekiston respublikasining axolisi 2008 yilgi 1 yanvar xisobiga kura 27,0 mln

kishidan iborat. axolisining soniga kura Uzbekiston xamdustlik mamlakatlar orasida Rossiya Federasiyasi va Ukrainadan keyin 3-urinda turadi axolini son jiqatidan usishi (dinamikasi) uning takror barpo qilinish jarayoni (tukilish, ulim va tabiiy usish), xamda mexanik harakati (migrasiya) bilan chambarchas bog‘liqdir. Bu jarayonning kelishiga axoli urtacha shakillangan murakkab tarixiy - ananaviy va ijtimoiy va iktisodiy xususiyatlar xam katta tasir kursatadi. Uzbekiston juda murakkab tarixiy rivojlanish yulini bosib utdi. Uning kuxna tarixiy zamining gurkirab rivojlanishi va tanazuli, jangu jadallar oqibati bulgan vayronalilar va ularning yaratuvchisi namunalari, madaniy yuksalish va siyosiy uarashlar davrinig demografik va migrasion holatiga kuchli tasir etdi. Uzbekiston axolisiga Oktabr inqilobidan avvalgi rasmiy malumotdar juda kam. Shu bilan birga, xali turmush darajasining va unga tibbiy xizmat kursatishning pastligi, axoli sonini usishi ancha sust borgan. 1865 yilda hozirgi Uzbekiston xududida, 3 mln 320 ming axoliyashagan. 1897 yilga kelib esa uning axolisining soni 3 mln 948 ming kishiga yetgan, yani 32 yil moboynida 19% kupaygan, bu davrda axolining usish darajasi atiga 0,55% ni tashkil etgan. Sovet xokimiyati davrida Uzbekiston axolisining soni ancha tez usa bordi. 1913-1940 yillarda Uzbekiston axolisi yiliga 1,5% dan usib bordi.Bu davrda axoli dinamikasidagi eng yuqori suratlar , ting qurilishlar payti - dastlabki besh yilliklar davriga tug‘ri keladi. Axolining soni jihatdan usish bosqichlarida Vatan urushi yillari alohida ajralib turadi. urush tufayli, erkaklarning uzoq muddatga oilasidan tashqarida qolishi, joylarda qalok bulishi, amalga oshirilishi lozim bulgan kuplab nikohlarning kechiktirilishi, axolining jinsiy tarkibining buzilishi hollari faqatgina urush yillaridagina emas, balki undan keyin xam kup yillar davomida axolining demografik tarkibiga tasir kursatib turadi. Urush yillarida aholli dinamikasida chuqur uzilishlar kuzatilgan bulsada, undan keyingi yillarda, demografik statestikada rasman tan olinganidan, axolini tuldirish davri demografik faolligi tufayli Uzbekistonda axoli soni nisbatan tez usdi. 1940-1959 yillarda axolining yillik usish suratlari 1,1%ni tashkil qildi. 1959 va 1970 yillarda utkazilgan axoli ruyxatlari oraliu davrida Uzbekiston axolisining yillik usish suratlari 3,35% ni

tashkil etdi, axolining umumiy soni esa 3,7mln kishi (45%)kupaydi. Shu davrda Uzbekiston axolisining usish suratlari sobiq sovet davri axolisi usish suratlariga nisbatan 2,9 martaba yuqori buldi. 1970 va 1979 yillarda utkazilgan axoli ruyxatilari oraliu davrida Uzbekiston axolisining urtachi yillik usish surati 3% ni sobiq sovet davri da 0,9% tashkil etdi. Garchi 60 yillardagi tug‘ilish pasaygan davr avlodi tiklanish (reproduktiv) yoshga kirgan bulsada, axoli sonining yuqori suratlarda usishi 80-yillarda xam davom etdi, 1979 va 1989 yillarda utkazilgan axoli ruyxati mamumotlariga kura, keyingi 10-yilda Uzbekiston axolisi 4,5 mln kishiga kupayib, uning urtacha yillik usish surati 2,6% ni tashkil etdi. Bu kursatgich, Uzbekistonda, sobiq sovet davrining boshqa respublikalarida va jaxonning deyarli barcha davlatlarida axolining kupayishi suratlarida kuzatilayotgan tabiiy sustlashish jarayoni sodir bulayotganidan dalolat beradi. Axoli dinamikasi malumotlari shuni kursatadiki, sovet hokimiyati yillarida Uzbekiston axolisi tez kupayib bordi. 1926-199O yillar orasida Uzbekiston axolisi 436,1% kupaydi. Bu kursatgich Tojikistondan keyin barcha xamdustlak davlatlari orasida eng yuqori kursatgich xisoblanadi, yani sobiq sovet davrining ushbu davrdagi axoli kupayish suratlariga nisbatan 2,2 marta ortiqdir. Axoli sonining oshib borishi va ancha yuqori suratlar bilan usib borishi natijasida Uzbekistonning sobiq sovet davridagi bu salmog‘i tobora ortib bordi. Masalan, 1926 yilda Uzbekistonning sobiq Ittifoq axolisi solmog‘idagi ulushi 3,1% ni tashkil etgan etgan bulsa, 1940 yilda 3,4%ni, 1959 yilda 3.9%ni, 1970 yilda 4,9%ni , 1979 yilda 5,8% ni va 1989 yilda 6,9% ni tashkil qildi. Doimiy yashovchi aholi soni (2008 1 yanvar) Jаmi аholi soni Jаmi аholidаn аyollаr erkаklаr О‘zbekiston Respulikаsi 27072.2 13536.9 13535.3 Qorаqаlpog‘iston Respublikаsi 1595.4 795.5 799.9 Аndijon 2451.2 1224.6 1226.6

