Fabri-Pero interferometrini o’rganish ( kurs ishi ) - Fizika - Referatlar

Fabri-Pero interferometrini o’rganish ( kurs ishi )

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

608.5 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA - MATEMATIKA FAKULTETI FIZIKA KAFEDRASI 5140200-fizika yо‘nalishi 2-kurs 23 -guruh talabasi Toshtemirov Muxtorning optika fanidan Fabri-Pero interferometrini o’rganish mavzusida yozgan Rahbar: _________ QARSHI-2015

2 Mavzu: Fabri-Pero interferometrini o’rganish Reja. Kirish …………………………………….………………………………….……..3 1. Interferensiya hodisasi ……………………………………………….…....……5 2. Fabri-Pero interferometrini tuzilishi va ishlash usuli …………………....…….12 3. Interferometrning amalda qo’llanilishi …………………………………..….…18 Xulosa. ……………………………………………………………………..….…25 Adabiyotlar ruyxati …………………………………………………………....….26

3 Kirish “Ta’lim-tarbiya tizimidagi islohotlar boshlangan dastlabki yillarda men jahon tajribasi va hayotda ko’p bor oqlagan haqiqatdan kelib chiqib, agar bu maqsadlarimizni muvaffaqiyatli ravishda amalga oshira olsak tez orada hayotimizdagi ijobiy ma’nodagi “portlash effekti” ga ya’ni yangi ta’lim modelining kuchli samarasiga erishamiz” – degan edilar muhtaram Prezidentimiz I.A.Karimov [1]. Mavzuning dolzarbligi: Optika fani yutuqlari, ilmiy tadqiqotlar xamda yorug‘likning korpuskulyar va elektromagnit tabiyati bilan bog‘liq bо‘lgan fizik qonuniyatlar bugungi kunda fundamental va amaliy axamiyatga ega. Maqsad va vazifalari : : Yorug‘lik interferensiyasi fan, texnikada va ishlab chiqarishda juda keng qо‘llanilishi xaqida malumotga ega bо‘lish. Bu hodisa gaz holatidagi moddalarning sindirish kо‘rsatkichlarini, tо‘lqin uzunliklarini, burchaklarni aniq о‘lchash, yuzalarning silliqligini kontrol qilish uchun ishlatilishi xaqida malumotga ega bо‘lish. M avzusining ilmiy ahamiyati: Interferometlar, ularning turlari, Fabri-Pero interferometri, uning tuzilishi va ishlash prinsipini va qo’lanilish darajasini о‘rganish. Tavsiya etilayotgan ushbu Kurs ishida zamonaviy optika fani yutiqlaridan, Respublikamizning ushbu soxada ishlayotgan taniqli olimlar tajribalaridan, ajdodlarimizning qimmatli merosidan, va ilmiy xodimlarining ilmiy tadqiqot ishlari natijalaridan keng foydalanish nazarda tutiladi Ushbu dasturning asosiy vazifalaridan biri ta’lim tizimidagi amalga oshirilayotgan isloxatlar, ijobiy о‘zgarishlar, yoshlarga yaratilayotgan imkoniyatlar tо‘g‘risida muntazam ma’lumotlar berish. Yorug‘likning insoniyat о‘z taraqqiyoti davomida bilib olgan va hozirgi kunda ham hammamizga uchrab turadigan sun’iy manbalari (gulxan, gugurt, sham, kerosin lampa va elektr lampalari). Quyosh singari doim issiq bо‘ladi. Bu manbalardan qizdirilgan holdagina yorug‘lik chiqaradi. Shuning uchun ular yorug‘likning issiq manbalari deyiladi. Yorug‘lik

4 difraksiyasini kuzatish uchun maxsus sharoitlar yaratish kerak. Bunga difraksiya miqyosi tо‘siqnin о‘lchovlari bilan tо‘lqin uzunligi orasidagi munosabatga juda ham bog‘liqlik sabab bо‘ladi. Tо‘lqin uzunligi tо‘siq о‘lchamlari bilan о‘lchovdosh kattaliklar bо‘lganda juda kuchli difraksiya kuzatiladi. .

5 1. Interferensiya hodisasi Interferensiya - yorug‘likni tо‘lqin tabiatini namoyon bо‘lishining bir isbotidir. Interferensiya s о ‘zi lotin tilida interfere – “xalaqit bermoq” degan ma’noni anglatadi. Bu juda qiziq va chiroyli manzara ma’lum shartlar bajarilganda, ikkita yoki bir nechta t о ‘lqinlarning q о ‘shilishi natijasida kuzatiladi. Ikki yorug‘lik t о ‘lqini q о ‘shilib, bir-birini kuchaytiradi yoki susaytiradi. Natijada ekranda markazi bir nuqtada yotuvchi yorug‘ va qorong‘i halqalar navbat bilan joylashadi. Bular interferension maksimum va minimum deb yuritiladi. Interferensiya hodisasini biz kundalik hayotimizda juda k о ‘p kuzatganmiz. Masalan, suv betiga t о ‘kilgan neft maxsulotlarining har xil rangda tovlanishi, kapalaklar qanotining tovlanishi, «Havoga uchirilgan sovun pufagi atrofdagi narsalarga xos b о ‘lgan barcha ranglar bilan tovlanadi. Sovun pufagini tabiatning eng ajoyib, eng nozik m о ‘jizasi desa b о ‘ladi» deb ta’riflagan edi Mark Tven.[3] Sovun pufagining kishiga shunchalik zavq baxsh etishiga xuddi ana shu yorug‘lik interferensiyasi sababdir. Ingliz olimi Tomas Yung yupqa pardalarning har xil rangda tovlanish sababini biri pardaning tashqi yuzasidan, ikkinchisi esa ichki yuzasidan qaytuvchi 1 va 2 t о ‘lqinlarning (1- rasm) q о ‘shilishidan deb tushuntirish mumkin, degan genial fikrni maydonga tashladi. 1- rasm Bunda yorug‘lik tо‘lqinlarining interferensiyasi sodir bо‘ladi - ikki tо‘lqin qо‘shiladi, buning oqibatida natijaviy (yig‘indi) yorug‘lik tebranishlari fazoning

