Фарғона вилояти - Geografiya - Referatlar

Фарғона вилояти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8652 KB

Ko'chirib olish

Фарғона вилояти ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ - Ўзбекистон Республикаси таркибидаги вилоят. 1938 й. 15 янв.да ташкил этилган. Республиканинг шарқида, Фарғона водийсининг жан.да жойлашган. Шим.дан Наманган, Андижон вилоятлари, жан. ва шаркдан Қирғизистон, ғарбдан Тожикистон Республикалари б-н чегарадош. Майд. 6,8 минг км2. Аҳолиси 2815 минг киши (2004). Таркибида 15 туман (Бағдод, Бешариқ, Бувайда, Данғара, Ёзёвон, Олтиариқ, Охунбобоев, Риштон, Сўх, Тошлоқ, Учкўприк, Фарғона, Фурқат, Ўзбекистон, Қува), 9 шаҳар (Бешариқ, Марғилон, Риштон, Фарғона, Яйпан, Қува, Қувасой, Қўқон, Ҳамза), 10 шаҳарча (Бағдод, Данғара, Дўстлик, Ёзёвон, Муқимий, Олтиариқ, Тошлоқ, Чимён, Шўрсув, Янги Марғилон), 164 қишлоқ фуқаролари йиғини бор (2004). Маркази — Фарғона ш. Ф . в . Ўзбекистоннинг қад . маданият ўчоқларидан бири . Вилоят ҳудудида топилган тош даври манзилгохлари ва қоятошларига солинган суратлар водийда одамлар энг қад. даврлардан бери яшаб келганликларидан дарак беради. Ф.в.нинг тош даври ёдгорликларини 1954 й. А.П. Окладников раҳбарлигидаги археология отряди ўрганган. Водийнинг шарқий қисмидаги Қайроққум,

Хўжағор ва Учқўрғон маконларидан мустье даврига оид тош қуроллар топилди. Водийнинг ғарбий қисмидаги қад. тош даври маданиятига оид манзилгоҳлар мустье давридаги Қалъача, Жарқўтон ва Қапчиғай тош қуроллар ишлаш устахоналари топилиб ўрганилди. 1958 й. биринчи марта Марказий Фарғонадан мезолит даврига оид микролит тош қуроллари топилди. Шунингдек, Марказий Фарғонадаги Узункўл ва Тайлоқкўл атрофларидан мезолит ва неолит даврларига оид 24 та манзилгоҳ борлиги аниқланди (1965). Сўх воҳасидаги 28 ғор ва унгурлар (Селунгур, Эшма, Обишир, Сур, Бел, Зим, Овикамбар, Боғишим ва б.) рўйхатга олинди. Обишир ғорларидаги маданий қатлам яхши сакланган. Ғорларни қазиш жараёнида мезолит даврига оид тош қуроллар, хайвон суяклари топилган. Булар ўша давр турмушини ўрганиш имконини беради. 1967 ва 1969—70 й.ларда СанктПетербургдаги Эрмитаж музейи ходимлари мезолит ва неолит даврларига оид 35 та манзилгоҳтопдилар. Ф.в.нинг археологик ёдгорликларини ўрганишда Катта Фарғона каналининг қазилиши муҳим аҳамиятга эга бўлди. Канални қазиш жараёнида жез даври , қулдорлик ва заминдорлик жамиятларига оид ёдгорликлар топилди ва текширилди . Қува ва Тошлоқ туманлари ўртасидаги Акбаробод қишлоғида жез даврига оид манзилгоҳ, Марғилонсойнинг чап соҳилида Оқтом қабристони бўлганлиги аниқланди. Ф.в.нинг Қува туманида қулдорлик даврига оид Тахёнтепа, Фарғона ш.да Симтепа (Чимтепа) каби ёдгорликлар топиб ўрганилган. Айниқса, Қува ш.даги мил. ав. 5-а. ва ўрта аср бошларига оид топилмалар яхши текширилган. 10—11- а.ларга доир тарихий манбаларда бу шаҳар ободлиги ва катталиги жиҳатидан водийда Ахсикатдан сўнг энг йирик шаҳар деб қайд қилинган. Археологик материаллар Марғилон ш. 10-а.да катта қишлоқ бўлиб, 11 — 12-а.ларда шаҳарга айланганлигини, Риштон эса 10-а.да катта шаҳар бўлса ҳам, 11 —12-а.ларга келиб қишлоқ қиёфасига кириб қолганлигини исботлайди. Ўтроқ деҳқончилик, чорвачилик б-н шуғулланган Чуст маданиятига оид манзилгоҳлардан топилган ёдгорликлар Фарғона водийсини ўрганишда