Buxoro 1566.1 786.7 779.4 Jizzаx 1079.5 539.7 539.8 Qаshqаdаryo 2509.4 1252.5 1256.9 Nаvoiy 829.0 410.7 418.3 Nаmаngаn 2174.3 1082.5 1091.8 Sаmаrqаnd 3003.4 1502.0 1501.4 Surxondаryo 1991.1 988.6 1003.5 Sirdаryo 693.0 344.9 348.1 Toshkent 2522.4 1263.2 1259.2 Fаrg‘onа 2972.2 1484.4 1487.8 Xorаzm 1504.2 755.2 749.0 Toshkent sh. 2180.0 1106.4 1073.6 Uzbekiston axolisining bunday yuqori suratlar bilan usishi asosan axolining tabiiy kupayishi xisobiga ruy bermoqda. Keyingi yillarda respublika axolisining soni har yilli 420-440 ming kishi (bundan 10 yil oldin 360-380ming kishi edi) kupayayotgan bulsa, bu usishning asosiy qismi tabiy usish hisobiga sodir bulmoqda. Tabiiy usish kursatgichlarining kattaligiga kura Uzbekiston sobiq Respublikalar ichidafauat Tojikistondan keyingi urinda turadi. 1989 yilda ularda tabiiy usish kursatgichlari tegishli tarizda 27,O0 va 32,2 %0 ni tashkil etdi. Bu kursatgichlar sobiq Ittifoq urtacha kursatgichidan 3,6 , Rossiya Fefederasiyasidagidan 6,9, Gruziyadagidan 3,3, Latviyadagidan 11,3 , Ukrainadagidan 15,9 marta yuqoridir. Uzbekistonda tabiiy usish kursatkichlari 1989 yilda 1979 yildagiga nisbatan atiga 0,4 promilliga kamaygan holda bu kamayish jarayoni shu davr ichida sobiq itfoqda 0,6 , Rossiya Federasiyasida 1,1 Gruziyada 1,4, Ukrainada 2,0 promelleni tashkil etdi. Uzbekitonda axoli tabiiy ko‘payishi ko‘rsatkichlarining keyingi vaqtlarda xam bu qadar yuqori holda saqlanishi bir qator ijtimoiy - iktisodiy sabablar bilan bog‘lig‘dir. Ularning asosiylari ko‘ydagilar. Uzbeklar va boshqa mahalliy millat vakillari orasida ananaviy ko‘p bolalikning barqaror holdaligi; Rivojlangan mamlakatlarga xos hozirgi zamon ilmiy va industrial ishlab chig‘arish madaniyatining nisbatan pastligi; Urbanizasiya darajasining pastligi tufayli axoli asosiy qismining kishlok xo‘jaligi va u bilan bog‘liq ishlab chig‘arish soqolarida bandligi; Oilada bolalar

sonini oldindan belgilash va tug‘ilishni cheklash choralari o‘llashning keng tarqalmaganligi; Mahalliy millat ayollari orasida ijtimoiy - ishlab chig‘arishda ishtirok etmaydiganlar salmog‘ining ancha ekanligi va boshqalar; Uzbekistonda tug‘ilishninig yuqori bo‘lishida nikox bo‘lganlarning ko‘pligi va oilalarning ajralishi kamligi xam malum rol o‘ynaydi. 1989 yilda har 1000 kishiga nisbatan sobiq itfoqda 9,4 ta nikox qayd etilgan bo‘lsa, Uzbekistonda u 10,0 ni tashkil etdi. 1989 yilda har 1000 kishiga nisbatan sobiq itfoqda 3,4 ta ajralish qayd qilingan bo‘lsa, Uzbekistonda esa 1,5 ajralish, yani 1,5 barobar kam ajralish qayd etilgan. Tabiyki, nikoqda turganlar va nikoq qurayotganlar soning ko‘p bo‘lishi, ajralishning kam bo‘lishi tug‘ilish ko‘rsatkichlarining sezilarli darajada yuqori bo‘lishiga olib keladi. Hozirgi paytda Uzbekistonda bolalar o‘rtasida o‘lim anchagina bo‘lsada, lekin dastlabki davrlardagiga nisbatan jiddiy tarzda kamaydi. Ilmiy xulosalar, Uzbekistonda axoli tabiiy o‘sishining yaqin kelajakdaxam nisbatan yuqori suratlarda davom etishini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, tabiiy o‘sishning mutloq ko‘rsatkichlari asta-sekin pasayib borayotganligini ko‘rsatadi. Masalan, 1960 yilda Uzbekistonda har 2000 kishiga 33,9 tug‘ilish tug‘ri kelgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich.1979 yilda 27,4 , 1989 yilda 27,0 ni tashkil qildi. Axolining jinsiy va yosh tarkibi. Axolining jinsiy va yosh tarkibi muxim demografik ko‘rsatkichlardan bo‘lib, ular mehnat resurslarining, maktabgacha xamda maktab yoshidagi bolalarning, hozirgi va kelajakdagi sonini aniqlash, turli jins va yoshdagi axoli uchun zarur bo‘lgan keng istemol mollari ishlab chig‘arishni rejalashtirish imkoniyatini beradi. Jinsiy va yosh tarkibiga talluqli malumotlar yaqin kelgusida axolining takror borpo qilinishi qay darajada bo‘lishini xam oldindan aytib berish imkonini beradi. Agar jinslar nisbati teng yoki yaqin bo‘lsa, shuningdek axoli tarkibida yosh avlod salmog‘i yuqori bo‘lsa, nikoxlanish va o‘z navbatida, tugilish imkoniyatlari xam yuqori bo‘ladi. shunday ko‘rsatkichlar, ishlab chig‘aruvchi ko‘chlarni xududiy rijalashtirishga xam tasir ko‘rsatadi.

