Argentina Federativ Respublikasi - Geografiya - Referatlar

Argentina Federativ Respublikasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB

Ko'chirib olish

A rgentina F ederativ R espublikasi Reja: 1. Argentina Federativ Respublikasi 2. Janubiy Afrika Respublikasi. 3. Yirik sanoat markazlari

Argentina – Janubiy Amerikaning janubi-sharqidagi davlat. Maydoni 2,8 mln km 2 Iqtisodiy geografik o’rnining qulayligi sharqiy tomondan katta masofada okean sohilida joylashganligidir. Ayni vaqtda AQSH ga yaqinligi va Janubiy Amerikadagi eng rivojlangan davlat Braziliya bilan chegaradoshligidir. Tabiiy sharoitiga ko’ra Argentinaning shimoliy qismi tropik, markaziy qismida katta masofada subtropik, janubiy qismida esa mo’’tadil iqlim mintaqalari joylashgan. Argentinaning janubiy qismida Pategoniya o’lkasi (plato), markazida Pampa, shimolida esa Gran-Chako o’lkalari joylashgan. Mamlakatning shimoli- sharqiy qismini esa La-Plata pasttekisligi egallagan. Mamlakat hududining shimolida janubiy tropik chizig’i kesib o’tgan. Amerika qit’asidagi eng baland tog’ cho’qqisi Akankagua (6960 m) Argentinada joylashgan. Foydali qazilmalardan asosan neft va tabiiy gazga boy, ulardan tashqari toshko’mir, uran, temir, polimetall, oltingugurt konlari bor. Aholisi 35 mln kishi (1996-yil), 36,9 mln kishi (2003-yil), 39 mln kishi (2006 yil). Tug’ilish koeffisienti 19 ‰, o’lim 8 ‰ . 15 yoshgacha bo’lganlar jami aholining 31 % ini, 64 yoshdan o’tganlar 9 % ini tashkil etadi. O’rtacha umr 70-77 yosh. 1 ayolga 2,5 bola to’g’ri keladi. YAMD 10980 $ (2001y). Aholisi juda notekis joylashgan bo’lib, ular asosan La- Plata pasttekisligida joylashgan. Pategoniyada aholi juda siyrak. Etnik tarkibiga ko’ra argentinlar, ispan, italyan va evropaliklarning avlodlari hisoblanadi. Eng yirik shahari Buenos-Ayresda 10,8 mln aholi yashaydi, Kordova (1,1 mln). Aholisining ko’pchiligi katolik mazxabiga e’tiqod qiladi. Davlat tili ispan tili. Argentina – 1816-yil 9-iyul kuni mustaqil davlat deb e’lon qilindi. Unga qadar Ispaniya mustamlakasi bo’lib kelgan. 1982- yil aprel-iyun oylari Malvin (Folklend) orollarida Angliya-Argentina qurolli kuchlari to’qnashuvi bo’lgan va xanuz bu joylar munozaraligicha qolib kelmoqda. Argentina – LAES , LAIX tashkilotlariga a’zo. Argentina – federativ davlat bo’lib, 23 provinsiya, 1 milliy territoriya va 1 ta federal okrugini o’z ichiga oladi. Konstitusiyaga binoan qonun chiqaruvchi oliy organ – milliy kongress va ijrochi xokimiyatdan iborat. Asosiy siyosiy partiyalari: 1.Grajdan radikal ittifoqi (1891-yil)