6 turli nuqtalarida kuchayadigan yoki zaiflashadigan vaqt о‘tishi bilan о‘zgarmaydigan manzara kо‘zatiladi. Interferensiya (yig‘indi tebranishlarining vaqt о‘tishi bilan о‘zgarmaydigan manzara kо‘zatiladi. kuchayishi yoki zaiflashuvi) natijasi yorug‘likning pardaga tushish burchagi, pardaning qalinligi va tо‘lqin uzunligiga bog‘liq. Agar singan ikkinchi tо‘lqin qaytgan birinchi tо‘lqindan tо‘lqinlar uzunligining butun soni qadar kechiksa, yorug‘lik kuchayadi (2.a-rasm). Agar ikkinchi tо‘lqin birinchi tо‘lqindan tо‘lqin uzunligining yarim tо‘lqinlarining toq soni qadar kechiksa, yorug‘lik zaiflashadi (2.b-rasm). Tо‘lqinlarning qо‘shilishida turg‘un interferension manzara hosil bо‘lishi tuchun tо‘lqinlar kogerent bо‘lishi, ya’ni ularning tо‘lqin uzunliklari bir xil va fazalari farqi о‘zgarmas bо‘lishi kerak. а б 2-rasm. Tо‘lqinlarning qо‘shilishi Pardaning tashqi va ichki yuzalaridan qaytgan tо‘lqinlarning kogerent bо‘lishiga sabab shuki, bu tо‘lqinlarning ikkalasi ham bitta yorug‘lik dastasining qismlaridir.

7 Ikkita odatdagi mustaqil manbadan chiqadigan tо‘lqinlarga kelsak ular interferension manzara hosil qilmaydi, chunki bunday manbalardan chiqadigan ikki tо‘lqinning fazalari farqi doimiy emas.[4-7] Yung rangdagi farq t о‘ lqin uzunligidagi ( yorug ‘ lik t о‘ lqinlarning chastotasidagi ) farqda ekanligini ham tushundi . Kogerent tо‘lqinlar hosil qilish usullari Yuqorida aytganimizdek, ikkita mustaqil yorug‘lik manbai chiqargan yorug‘lik tо‘lqinlari qо‘shilganda intensivliklar qо‘shilishini kuzatish mumkin, interferensiyani emas. Yuqoridagi mulohazalardan kо‘rinadiki, yorug‘lik nurlarini interferensiyasini kuzatish uchun kogerent yorug‘lik dastalarini hosil qilish kerak. Kogerent yorug‘lik manbai olishning eng mumtoz usullaridan biri yuqorida bayon etilgan Yung usulidir. Interferensiya olish usullarini S.I.Vavilov ikki tipga bо‘ladi: Frenel tipidagi interferensiya (Yung, bikuzgu, biprizma, bilinza usullari va hokazo). Nyuton tipidagi interferensiya (yupqa pardadagi, ponadagi, Nyuton halqalari va boshqalar). Biz quyida kogerent tо‘lqinlar hosil qilishning ayrim usullari bilan batafsilroq tanishamiz. Biye bilinzasi. Biye nomi bilan mashhur bо‘lgan bu sxema diametri bо‘yicha kesilgan linza yordamida amalga oshiriladi; linzaning ikkala yarimi bir-biridan ozgina uzoqlashtiriladi, shu tufayli nurlanuvchi S nuqtaning ikki S 1 va S 2 haqiqiy tasviri hosil bo‘ladi. Yarim linzalar orasidagi yoriqni K ekran yopib turadi S 1 va S 2 lardan kelayotgan ikkala yorug‘lik oqimi ustma-ust tushgan sohada interferensiya yuz beradi. Interferension maydondagi M nuqtaning yoritilganligi interferensiyalashuvchi ikki nurning yo‘l farqiga bog‘liq. Chizmadan ko‘rinishicha, interferensiyalashuvchi yorug‘lik oqimlari  fazoviy burchak o‘lchamlari orqali belgilanadi, bu burchaklar kattaligi dastalarning ustma-ust tushgan qismlarini

8 aniqlovchi nurlar orasidagi 2 2 2 1 1 1 2 R S Q R S Q    burchakka bog‘liq bo‘ladi. Bu 2  burchak ustma-ust tushgan dastalar aperturasi deb ataladi. 2  burchakning maksimal qiymati 2 2 1 1 Q S Q S va 2 2 1 1 R S R S shartga mos keladi; bu holda ekran cheksizlikda joylashgan bo‘ladi. Odatda 2  burchak birmuncha kichik bo‘ladi, chunki ekran S 1 va S 2 ga nisbatan katta bo‘lgan chekli D masofada joylashgan. 2  aperturaning kattaligi interferension maydonning burchakli o‘lchamlarini ifodalaydi, bu maydonning o‘rtacha yoritilganligi S1 va S2 manbalar tasvirlarining ravshanligi va burchakli o‘lchamlariga bog‘liq. Interferensiya maydoni orqali o‘tgan to‘la oqim shu maydon yuziga va, demak, 2  burchakka proporsionaldir. Interferension maydonda interferensiya tufayli yoritilganlik taqsimoti o‘zgaradi, ya’ni interferension polosalar hosil bo‘ladi. S dan chiqib interferometrning har bir tarmog‘i orqali M ga kelayotgan mos nurlar orasidagi 2  burchak M nuqtadagi interferension effektni aniqlovchi nurlarning yoyilish burchagidan iborat. Amalda bu burchak interferension maydonning har qanday boshqa nuqtasi uchun ham o‘shanday qiymatga ega bo‘ladi. Bu burchakni biz interferensiya aperturasi deb ataymiz. Interferensiya maydonida unga 2  nurlar uchrashish burchagi mos bo‘lib, uning kattaligi 2  burchakka tasvirlar yasash qoidalari orqali bog‘langan. Ekrangacha bo‘lgan masofa o‘zgarmaganda 2  qancha katta bo‘lsa, 2  shuncha katta bo‘ladi. Interferensiya aperturasining 2  kattaligi manbaning ruxsat etilgan o‘lchamlariga ko‘p bog‘liq. Nazariya va tajribaning ko‘rsatishicha, interferensiya aperturasi ortishi bilan manba kengligining ruxsat etilgan o‘lchamlari, ya’ni hali aniq interferension manzara ko‘rinadigan holdagi o‘lchamlari kamayadi. Biye interferometrining asosiy xususiyatlari har qanday interferension sxemada takrorlanadi.     2 2 2 2 1 1 1 Q S R Q S R cheksiz uzoqdagi ekran holi uchun ustma – ust tushuvchi dastalar aperturasi; EE PSP    2 ekranning markaziy M nuqtasi uchun interferensiya aperturasi.