Uzbekiston axolisining jinsiy va yosh tarkibi o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Inqilobdan oldingi davrlarda Uzbekiston axolisining jinsiy tarkibida erkaklar ayollarga nisbatan ko‘pchilikni tashkil qilar edi. bu xol avvolo usha davrlarda ayolning uzoq tarixiy rivojlanishi jarayonida shakllangan ijtimoy hayotda tutgan o‘rni xususiyatlari bilan bog‘lig‘ligini takidlash lozim. Oiladagi uy-ro‘zg‘or yumushlari asosiy xismining ayollar zimmasiga tushishi, odatga ko‘ra uizlarning borvaqt erga berish va ko‘p bolali, tibbiy xizmati , xamda onalikni muhofaza qilishdagi qoloqlik, ayollar o‘rtasida o‘limning yuqori bo‘lishiga va oqibat nitijada ularning kam umir ko‘rishiga olib kelgan. Uzbekiston axolisining jinsiy tarkibidagi bunday xususiyatlar 1939 yilgi butun ittifox axoli ro‘yxati malumotlarida xam aks etgan. Usha yili respublika axolisining 51,6 % i erkaklar , 48.4 % ni xotin-qizlar tashkil qilgan. Vatan urushi sobiq ittifoqda bo‘lganidek, Uzbekistonda xam axolining jinsiy tarkibiga chuqir tasir qildi. Urushdan keyingi utkazilgan 1959 yilgi Butun ittifoq axoli ro‘yxati yakuniga ko‘ra Uzbekistonda erkaklar jami axolining 48% ni tashkil qildi. Urushdan keyingi yillarda bu nomuvofiqlik asta -sekin yo‘qola bordi. 1989 yilgi Butun ittifoq axoli ro‘yxati shuni tasdiqlaydi. Endilakda Uzbekiston axolisining 49,4% i erkaklar va 5O,6% ayollar tashkil qiladi. Tabiiy o‘sish suratlarining yuqoriligi Uzbekiston axolisining yosh tarkibiga tasir ko‘rsatadi. Unda butun axoli orasida yosh bolalar o‘smirlar salmog‘i ancha yuqori. Tabiiy o‘sish suratlari ko‘p yillardan buyon yuqori bo‘lgan urta Osiyo va Ozorbayjon respublikalari axoli tarkibida yosh avlod asosiy ko‘rsatkichni tashkil qiladi. xamdustlik davlatlarning ko‘pchiligida axolining "qarib borishi" kuzatilmoqda, Uzbekistonda aksincha tug‘ilish ko‘rsatkichlarining yuqori darajada saqlanib turishi sababli axolining "yosharib borishi" davom etmoqda. Uzbekiston axolisining milliy tarkibi va mexnat resurslari. Uzbekiston axolisi ko‘p millatliligi bilan ajralib turadi. Uning tarkibini 120 dan ortiq millat va ellat vakillari tashkil qiladi. Inqilobdan oldingi davrlarda respublika axolisining milliy tarkibi tug‘risida aniq malumotlar yo‘q. Inqilobdan keyin sovet xokimiyatining dastlabki yillarida urta Osiyoning yerli xalqlarida, shu

jumladan o‘zbeklarda milliy shakillanish jarayoni tula tugallanmagan edi. shu sababli 1926 yilgi va 1939 yilgi axoli ro‘yxatlarida millat degan savolga o‘zbeklarning "Qipchoqlar", "Qung‘irot", "Qurama", "turk" kabi qadimiy yirik o‘rulari nomlari qayd qilingan. 1959-1989 yilgi axoli ro‘yxatlari malumotlari shuni ko‘rsatadiki respublikada yashagan barcha millat vakillarining soni va salmog‘i ko‘paygan. Masalan, o‘zbeklarning umumiy soni qayd qilingan davr moboynida 2,8 marta ko‘paydi va ularning soni respublika axolisi salmog‘ining 62,1% dan 71,4% gacha o‘sdi. Shuningdek, maxalliy millatlardan tojiklar 3 barobar, qozoqlar va qoraqalpoqlar 2,5 barobarga yaqin o‘sdi. Tojiklarning umumiy axoliga nisbatan salmog‘i 3,8 % dan 4,7% gacha oshdi. Ruslar soni 624; boshqa millat vakilarining soni 545 ming o‘sdi. Lekin ularning respublika axolisi o‘rtasidagi salmogi ancha kamaydi. Masalan, agar 1959 yil axoli ro‘yxati bo‘yicha rus millatiga mansub axoli umumiy axoli salmogining 13,5% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 1989 yilgi axoli ro‘yxatida 8,3% ni tashkil qildi. Boshqa millat vakillari salmog‘i 12,5% dan 7,9% gacha kamaydi. xamdo‘stlikdagi axolini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, boshqa respublikada shu respublika axolisining 90% i o‘z respublikalarida yashamoqdalar. Xamdo‘stlik davlatlarida yashayotgan o‘zbeklarning 84,7% O‘zbekistonda yashamoqda. Boshqa respublikalarda 2556 ming, yoki barcha o‘zbeklarning 15,3% boshqa respublikalarda yashamoqda. Shularning xam asosiy xismi o‘rta osiyo respublikalari va Qozoqistonda yashamoqdalar. axolisi milliy tarkibi dinamikasidagi bunday o‘zgarishlarga asosiy sabab, bir tomondan ularda tabiiy o‘sishning yuqoriligi va ikkinchidan ularning respublikalararo migrasiyada kam ishtirok etishidir. Boshka millat vakillarining nisbatan sekin o‘sishi ularda tabiiy o‘sishning kamligidir, xamda migrasiya haroratlarining kuchliligi xisoblanadi. Axolining ijtimoiy tarkibi va bilim malaka darajasi. Har qanday mamlakat axolisining ijtimoiy-sinfiy tarkibi o‘sha mamlakatda xukmron bo‘lgan ijtimoiy munosabatlar xususiyati bilan belgilanadi. Ijtimoiy munosabatlarning o‘zgarishi axolining ijtimoiy-sinfiy tarkibi o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Sobik itfoqdagi muxim o‘zgarishlar, unda mustaqil davlatlarning bozor