муҳимдир. У ерда и.ч. кучлари ва хўжаликнинг тараққиёти жез даврининг охирида деҳқончилик қабилаларининг ижтимоий тузумида ўзгариш юз беришига, натижада ибтидоий тартиблар тугаб жамиятдаги табақаланишга олиб келган. Рўзғор анжомларида хусусий мулкчилик куртаклари кўзга ташланади. Археологик текширишлар натижаси Ф.в. да қадимдан одамлар яшаб, овчилик, деҳқончилик, чорвачилик б-н шуғулланганлигидан, кишилик жамиятининг кейинги босқичларида эса маданият ривожлана бошлаганлигидан далолат беради. Табиати . Ф . в . нинг шим . қисмини Қорақалпоқ ва Ёзёвон даштлари эгаллаган , жан . дан Олай тизмасидан окиб тушадиган дарёларнинг ёйилмалари б - н ўралган . Жан.да адирлар Олай тизмасининг тоғ олдилари б-н алмашиниб туради. Ф.в. юқори сейсмик зона қисобланади. Иклими континентал. Қиши бирмунча юмшоқ, баъзан ҳаво жуда совиб кетади. Янв. ойининг ўртача траси — 3,2°, июлники 28°. Энг паст т-ра —27,9°. Энг юқори т-ра 42°. Водийнинг ғарбида эсадиган кучли «Қўқон шамоли» иқлимга салбий таъсир этади. Шамолнинг тезлиги секундига баъзан 35—40 м га етади. Жан.шарқида ёзда гармсел эсади. Йилига ғарбида 100 мм дан (Қўқон атрофи) шарқий қисмида 170 мм гача, тоғ ён бағирларида 270 мм гача ёғин тушади, асосан, баҳорда ёғади. Вегетация даври 210—240 кун. Вилоятнинг шим.ғарбий чегараси бўйлаб Сирдарё оқади. Олай тизмасидан Исфара, Сўх, Шоҳимардон, Исфайрамсой бошланади. Дарёлар музликқор сувларидан тўйинади. Июль— авг.да тўлиб оқади. Дарё сувлари суғоришга сарфланади. Асосан, бўз тупроқ ва ўтлоқи ботқоқ тупроклар кенг тарқалган. Адирларда аксари оч ва типик бўз тупроклар, Сирдарё террасаларида аллювиалўтлоқи тупроқлар, вилоятнинг шим. қисмида шўрхок ўтлоқлар ва ажриқли ўтлоқлар мавжуд. Марказий Фарғонадаги шўрхокларда турли хил шўра ўсади. Ерларининг каттагина қисми экинзор. Воҳаларда терак, тут, қайрағоч, дарё водийларида кенг

