Braziliya federativ respublikasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55.5 KB

Ko'chirib olish

Braziliya federativ respublikasi Reja: 1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni. 2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari. 3. Aholisi. 4. Davlat tuzumi. 5. Xo'jaligi. A) Sanoati B) Qishloq xo'jaligi V) Transport tarmoqlari 6. Tashqi iqtisodiy aloqalari Maydoni- 8511965 km 2 Aholisi- 186,1 mln. kishi (2005 yil) Poytaxti — Brazilia

1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni. Braziliya-Janubiy Amerikadagi eng yirik davlat, u materikning sharqiy va markaziy qismida joylashgan. Mamlakat shimoldan Fransiya. Gvianasi, Surinam, Gayana, va Venesuela, shimoli-g'arb va g'arbdan Kolumbiya, Peru, Boliviya bilan janubiy g'arb va janubdan Paragvay, Argentina va Urugvay bilan chegaradosh. Braziliyaning quruqlik chegarasi 16 ming kmga cho'zilgan. Sharqda esa mamlakatni 7,4 ming km ga cho'zilgan Atlantika okeani suvlari yuvib turadi. 2. Tabiiy sharoiti va resurslari. Mamlakat relyefida shimoliy pasttekislik qismi (Amazonka xavzasi) va janubiy balandlik qismi (Braziliya yassi tog'ligi) o'rtasida katta tafovutlar kuzatiladi. Mamlakat xududining bepoyonligi va geologik tuzilishining xususiyatlari uning xilma xil foydali qazilmalar bilan ta'minlanishiga zamin yaratgan. Mamlakat temir rudalari, simob, niobiy, berilliy, apatit, boksit, oltin, marganes va asbest zahiralari bo'yicha dunyoda birinchi yoki oldingi o'rinlardan birini egallaydi. Shuningdek mamlakat titan, kobalt, volfram, fosforit, uran, magnezit, mis nikel, molibden, xromit olmos, toshko'mir, yonuvchi slanes va boksitning katta zahiralariga ega. Toshko'mir konlari (zaxirasi 12 mlrd t.) asosan mamlakatning janubiy Riu- Grande-du-Sul, Santa-Katarina, Parana hamda shimolda Amazonka xavzasida joylashgan. Braziliya temir ruda zaxirasi va uning eksporti bo'yicha dunyoda 1-o'rinda turadi. Mamlakatning Para shtatidagi Karajas temir ruda koni (Amazoniyada) dunyodagi eng yirik temir ruda koni bo'lib, uning zaxirasi 18 mlrd t. deb baholanmoqda. (ruda tarkibida temir juda yuqori-65 foizni tashkil etadi.) Shuningdek temir rudasi Minas-Jerays shtatidan hamda Boliviya va Paragvay bilan chegaradosh qismidan ham qazib olinadi. Boksitning yirik konlari mamlakat shimolidagi Amazoniyada topilgan. Amazoniya o'rmonlari-Braziliyaning noyob boyligidir. Mazkur o'rmonlar Yer shari iqlimining shakllanishida muhim o'rin tutadi. Mamlakat maydonining 60

$foizini o'rmonlar egallaydi. Mamlakatning eng yirik Amazonka daryosining uzunligi 6400 km bo'lib, daryo Yer sharidagi eng sersuv daryo hisoblanadi. 3. Aholisi. Braziliya-ulkan aholi salohiyatiga ega mamlakat. Mamlakat aholisi Lotin Amerikasi jami aholisining taxminan 1\3 qismini tashkil etadi. Braziliya aholisi soni 186 mln kishidan ortiq bo'lib, dunyoda 5-o'rinda turadi. Braziliya millati murakkab etnik tarkibi bilan ajralib turadi. Jumladan mamlakat aholisi bo'lgan mahalliy aholi indeyeslar bilan afrikalik negrlar va yevropalik muxojirlarning aralashuvi natijasida hosil bo'lgan. Tub joy aholi hisoblangan indeyeslar mamlakat jami aholisining 10 foizini tashkil etib, ular asosan Amazoniyaning ichki rayonlarida yashaydi. Mamlakat aholisi milliy tarkibi xilma-xil bo'lib, uning tarkibida oq tanlilar 54,7 foiz, negrlar 5,9 foiz, mulatlar, metislar, sambolar va indeyeslar 38,5 foizni tashkil etadi. Bundan tashqari mamlakatda boshqa millatlar, portugallar, ispanlar, nemislar, ukrainlar va yaponlar ham istiqomat qiladi. Ularning soni 3 mln kishi atrofida. Mamlakat aholisi hududlar bo'ylab notekis joylashgan bo'lib, aholining o'rtacha zichligi 1 km ga 20 kishi to'g'ri keladi. Mamlakatda urbanizasiya jarayoni tez sur'atda o'smoqda. Shahar aholisi hissasi 79 foizni tashkil etadi. Braziliyada San-Pauli, Reo-de-Janeyro, Belu-Orizonti, Salvador, Fortaleza. Resifi kabi shahar aglomerasiyalari shakllangan. 4. Davlat tuzumi. Braziliyaga portugallar 1500 yilda kirib kelgan. Mamlakat Portugaliyaning 300 yil davomida mustamlakasi bo'lib keldi. Braziliya 1822 yilda mustaqillikka erishdi. 1888 yilga kelib qullik bekor qilindi. 1889 yilda monarxiya ag'darib tashlandi va respublika e'lon qilindi. Xozirgi vaqtda Braziliya-federativ respublika. Konstitut siyaga ko'ra davlat, hukumat , Oliy bosh qo'mondon prezident hisoblanadi . Mamlakat ma'muriy xududiy tuzilishiga ko'ra 23 shtat, 3 hudud va Federal okrugdan iborat.$