iktisodiyoti munosabatlariga o‘tish tez orada axolining ijtimoiy-sinfiy tarkibida sezilarli o‘zgarishlarga olib keldi. Axolining ijtimoiy tarkibi uning sinfiy tarkibiga nisbatan kengroq tushunchadir. axolining ijtimoiy tarkibi deganda, uning mashquloti kasbkor asosida birlashgan guruxlar tushuniladi. Respublika axolisida ishchilar sinfi shakllandi va 1989 yilgi respublika statistik bo‘limining boshqarmasi ma’lumotiga ko‘ra, mehnatda band axolining 29,7% sanoat, qurilish, transportda ishlayotgan ishchi va xizmatchilardan iborat. 1913 yilgi ma’lumotlariga ko‘ra barcha ishchi va xizmatchilar O‘zbekiston axolisining atigi 5% ni tashkil qilgan. Ishchilarning butun axoli orasidagi salmog‘i O‘zbekistonda xamdo‘stlikdagi respublikalardan (47%) kamroq bo‘lsada lekin respublikada ishchilar sinfi ortganligini ko‘ramiz. Respublikada ijtimoiy mehnatda band bo‘lgan dehqonlarning soni va axoli orasidagi salmog‘i kamayib bormoqda. Jumladan: dehqonlar salmog‘i 1939 yilda 64,9% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 1979 yilga kelib u 24,7% ga tushib qolgan. 1989 yilda u 24,8% ga tushib qoldi. Bu holat avvalo kishlok xo‘jaligining mexanizasiyalashtirilganligidan, mehnat unumdorligi ortib borishi, kam quvvatli jamoa xo‘jaliklarning davlat xo‘jaliklariga aylantirish, xo‘jalikda sanoat, qurilish, transport va aloqa sohasida ishchilar ko‘payib, ishchilar soatiga qo‘shilganligidadir. Ko‘p yillar davomida O‘zbekiston axolisining bilim darajasida ijobiy o‘zgarishlar ro‘y berdi. O‘zbekistonda xalq moarifida tarkib topib, rivojlandi. Inqilobgacha respublika axolisining 2% savodli deb kelgan noto‘g‘ri, aslida revolyusiyaga qadar axolining 18-19% savodli bo‘lgan.hozirgi vaqtda Respublikada barcha o‘quv muassasalarida o‘qiyotganlar soni 6779 ming kishidan ortdi. O‘zbekistonda 1914-1915 yil o‘quv yilida bor yo‘g‘i 171 ta umumiy ta’lim maktablari bo‘lib, ularda 4649 ming o‘quvchi ta’lim oldi va ularga 340 ming pedogog mehnat qilmoqda. Respublikamizda oliy va o‘rta maxsus ta’lim soqalarida xam katta yutuqlarga erishildi. 1914-15 yil o‘quv yilida O‘zbekistonda bor-yo‘g‘i 2 ta maxsus o‘quv yurti bo‘lib, bularda 100 kishi ta’lim olgan. 1990 yilda respublikada

244 ta maxsus o‘quv yurti bo‘lib, ularda 277,3 ming kishi ta’lim oldi. O‘zbekistonda revolyusiyadan ilgari oliy o‘quv yurtlari bo‘lmagan bo‘lsada, hozirgi kunda 44 ta oliy o‘quv yurti mavjud bo‘lib, ularda 331,6 ming talaba bilim olmoqda. Respublikamizda yildan-yilga xalq xo‘jaligida ishlayotgan malakali mutaxasislar soni ortib bormoqda. Masalan 1941 yil boshlaridan oliy ma’lumotga ega bo‘lgan 19,9 ming va o‘rta maxsus ma’lumotga ega bo‘lgan 34,7 ming mutaxasis ishlagan bo‘lsa, 1989 yilda ularning soni 767,9 ming oliy ma’lumotli, 8057,5 ming o‘rta maxsus ma’lumotga ega bo‘lgan mutaxasislar ishlamoqda. Respublikamizda keyingi yillarda industriyal taraqiyotning jadallashuvi bilan hunar texnika bilim yurtlari orqali malakali ishchilar tayyorlashga aloqida e’tibor berila boshladi. Agar 1970 yilda respublikamizda 126 ta hunar texnika bilim yurtlari 47,9 ming o‘quvchi o‘qigan bo‘lsa, 1989 yilga kelib 480 ta hunar texnika bilim yurtida 249,6 ming o‘quvchilar ta’lim oldi. Natijada xalk xo‘jaligining barcha tarmoqlarida oliy va o‘rta ma’lumotli malakali mutaxasislar soni va salmog‘i oshib bordi. Shu yillarda O‘zbekiston xotin-qizlari hayotida xam sifatli o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Inqilobdan oldin o‘zbek xotin qizlari ishlab chiqarishda kamdan* , ishtirok qilgan, ular asosan uy-ro‘zuor ishlari bola tarbiyasi bilan mashqul bo‘lganlar. Xozirgi vaqtda o‘zbek xotin-qizlari xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida faol mexnat qilmoqdalar. Masalan, 1989 yilda O‘zbekistonda ishchi va xizmatchilarning 44% ni va dehqonlarning 54% ni xotin-qizlar tashkil qildi. Bular sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va ijtimoiy ta’minot sohasida ishlaganlarning 76,3% ini, maorif va madaniyat xodimlarining 53,7% ini, savdo, umumiy ovqatlanish, moddiy texnika ta’minoti, tayyorlov muassasalari xodimlarining 47,1% ni ilmiy tadqiqod xodimlarining 44,2% ni, xo‘jalik jamoa va ijtimoiy idora xodimlarining 38,2% ini tashkil qiladilar. O‘zbekiston endilikda deyarli barcha fan sohalari bo‘yicha ilmiy mutaxasislarni birlashtirgan 2 taga ega. Paxtachilik, kimiyo, geologiya, matematika soqalaridagi tadqiqod ishlari dunyo bo‘yicha tan olingan. 1987 yilda respublikada 39,1 ming ilmiy xodim bo‘lib, ulardan 1,3 tasi fan doktorlari, 16,3 mingtasi fan