9 3 – rasm. Biye bilinzasi. Frenelning biko‘zgulari. S ning S1 va S2 mavhum tasvirlari kogerent to‘lqinlar manbalari bo‘ladi (3– rasm). Ko‘zgular orasidagi  burchak qancha kichik bo‘lsa, S 1 va S 2 =2l masofa shuncha kichikroq va, binobarin, interferension manzara shuncha yirikroq bo‘ladi. Interferensiyalashuvchi dastalar hali qisman ustma-ust tushaoladigan maksimal fazoviy burchakni 2 2 1 1 1 СОSСВS va ' 2 2 2 '1 1 С В S OC S shartdan topiluvchi 2 2 2 1 1 1 2 C S C C S C    burchak aniqlaydi. Bunda ekran yetarlicha uzoqda joylashgan bo‘lishi kerak. Qaytish qonunlariga asosan, 2  =2  , bu yerda  - ko‘zgular orasidagi burchak. Shunday qilib, ustma-ust tushuvchi dastalar aperturasi 2  dan katta bo‘la olmaydi. Chekli masofada joylashgan ekran uchun PSP    2.22 interferensiya aperturasi ham, ya’ni qaytgandan so‘ng ancha uzoqdagi ekranning biror nuqtasida uchrashib, interferensiyalashuvchi nurlar jufti orasidagi burchak ham 2  qiymatga ega bo‘ladi. 4 – rasmda S 1 S 2 dan chekli masofada joylashgan ekran maydonining markaziy M nuqtasi uchun interferensiya aperturasi ko‘rsatilgan. Frenel biko‘zgularidan ustma-ust tushuvchi dastalar aperturasi ham (bu apertura interferensiyalashuvchi oqimlarning fazoviy burchagini aniqlaydi), interferensiya aperturasi ham bir xil qiymatga ega bo‘lib, ko‘zgular orasidagi burchak kattaligiga bog‘liq.

10 4 – rasm . Frenelning biprizmasi.2   PSP 222111 Q S R Q S R   Bu aytilganlarga asosan, Frenel biko‘zgulari katta o‘lchovli intereferension manzara hosil qila olmasligi va bu qurilma demonstratsiya uchun uncha yaroqli emas ekanligi kelib chiqadi. Bundan tashqari, yetarlicha keng interferension polosalar hosil qilish uchun ish vaqtida ko‘zgular orasidagi burchakning qiymatlari kichik bo‘lishi kerak, ayni vaqtda ko‘zgular birikkan joyda pog‘onacha hosil bo‘lib qolmasligini kuzatib borish kerak, aks holda pog‘onacha qo‘shimcha yo‘l farqi hosil qiladi. Yuqorida keltirilgan usullardan tashqari ham interferensiya olishning juda ko‘p usullari mavjud. Yorug‘lik interferensiyasi fan, texnikada va ishlab chiqarishda juda keng qo‘llaniladi. Bu hodisa gaz holatidagi moddalarning sindirish ko‘rsatkichlarini, to‘lqin uzunliklarini, burchaklarni aniq o‘lchash, yuzalarning silliqligini kontrol qilish uchun ishlatiladi. Interferensiyaning bundan tashqari eng muhim qo‘llanishlaridan biri «optik yoritish» deb nom olgan. «Optik yoritish»ning mohiyati quyidagilardan iborat. Ko‘pgina hozirgi zamon asboblari murakkab optik sistemalar, qaytaruvchi sirtlardan tashkil topgan bo‘lib, nurlarning bu sirtlardan o‘tishida qaytishi tufayli intensivligi va natijada asboblarning yoritish kuchi pasayadi. Bu effektni yo‘qotish uchun optik sistemalar sirtida sindirish ko‘rsatkichi

11 optik material sindirish ko‘rsatkichidan kichik bo‘lgan yupqa, shaffof qatlam hosil qilinadi. Ko‘p hollarda sirtning qaytarish koeffitsiyentini kamaytirish bilan birgalikda uni oshirish ham talab etiladi. Masalan: qaytarish koeffitsiyenti juda yuqori bo‘lgan ko‘zgular hosil qilish maqsadida (lazerlarda rezonatorlar ana shunday ko‘zgulardan iborat). Buning uchun ham yorug‘likning interferensiya hodisasi juda qo‘l keladi. Bu vaqtda sindirish ko‘rsatkichi katta va kichik bo‘lgan yupqa (11-13 tagacha) qatlamlar hosil qilinib, bu qatlamlardan qaytuvchi nurlar orasidagi fazalar farqi 2  ga teng qilib olinsa, qaytgan nurlar bir-birini kuchaytiradi. Natijada qaytarish koeffitsiyenti 0,99 bo‘lgan ko‘zgu hosil qilish mumkin. Interferensiya hodisasiga asoslanib ishlaydigan qurilmalar Interferensiya hodisasiga asoslanib ishlaydigan qurilmalarga interferometrlar deyiladi. Interferometrlar ishlash prinsipi va tuzilishiga asosan ikki nurli va ko‘p nurli interferometrlarga bo‘linadi. Ikki nurli interferometrlarga Jamen va Maykelson interferometrlari, ko‘p nurli interferometrlarga Fabri-Pero interferometrlari misol bo‘la oladi. Biz quyida shu interferometrlarga qisman to‘xtalamiz.

