Maksvell-Bolsman taqsimoti. Fermi-Dirak va Boze – Eynshteyn statistikasi to`g`risida tushuncha - Fizika - Referatlar

Maksvell-Bolsman taqsimoti. Fermi-Dirak va Boze – Eynshteyn statistikasi to`g`risida tushuncha

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

142 KB

Ko'chirib olish

Maksvell-Bolsman taqsimoti. Fermi-Dirak va Boze – Eynshteyn statistikasi to`g`risida tushuncha Reja: 1. Maksvell-Bolsman taqsimotini mohiyati to`g`risida tushuncha. 2. Bolsman taqsimoti qonuni haqida tushuncha. 3. Fermi-Dirak va Boze-Eynshteyn statistikasi to`g`risida tushuncha. 4. Xulosa.

Maksvell-Bolsman taqsimoti. Gaz molekulalarining tezliklar bo`yicha taqsimoti Maksvell qonuniga, uning potensial maydondagi konsentratsion taqsimoti Bolsman qonuniga bo`ysunadi. Endi shu taqsimotlar orasidagi umumiy bog`lanishini ko`raylik. Nisbiy tezliklar orqali Maksvell taqsimoti  2 2 4 v vf v    (9.1) ko`rinishda ifodalanishini bilamiz. Bu yerda  ndn dn vf  ekanligini hisobga olsak. dv v ne dn v 2 2 4    (9.2) bo`ladi. Bu ifodaga Bolsman taqsimotidagi n ning qiymatini qo`ysak dvvnedn KTv 22 4          (9.3) ko`rinishda umumlashgan Maksvell-Bolsman taqsimoti hosil bo`ladi. (9.3) formula tashqi p  potensial maydonda harakatlanuvchi umumiy nta molekulaning qancha qism   dv v v dn  , nisbiy tezliklar intervalda harakatlanishini ko`rsatadi. Demak, Maksvell taqsimoti muvozanat holatdagi, ya`ni doimiy temperaturada gaz molekulalarining tezliklar bo`yicha taqsimotini ifodalaydi va tashqi potensial maydonga bog`liq emas. Bolsman taqsimoti esa doimiy temperaturadagi gaz molekulalarining tashqi potensial maydondagi konsentratsion taqsimotini ifodalab, gaz molekulalari tezliklar taqsimotiga bog`liq emas. Bir qarashda Maksvell taqsimoti Bolsman taqsimotiga bog`liqdek tuyuladi. Aslida unday emas. Chunki gaz molekulalarining harakati to`xtovsiz xaotik bo`lganligi tufayli yuqoriga ko`tariluvchi molekulalar oqimidan kichik tezlik bilan harakatlanuvchi gaz molekulalari chiqib qoladi va natijada yuqoriga ko`tariluvchi molekulalar soni kamaya boradi. Bu molekulalarning harakat tezliklari katta bo`lganliklari uchun o`rtacha har bir molekulaga tegishli energiya masofaning o`zgarishi bilan doimiy qoladi, binobarin, balandlikning o`zgarishi bilan gazning

temperaturasi, o`rtacha har bir molekulaga tegishli kinetik energiya Bilan aniqlanganligi uchun doimiy qoladi. Shuning uchun gaz molekulalarining balandlikka qarab konsentra t siyasining o`zgarishi va hamma nuqtalarda temperaturaning doimiy qolishi o`zaro bir-biriga zid bo`lmasdan mos tushadi. Agar  - molekulaning kuch maydondagi potensial energiyasi bo`lsa, u holda    d gdr m bo`lganligi uchun         d n n n kTd 0  (9.4) bu munosabatda kuch maydonining bir jinsligi va fizik tabiatidan biror belgi qolgani yo`q. Shuning uchun (9.4) munosabatni integrallab KT e n n   0 (9.5) tenglikni olamiz. Bu munosabat Bolsman taqsimoti qonuni yoki sodda qilib, Bolsman taqsimoti deyiladi. Bir jinsli og`irlik maydoni tasdiqan agar gazning konsentra t siyasidan P bosimga o`tsak (9.5) formuladan RTMgh e P P   0 (9.6) olindi. Bu yerda M - gazning molekulyar og`irligi, R - universal gaz doimiysi. Bolsman taqsimotini bu munosabati sof gidrostatik bo`lib, biz unda gazning strukturasini nazarda tutmay, uni tutash muhit deb qaradik. Demak, Maksvell-Bolsman taqsimoti gaz molekulalarini ma`lum tezliklar intervalida doimiy temperaturadagi taqsimotini xarakterlar ekan. Fermi-Dirak va Boze-Eynshteyn statistikasi. Maksvell va Bolsman taqsimotlari xaotik harakatdagi gaz molekulalarining tezliklari va potensial maydondagi massalari bo`yicha taqsimotini xarakterlaydi. Bu taqsimotlarni keltirib chiqarishda gaz molekulalarining energiyalari aniq qiymatlar qabul qiladi deb faraz qilindi. Ammo gaz molekulalarining energiyalari kvantlangan qiymatlarga ega degan fikr aytilmadi, ya`ni bu holdagi jarayonni xarakterlashda klassik nuqtayi nazarga asoslandi.