nomzodlaridan iborat. Zamonaviy kadrlar tayyorlashga e’tiborni qaratish lozim. Mexnat resurslari va ulardan foydalanish. Uzbekistonda mexnat resurslarining soni, salmog‘i usishi sur’atlari, ularning xalq xujaligi tarmoqlari va respublika xududida taqsimlanish, mexnat resurslaridan foydalanishning samaradorligi uziga xos xususiyatga ega. Uzbekiston axolisi yosh tarkibida yoshlarning kup bulishi uz navbatida mexnatga layoqatli kishilar salmog‘ining nisbatan kamayishiga olib keldi. Shu bilan birgalikda tabiiy usishning yuqoriligi undan mexnat resurslari salmog‘ining doimo ortib borishiga olib keldi. Mexnat yoshidagi axolining barchasi ba’zi bir sabablarga kura ishlab chiqarishda tuliq ishtrok etaolmadi. Ishlab chiqarishdan ajralgan holda usish. Armiyada xizmat qilish kabi obektiv Sabablarga kura axolining bir qismi ich da ishtrok eta olmaydilar. Kup bolali onalar oilada bola boqish. Maxsus uy xujaligi bilan shug‘ullanishlari shunday subektiv sabablarga kiradi. Respublikamiz kup bolali onalar salmog‘ining kattaligi bilan ajralib turadi. Uzbekistonda iktisodiy faol axolisining xalq xujalik tarmoqlari buyicha taqsimlanishi sobiq itfoqdan farq qiladi. Respublikamizda 1939-1989 yillar orasida moddiy ishlab chiqarishda ishlaydigan axoli 90% dan 74,1% ga tushib qolgan. Nomoddiy ishlab chiqarish sohasida ishlovchilar salmog‘i esa 7,8%dan 25,9%ga yetgan. Moddiy ishlab chiqarishning uz ichida , uning turli tarmoqlarida ishlovchilarning soni va salmog‘i xam turlicha uzgarmoqda. Sanoat, qurilish, transport va aloka tarmoqlarida ishlovchilar salmog‘i doimo ortaborganligini kuramiz. Bu esa respublikada ana shu tarmoqlarning tez rivojlanayotganligini kuramiz. Sanoatda ayniqsa mashinasozlik sanoat tarmoqlari tez rivojlanayotganligini kuramiz. Shuni qayt qilish lozimki, respublikamizda sanoat, transport va aloqa vositalarida xizmat qiluvchilar salmog‘i MDH davlatlari kursatkichidan past. Agar bizning respublikamizda ushbu tarmoqlarda ishlayotgan ishchilar salmog‘i 29,2%ni tashkil qilsa, xamdustlik davlatlarida bu kursatkich 50,8%ni takkil qiladi. Hozirgi kunda xam kishlok yoshlarini sanoatdan kura, kishlok xujaligiga jalb qilish osonroq bulib ushbu regionda xlor va soda ishlab chiqaradigan zavodlarni qurish zarur.

MEHNАT RESURSLАRI TАRKIBI Ме ҳ нат ресурслари Aktiv q ismi Passiv q ismi Mexnatda band b о‘ lganlar Ishsizlar О‘q iydigan lar Mehnatda band b о‘ l ma ganlar nogironla r Ishga mu h tojlar Ishlashni xo h lamaydiga n lari

Band b о‘ lmagan a h oli О‘ z h oxishiga k о‘ ra band b о‘ lmaslik Majburiy ish topa olmagandan noiloj band b о‘ lmaslik Turmush о‘ rto g‘ i q aramo g‘ idagi ayollar, erkaklar Bo q uvchisi mavjud b о‘ lgan mehnatga layoqatli yoshdagilar Majburiy ish topa olmagandan noiloj band b о‘ lmaslik Ishsizlik Yashirin ishsizlik Oshkora ishsizlik H a q t о‘ lanmaydigan mehnat ta’tiliga ketganlar q is q artirilagan ish kunida ishlovchilar (majburiy ish y о‘q ligidan) Ishlashni xo h laydigan, lekin ish q idirish befoyda deb uylab ish q idirmayotganlar Friksion ishsizlik Strukturaviy ishsizlik Siklik ishsizlik Mavsumiy ishsizlik Institusional ishsizlik

Ishsizlikning yashirin ko‘rinishida bo‘lishining sabablari quyidagilardan iboratdir: · Davlat tomonidan ba’zi bir zarar ko‘rib ishlovchi tarmoqlarni va ishlab chiqaruvchilarni moliyaviy ta’minlash. · Bankrot bo‘lgan korxonalarga dotasiyalar ajratish. · Ortiqcha ishchi kuchlari mavjud bo‘lgan korxonalarga ularni qisqartirishga undovchi soliq tizimining yo‘qligi yoki takomillashmaganligi. · Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonining sekin borishi. Bozor iqtisodiyoti davrida yashirin ishsizlikni va ishchi kuchini ortiqchaligini uzoq vaqt moboynida saqlanib turishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Talabning qisqarishi, korxonalar qarzdorligining o‘sishi va kreditlar olishni chegaralanganligi, soliq tizimini takomillashtirib borish va boshqa sabablar bari bir oxirida ishchilarni ishdan bo‘shatishga majbur qiladi, bu esa oshkora ishsizlikka olib keladi. Oshkora ishsizlik kelib chiqishini bir qancha sabablari mavjuddir. Ishsizlik o‘z sabablariga ko‘ra mehnat resurslarining asosiy toifasini o‘z ichiga oladi Sabablari Davlat tomonidan ba’zi bir zarar k о‘ rib ishlovchi tarmo q lar va ishlab chi q aruvchilarni moliyaviy ta’minlash Bankrot b о‘ lgan korxonalarga dotatsiyalar ajratish Orti q cha ishchi kuchi mavjud bulgan korxonalarga ularni q is q artirishga undovchi soli q tizimini takomillashmaganligi Mulkni davlat tasarrufidan chi q arish va xususiylashtirish jarayonining sekin borishi Ishsizlik B о‘ shatilishi natijasida ishini y о‘q otganlar Ishini о‘ z ixti yori bilan q oldirganlar va boshqa ish q idirayotganlar Tanaffusdan keyin mehnat bozoriga kel ganlar Mehnat boz origa birinchi marta kelganlar