2. Murosasizlar partiyasi (1963-yil) 3. Xristian demokratik partiyasi (1954-yil) 4. Sosialistik partiya (1986-yil) 5. Argentina kommunistik partiyasi (1918-yil). Argentina Janubiy Amerikadagi eng rivojlangan davlatlardan biri. Argentina ekonomikasiga AQSH, Germaniya va Buyuk Britaniyaning kapitali kuchli ta’sir etadi. Asosiy rivojlangan sanoat tarmoqlari: neftni qayta ishlash, qora metallurgiya, mashinasozlik, ko’n poyabzal, rangli metallurgiya tarmoqlaridir. Yirik sanoat markazlari: Buenos-Ayres, Kordova, Rosario. 1987-yil mamlakat 2,7 mln t. cho’yan, 3,4 mln t. po’lat, 2,7 mln t. prokat ishlab chiqargan. 184 ming avtomobil ishlab chiqargan. 47 mlrd kVt/s elektr –energiyasi hosil qilgan. Qishloq xo’jaligi asosan La-Plata pasttekisligida rivojlangan. Donli ekinlar etakchi o’rin tutadi, ayniqsa, makkajo’xori va bug’doy. 1986-87 yillar mamlakatda 32 mln t. don etishtirildi. Bulardan tashqari mamlakat shimolida paxta, shakarqamish, sholi, tamaki, sitrus kabilar etishtiriladi. Qishloq xo’jaligida etakchi tarmoq qo’ychilik bo’lib, u asosan Pategoniyada, pampaning g’arbiy qismida va tog’li rayonlarda yaxshi rivojlangan. Ma’lumki, Argentina jahonda XGMT da jun teri, go’sht eksport qiluvchi mamlakat sifatida tanilgan. Argentinadagi eng rivojlangan sanoat tarmog’i ko’n –poyabzal sanoati bejiz rivojlangan emas. Ma’lumki, Argentina maydoniga ko’ra jahonda 1-o’nlik mamlakatlari qatoriga kiradi. Maydoni yirik bo’lganligi sababli Argentinada temir yo’llar transporti yaxshi rivojlangan. Temir yo’llarning umumiy uzunligi 39,8 ming km ni tashkil etadi. Avtoyo’llarning umumiy uzunligi 54,6 ming km ga teng. Havo transportiham yaxshi rivojlangan bo’lib, 10 ta xalqaro aeroport bo’lgan. Pul birligi – peso, real. Asosiy eksporti: don, go’sht, jun, vino, mevalar va sanoat mahsulotlari chiqariladi. Asosiy importi: mashinalar, asbob-uskunalar, yoqilg’i, ximiya mahsulotlari, elektr stansiyalar uchun jihozlar.

Tashqi savdosi asosan AQSH, Horijiy Yevropa, Yaponiya, MDH ga to’g’ri keladi. Janubiy Afrika Respublikasi. Bu mamlakat afrika materigining chekka janubida joylashganligi uchun shunday nom bilan atalgan. Maydoni 1,222 ming km 2 . Iqtisodiy geografik o’rnining qulayligi: dengiz bo’yida joylashganligi, muhim dengiz yo’llari ustida joylashganligi. Janubiy Afrika Respublikasi iqlimiy jihatdan asosan tropik va qisman subtropik mintaqalarda joyldashgan. Mamlakat hududida Drakon, Kap tog’lari joylashgan. Asosiy daryosi Oranjevaya. Janubiy Afrika Respublikasi quruqlik orqali Namibiya, Botsvana, Zimbabve, Mozambik, Svazilent davlatlari bilan chegaradosh. Lesoto davlati orol ko’rinishida to’liq Janubiy Afrika Respublikasini ichida joylashgan. Janubiy Afrika Respublikasi foydali qazilmalarga boy. Asosiy qazilma boyliklari: temir rudasi qazib olish bo’yicha dunyoda 9- o’rinda (yiliga 30 mln t. va ¾ qismini Evropaga eksport qiladi.). Marganes va xrom qazib olishda dunyoda 1- o’rinda; Nikel qazib olishda 6- o’rinda; Mis qazib olishda 10- o’rinda; Fosforit qazib olishda 6- o’rinda; Oltin qazib olishda 1- o’rinda (yiliga 630 t.) Ko’mir qazib olishda 8- o’rinda (yiliga 180 mln t. qazib oladi, Yevropa va Yaponiyaga eksport qiladi). Olmos, platina va uran qazib olishda 1- o’nlikka kiradi. Aholisi soni 44 mln kishi (2003 yil), 47,3 mln kishi (2006 yil) bo’lib, u demografik tanglikda. 2003 yil ma’lumoti bo’yicha Janubiy Afrika Respublikasida tug’ilish koeffisienti -23‰, o’lim 14‰. Agar aholining tabiiy ko’payishi shu xolatda ketsa, 2025 yil aholi soni 35 mln kishiga tushib qoladi. Chaqaloqlar o’limi 57‰. 1 ayolga 2,8 bola to’g’ri keladi. 15 yoshgacha bo’lganlar soni 34 %, 64