12 2. Fabri-Pero interferometrini tuzilishi va ishlash usuli Fabri-Pero interferometri ko‘p nurli interferometrlar turiga kiradi. Fabri-Pero interferometri ko‘proq spektral chiziq konturini tekshirish uchun ishlatiladi. Keyingi vaqtlarda to‘lqin uzunligining ma’lum oblastida yorug‘likni utkazuvchi interferension filtrlar keng ishlatiladi. Bu filtrlar Fabri-Pero interferometrining ishlash prinsipiga asoslangan.[5-6] Interferensiyaning ikki qo‘shni tartiblarining ustma-ust tushmasligi uchun interferometr tomonidan tekshirilayotgan struktura kengligi ikkita qo‘shni maksimumlar orasidagi masofadan oshmasligi, ya’ni quyidagi shart bajarilishi kerak.m     Eng katta ehtimolli interferensiya tartibi  2  m bo‘lganligi uchun 2 2    . Bu yerdan plastinkalar orasidagi chegaraviy masofa     2 2  bo‘ladi. 2 2    bilan aniqlanadigan to‘lqin uzunliklarining intervali interferometrning erkin dispersiya oblasti deyiladi.  = 0,5 sm, л = 5.10-5sm bo‘lganda ∆л=0,25 0 A bo‘ladi.  -ning oshishi bilan erkin dispersiya oblasti kamayadi. Mana shuning uchun ham Fabri-Pero interferometri ko‘proq spektral chiziqlarni tekshirish uchun ishlatiladi. Bu interferometrning tuzilishi bilan batafsilroq tanishaylik. Bu asbob odatda havo qatlamli yassi-parallel plastinkadan iborat. Bu plastinka yaxshilab silliqlangan va jilolangan shisha yoki kvars plastinkalarning ikkita yassi sirti orasida hosil bo‘ladi; shisha yoki kvars plastinkalarning bir-biriga qaragan sirtlari qat’iy parallel bo‘ladigan qilib o‘rnatiladi (5-rasm). Tashqi sirtlar odatda ichkilari bilan biror burchak hosil qiladi, bunday qilinganda tashqi sirtlardan qaytgan yorug‘lik shu’lasi (blik) asosiy manzarani kuzatishga halaqit bermaydi. Sirtlarni bir-biridan ma’lum masofada parallel o‘rnatish uchun

13 plastinkalar orasiga invardan yasalgan halqa qo‘yiladi. Bu halqaning ikkala tomonida uchtadan chizig‘i bo‘lib, bularga plastinkalar uchta prujina bilan qisib qo‘yiladi. Chiziqlar ko‘zgular bir-biriga parallel turadigan qilib silliqlab ishlangan. Bir oz parallel bo‘lmay qolganda tegishli prujinani bosish bilan ko‘zgular parallel holatga keltiriladi.[] Yaxshi asboblardan plastinkalar sirti 1/200 to‘lqin uzunligigacha aniqlikda yassi qilinadi. Plastinkalarning ichki yuzlariga (orasida havo qatlami joylashgan yuzlariga) kumush yoki boshqa metal yalatiladi (qoplanadi), shunday qilinganda nurlarning qaytish koeffitsiyenti ancha yuqori bo‘ladi. Interferension manzara teng og‘malik halqalari shaklida bo‘ladi, chunki etalonga enlik yorug‘lik manbaidan yoyiluvchi yorug‘lik dastasi tushiriladi (5-rasmda bu dastadagi nurlardan birining yo‘li ko‘rsatilgan). Interferensiya tartibi plastinkalar orasiddagi masofa bilan aniqlanadi (bu masofa 1 dan 100 mm gacha, maxsus etalonlarda esa ancha katta - 1 m gacha bo‘ladi). Shuning uchun kuzatiladigan interferensiya tartiblari juda yuqoridir. d = 5 mm bo‘lganda m  20000. 5-rasm. Fabri–Pero interferension etalonining sxemasi. Metall qatlamidan qaytish koeffitsiyenti qancha katta bo‘lsa, interferension manzaraning aniqligi shuncha yuqori bo‘ladi. Shisha sirtiga metall qatlami qoplanmaganda R=0,04 bo‘ladi. Shisha sirtiga metall qoplashning hozirgi zamon usullari R ni R=0,90-0,95 ga yetkazishga imkon beradi. Keyingi vaqtlarda qoplama bir necha qavatli qilib ishlanib, qaytarish koeffitsiyenti 0,99 ga yetkaziladi. Odatda R ning qiymatlari to‘lqin uzunligiga birmuncha bog‘liq (6-rasm).

14 6-rasm. Fabri-Pero etalonida ko‘rinadigan interferension manzara (teng og‘malik chiziqlari). Jamen interferometri Bu interferometr qalinligi d bir xil bo‘lgan ikkita yassi shisha plastinkadan iborat (11-rasm). Yorug‘lik birinchi plastinkaga tushib qisman qaytadi va qisman plastinkada sinib uning ikkinchi sirtidan qaytadi. Nurlar yo‘li chizmada ko‘rsatilgan. A nuqtada nurlarning ajralishidan yo‘llar farqi hosil bo‘ladi: 2 cos 2 1 1      dn . Nurlar В nuqtada uchrashganda yo‘llar farqi ortadi. 2 cos 2 2 2       dn d - plastinkalar qalinligi, n - sindirish ko‘rsatgichi. Agar plastinkalar bir-biriga nisbatan qat’iy parallel va bir xil bo‘lsa, yo‘llar farqi nol (  =0) bo‘ladi. Agar plastinkalar orasida juda kichik  burchak hosil bo‘lsa, yo‘llar farqi quyidagiga teng bo‘ladi:   , sin sin 2 cos cos 2 1 1 2 1       nd nd nd        bu yerda 2 , 2 2 1 1           .  burchak qancha kichik bo‘lsa, qo‘shni maksimumlar bir-biridan shuncha uzoqroq bo‘ladi. Birorta nurning tarqalish sharti o‘zgarsa, interferension manzara buziladi. Birorta nurning yo‘liga gaz bilan tuldirilgan K kyuvetani joylashtirib,

15 uning sindirish ko‘rsatgichini aniqlash mumkin. Kyuvetadagi bosimni o‘zgartirib, sindirish ko‘rsatgichiga bosimning ta’sirini (yoki temperaturaning ta’sirini) o‘rganish mumkin. 7-rasm. Jamen interferometri. Agar  m   bo‘lsa yoritilganlik maksimum, 2)1 2(     m bo‘lsa minimum bo‘ladi. Hosil qilingan interferension yo‘llar teng og‘ishga tegishlidir. Nurlar birinchi plastinkadan ikkinchisiga o‘tishda ko‘proq ajralishi uchun plastinkalar qalin qilib yasaladi.  1 2 n n      - modda qalinligi. Agar 0 ' m  bo‘lsa u vaqtda interferension yo‘llarning hammasi m - interferension yo‘l kattaligiga siljiydi. m,  larni bilib, 1 2 n n  ni bilish mumkin. 1 1 n ga teng. Havoning sinish ko‘rsatkichi 2n ni ya’ni moddaning sindirish ko‘rsatkichini aniqlash mumkin. Bu interferometrning sezgirligi katta, shuning uchun u gazlar sindirish ko‘rsatkichini aniqlashda ishlatiladi.