Ishsizlikning turlari; friksion, strukturaviy, siklik, mavsumiy, instutsional, texnologik. Ishsizlikning majburiyligi va muqararligi Ishsizlikning quyidagi turlari mavjuddir. Friksion ishsizlik - vaqtincha ishsizlik bo‘lib, ish joyini almashtirish paytida yuz beradi, eski ishdan ketib, yangi ishga o‘tguncha ishsizlik yuz beradi. YA’ni ular ish qidirayotgan ishchi kuchlaridir. Ishsizlarning ushbu toifasiga o‘z kasbini o‘zgartirayotgan, ko‘chib ketayotgan kishilar, birinchi marotaba ishga kirayotgan yoshlar, vaqtinchalik ishdan bo‘shatilganlar kiradi. Ishsizlikning bunday shakli istalgan ijtimoiy tizimda, iqtisodiy rivojlanishning istalgan darajasida mavjud, u ijtimoiy havfli ishsizlik deb hisoblanmaydi. Strukturaviy ishsizlik iqtisodiyot, fan-texnika taraqqiyoti jadal rivojlangan sari yangi ishlab chiqarishlar, korxonalar sifat jihatidan yangi tarmoqlar paydo bo‘lishi va ayni vaqtda boshqa korxonalar, tarmoqlar, texnologiyaning eskirishi bilan bog‘liq. Bunda doimiy ravishda yangi kasblar paydo bo‘ladi va ilgari keng tarqalgan ba’zi kasblar keraksizga aylanadi, yangi kasblarga talab kuchayadi va eskilariga bo‘lgan ehtiyoj kamayadi. Bular natijasida keraksiz bo‘lib qolgan ishchi kuchi strukturaviy ishsizlikni hosil qiladi. Friksion va strukturali ishsizlikda ma’lum o‘xshashliklar va farqli jihatlar mavjud. Asosiy farqi shundaki, friksion ishsizlikda ma’lum malaka va tajriba mavjud bo‘ladi va undan foydalanib qisqa vaqtda ishchi kuchini sotish yoki ish topish mumkin. Strukturali ishsizlikda ishchi kuchi darhol yoki qisqa muddatda ish topa olmaydi.

U malakasini o‘zgartirishi, qayta malaka oshirishi, ma’lumot olishi, kasb egallashi lozim. Hatto ba’zi hollarda yashash joyini o‘zgartirishga ham to‘g‘ri keladi. Mavsumiy ishsizlik . Mavsumiy ishda band bo‘lganlarning mavsum tugagach ishsiz qolishi. Bu ishsizlik qishloq xo‘jaligi, qurilish va kurort sohalariga xos. Siklik ishsizlik ishlab chiqarishning pasayishi natijasida ishchi kuchiga bo‘lgan talabning kamayishi va ishsizlarning paydo bo‘lishidir. O‘zbekistonda (1992 yilda) ishlab chiqarishning pasayishi siklik ishsizlikka olib kelgan edi. Ishlab chiqarishning pasayishi, mavjud iqtisodiy aloqalarning keskin darajada buzilishi, respublikada shu davrda bozor strukturasining yaratilmaganligi ham ayni qayta ishlash sanoatining past rivojlanganligi va shu kabi sabablar bilan bog‘liq holda ishsizlar soni ko‘paydi. Siklik ishsizlik bozorning eng jiddiy iqtisodiy va ijtimoiy muammolaridan biridir. U barcha tarmoqlar, sohalar, mintaqalarda ishchi kuchiga bo‘lgan ehtiyojning pasayishi bilan birga boradigan umumiy iqtisodiy tanazullar va bo‘xronlar bilan bog‘langan. Bunday davrlarda ishlashni xohlaydigan va bunga salohiyatli kishilar ishsiz bo‘lishiga majburdirlar, chunki ishlab chiqarishning umumiy tanazzuli tufayli ishchi kuchi iqtisodiyotga kerak bo‘lmaydi. Siklik ishsizlikda ishsizlar keskin ko‘payadi. Masalan AQSH da “Buyuk depressiya” yillari (30-yillar) ishsizlik taxminan 25% ga teng bo‘lgan, oxirgi ishlab chiqarish pasaygan yillari (1922y) ishsizlik 9,7 foizga teng bo‘lgan. Institusional ishsizlik - mehnat bozorining institutlari vujudga keltiradi, uning asosiy sababi - ishsiz kishining nafaqa hisobiga yashash imkoniyatiga ega bo‘lishi va shu sababli ish qidirishga rag‘batning yo‘qolishidir. Institusional ishsizlik insonning asosiy ehtiyojlarini ta’minlash uchun ishsizlik bo‘yicha nafaqa miqdori yetarli bo‘lganda ommaviy hodisa sifatida vujudga keladi, nafaqa to‘lash muddati davomli bo‘ladi. Institusional ishsizlikning oqibatlari bir xilda bo‘lmaydi. Albatta, ishsiz kishining munosib turmush darajasini saqlab turish, qashshoqlik va uning jinoiy oqibatlarini bartaraf etish ijobiy holdir, salbiy hol esa jamiyatdagi ishchi kuchi

potensialidan samarali foydalanmaslik, fuqarolarda boqimandalik ruhiyatini shakllantirish, mehnatga bo‘lgan sabab va rag‘batlantirishning yo‘qolishidir. Soliq tizimining mukammal emasligi ham institusional ishsizlikka sabab bo‘lishi mumkin. Daromad solig‘ining haddan tashqari yuqori stavkalari xodimlar ixtiyorida qoladigan daromadlar hajmini qisqartirib yuboradi. Daromadlar bilan ijtimoiy dasturlar bo‘yicha to‘lanadigan to‘lovlar o‘rtasida farq qanchalik kam bo‘lsa, ishchi kuchi taklifini cheklaydigan va ishsizlik muddatlarini uzaytiradigan mehnat bozorining sust ishlashi bilan bog‘liq bo‘lgan ishsizlikni ham institusional ishsizlik toifasiga kiritish kerak. Kasblarning tuzilishi, malaka darajalari va mehnat bozorining boshqa xususiyatlari nisbatan sekinlik bilan o‘zgaradi, ishlab chiqarish ehtiyojlaridan orqada qoladi, buning natijasida ishsizlikning alohida ko‘rinishi paydo bo‘ladi. Bo‘sh ish o‘rinlari to‘g‘risidagi axborotning mukammal emasligi tufayli vujudga keladigan ishsizlikni ham institusional ishsizlik qatoriga kiritish mumkin. Ishsizlik haqida so‘z yuritganda, ishsizlikning “ majburiylig i” va “ muqarrarligi ” degan tushunchalarga aniqlik kiritish zarur. Masalan, xodim yuqori ish haqi to‘lanadigan va ish sharoiti yaxshi bo‘lgan yanada nufuzli ish topish niyati borligi munosabati bilan yoki boshqa mintaqadagi yangi yashash joyiga ko‘chib o‘tish va rahbar xodimlarning noroziligi tufayli ishdan bo‘shaydi. Bu ishsizlik majburiy ishsizlikmi yoki majburiy bo‘lmagan ishsizlikmi.