Hozirgi zamon kvant mexanikasiga muvofiq barcha elementlar va murakkab zarralar ikki sinfga bo`linadi. Birinchi sinfda yarim butun spinli elektron, proton, neytronlar kabi zarralar kiradi. Bunday zarralar Fermi-Dirak statistikasiga bo`ysunadi. Ular fermonlar deb ataladi. Ikkinchi sinfga butun spinli barcha zarralar, jumladan fotonlar,  va  mezonlar kiradi. Ular Boze-Eynshteyn statistikasiga bo`ysunadi. Bunday zarralar bozonlar deb ataladi. Fermi-Dirak va Boze-Eynshteyn statistikalari orasidagi farq quyidagichadir : Fermi-Dirak statistikasida har bir kvant holatda bittadan ortiq zarra bo`la olmaydi. Boze-Eynshteyn statistikasi bunday cheklashlarni qo`ymaydi, ya`ni bu statistikaga ko`ra har bir kvant holatda ixtiyoriy sondagi zarralar bo`lishi mumkin. Bolsman, Boze-Eynshteyn va Fermi-Dirak taqsimotlari o`rtasidagi farqni quyidagi misolga qarab o`taylik. A va B zarralarini uch kvant holatida Bolsman, Boze-Eynshteyn, Fermi-Dirak statistikasi bo`yicha taqsimlanishlarni qaraylik. Bu uch kvant holatni uchta katak bilan tasvirlaylik. Bolsman А В В А А В В А А В В А АВ Baze-Eynshteyn . . . . . . : : : Fermi-Dirak . . . . . .

АВ АВ Bolsman taqsimotiga ko`ra mumkin bo`lgan holatlar soni 9 ga teng. Shuning uchun har bir holatning mavjud bo`lish ehtimolligi 1/9 ga teng. Boze-Eynshteyn va Fermi-Dirak taqsimotida A va V zarralar o`rtasida farq yo`q. Shuning uchun ularni umumiy bir belgi Bilan, masalan nuqta Bilan belgilash mumkin. Boze-Eynshteyn taqsimotida bunday holatlar soni 6 ta, demak har bir holatning mavjud bo`lishi sharti 1/6 ga teng. Fermi-Dirak taqsimotiga binoan har bir holatda faqat bita zarra bo`lishi lozimligini inobatga olsak, bunday holatlar soni faqatgina 3 ga teng bo`lishi ayon bo`lib qoladi. Ularning har birining ehtimoli 1/3 ga teng. Boze-Eynshteyn va Fermi-Dirak taqsimotidagi farqni yanada yaqqolroq tasavvur etish uchun quyidagi misolni ko`raylik. Misol. Zta kvartira bor. Shu kvartiralarga Nta kishini joylashtirish lozim bo`lsin. Bunda kishilar shaxsining ahamiyati yo`q, ya`ni qaysi kishining qaysi kvartirada bo`lishi ahamiyatsiz hisoblansin. Bu masalani avvalo fermionlar uchun qaraylik. Bu holda N  bo`lmog`i lozim, chunki Z N  bo`lganda fermionlarni kvant holatlar bo`yicha joylashtirishi mumkin emas. Bunda  - kishilar kvartiraga joylashadi. N Z  ta kvartira bo`sh qolishi kerak. Qaysi kishining qaysi kvartiraga joylashishida farq bo`lmaganligi tufayli mumkin bo`lgan barcha o`rin almashtirishlarni bajaramiz. Natijada kishilarni turli kvartiralar bo`ylab taqsimlanishi hosil bo`ladi. Bunday taqsimlanishlar soni ! ga teng. Biroq bu sonni !  marta kamaytirish kerak, chunki kishilarning kvartiralari bo`yicha o`rin almashtirish, yangi taqsimotga olib kelmaydi. Bundan tashqari uni yana  ! N Z  marta kamaytirish kerak, chunki kvartiralar ham bir-biridan farqsiz bo`lganligi tufayli ularga o`rin almashtirishlar ham yangi taqsimotlarga olib kelmaydi. Natijada umumiy taqsimotlar soni   N Z N Z  ! ! (9.7) ga teng bo`ladi. Endi esa