16 Maykelson interferometri.Interferension manzaralar hosil qiluvchi qurilmalar ko‘p. Bunday qurilmalardan biri fan tarixida muhim rol o‘ynagan Maykelson interferometridir. Maykelson interferometrining chizmasi 8-rasmda keltirilgan. L manbadan chiqayotgan dasta yupqa kumush yoki alyuminiy qatlami qoplangan Р 1 plastinkaga tushadi. Р 1 plastinka orqali o‘tgan АВ nur S 1 ko‘zgudan qaytadi va yana Р 1 plastinkaga tushib, qisman undan o‘tadi va qisman АО yo‘nalishda qaytadi. АС nur S 2 ko‘zgudan qaytadi va Р 1 plastinkaga tushib qisman АО yo‘nalishda o‘tadi. AO yo‘nalishda tarqalayotgan ikkala (1 va 2) to‘lqin L manbadan chiqayotgan ajratilgan to‘lqinlar bo‘lgani uchun ular o‘zaro kogerent bo‘ladi va bir–biri bilan interferensiyalasha oladi. 2 nur Р 1 plastinkani uch marta, 1 nur esa bir marta kesib o‘tgani uchun, 1 nur yo‘liga Р 1 plastinka bilan bir xil bo‘lgan Р 2 plastinka qo‘yiladi: bu plastinka oq yorug‘lik bilan ishlaganda muhim bo‘lgan qo‘shimcha yo‘l farqini kompensatsiyalash maqsadida qo‘yiladi. 8- rasm. Maykelson interferometri. Bu interferension manzara S 2 ko‘zgu bilan S 1 ko‘zguning Р 1 plastinkadagi mavhum S  1 tasviri orasida hosil bo‘lgan havo qatlamidagi interferensiyaga mos keladi. Halqalarning burchakli diametri interferometr yelkalari uzunliklarining farqi va interferensiyaning tartibiga bog‘liq ravishda 2dncosr=m  munosabatdan aniqlanadi. Ravshanki, r burchakning qiymati juda kichik bo‘lganda ko‘zguning chorak to‘lqin uzunligi qadar surilishi ko‘rish maydonida yorug‘ halqaning qora

17 halqa o‘rniga va aksincha, qora halqaning yorug‘ halqa o‘rniga tushishiga mos keladi. Ko‘zgular rostlash vintlari vositasida to‘g‘rilanadi. Ko‘pincha ko‘zgular shunday o‘rnatiladiki, bunda ekvalent havo qatlamining qirrasiga parallel joylashadigan teng qalinlik interferension polosalari ko‘rinadi. Ko‘zgular orasidagi masofalar katta bo‘lganda interferensiyalavchi nurlar orasidagi yo‘l farqi g‘oyat katta (106  dan ortiq) qiymatlarga yetishishi mumkin, ya’ni millioninchi chamasidagi poloslar ko‘rinadi. Ravshanki, bu holda monoxromatiklik darajasi juda yuqori bo‘lgan yorug‘lik manbalari kerak. V.P.Linnik «mikrointerferometr» yasadi, bu asbob Maykelsonning kichik interferometri bo‘lib, odatdagi mikroskopga kiygiziladi. Bu asbob sirtdagi juda mayda notekisliklarni kuzatish va o‘lchashga imkon beradi hamda sirtlar sifatini tekshirishda ishlatilishi mumkin. Ammo ikki nurning interferensiyalashishi tufayli vujudga keladigan manzaraning bir kamchiligi mavjud: ekrandagi yoritilganlik maksimumdan minumumga tomon asta-sekin o‘zgarib boradi. Boshqacha qilib aytganda maksimumlar yoyilganroq bo‘lib, umumiy fonda unchalik aniq ajralib turmaydi. Interferension manzaraning keskinligini oshirish uchun ikki emas, balki ko‘proq kogerent nurlarning interferensiyalashishidan foydalanish lozim. Shuning uchun ham hozirgi vaqtda asosan ko‘p nurli interferometrlar ishlatiladi. Shunday interferometrlardan biri Fabri-Pero interferometridir.

18 3. Interferometrning amalda qo’llanilishi Yorug`lik intеrfеrеnsiyasi hodisasi turli-tuman joylarda qo`llanadi. U, masalan, gazsimon moddalarning sindirish ko`rsatkichini aniqlashda, uzunlik va burchaklarni nihoyatda aniq o`lchashda, sirtlarga ishlov bеrishning sifatini tеkshirishda va hokazolarda q`llaniladi.Yupqa plyonkalardan qaytishdagi intеrfеrеnsiya asosida optikaviy sistеmalarni ravshanlashtirish amalga oshiriladi. Yorug`lik linzaning har bir sindiruvchi sirtidan o`tganda tushuvchi yorug`likning taxminan 4% i qaytadi. Murakkab ob'еktivlarda bunday qaytishlar kup buladi va yorug`lik oqimi yo`qtishlarining umumiy miqdori sеzilarli darajada katta buladi. Bundan tashqari linzalarning sirtlaridan yorug`likning qaytishi birliklar hosil qiladi. Ravshanlashtirilgan optikaviy sistеmalarda yorug`likning qaytishini yuqotish uchun linzaning har bir erkin sirtiga sindirish kursatkichi linzanikidan boshqacha bo`lgan moddadan yupka plyonka qoplanadi. Plyonkaning qalinligi uning ikkala sirgitidan qaytgan to`lqinlar bir- birini yo`qotadigan qilib tanlab olinadi. Agar plyonka ning sindirish ko`rsatkichi linza sindirish ko`rsatkichining kvadrat ildiziga tеng bo`lsa, ayniqsa yaxshi natijaga erishiladi. Bu shart bajarilganda plyonkaning sirtlaridan qaytgan ikkala tulqin intеnsivliklari tеng bo`ladi.[9] Intеrfеromеtrlar dеb ataladigan intеrfеrеntsion asboblarning bir nеcha turi bor. 3.1- rasmda Maykеlson intеrfеromеtrining sxеmasi