5. Xo'jaligi. So'nggi yillarda rivojlangan mamlakatlardan ilg'or texnologiyalarning, sarmoya va kreditlarning iqtisodiyotga jalb qilinishi natijasida Braziliya zamonaviy sanoat ishlab chiqarishini barpo etishda katta yutuqlarga erishildi, shuningdek agrar mamlakatdan industrial mamlakatga aylandi. Braziliya rivojlanayotgan mamlakat bir qancha tipologik jihatlarga ko'ra «yangi industral mamlakatlar» (Singapur, Gonkong, Janubiy Koreya va Tayvan bilan birgalikda) guruxiga kiritiladi, lekin Moskva Davlat Universiteti geograf olimlari mamlakatlarni «Tayanch rivojlanayogan mamlakatlar» guruhiga kiritadi. Braziliya uchun sanoat ishlab chiqarishining yuqori hududiy konsentrasiyalashuvi (mujassamlashuvi) xosdir. Jami asosiy sanoat mahsulotlarining 80 foizini mamlakatning janubi-sharqida joylashgan San-Paulu, Rio-de-Janeyro va Minas- Jerays shtatlarida ishlab chiqariladi. Mamlakat temir rudasi, apatit, niobiy konsentratlari ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda birinchi, berilliy qazib chiqarish bo'yicha ikkinchi, boksit, grafit va tantal konsentratlari qazib chiqarishda uchinchi, oltin, asbest va qalayi qazib olishda to'rtinchi o'rinni egallaydi. Mamlakatda yiliga 150 mln tonnadan ortiq temir rudasi qazib olinmoqda, shundan 120 mln tonnasi tashqi bozorga eksport qilinadi. A) Sanoati Energetika- mamlakat yoqilg'i-energiya balansida neft, gaz, gidroenergiya toshko'mir, spirtdan foydalaniladi. XX asrning 80-yillariga kelib, neft konlarini qidirib topish va o'zlashtirish ishlari jadal olib borilishi natijasida mamlakat uni qazib chiqarish bo'yicha Lotin Amerikasida oldingi o'rinlardan biriga chiqib oldi va neft importi keskin qisqardi. Braziliyada ishlab chiqarilayotgan elektro energiyaning 90-foizi GESlarda ishlab chiqarilmoqda. Parana daryosida yirik gidroelektrostansiya qurilgan . Mamlakatda atom energetikasi rivojlanmoqda 1977 yilda Reo-de-Janeyro shtatida birinchi AES qurib ishga tushirildi. Qora metallurgiya sanoati -to'la maxalliy yuqori sifatli temir ruda xom- ashyosiga tayanib ishlaydi, biroq Braziliya kokslanuvchi ko'mirni chetdan tashib

keltiradi. Mamlakat po'lat ishlab chiqarishda birinchi o'nlik mamlakatlar guruxiga kirib, ko'pgina g'arbiy Yevropa davlatlaridan o'zib ketdi. Yirik metallurgik zavodlar Minos-Jerays va San-Pauli shtatlarida joylashgan. Rangli metallurgiya sanoatida -maxalliy boksit asosida alyuminiy ishlab chiqariladi. Mamlakat alyuminiy eksport qiluvchi mamlakatlar qatoriga kiradi. Mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoatida -transport mashinasozligi rivojlangan. Mamlakatda yiliga 1,6 mln donadan ortiq avtomobil ishlab chiqarilmoqda. Tarmoq chet el kapitali ta'sirida nazorat qilinadi. («Jeneral Motors», «Folksvagen-du-Brazil», «Ford-Villis», «Kraysler-du-Brazil» va boshqalar). Braziliya dengiz kemalari ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda 4-chi o'ringa chiqib oldi. Ko'pgina yirik kemasozlik korxonalari Yaponiya firmalariga qarashli . So'nggi yillarda mamlakatda samolyotsozlik, stanoksozlik, harbiy sanoat, elektron-hisoblash texnikalari ishlab chiqarish sohalari jadal rivojlanmoqda. B) Qishloq xo'jaligi. Braziliya qishloq xo'jaligi iqtisodiyotning rivojlangan muhim tarmog'i hisoblanadi . (YAIMning 12 foizini tashkil etadi). Mamlakatda faol aholining 30 foizi qishloq xo'jaligida band. Braziliya kofe, shakarqamish, soya, makkajo'xori, kakao, banan va paxta kabi bir qancha an'anaviy qishloq xo'jaligi maxsulotlarini ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi mamlakat hisoblanadi , shuningdek yirik qoramolchilik muhim ahamiyatga ega. Braziliya qishloq xo'jaligining yetakchi tarmog'i dehqonchilikdir. G'o'za va shakarqamish mamlakatning qadimda plantasiya asosida yetishtirib kelinayotgan ekin turi hisoblanadi . Hozirgi vaqtda shimoli-sharqdagi qirg'oq bo'yi pasttekisliklardagi plantasiyalarda shakarqamish va kakao, Braziliya yassi tog'ligining qurg'oqchil yonbag'irlarida paxta yetishtirilmoqda. XIX asrda Braziliyada kofe daromadning asosiy manbai va eksport qilinuvchi tovar bo'lib xizmat qilgan. Ushbu ekin turi uchun eng qulay iqlim sharoit va tuproq janubi-sharqda mavjud.