Boze-Eynshteyn statistikasi asosida taqsimotda bu kishilarning bu kvartiralar bo`yicha taqsimoti qanday bo`lishini ko`raylik. Bu holda  va  sonlar orasidagi munosabat istalgancha bo`lishi mumkin. Kvant holatlarni  va N Bilan tasvirlaymiz. Bu katak (kvartiralar) bir-biridan Z to`siq bilan ajratilgan. Oxirgi kataklarning chekkalariga to`siqlar qo`ymaymiz. Bu kataklarga mutlaqo ixtiyoriy ravishda barcha zarralar-kishilarni joylashtirish mumkin. U holda 1   ta elementlar hosil bo`ladi, ya`ni  ta zarra (kishi) va N ta to`siq. Bu elementlar orasida o`rin almashtirishlarni bajaramiz.  ta zarraning  kataklar bo`yicha turlicha taqsimlanishini olamiz. Biroq bu soni !  marta kamaytirish kerak, chunki zarralarning o`rnini almashtirish yangi-yangi taqsimotlarga olib kelmaydi. Bundan tashqari bu soni  !1 Z marta kamaytirish kerak, chunki to`siqlarning o`rnini almashtirish yangi taqsimotlarga olib kelmaydi. Shunday qilib,  ta bozon zarralarining  kvant holatlari bo`yicha taqsimlanish soni    1 ! 1    Z N N Z (9.8) ga teng bo`ladi. Shu fikrlarga asosan Fermi Dirak va Boze-Eynshteyn taqsimotlari uchun umumiy formulalarni keltirib chiqarish mumkin. Doimiy hajmdagi adiobatik devorli idishga solingan fermionlar va bozonlardan iborat ideal gazni ko`z oldimizga keltiraylik. Shu idishdagi gazni bir necha kvant holatlarga ega bo`lgan yupqa kvantli energetik qatlamlarga ajrataylik. Bu qatlamdagi zarralar energiyasi bir-biriga juda yaqin qiymatlarga ega bo`lgan kvant holatlardan iborat bo`lsin. Istalgan i- qatlamdagi kvant holat energiyasi r i i S    , interval orasida bo`lsin. Qatlam qalinligi uchun i i S    shart bajarilsin. Demak i qatlamning Z kvant holatlari bo`ylab,  zarralarni taqsimlash mumkin bo`lgan usullar soni fermion va bozonlar uchun mos ravishda  i i i i N Z N Z Gi   ! ! (9.9)    1 ! 1     i i i i Z N N Z Gi (9.10)

barcha Ti G larni bir-biriga ko`paytirib butun gazning qaralayotgan mikroholatining statistik og`irligini topamiz. Fermionlar uchun  i i i i i N Z N Z G   ! (9.11) Bozonlar uchun    1 ! 1     i i i i i Z N N Z G (9.12) Termodinamik muvozanatda bo`lgan sistema uchun muvozanatli holat eng ehtimolli holat bo`lganligi uchun T G ning qiymati eng katta va  larni ham katta deb faraz qilib, stirting formulasini qo`llaymiz. Fermionlar uchun:       const N Z N Z mN N k S i i i i i i ф       ln (9.13)       const N N N Z N Z k S i i i i i Б         ln 1 ln1 (9.14) Sistemadagi zarralar soni doimiylik shartini (9.13) va (9.14) formulalarga qo`yamiz va nihoyat bir kvant holati to`g`ri keladigan zarralarning o`rtacha soni Fermionlar uchun 1 1    KTi i e E n  (9.15) Bozonlar uchun 1 1    KTi i e E n  (9.16) (9.15. ifoda mos ravishda Fermi-Dirak (9.16) ifoda esa Boze-Eynshteyn taqsimotidir. Agar 1 in bo`lsa, (9.15) va (9.16) ifodalar maxrajdagi birlarni inobatga olmaslik mumkin. KT E KT E KT M KT M E i i i i conste e e e n     (9.17) bunga Bolsman taqsimotining o`zidan iborat ifodalanish deyiladi. Demak, kvant yacheykalarining soni kichik bo`lganda Fermi-Dirak va Boze-Eynshteyn taqsimotlari Bolsman taqsimotiga aylanadi.

O'xshashlar

Kvant statistikasi elementlari

Yarim o'tkazgichlarning xususiy elektr o'tkazuvchanligi

Elektromagnit maydon

Suyuqlik to`g`risida asosiy tushunсhalar

Fizikaning rivojlanish tarixi 2