19 Yorug`lik dastasi S manbadan yupqa kumush qatlami bilan qoplangan yarim shaffof P plastinkaga tushadi (bu qatlam 3.1- rasmda nuqtalar bilan ko`rsatilgan). Tushayotgan yorug`lik dastasining yarmini P plas tinka L nur yo`nalishida qaytaradi, qolgan yarmi esa plastin ka orqali o`tadi va 2 nur yo`nalishida tarqaladi. L nur M1 ko`zgudan qaytadi va Pl ga qaytib, u yеrda ikki, intеnsivligi tеng qismlarga ajraladi. Bu qismlardan biri plastinka orqali o`tadi va L` nurni hosil qiladi, ikkinchisi Stomonga qaytadi; bu nur bizni bundan kеyin qiziqtirmaydi 2 nur M1ko`zgudan qaytib, u ham P 1 plastinkaga qaytadi va u yerda ikki qismga ajraladi: yarim shaffof qatlamdan qaytgan 2' nurga va qatlam orqali o`tib kеtadigan nurga; bu kеyingisi ham bizni bundan kеyin qiziqtirmaydi.1' va 2' yorug`lik nurlari o`zoro kogеrеnt va ularning intеnsivligi bir xil. Bu nurlar intеrfеrеntsiyasining natijasi ularning P 1 plastinkadan M 1 va M 2 ko`zgularga borib, yana qaytib kеlguncha bosib o`tgan optikaviy yo`llari farkiga bog`lik. 2 nur P 1 plastinkaning qalinligini uch marta bosib o`ta di, 1 nur esa, faqat bir marta bosib o`tadi. Shuning hisobiga har xil to`lqin uzunliklari uchun optikaviy yo`llar farqi har xil bo`ladi (dispеrsiya natijasida) va uni kompеnsatsiya qilish uchun L nurning yo`lida xuddi P 1 ga o`xshagan, lеkin kumush qoplanmagan P 2 plastinka o`rnatiladi. Shu bilan 1 va 2 nurlarning shisha ichidagi yo`llari tеnglanadi. Intеrfеrеnsion manzara T durbin yordamida kuzatiladi. M 2 ko`zguni uning yarim shaffof P 1 plastinkadagi mavhum. tasviri M` 2 bilan fikran almashtirsak, nurlar uchun you`lar farqini baholash qulay bo`ladi. U holda 1`va 2' nurlarni M 1 va M 2 tеkisliklar bilan chеgaralangan shaffof plastinkadan yorug`likning qaytishi hisobiga vujudga kеlgan nurlar dеb qarash mumkin. Rostlash vintlari W` 1 yordamida bu tеkislik lar orasidagi burchakni o`zgartirish mumkin, jumladan ularni bir-biriga aniq parallеl qilib o`rnatih mumkin. Mik romеtrik W 2 vintni burab, M 2 ko`zguni, qiyaligini o`zgartmagan holda ohista surib borish mumkin. Shu tariqa „plas tinkaning" qalinligini o`zgartirish mumkin, jumladan M 1 va M 2 tеkisliklarni bir-birini kеsib o`tadigan qilibquyish mumkin.

20 Kuzatilayotgan intеrfеrеntsion manzara ko`zgularning moslanganligiga (yustirovkasiga) va asbobga tushayotgan yorug`lik dastasining xususiyatlariga bog`liq. Agar parallеl dasta tushayotgan bo`lsa, M 1 va M` 2 tеkisliklar orasidagi burchak nolga tеng bo`lmasa, asbobning ko`rish maydonida to`g`ri chizikli bir xil qalinlik polosalari kuzatilib, ular M 1 va M` 2 tеkisliklarning kеsishish chizigaga parallеl joylashgan bo`ladi. Oq yorug`likda, usha kеsishish chizig`i bo`yicha joylashgan nolinchi tartibli polosadan tashqari, hamma polosalar rangli bo`ladi. Nolinchi polosa qorabo`ladi.Chunki L nur P 1 plastinkaning sirtidan qaytadi, 2 nur esa, ichidan qaytadi, buning natijasida п ga tеng fazalar farqi vujudga kеladi. Oq yorug`likda polo salar fakat M 1 , M 2 „plastinkaning"qalinligi juda kichik bo`lgandagina kuzatiladi. Kadmiyning qizil chizig`iga to`g`ri kеladigan monoxromatik yorug`likda Maykеlson yo`llar farqi 50000S ta to`lqin zunligitartibida bo`lganda (bu holda M I , va M' 2 ora sidagi masofa taxminan 150 mm ga tеng bo`ladi) aniq intеr fеrеntsion manzarani kuzatgan. M 1 va M` 2 tеkisliklar aniq parallеl joylashganda va yoruglik dastasi bir ozgina yoyilib boruvchi bo`lganda asbobning kurish maydonida kontsеntrik halkalar ko`rinishidagi bir xil qiyalik polosalari kuzatiladi.. Mikromеtrik W 2 vint bo`ralsa, halkalarning deametri kattalashadi yoki kichiklashadi.Shu vaqtda manzaraning markazida yangi halqalar paydo bo`ladi yo kichiklashuvchi halqalarga nuqtaga aylanadi va so`ngra yo`qolib qoladi. 3.2-rasm

21 Manzaraning bir halqa siljishi M 2 ko`zguning yarim tulqin uzunligqadar siljishiga to`g`ri keladi. P 2 plastinka rasm tеkisligiga" perpendikulyar o`q atrofida aylanaoladi. Normal holatda u P 1 plastinkaga juda yaqin parallel bo`ladi. Plastinkani aylantirish interferension manzaraning siljishiga aytiladi.[9;10] Bu hol P 2 plastinkadan intеrfеromеtrda vujudga kеladigan kichik yo`llar farqi uchun kompеnsator sifatida foydalanish imkonini tug`diradi.Shu tafsiya etilgan asbob yordamida Maykelson 1890-1895 yilarda kadmiyning qizil chizig`i to`lqin uzunligini 3.3- раsm. 3.4-rasm birinchi marta normal metrning uzunligini solishtirdi. Bu maqsad uchun uzunlikning to`qqizta maxsus etalonlari tayorlandi.Har bir etalon metal asosga o`rnatilgan parallel A 1 va A 2 ko`zgulardan iborat edi. Ko`zgular tekisliklariorasidagi masofa etalonning uzunligini aniqlar edi.Birinchi etalonning uzunligi 0.39mm edi .Har bir keyingi etalonning uzunligi o`zining oldingisining qariyib aniq ikki marta katta edi. Oxirgi to`qqizinchi etalonning uzunligi 100mm edi. Dastlab birinchi etalon ning uzunligiga joylashadigan to`lqin uzunliklari soni aniqlandi. Etalon intеrfеromеtr da

