Куйи Амударё минтакасининг тиббий географик вазияти - Geografiya - Referatlar

Куйи Амударё минтакасининг тиббий географик вазияти

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.8857421875 KB

Ko'chirib olish

Қуйи Амударё минтақасининг тиббий географик вазияти Қуйи Амударё минтақаси таркибига Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилояти киради. Унинг майдони 172,6 минг км 2 бўлиб, бу борада республикамиздаги энг катта минтақадир. Аҳолиси 01.01.2006 маълумотларига кўра, 3025 минг киши, зичлик 1км 2 га 124,1 кишига тенг. Аҳолининг умумий касалланиши ҳар 1000 аҳолига 507,5 кишига тенг (умумий касалланиш индекси 1,08); умумий ўлим 5,0; киши; гўдаклар ўлими 17,0 промилле, аёллар ўлими эса ҳар 100 минг тирик туғилган чақалоққа нисбатан 28,0 нафарни ташкил қилади. Минтақа ўз номига мос равишда Амударёнинг қуйи қисмида, Орол денгизининг жанубий қисмида жойлашган. Мазкур ўлка Ўзбекистоннинг шимоли-ғарбида Қорақум ва Қизилқум чўллари оралиғида жойлашган. Ўлканинг ер юзаси ясси текисликлардан иборат. Қуйи Амударё Ўзбекистоннинг шимоли-ғарбида жойлашганлиги сабабли қиши совуқ, ёзи эса иссиқ ва қуруқ бўлади. Қайд этаётганимиздек, ўлка Ўзбекистоннинг энг совуқ ҳудудларидан биридир. Январнинг ўртача ҳарорати -4-8 0 С атрофида, энг пастки ҳарорат -33 0 С гача пасайиб кетади. Ушбу район республикамизнинг энг қурғоқчил ҳудудларидан бири бўлиб, унда ёғин миқдори йилига 79-108 мм ни ташкил қилади. Ҳудуд республикамизда қадимий маданият, илм-фан ўчоғларидан бири бўлиб келган. Бунинг негизида ўлканинг дарё ёқасида жойлашганлиги, унумдор тупроғи ётган бўлса, бугунги кунда мазкур ўлка республикамизнинг экологик жиҳатдан энг носоғлом, ночор, иқтисодий нуқтаи назардан муаммоли минтақаси ҳисобланади. Гарчи Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятлари бир минтақа таркибига кирсада табиий-иқлимий, экологик ва нозогеографик хусусиятларига кўра улар бир-биридан кескин фарқ қилади. Масалан,

Қорақалпоғистон Республикаси минтақанинг шимолида, Орол денгизининг жанубий қисмини эгаллайди. Иқлими ўта континентал яъни ёзи жазирама иссиқ, қиши эса республикамизнинг бошқа ҳудудларига нисбатан бирмунча совуқ, йиллик ёғин миқдори 90-200 мм атрофида. Қорақалпоғистон аҳолиси 01.01.2006 маълумотларига кўра, 1571,9 минг киши (мамлакат аҳолисининг 6,0 фоизи), зичлик эса 1 км 2 га 9,5 кишини ташкил қилади. Аҳолининг умумий касалланиши ҳар 10 минг аҳолига 4157,4 кишига тенг `ёки республика жами аҳоли касалланишининг 5,3 фоизи шу ҳудуд ҳиссасига тўғри келади. Орол бўйида ҳукм сураётган ноқулай экологик вазият ушбу минтақада аҳоли миграциясининг авж олишига замин яратади. Шу билан бирга, қишлоқ хўжалигида фойдаланадиган ерларининг яроқсиз ҳолатга келиши, кучли даражада шўрланиши аҳолининг қишлоқлардан шаҳарларга кўчишига сабаб бўлмоқда. Айрим ҳолларда минтақа аҳолисининг бошқа вилоятларга ҳам бориб ўрнашиши кузатилмоқда. Бу эса аҳолининг ҳудудий таркибидаги ўзгаришларга олиб келади. Минтақа мамлакатимизнинг экологик жиҳатдан энг ноқулай минтақасидир. Ҳудуд аҳолиси орасида сил, юқумли ичак хасталиклари, туғма нуқсон билан туғилишлар, буйрак ва ўт қопининг сурункали касалликлари энг кўп учрайди. Бу жиҳатдан Қорақалпоғистон Республикаси мамлакатимизда етакчи ўринларда туради. Айниқса мазкур республикада аҳолининг сил билан хасталаниш ҳолатлари ниҳоятда юқори. 2005 йилда Ўзбекистонда ҳар 100 минг аҳолига сил билан оғриганлар 75,9 кишини ташкил этган бўлса, ушбу ҳудудда бу рақам 138,1 кишига тенг бўлган. Қораўзак (300.2), Мўйноқ (238,7), Чимбой (227,2) ва Тахтакўпир (216,9) туманларида кўрсаткичлар мамлакат даражасидан бир неча бор юқори. Минтақа таркибига кирувчи Хоразм вилояти майдони 6,1 минг км 2 , аҳолиси 01.01.2006 маълумотларига кўра, 1453,9 минг киши ёки республика аҳолисининг 5,5 фоизи шу вилоят ҳиссасига тўғри келади. Ўртача зичлик 238,7 киши. 2005 йилда умумий касалланиш ҳар 1000 аҳолига 599,2 кишига 5.3- расм