I. Yollanish bo‘yicha ish bilan bandlar: 1) ishlovchilar - hisobot davri mobaynida ish haqi evaziga ma’lum bir ish bajarganlar; 2) ish o‘rniga ega bo‘lib, hisobot davrida vaqtincha ishlamayotganlar, lekin rasman o‘z ish o‘rinlarini saqlab qolganlar. II. O‘z korxonasida bandlar: 1) ishlayotgan shaxslar, ular hisobot davrida daromad olish uchun ma’lum bir ish bilan shug‘ullanganlar; 2) korxonaga ega bo‘lib, hisobot davrida biron sababga ko‘ra ishlamayotganlar. Shu o‘rinda aytib o‘tish kerakki, xalqaro standartlarga ko‘ra, “muayyan ish” tushunchasiga kamida bir soat mobaynida ishlaydigan ish to‘g‘ri keladi. Yollanib ishlash bilan o‘z korxonasida ishlashni bir-biridan farqi ish bilan bandlikni faqat ish haqi olish uchun ishlash emas, balki foyda, daromad olish uchun ishlashdan, shu bilan birga, o‘z iste’moli uchun maxsulot ishlab chiqarishdan iborat ekanligidadir. Ish bilan bandlik ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya sifatida ijtimoiy mehnat munosabatlarining turli-tuman shakllaridan iborat bo‘lib, kishilar u yoki bu ish A h olining band b о‘ lgan guru h lari Yollanib ishlovchilar va xorijiy davlatlarda ishlovchi ishchi guru h lari Tadbirkorlar, kooperativ, fermerlar a’zolari, ularning ish faoliyatida q atnashayotgan oila a’zolari Ish h a q i olib ishlovchi nogironlar H arbiy va mu q obil xizmatdagilar Q isman ish bilan band b о‘ lgan talabalar va uy bekalari Oilaning yordam beruvchi a’zolari bolalarni tarbiyalash bilan band b о‘ lganlar va katta yoshdagi fu q arolarga q araydiganlar Erkin kasbdagi ishchilar. Jamoat tashkilotlari, madaniyat birlashmalarida faoliyat yuritayotganlar

o‘rnidan ijtimoiy foydali faoliyatda tegishli daromad olish bilan ishtirok etish uchun bu munosabatlarga kirishadilar. Mehnat resurslarining bandligi, uning tovar sifatidagi ishchi kuchi mehnat bozorini tark etganda va uni iste’mol qilish boshlanganda vujudga keladi. Bandlik munosabatlari barcha mehnatga qobiliyatli shaxslar, ijtimoiy guruhlar, ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok etayotganlarni, ularning ishtirok etish darajasi qanday ekanligini ko‘rsatib beradi. Bu yerda faqat miqdor jihati emas, sifat jihatini ham nazarda tutish muhim ahamiyatga egadir. Mehnatga layoqatli aholi: 1) ishda bandlar; 2) norasmiy bandlar, ya’ni bandligi ko‘rsatilmaganlar; 3) ishsizlar guruhi; Bandlikning o‘zi 2 guruhga bo‘linadi: 1) an’anaviy bandlik, ya’ni to‘la ish xaftasida doimiy bandlar; 2) noan’anaviy (egiluvchan) bandlik. Masalaning muhim bir jihati shundaki, ishchi kuchiga mehnatga layoqatli aholi qatlamiga ilk bor kirgan yoshlar bu uch guruh bo‘yicha taqsimlanadilar. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, yoshlarning aksariyati bandligi ko‘rsatilmaganlar guruhiga mansub bo‘lib qolishmoqda, bu asosan, qishloq joylarida ko‘proq namoyon bo‘lmoqda. Bunga sabab: Birinchidan, qishloq joylaridagi mehnat bozorida mehnat resurslari taklifining unga bo‘lgan talabdan ortiqligi. Ikkinchidan, yoshlarda tegishli kasb-xunarning yo‘qligi. Uchinchidan, yoshlarda iqtisodiy va xuquqiy bilimlarning yetishmasligidir. Hozirda hisobga olinmagan bandlar hisob-kitobini amalga oshirish dolzarb masalalardan hisoblanadi, bu holat rasmiy iqtisodiyotning barqarorlashtirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ekspertlarning bank sohasidan tashqarida aylanishda bo‘lgan pul massasini baxolash asosida o‘tkazgan hisob-kitoblari shuni ko‘rsatadiki, hisobga olinmagan bandlik O‘zbekiston aholisining 2,3 mln. dan

ziyodini qamrab olishi mumkin ekan. Bunday bandlik tarkibiga band sifatida bir marta hisobga olingan shaxslarning ikkilamchi bandligi ham, savdo va xizmat ko‘rsatish sohasidagi vaqtinchalik ish ham, takrorlanib turadigan vaqtinchalik bandlik ham, shuningdek, oilalarga pul yoki natural tarzda daromad keltiruvchi bandlik ham kiradi. O‘zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar mehnat resurslari bandligining yangi shakl va usullarini izlashni talab qilmoqda. Bunda bandlikning noan’anaviy shakllaridan turli xil egiluvchan bandlikdan foydalanuvchi xorijiy davlatlar tajribalari bilan tanishish muhim ahamiyat kasb etadi. Egiluvchan bandlik yollanma ishchi kuchi tarkibining o‘zgarish tendensiyasini ifodalovchi muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. U mehnat bozorining tarkibiy qismi bo‘lib, shuningdek, yana bir qator elementlarni o‘z ichiga oladi (5- chizma). funksional egiluvchanlik (keng miqyosdagi mutaxassislikka ega bo‘lgan ishchilarning o‘rin almashib ishlashi); mehnatga haq to‘lashning egiluvchan tizimlari; masofaviy egiluvchanlik (kichik tizimlarda subkontrakt tizimi asosida ishlash); ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish (hududiy, tarmoqlararo).