yoshdan o’tganlar 5% . o’rtacha umr 53-54. YAMD butun Afrika materigi bo’yicha o’rtacha 2120 $ . Janubiy Afrika Respublikasida eng yuqori 10910 $ tashkil etadi. 15 yoshdan 49 yoshgacha bo’lgan aholining 20 % i “VICH” bilan zararlangan. Bu ko’rsatkich Afrika materigida 6,5 % ni, butun dunyoda esa 1,2 % ni tashkil etadi. Botsvanada eng yuqori 39 %. Aholdisining 4/5 qismini tub joy xalqlari (zumus, bantu, bur, kasa), 12 % ini oq tanlilar (ingliz, golland, fransuz), qolganini Osiyodan ko’chib kelganlar va mulatlar tashkil etadi. Aholi zichligi 1 km 2 joyga 36 kishi. Urbanizasiya darajasi 45 % . Hayot darajasi o’rtacha. Millioner shaharlari yo’q, lekin millioner aglomerasiyalari mavjud: Yo’xannesburg, Keyptaun, Durban, Pretoriya. Davlat tili afrikans va ingliz. Janubiy Afrika respublikasi siyosiy-ma’muriy jihatdan 9 ta provinsiyadan tashkil topgan. Federativ respublika. Kap xududini dastlab 1662 yil gollandlar bosib olgan, XIX asr boshida esa inglizlar bosib olgan. 1961-yildan boshlab Janubiy Afrika respublikasi mustaqil deb e’lon qilingan. Janubiy Afrika respublikasi 1915-92 yillar Namibiyani mustamlaka qilgan. Asosiy siyosiy partiyalari: 1.Millatchilar partiyasi (1948 yil). 2. Konservativ partiyasi (1982-yil) 3. Progressiv – federal partiyasi Davlat boshlig’i prezident, boshqaruv organi esa 3 palatali parlametdan iborat. Janubiy Afrika respublikasi rivojlangan industrial – agrar ko’chirma kapitalizm davlatidir. U Afrika xududining 4,1 % ini egallagan, aholisining 6 % ini o’z ichiga olgani holda, butun Afrikada ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotini 40% ini, po’latni 80 % ini beradi. Qit’adagi jami temir yo’llarning 1/3 qismi, avtomobillarning deyarli yarmi Janubiy Afrika Respublikasiga to’g’ri keladi. Vitvatersrant rayoni nafaqat Janubiy Afrika respublikasini, balki butun afrikaning eng yirik sanoat rayonidari. Bu rayon “Afrika Ruri” nomini olgan. Janubiy Afrika respublikasining iqtisodiy poytaxti Yoxannesburg shu rayonda joylashgan bo’lib, eng yirik va zamonaviy shahar. Vitvatersrant rayoni –