22 M1 ko`zgu o`rniga o`rnatiladi sxеmaning qolgan qismi xuddi 3.1- rasmdagidеk. Uning yaqiniga yordamchi N ko`z gu joylashtiriladi. Bu ko`zgu M` 2 tеkislikka aniq parallеl qilib o`rnatiladi. Shu sababli asbob kadmiyning qizil chizig`iga to`g`ri kеladigan monoxromatik yorug`lik bilan yoritilganda, kurish maydonining N ko`zgudan qaytgan yorug`lik nurlari ishg`ol qilgan qismidan xalkalar shaklidagi bir xil qiyalik polosalari kuzatiladi. A 1 , va A 2 ko`zgular tеkisliklari bilan M` 2 tеkislik orasidagi burchak noldan bir oz fark qiladi. Asbob oq yorug`lik bilan yoritilganda va M` 2 tеkislik etalon ko`zgularidan birini kеsib utganda bu ko`zguga tug`rilangan durbinda nolinchi qora polosa kuzatiladi). Dastlab M 2 tеkislik (M 2 ko`zguni siljitish yo`li bilan) shunday vaziyatga kеltiriladiki, natijada nolinchi polosa L ko`zguning I k o`rniga monoxromatik yorug`lik bilan yoritiladi, durbin chеksizlikka tug`rilanadi va kurish maydonining pastki chap qismida halqalarurtasiga to`g`ri kеlsin. So`ngra asbob oq yorug` sistеmasi paydo bo`ladi. Mikromеtrik W 2 . vintni sеkingina aylantirish bilan M 2 tеkislik A 2 ko`zgu tomonga siljiydi. Buning natijasida halkalar torayib markazga tortilib kеladi va birin-kеtin yuqolib kеtadi. Manzaraning bir halkaga siljishi Mt tеkislikning yarim tulkin uzunligi kadar siljishiga to`g`ri kеladi. Pirovardida M 2 tеkislik shunday vaziyatga kеltiriladiki, natijada oq yorug`likda A 2 ko`zguning o`rtasiga tushadigan qora polosa ho sil bo`ladi. Ana shu vaqtda yo`qolib ketgan halqalar 3.5- rasm Sonining yarmi birinchi etalon uzunligiga joylashadigan to`lqin uzunliklari sonini beradi. V 1 va V 2 ko`zgularning biriga tеgishli bo`ladi. M 2 ko`zguni surish bilan M 2 tеkislik ko`zguning ustiga tushiriladi va shunday t0`g`rilanadiki, natijada

23 bu ko`zguning o`rtasiga to`g`ri keladigan joyda nolinchi qora polosa hosil bo`ladi. M 2 tеk – likning o`rnini o`zgarmagan holda 1 etalon shunday o`rnatiladiki, natijada L, ko`zguning o`rtasiga to`g`ri kеladigan joyda ham xuddi shanday qora po losa hosil bo`ladi. Bu xolatda A, va V, ko`zgular bitta tеkislikda joylashgan bo`ladi. So`ngra M' 2 tеkislik L 2 ko`zgu bilan ustma-ust tushiriladi. Shundan kеyin L etalonni L` 1 , ko`zgu M 1 tеkislikning yangi vaziyati bilan ustma-ust tushguncha suriladi (bu holatda nolinchi polosa yanab rasmdagi L, kvadratda hosil bo`ladi, lеkin kvadratda endi polosalar bo`lmaydi). Shu usul bilan L` etalon uz uzunligiga aniq tеng bulgan masofaga suriladi. Kеyin yana M 3 ko`zguni M` 2 tеkislik A 2 ko`zgu bilan ustma-ust tushguncha suriladi. Agar 2 etalonning G` 2 uzunligi 1 etalonning L`, uzunligidan aniq ikki marta katta bo`lsa edi, nolinchi polosa A 2 va V 2 kvadratlarning o`rta yеrlarida bir vaqtda paydo bo`lar edi. Biroq haqiqatda 1g uzunlik 2L`, dan ozgina farqlanadi. Shu sababli V 2 dagi nolinchi polosa kuzguning urta siga tug’ri kеlmay, unimg chеtrog’iga surilgan buladi. Bu surilish nеchta polosata to’g’ri kеlishini aniqlab, 2L`, bilan L` 2 orasidagi ayirmani topish mumkin.Shu yo’l bilan hamma etalonlar bir-biriga solishtirib chiqilgan. Oxirgi o`n santimеtrli etalon normal mеtr bilan solishtirilgan (ish Parij yaqinidagi Sеvr shahrida Xalqaro o`lchovlar va tarozilar Byurosida olib borilgan). Etalon yuqorida bayon qilingan usul bilan o`n marta surilgan. Etalon ko`zgulari bilan normal mеtr shtrixlarining ustma-ust tushishi mikroskop yordamida to`g`rilangan. Maykеlson olgan xulosalarga ko`ra, normal mеtrning uzunligida kadmiy qizil chizig’i to’lqin uzunliklaridan 1553163,5 tasi joylashadi. Xalqaro birliklar sistеmasi (SI) bеlgilaydiki, mеtrkripton-86 atomining 2p10 va 5d5 enеrgеtik sathlar orasida o`tishiga mos nurlanishining vakuumdagi to’lqin uzunliklari dan 1650763,73 tasiga tеng uzunlikdir. Xozirgi vaqtda ko`pchilik spеktral chiziqlarning to’lqin uzunliklari yuqori darajadagi aniqlik bilan ma'lum. Shuning uchun bеrilgan uzunlikda joylashadigan to’lqin uzunliklarini bеvosita sanab chiqish zaruriyati yo`qolgan.