Dehqon va fermer xo‘jaliklarida bandlikni o‘stirish. Buning uchun: qishloq xo‘jaligi texnikasidan foydalanish va hamkorlikda egalik qilish uchun yetishtirilgan mahsulotni realizasiya qilish va qayta ishlash, saqlash uchun maxsus shirkatlarni tashkil etish; qishloq joylarida dehqon va fermer xo‘jaliklari egalarini zamonaviy xo‘jalik yuritish borasida huquqiy, iqtisodiy va marketing axborotlari bilan ta’minlovchi maxsus xizmatlarni yaratish; Dehqon xo‘jaliklarida band bo‘lganlar va ularning egalari o‘rtasida fuqarolarni ijtimoiy sug‘urta qilish mexanizmi xususiyatlari to‘g‘risida tushuntirish ishlarini olib borishni faollashtirish. Dehqon va fermer xo‘jaliklari boshliqlarini agrotexnologiya va qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti masalalariga oid bo‘lgan malakasini oshirish va kasbiy o‘qitishning doimiy amal qiluvchi kurslarini tashkil qilish Dehqon va fermer xo‘jaliklarida yaratilgan mahsulotlarni qulay sotish uchun zamonaviy savdo vositalari va omborxonalar bilan ta’minlash Sosial va bozor infratuzilmasida bandlikni o‘stirish. Bu sohadagi asosiy vazifa yangi ish joylarini yaratish va kapital ko‘chmas mulk bozorini, konsalting tizimi, huquqiy marketing, servis xizmatlarini rivojlantirish, kadrlarni o‘qitish va tayyorlash hisobiga bandlikni o‘stirish. Sosial va bozor infrastuzilmasining kelajakdagi rivojining asosiy sharti, bu sohaga kasb xunar kollejlari va akademik leseylarda o‘qigan yuqori malakali

kadrlarni jalb etish bo‘lib qoladi. Yangi o‘quv muassalarini kasb hunar kollejlari, akademik liseylarni, umumta’lim maktabini bog‘chalarni harakatga keltirishni ko‘zda tutgan kadrlar tayyorlash milliy dasturining to‘laqonli amalga oshirilishi natijasida ta’lim tizimi muasssalarida bandlikni 80 ming kishiga ko‘paytirish imkonini beradi. Tibbiy xizmat ko‘rsatish darajasini yaxshilash. Savdo va umum ovqatlanish obektlarini qurish ishlari davom ettirilishi va ularning tarmoqlarini kengaytirish, shuningdek, maishiy xizmat tarmoqlarini kengaytirish; Bozor infratuzilmasini riojlantirishning asosiy yo‘nalishi bank xizmati, birjalar, savdo uylari va boshqa obektlar tarmog‘ini kengaytirishdir; Haq to‘lanadigan jamoat ishlarini tashkil qilish. Sosial va transport infratuzilmasi obektlarida, yer qurilishi va meleorativ ishlarida haq to‘lanadigan jamoat ishlarini ko‘plab tashkil etish zarurdir. Buning uchun jamoat ishlarini tashkil qilish va o‘tkazish masalalarini hal qilishning aniq chora-tadbirlari ishlab chiqilishi, ular moliyaviy ta’minlanishi kerak. Aholining shahar va qishloq o‘rtasida taqsimlanishi. Urbanizasiya jarayoni . Ma’lumki aholining shahar va qishloq o‘rtasida taqasimlanishi darajasi joylarda sanoat bilan qishloq xo‘jaligining qay darajada rivojlanganligiga bog‘liq bo‘ladi. O‘zbekiston sanoatining yuksalishi natijasida Respublika aholisining shahar va qishloq o‘rtasida taqsimlanishda kata ijobiy siljishlar ro‘y berdi, ya’ni shahar aholisi salmog‘i tez o‘sdi. Agar 1897 yilda O‘zbekiston aholisining atigi 18,8 % i shaharlarda yashagan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 1926 yilda 22,0 % ga, 1940 yilda 24,5 %, 1959 yilda 3,6 %, 1970 yilda 36,6 %, 1979 yilda 41,2 % va 1989 yilda 40,7 % ga, 2005 yilda esa u biroz pasayib 36,3 % tushib qoldi. Albatta, turli davrlarda shahar tushunchasi, uning halq bo‘lgan xo‘jaligidagi vazifasi, jamiyatdagi mavqei turlicha.

O‘tgan asr boshlarida O‘zbekiston shaharlari asosan hunarmandchilik, savdo – tijorat rivojlangan ma’muriy markazlar bo‘lgan sanoat esa ancha sust edi. Shahar va shaharlarning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy rivojlanish negizi kuchayganligi sababli ular yiriklashib, soni tez o‘sib 1926 yilgi aholi ro‘yxati O‘zbekistonda 27 shahar va 19 shaharcha borligini qayd qildi. 1991 yil boshida shaharlar 123 ta, shaharchalar esa 104 ta. 2005 yilda 120 shahar, 117 ta shaharcha mavjud bo‘lgan.

O'xshashlar

Surxondaryo viloyati qishloq aholi manzilgohlarining soni va tarkibiy tuzilishidagi o`zgarishlar

Markaziy osiyo davlatlari aholisi va transport geografiyasi

Yer shari aholisining joylashishi

Landshaftlar dinamikasi va rivojlanish qonuniyatlari

O`zbekistonning aholisi va mehnat resurslari