Braziliya chorvachiligining yetakchi soxasi go'sht yo'nalishiga asoslangan chorvachilik hisoblanadi . Mamlakat janubida yaylov qoramolchiligi, qo'ychilik bilan birga yuqori tovar xo'jaligiga asoslangan go'sht qoramolchiligi rivojlantirilgan. Bir qancha chorvachilik mahsulotlari (go'sht, jun, teri va charm) eksport qilinadi. V) Transport tarmoqlari. Temir yo'l transporti-tarmoqlari XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida shakllangan. O'sha davrlarda temir yo'l magistral yo'llari foydali qazilma konlarini va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarish rayonlarini dengiz portlari bilan bog'lab turgan. Hozirgi vaqtda temir yo'llar modernizasiya qilinmoqda va yangi liniyalar yotqizilmoqda. Kelajakda uzunligi 1000 km bo'lgan Shimol bilan Janubni bir-biri bilan bog'lovchi temir yil qurilishi loyihasi ko'rib chiqilmoqda. Avtomobil transporti -yo'lovchi tashishda muhim rol o'ynaydi . Braziliya Lotin Amerikasi regionida eng uzun avtomobil yo'l tarmoqlariga ega. Uning uzunligi 1,7 mln kmni tashkil etadi. Dengiz va daryo transporti- umumiy tonnaji bo'yicha Lotin Amerikasida birinchi o'rinda turadi. Dengiz transportida jami tashqi savdo yuklarining 98 foizi tashiladi. Mamlakatda 50 ga yaqin dengiz daryo portlari, shundan 36 tasi chuqur suv yo'liga ega portlar ishlab turibdi . Havo transporti - Braziliyada 80 dan ortiq yirik aeroportlar va mingga yaqin kichik mahalliy aeroportlar ishlab turibdi. Halqaro maqomga ega bo'lgan aeroportlar soni 5 ta bo'lib, ular dunyoning yirik shaharlari bilan havo yo'llari orqali bog'langan. 6. Tashqi iqtisodiy aloqalari. Jahon savdosida Braziliyaning hissasi uncha katta emas (1 foizga yaqin). Mamlakat tashqi savdosida iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar ulushi 60 foizni tashkil etadi, biroq so'nggi yillarda regiondagi qo'shni mamlakatlar bilan savdo aloqalar kengaymoqda.

AQSH, Yaponiya va Yevropa mamlakatlari Braziliyaning asosiy savdo sheriklari hisoblanadi . Tayanch so'zlar Qulay geografik o'rin, boy mineral xom ashyo va aholi salohiyati, immigrasiya, tog'-kon va qayta ishlash sanoat tarmoqlari, plantasiya xo'jaligi, tayanch mamlakatlar.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1 . I.A.Karimov, «O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida» Toshkent «O'zbekiston» 1995 yil. 2. I.A.Karimov «O'zbekiston XXI-asr bo'sag'asida», «Xafvsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari». Toshkent. «O'zbekiston» 1997 yil. 3. Lipes Yu.G. Geografiya mirovogo xozyaystva. Moskva «Vlados», 1999 g. 4. Sosialno-ekonomicheskaya geografiyu zarubejnogo mira. Pod red. V.V.Volskogo. Moskva Kron-press, 1998 g. 5. Mironenko N.S. Vvedeniye v geografiyu mirovogo xozyaystva. Moskva 1995 g. 6. Baburin V.A, Mazurov YU.L. Geograficheskiye osnovi upravleniya. Moskva 2000 g. 7. Soliyev A, Maxammadaliyev R, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari. T, O'zMU. 2005 yil. 8. Naseleniya mira. Demograficheskiy spravochnik. M: Misl, 1989 g. 9. Ergashev A. va boshq. Jaxon mamlakatlari. Toshkent 2006 yil.

O'xshashlar

Argentina Federativ Respublikasi

Germaniya Federativ Respublikasi

Argentina Federativ Respublikasi

Germaniya Federativ Respublikasi, Fransiya Respublikasi, Italiya Respublikasi, Polsha Respublikasi, Shveysariya Konfederasiyasi

Gruziya Respublikasi