toshko’mir, uran, oltin, platina, xromid, olmos, asbest konlari asosida tashkil topgan. O’tgan XXasrda 100 yildan ortiq vaqt davomida JAR iqtisodini asosini oltin qazib olish tashkil etadi. Olmos qazib olish va uni zaxirasi bo’yicha JAR dunyoda 5-o’rinda turadi. Afrikada birinchi olmosni 1869 yil hozirgi Kimberli shahri o’rnidan bir cho’pon bola topgan. Shuning uchun tarkibida olmos bo’lgan tog’ jinsi kimberlit deyiladi. 3 t. kimberlitdan 1 karat (0,2 gr) olmos olinadi. Dunyoda qazib olinayotgan barcha olmosning (yiliga 100 mln karat) 10 % i JAR ga tegishli. JAR yiliga 3,5 ming t. uran qazib oladi va bu soha bo’yicha u dunyoda Kanada va AQSH dan keyin 3- o’rinda turadi. Mamlakatda yiliga 3,5 mln t. xrom rudasi, 3,7 mln t. marganes, 10 mln karat olmos va boshqa foydali qazilmalar qazib olinadi. JAR da yiliga 100 mlrd kVt/s elektr energiyasi hosil qilinadi. Uning asosiy qismini Vitvatersrand rayonidagi IES lar va Keyptaun AES i beradi. Asosiy sanoat tarmoqlari: qora va rangli metallurgiya, mashinasozlik, ximiya, engil, oziq-ovqat sanoatlari. Yirik sanoat markazlari: Yoxannesburg, Pretoriya, Keyptaun, Durban, Ist- London, Port- Elizabet, Nyukasl. JAR ni barcha hududini birday iqtisodiy rivojlangan deb bo’lmaydi. Chunki, “aparteid” (alohida rivojlanish) siyosiy chuqurlashgan davrda, ya’ni 1976-1981 yillar sovuq rezervasiyalar o’rnida 10 ta “qoralar mustaqil davlati” yoki bandustan tarkib topgan. U erlarda sosan “qora tanlilar” yashaydi. Erlari kam unum, qishloq xo’jaligi esa kam mahsul. Yirik shaharlari yo’q. JAR dagi unumdor erlarning 87 % i oq tanllarga qaraydi. Shunday qilib, JAR xo’jaligida iqtisodiy rivojlangan mamlakatni ham, iqtisodiy rivojlanayotgan mamlakatni ham ko’rish mumkin. Shuning uchun JAR iqtisodi 2 yoqlama mamlakat deyiladi. Qishloq xo’jaligida asosiy o’rinda dehqonilik turadi. Mamlakatda yiliga 15 mln t. g’alla etishtiriladi. G’allaning 4/5 qismini makkajo’xori tashkil etadi. JAR da yiliga 2 mln t. bug’doy, 500 000 t. sargo

etishtiriladi. G’alladan tashqari yana eryong’oq, tamaki, kungaboqar, paxta, sitrus mevalari ham etishtiriladi. JAR da 13 mln bosh qoramol, 31 mln bosh qo’y, 1,5 mln bosh cho’chqalar boqiladi. Chorvachilikning bunday rivojlanishida Evropaliklarning roli yuqori. Transporti. Avtomobil transporti mamlakat ichkarisida yo’lovchi va yuk tashishda muhim ahamiyatga ega. Avtoyo’llarning umumiy uzunligi 40 ming km. Temir yo’llarning yuk tashishdagi roli yuqori. Temir yo’llarning umumiy uzunligi 23 ming km dan ortiq. Havo transporti yaxshi rivojlangan bo’lib, eng yirik universal porti Durban porti, eng yirik ko’mir va ruda eksport qiluvchi mahsus porti Richards- Bey portidir. Mazkur portlardan yiliga 50100 mln t. yuk o’tadi. Port-Elizabet va Keyptaun portlari kichikroq portlardir. Asosiy eksportiN temir, marganes, xrom, nikel, oltin, mis, foforit, ko’mir, uran, olmos, makkajo’xori, chorva mahsulotlari. Asosiy importi: mashina va jihozlar, ximiya sanoati mahsulotlari, bug’doy, sanoat buyumlari. Asosiy savdo sheriklari: AQSH, Yaponiya, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya. Pul birligi – rand.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” Toshkent. 1997 y. 2. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2006 “Drafa” 3. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2005 “Ast- Press shkola” 4. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2000“Ast- Press” 5. “Atlas mira” Stran ы mira v kartax i sifrax. M. “Ast-Press” 2000 g. 6. Ahmedov B. Lotin Amerikasi. T.O’z dav nashr. 1963. 7. Arab mamlakatlari. Spr. O’zb. T. 1965. 8. V.V.Volskiy va b. Ekonimicheskaya geografiya kapitalisticheskix i razvivayushixsya stran. 2-chiqar. M. MGU. 1986-y. 9. “Geografiya: stran ы i narod ы ” Rossiya. g. Smolensk: “Rusich” 2000 g. 10. Internet ma’lumotlari “Osnovn ы ye demograficheskiye pokozateli po vsem stranom mira v 2007 godu” Razdel I - II 11. Jahon mamlakatlari. Spravochnik. T.O’zbekiston. 1990 y. 82 ta avtor. 12. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Argentina Federativ Respublikasi

Germaniya Federativ Respublikasi

Braziliya federativ respublikasi

Germaniya Federativ Respublikasi, Fransiya Respublikasi, Italiya Respublikasi, Polsha Respublikasi, Shveysariya Konfederasiyasi

Argentina