баргли ўрмонлар ва арчазорлар бор. Ёввойи ҳайвонлардан Сирдарё тўқайзорларида қобон, адир ва Олай тизмаси тоғ олдиларида бўри, тулки, чиябўри, қуён, бўрсиқ, жайра яшайди. Ондатра, нутрия иклимлаштирилган. Қушлар, судралувчилар кўп. Сув ҳавзаларида маринка, усач, зоғора балиқ, карп, оқ амур, дўнгпешона балиқлар бор. Аҳолиси , асосан , ўзбеклар шунингдек , тожик , рус , қирғиз , татар ва б . миллат вакиллари ҳам яшайди . Аҳолининг ўртача зичлиги 1км2 га 413,9 киши. Шаҳар аҳолиси 800 минг киши, қишлоқ аҳолиси 2015 минг киши (2004). Хўжалиги. Ф.в. республиканинг саноати ривожланган вилоятларидан. Вилоятда 86 та йирик саноат корхонаси мавжуд. Саноатининг етакчи тармоқлари: ёқилғиэнергетика, кимё, машинасозлик, қурилиш материаллари, пахтани тозалаш ва қайта ишлаш, енгил ва озиқовкат саноати ва б. Энергетика базаси, асосан, иссиклик электр стялардан иборат бўлиб, энг йириклари: Фарғона, Қўқон иссиқлик электр марказлари, Қувасой иссиқлик электр стяси. Барча стялар Ўрта Осиёнинг ягона энергетика тизимига бирлаштирилган. Кимё саноатининг энг йирик корхоналари Фаргона ва Қўқон ш.ларида жойлашган. «Азот» и.ч. бирлашмаси, кимёвий толалар, фуран бирикмалари кимё з-длари, Қўқон суперфосфат з-ди ва б. шулар жумласидандир. Вилоятда Фарғона нефтни қайта ишлаш з - ди жойлашган . Қурилиш материаллари саноати ривожланган. Қувасойдаги цемент з-ди республикада ишлаб чиқариладиган цементнинг тўртдан бир қисмидан кўпроғини беради. Қувасойда шифер, гишт ва б. қурилиш материаллари, шиша ва чинни идишлар з-длари ишлаб турибди. Қўқондаги «Электромаш», «Текстильмаш» ва б. металлсозлик з-дларида саноатнинг бошқа тармоқлари учун асбобускуналар, эҳтиёт қисмлар ишлаб чиқарилади. Озиқ - овқат саноати йил сайин ривожланмоқда . Бу тармоқ корхоналарида турли нав ёғлар, ун, нон, макарон, консерва ва б. маҳсулотлар ишлаб

чиқарилади. Вилоятда 84 қўшма корхона, 22 мингдан ортиқ кичик корхона фаолият кўрсатади. Фарғона ш.да «Нодира», «ПСМК3», «Полина»; Марғилонда «Марғилон тонги» ва Қўқонда «Зилола» кичик корхоналар, «Ўзсаламан», «КабулФарғона», «Бестекс», «Ишонч» қўшма корхоналари ишлаб турибди. Қишлоқ хўжалиги нинг асосий тармоклари — пахтачилик, ғаллачилик, пиллачилик, боғдорчилик ва чорвачилик. Вилоятдаги барча экин майдони 288,9 минг га, шу жумладан, 129,6 минг га ерга дон, 115,9 минг га ерга пахта, шунингдек, техника экинлари, 11,7 минг га ерга сабзавот ва полиз экинлари, 24,1 минг га ерга озуқа экинлари экилади. 20,3 минг га яйловлар (2004). Ҳайдаладиган ерларда, асосан, обикор деҳқончилик б-н шуғулланилади. Пахта, буғдой, шоли, маккажўхори, арпа, картошка, сабзавот ва полиз махсулотлари етиштирилади. Боғларда кўпроқ ўрик ўстирилади. Анор, анжир, олма, хурмо кўп. Токзорларда юқори навли узумдан мўл ҳосил олинади. Суғориладиган ерлар вилоят ҳудудидан ўтувчи Катта Фарғона ва Андижон каналлари, Жан. Фарғона канали, Шоҳимардонсой, Марғилонсой, Сўх, Исфайрамсой, шунингдек, Каркидон, Кўрғонтепа сув омборлари ёрдамида сугорилади. Вилоятда 8 мингдан ортиқ фермер хўжалиги, 143 ширкат хўжалиги, 74 хўжаликлараро корхоналар, 6 паррандачилик ф-каси мавжуд. Чорвачиликда қорамол, қўй ва эчки, парранда боқилади. Вилоят жамоа ва шахсий

O'xshashlar

Фарғона иқтисодий райони

Хоразм вилояти

Қашқадарё вилояти

Самарканд вилояти

Навоий вилояти