24 3 . 6 - r a s m F a b r i — P е r o e t a l o n i d е b a t a l a d i g a n a s b o b t a s v i r l a n g a n . U d u m a l o q t r u b a n i n g i k k i u c h i g a o ` r n a t i l g a n i k k i t a s h i s h a p l a s t i n k a d a n i b o r a t . N u q t a l a r b i l a n b е l g i l a n g a n s i r t l a r g a y u p q a k u m u s h q a t l a m i q o p l a n g a n . B u s i r t l a r b i r - b i r i g a a n i q p a r a l l е l d i r . M o n o x r o m a t i k y o r u g ` l i q d a s t a l a r i k u m u s h q o p l a n g a n s i r t l a r d a n q a y t g a c h , i n t е r f е r е n s i y a l a s h a d i v a b i r x i l q i y a l i k s h a k l l a r i h o s i l q i l a d i . A g a r , m a s a l a n i k k i t a λ 1 v a λ 2 t o ’ l q i n u z u n l i k l a r i u c h u n m a i z a r a i i n g m a r k a z i d a y o r u g ’ d o g ’ h o s i l b o ’ l s a , q u y i d a m u n o s a b a g l a r n i y o z i s h m u m k i n 2 l = ( k 1 + i ) λ 1 , 2 l = { k 2 + i ) λ 2 ( 3 . 1 ) b u n d a I — e t a l o n n i n g u z u n l i g i , k 1 v a k 2 — b u t u n s o n l a r , λ 1 , v a λ 2 — e t a l o n i c h i g a j o y l a s h g a n m u h i t a g i t o ` l q i n u z u n l i k l a r i G ` , X j v a A g a r l , λ 1 v a λ 2 k a t t a l i k l a r y е t a r l i d a r a j a d a a n i q m a l u m b o ` l s a ( 3 . 1 ) m u n o s a b a t l a r n i q a n o a t l a n t i r u v c h i k 1 v a k 2 b u t u n s o n l a r n i t a n l a b o l i s h m a s a l a s i b i r q i y m a t l i h a l q i l i n a d i . . k 1 v a k 2 n i a n i q l a g a c h , , e t a l o n n i n g u z u n l i g i n i λ 1 , v a λ 2 t o ` l q i n u z u n l i k l a r i o r q a l i i f o d a l a s h m u m k i n [ 1 0 ] .

25 Xulosa Bizga ma’lumki interferension manzaralar hosil qiluvchi qurilmalar kо‘p. Bunday qurilmalardan biri fan tarixida umumiy rol о‘ynagan interferometri hisoblanadi. Interferensiya hodisasiga asoslanib ishlaydigan qurilmalarga interferometrlar deyilishi. Interferometrlar ishlash prinsipi va tuzilishiga asosan ikki nurli va ko‘p nurli interferometrlarga bo‘linishi. Ikki nurli interferometrlarga Jamen va Maykelson interferometrlari, ko‘p nurli interferometrlarga Fabri-Pero interferometrlari misol bo‘la olishi haqida ma’lumotlarga ega bo’ldik. Fabri-Pero interferometrini tuzilishi va ishlash usuli Fabri-Pero interferometri hosil qilgan manzara havo qatlamidagi interfrensiyaga mos keladi. Halqalarning burchakli diametri interferometri yelkalari uzunliklarining farqi va interferensiyaning tartibiga bog‘liq ravishda aniqlanadi. Maykelsonning kichik interferometri sirtdagi juda mayda notekist о‘lchash va kuzatishga imkon beradi, hamda sirtlar sifatini tekshirishda ishlatilishi mumkin. Ammo ikki nurning interferensiyalashishi tufayli vujudga keladigan manzaraning bir kamchiligi mavjud: ekrandagi yoritilganlik maksimumdan minimumga tomon asta sekin о‘zgarib boradi. Difraksion manzaralar kо‘pincha tabiiy sharoitlarda yuzaga keladi. Masalan, tuman yoki terlagan deraza oynasi orqali kо‘rinayotgan rangli halqalar yorug‘lik nurining juda kichik suv tomchilaridagi difraksiyasidan iboratdir.

26 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. - Т.: “ Маънавият ” нашриёти . 2008. -230 б. 2. Qo ' yliyev B . T . Optika . T .: “Fan va texnologiea ” nashriyoti . 20 14 . -236 b. 3. Атахаджаев А.К., Жўраев Б.С. Молекуляр оптика С.: 1992. – с-123. 4. Qo'yliyev B.T. Optika. T.: “Fan va texnologiya”. 2009. -136 b. 5. Tuxvatulin F.X., Jumaboyev A. va boshqalar . Optika. S.: 2004. -156 b. 6. Атаходжаев А.К., Тухватуллин Ф.Х., Мурадов Г и др. // Оптика и спектроскопия. 1996, Т.80, №2. -с- 208. 7. “Нанотехнологиялар ва қайта тикланадиган энергия манбалари: муаммолар ва ечимлар” Республика илмий-амалий анжуман материаллари. Қарши. 27-28 апрель. 2012. 8. Физика фанининг ривожида истедодли ёшларнинг ўрни//Республика илмий-амалий анжуман материаллари. Tошкент. 16 май. 2014. 9. Илм-фан ва инновация // илмий-амалий конференция материаллари. Қарши. 13-14 Май. 2013. 10. Spektroscopy of Molecules and crystals// International School-Seminar. Book of Abstracts September 22-29. Crimea 2013. 11. Internet ma’lumotlari: http:// www.ziyonet.uz http // www. Bankreferatov.ru.kasu.uz. http // www.frast.uz .

27 Kurs ishini baholash mezoni № Baholanadigan mezonlar Eng yuqori ko‘rsatgich % hisobida O‘qituvchi belgilagan foiz 1. Kurs ishi mavzusining dolzarbligini yoritilganligi. 10 2. Zamonaviy fizikaning tadqiqotlar yo‘nalishlari va muammolarini hisobga olinishi. 10 3. Fizika bo‘yicha biblografik ko‘rsatgichlardan foydalana olganlik darajasi. 10 4. Mavzu bo‘yicha aynan kerakli adabiyotdan foydalana olganlik darajasi. 10 5. Mavzu bo‘yicha zamonaviy adabiyotlarni tahlil qilganlik darajasi. 10 6. Mavzu yuzasidan kerakli tajribalar o‘tkazganligi. 10 7. O‘tkazilgan tajribalarni qiyosiy tahlil qilganligi. 10 8. Mavzu bo‘yicha qilgan ishlari yuzasidan chiqarilgan hulosalarning asosli ekanligi. 10 9. Ma’ruzasida ilg‘or pedagogik va zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanganligi. 10 10. Chet el adabiyotlari va internet saytlaridan foydalanganligi. 10

28 Komissiya xulosasi: –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– O‘qituvchilar imzosi: –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

O'xshashlar

Zonali plastinkalarni o`rganish ( kurs ishi )

Qutblangan yorug’lik hosil qilish va uni tekshirish kurs ishi

Teleskopga o’rnatilgan qo’shimcha asboblar

Interferensiyaning ishlatilishi

Spektrograflar va ularning asosiy ko’rsatkichlari. ( qo’shimcha o’qish uchun)