Иктисодий баркарор ривожланиш ва атроф мухит мухофазаси муаммолари - Geografiya - Referatlar

Иктисодий баркарор ривожланиш ва атроф мухит мухофазаси муаммолари

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.369140625 KB

Ko'chirib olish

Иқтисодий барқарор ривожланиш ва атроф мухит мухофазаси муаммолари Мамлакатимизда иктисодий барқарор ривожаланишга эришиш, энг аввало, иқтисодиёт тормокларида таркибий ислоҳотларни чуқурлаштириш, хусусий секторнинг ролини ошириш, тадбиркорларга қулай шароитлар яратилиши, худуларнинг экологик ҳолатини яхшилаш каби омилларга боғлиқ. Мустақилиқ йилларида ислоҳотларни чуқурлатиш жараёнида миллий иқтисодиётнинг муҳим тармоғи саноат саҳосда сезиларли таркибий ўзгаришлар юз беради.Энергетика ва озиқ-овқат ҳавфсизлиги таъминлади, мавжуд табиий бойликлардан фойдаланиш самарадорлиги оширилди. Саноатни бошқаришда давлатнинг роли сақланиб қолдирилган ҳолда бозор механизмлари ишга солиниб, босқичма-босқич ривожланиш амалга оширилмоқда. Биринчи босқичда стратегик аҳамияти юқори бўлган хом ашёларни қазиб олиш, қайта ишлашни ривожлантиришга, ички бозорни ҳимоялашга қаратилди. Иккинчи босқичда импорт ўрнини босувчи маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи соҳаларни ривожлантириш, хорижий инвестицияларни машинасозлик, енгил, озиқ-овқат ва кимё саноат тармоқларига кўпроқ йўналтирилди. Саноатни ривожлантиришнинг ҳозирги босқичида самарасиз ишлаётган корхоналарни тугатиш, йирик корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш, хусусий сектор улушини ошириш, ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш, бошқарув тизимини янада такомиллаштиришга қаратилмоқда. Мустақиллиқ йилларида республика-мизнинг иқтисодий мустақиллигини таъминловчи ёқилғи-энергетика мажмуининг саноат ишлаб чиқариши умумий ҳажмидаги улуши 6,5% дан 21,1%га ўсди. Ислоҳатларнинг иккинчи босқичидан бошлаб таркибий ўзгаришлар қайта ишлаш тармоқлари томонга ўзгарди. Саноатда нодавлат секторининг улуши 10,0%дан 70,8%га, кичик тадбиркорлик 2,0%дан 16,6%гача ортди. Мамлакатимиз экспортида саноатнинг ҳиссаси 38,0%дан 50,2%га ортди. 1995-2003 йилларда Ўзбекистонда саноат ҳажмининг ўсиши 136,0%ни ташкил этди. Шу давр

ичида бу кўрсаткич Россияда – 72,0%, Қозоғистонда – 80,0%, Украинада – 90,0%га тенг бўлди. Умуман 1997 йилдан бери мамлакат иқтисодиётида кузатилаётган ўсиш суръати хозирги даврга келиб янги паллага кирмоқда. Саноатнинг барқарор ривожланишини таъминлаш, хом ашё салоҳиятини ошириш мақсадида инвестицион ресурсларининг катта қисмини унинг техникавий қуроллантиришга йўналтирилди. Саноатнинг қайта ишлаш секторида меҳнат ва капиталнинг энг юқори даражасига янги тармоқлар - автомобилсозлик ва эҳтиёт қисмлар ишлаб чиқаришда эришилди. Енгил саноатда техник тараққиёт даражаси пахтани қайта ишлаш ва тўқимачилик тармоқларида юқори бўлишига эришилди. Бунинг учун хорижий фирмалар билан ҳамкорликда жуда кўп қўшма корхоналар қурилди. Тўқимачилик саноатига хорижий инвестицияларнинг жалб қилиниши ва техник қуролланиш даражасининг ўсиши тармоқнинг экспорт қувватини оширишга имкон берди. 2001-2004 йил оралиғида, мамлакат саноат тармокларининг турли сохаларида маълум миқдорда қайта технологик қуролланиш ўз самарасини берди. Эндиликда республикамиз саноати улкан ишлаб чиқариш салоҳиятига эга бўлиб барқарор ривожланаётган тармоғига айланди. Саноат ривожланиши туфайли экспорт таркибида унинг салмоги ошди. 2004 йилда мамлакатимизда 8869 млн АҚШ долларига тенг ташқи иқтисодий алоқалар амалга оширилиб, 1 млрд АҚШ долларига тенг мусбат савдога эришилди. Республика ялпи ички махсулот хажми 1991 йилга нисбатан 19,8 фоизга, 2003 йилга нисбатан 7,7 фоизга ошди. Инфлация даражаси 1990 йиллар ўрталарида 60-70 фоиз атрофида бўлган бўлса, 2004 йилда бу кўрсаткич 3,7 фоизни ташкил этди. Эришилган натижалар кўп жиҳатдан мажмуалар ва алоҳида тармоқлар бошқарувининг ташкилий тизимини тубдан ўзгартиришга қаратилган маъмурий ислоҳотларни амалга оширилётганлиги билан боғлиқдир. Аммо, саноат тармоқларида ижобий ўзгаришлар билан бир қаторда ҳали бу саҳода камчиликлар мавжуд. Жумладан, оҳирги йилларда саноатнинг ривожланиши ишлаб чиқариш таркибий кўрсат-кичларининг сифат жиҳатдан