тенг бўлган, бошқача қилиб айтганда , мамлакат аҳолиси жами касалланишининг 7,1 фоизи ушбу вилоят аҳолисига тегишлидир. Мазкур кўрсаткич бўйича вилоят Қорақалпоғистон Республикасидан ҳам юқори ўринни эгаллайди. Умумий ўлим ҳар 1000 кишига 4,5 киши, киши; болалар ўлими 16,3 промиллега тенг. Вилоят табиий-экологик шароити жиҳатидан Қорақалпоғистон Республикасидан қолишмайди. Унинг Орол денгизига яқинлиги, бу ерда юзага келган экологик вазият вилоят аҳолиси саломатлигига салбий таъсир кўрсатмоқда. Вилоятнинг Гурлан, Янгибозор, Урганч туманларида аҳолининг ўлим кўрсаткичлари бирмунча юқори. Ушбу туманлар болалар ўлим кўрсаткичлари билан ҳам ажралиб туради. Ҳудуд аҳолиси орасида руҳий касалликлар билан оғриганлар бирмунча кўпчиликни ташкил этади. 2005 йилда ҳар 100 минг аҳолига 119,0 кишига тенг бўлган. Минтақа таркибидаги ҳар иккала ҳудудда ҳам ер ости сувлари ер юзасига яқин жойлашган. Ичимлик суви таркибининг гигиеник талабларга жавоб бермаслиги оқибатида мазкур районда ҳам юқорида таъкидлаб ўтган касаллик тур ва гуруҳлари кенг тарқалган. Айтиш жоизки, Хоразм вилоятида аёллар ўлим кўрсаткичлари бошқа минтақаларга нисбатан бирмунча юқори ҳолатда. Нафақат Хоразм ҳудудида, шунингдек Қорақалпоғистон Республикасида ҳам аҳолининг асаб тизими касалликлари билан касалланиш кўрсаткичлари йил сайин ортиб бормқда. Бу ҳолатларнинг барчасини ўлканинг экологик инқироз ўчоғи бўлиб қолганлиги билан ҳам изоҳлаш мумкин. Қуйи Амударё райони тиббий географик жиҳатдан ҳам муаммоли ҳудуд саналади. Бу ерда, энг аввало , Орол муаммоси билан боғлиқ касалликлар кўзга ташланади. Қуйи Амударё райони таркибидаги Қорақалпоғистон Республикаси сил билан касалланиш бўйича Ўзбекистонда ажралиб туради. Охирги 10-15 йиллик статистик маълумотлар шундан гувоҳлик берадики, сил касаллиги кўрсаткичлари бўйича энг юқори кўрсаткичлар Қорақалпоғистон

Республикасига тўғри келади. 1991 йилда сил билан касалланиш ҳар 100 минг аҳолига мазкур ҳудудда 97,3 кишини, 2002 йилда 183,0 кишини ташкил қилган ҳолда, 2005 йилда бу кўрсаткич 138,1 кишига тенг бўлган. Республикамиздаги бирор бир ҳудуд бу жиҳатдан Қорақалпоғистонга тенглаша олмайди. Минтақанинг табиий-экологик шароити, аҳолининг ижтимоий ҳолатидаги ўзига хос муаммолар ушбу касалликнинг ҳудудда тез суръатлар билан ортиб боришига сабаб бўлмоқда. Демак, мамлакатимизда сил касаллиги салмоғи энг юқори район бу- Қорақалпоғистон Республикаси ҳисобланади. Шу сабабли мазкур минтақа сил касаллигининг типик ўчоғи саналади ва уни биз алоҳида район сифатида қараш тўғрироқ бўлади. Қуйи Амударё нозогеографик ўлкаси таркибидаги Хоразм вилояти аҳолисининг сил билан касалланиш кўрсаткичлари бўйича Ўзбекистонда олдинги ўринлардан бирини эгалламасада, бироқ вилоятдаги Питнак (128,7), Урганч (93,2) шаҳарларида кўрсаткичлар республика даражасидан бирмунча юқоридир. Шу ўринда таъкидлаш лозимки, муайян касаллик билан аҳолининг касалланиш ҳолатлари вилоятларнинг ёки бошқа ҳудудий бирликларнинг барча жойида ҳам бир хил бўлавермайди. Ушбу касалликка чалинганлар салмоғи юқори бўлган ҳудудлар фақат йирик минтақалар доирасида эмас, балки кичик майдонларда ҳам тарқалган бўлиши, бундай ареаллар йирик ҳудудларда ниҳоятда тарқоқ ҳолатда зам бўлиши мумкин. Жумладан, Қорақалпоғистон Республикасининг Қораўзак, Мўйноқ, Беруний ва Чимбой туманларини бунга мисол келтирса бўлади. Ушбу туманлар нафақат минтақада, қолаверса, республикамизда аҳолисининг сил билан касалланиш кўрсаткичлари бўйича ўзига хос ҳисобланади. Мазкур туманларда сил билан касалланиш ҳар 100 минг кишига 200-300 кишини ташкил қилади. Улардаги табиий ва ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитлар ушбу касалликнинг авж олишига сабаб бўлмоқда. Айнан шу ҳудудларни республикамиздаги сил касаллигининг нозогеографик ўчоқлари деб қараш мумкин.

O'xshashlar

Куйи Амударё минтакасининг иктисодий географик муаммолари

Куйи Амударё минтакасининг инвестиция жозибадорлиги

Куйи Амударё минтакасида туризмни ривожлантиришнинг баъзи бир масалалари

Узбекистон Республикаси тиббий географик масалалар

Демографик жараёнларнинг экологик жихатлари(Куйи Амударё геодемографик райони мисолида)