ўзгариши таъминланмади. Кейинги йилларда саноат маҳсулотининг умумий ҳажмида машина-созлик ва озиқ-овқат тармоқлари улуши бирмунча қисқарди. Саноатнинг хом-ашёга йўналтирилганлик даражаси 50 % яқинни ташкил этади.ЯИМда саноатнинг улуши, маҳсулотлар ҳажмининг йиллик ўсиш суръатларининг ўсишига қарамасдан етарли эмас. Охирги беш йил мобайнида саноат улушининг ЯИМдаги ўсиш даражаси 20%дан паст бўлиб қолмоқда, бу саҳога капитал қўйилмаларга муҳтожлик сезилмоқда. Шунингдек, республикамиз саноати-нинг биркатор, жумладан, кимё,озик-овкат ва бошка тармокларида мехнат ва капиталдан фойдаланишнинг самарадорлигини паст даражада колмокда. Саноатда кузатилаётган ўсиш омиллари ва манбъаларининг нобарқарор характерини кўрсатувчи муаммолар юзага келди. Улар республикамизда ишлаб чиқарилаётган товарларининг жаҳон бозорига чиқишига тўсқинлик қилмоқда. Республикамиз саноатининг янада барқарор ўсишини таъминлаш қатор иқтисодий, ташкилий,экологик муаммолар ечимига боғлиқ бўлиб қолмоқда. Жумладан, таркибий ва институтционал ўзгаришларнинг самарадор- лигини ошириш, корхоналарни янги техника ва технологиялар билан жиҳозлаш, хом-ашё ресурсларидан фойдаланиш самарадор-лигини, моддий ва энергия сиғими кўрсаткичлари даражасини ошириш, маҳсулотларнинг янги рақобатбардош, экспортбоп турларини кўпайтириш керак булади. Саноат тормоқларида мулкчиликни янада ислоҳ қилиш, таянч тармоқлардаги йирик корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш ҳисобига нодавлат секторини жадал суръатлар билан ривожлантириш, саноат маҳсулотларини ишлаб чиқаришда кичик ва хусусий бизнес улушини ошириш, ривожланган истеъмол товарлари бозорини шакллантиришга устувор аҳамият берилмоқда. Бу борада мамлакатимиз саноатининг стратегик йўналиши минтақаларининг бой табиий, меҳнат ресурслар салоҳиятидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш орқали саноатнинг замонавий таркибини шакллантириш, ташқи ва ички бозорда

рақобатбардошлигини ошириш, экспортда хом ашёга нисбатан чуқур қайта ишланган маҳсулотлар ҳиссасини оширишга қаратилмоғи лозим. Саноатни ривожлантиришда фойдали казилмалар асосий омил хисобланади. Ўзбекистон замини табиий ресурсларга бой булиб, уларнинг микдори ва хилма-хиллиги жиҳатидан дунёда олдинги ўринларда туради. Республикамизда йилига 200 млн. тоннадан зиёд тоғ жинслари қазиб олинади Афсуски, бу кимматбахо рудаларнинг 150 млн. тонна кубдан кўпроқ қисми чиқинди сифатида конлар атрофига ташланади. Шу сабабли, мамлакат тог-кон саноати мажмуасида 1,25 млрд. кубометр микдорда конларни очиш жараёнида казиб олиб ташланаган тоғ жинслари тўпланган. Маъданларни ишга туширишда кўпроқ портлаш ишлари амалга оширилиши натижасида хар йили атмосферага 120 тоннагача чанг кўтарилади. Ўзбекистонда минерал хом ашёдан комплекс фойдаланишда кейинги йилларда каттагина ютуқлар қўлга киритилди. Чунончи, рангдор металлургия корхоналарида кумуш, висмут, платинанинг деярли ҳаммаси, олтингугуртнинг 30%и, рух, қўрғошин ва миснинг 10% гачаси ажратиб олинишга эришилган. Олмалиқ кон-металлургия комбинатида ҳам ана шундай ишлар амалга оширилмокда. Рудани бойитиш, кимёвий қайта ишлаш йўли билан сульфат кислотаси, селен, пирит, қўрғошин, рух, мис ва бошқа элементлари ажратиб олинмоқда. Аммо, минерал хомашёларни казиб олиш ва фойдаланишда жуда катта исрофгарчиликларга йўл кўйилмокда. Жумладан, рангли ва кора металлургия саноатидан йилига 300 минг тоннага якин шлапклар чиқинди сифатида чикариб ташланади. Ишлатилиб ташланган шахта ва конларда кўп микдорда қолдиқ минерал бойликлар учрайди. Умуман, республикамиз бўйича тўпланиб қолган саноат ва маиший чиқиндилар микдори 1 млрд. тоннага етади. Шуни таъкидлаш зарурки, мустакиллик йилларида атроф мухит мухофазаси сохасида катта тадбирлар амалга оширилмокда. Масалан, 1991 йилга нисбатан атмосферага чикариб юбориладиган захарли моддалар

микдори 1,7 марта қисқарди. Лекин атроф муҳит муҳофазаси соҳасида амалга ошириш зарур бўлган ишлар кўлами катта ҳолича қолмоқда.

O'xshashlar

Куйи Амударё минтакасининг иктисодий географик муаммолари

Коракалпогистон Республикасининг иктисодий - демографик ривожланиш хусусиятлари

Xалк хужалигининг иктисодий потенциали иктисодий ва ижтимоий прогнозлашнинг базаси

Бозор иктисодиёти ва иктисодий география

Урта ва олий мактабларда иктисодий география