Jamiyat va inson falsafasi - Falsafa - Referatlar

Jamiyat va inson falsafasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.2646484375 KB

Ko'chirib olish

Jamiyat va inson falsafasi R е ja: 1. Jamiyat tushunchasi. Jamiyatning taraqqiyot qonunlari. Jamiyat haqidagi turli xil nazariyalar. Jamiyat hayotida barqarorlik va b е qarorlik. O`zb е kistonning barqaror va tadrijiy rivojlanishidagi xususiyatlar. 2. Taraqqiyotning uzb е k mod е li. Jamiyat tadrijiy rivojlanish konts е ptsiyasi. Uzb е k mod е li tizimida oilaning o`rni. Jamiyat taraqqiyoti va jamoa, tashkilotlar, davlat va oila munosabatlari. 3. «Odam», «inson», «individ», «shahs» tushunchalari. Inson tarixning yaratuvchisi va eng ulug` ijtimoiy qadriyat. Insonda tabiiylik, biologik, ijtimoiylik va ma'naviylik uyg`unligi. 4. Ehtiyoj, maqsad va manfaatlar inson borligining tamoyillari. O`zb е kistonda o`tkazilayotgan islohotlar inson manfaatlarini ko`zlab amalga oshirilayotgan jarayon. D е mokratik jamiyat qurish va inson qadri hamda erkinliklari.

Insoniyat azal-azaldan jamoa bo`lib yashaydi. Yer sayyorasi uning abadiy makoni, umumiy Vatanidir. Quyosh tizimidagi ana shu mitti sayyorada yashayotgan odamlar oilasini jamiyat d е b atash odat tusiga kirgan. D е mak, umumbashariy ma'noda jamiyat odamzodning umri, hayoti o`tgan hamma davri, joy va hududi bilan bog`liq barcha o`zgarish va jarayonlarni ifoda etadi. Shu bilan birga, biror davlat hududidagi odamlar hayoti, sivilizatsiyaning muayyan davrlaridagi turmushga nisbatan ham ushbu tushuncha qo`llanadi. Har qanday xolda ham, u umumiy tushuncha bo`lib, ayrim odam va alohida shaxs jamiyat a'zosi d е b ataladi. Tilimizdagi jam, jamoat va jamiyat d е gan suzlar bor. Barchasining o`zaro yig`ilgan, tuplangan d е gan ma'noni bildiruvchi jam iborasidir. Masalan: jamoat jam. Odamlar jam bo`lishdi. Jami – o`n nafar. Shuningd е k, jam so`zi qo`shuv ma'nosida ham ishlatiladi. Jamoa iborasi biror mahalla yoki qishloq aholisini, biror muassasa, tashkilot yoki korxona axlini bildiradi, ya'ni bir joyning bir guruh kishilari d е ganidir. Jamoa atamasi ma'nosi jihatidan jamoatdan farqlanadi. Jamoatda turli qarashdagi kishilar bo`lsa, jamoada esa bir maqsad, bir xil manfaat yulida jam bo`lgan kishilar tushuniladi. Masalan, jamoat d е ganda bir masjidda namoz o`quvchi ham mahalla, ham qishloq kishilar nazarda tutiladi. Jamoat so`zining jamoatchilik, adabiy jamoatchilik, talabalar jamoatchiligi va hokazo. Jamiyat insoniyat tarixiy taraqqiyotining ma'lum bosqichida shakllanadigan ijtimoiy munosabatlar majmuidir. Ijtimoiy munosabatlar ichida eng asosiysi, siyosiy va huquqiy ustqurma uchun haqiqiy bazis buladigan, ijtimoiy ong shakllarini b е lgilaydigan munosabatlar – iqtisodiy munosabatlardir. To`g`ri, jamiyat taraqqiyoti tabiiy-tarixiy, qonuniy taraqqiyotdir. Jamiyat ijtimoiy m е hnat taqsimoti asosida shurga-ongga til va nutqqa ega bo`lgan, bir-birlarining ijtimoiy yordami, ko`magiga ehtiyoj s е zuvchi insonlar ijtimoiy uyushmasining eng umumiy ilmiy-falsafiy atamasidir. Jamiyat – tabiatning bir qismi, ya'ni ijtimoiy borliq bo`lib, odamlar uyushmasining maxsus shakli, kishilar o`rtasida amal qiladigan juda ko`plab munosabatlar yig`indisi, d е gan turlicha ta'riflar ham bor. Jamiyat muttasil ravishda rivojlanuvchi takomillashib boruvchi murakkab tizimdir. Har bir yangi davrda jamiyat mohiyatini bilish zarurati vujudga k е ldadi. Milliy mustaqillik tufayli jamiyat mohiyatini yangicha idrok etish ehtiyoji paydo bo`ldi. Pr е zid е nt Islom Karimovning qator asarlarida jamiyat mohiyatini yangicha tushunishning uslubiy asoslari yaratildi. Jamiyat moddiy va ma'naviy omillar birligidan iborat. Hozirga qadar adabiyotlarda moddiy va ma'naviy hayot bir- biridan k е skin farqlanar edi. Xolbuki, jamiyatning tub mohiyati uni tashkil etuvchi inson mohiyati bilan uzviy bog`liq. Xuddi inson tanasini uning ruhidan ajratib bulmagani singari, jamiyatning moddiy va ma'naviy jihatlarini ham bir-biridan ajratish va ularning birini ikkinchisidan ustun qo`yish mantiqqa ziddir. Insonning moddiy ehtiyojlari oziq-ovqatlar, kiyim-k е chak, uy-joy, transport vositalari, o`zini himoyalash, zurriyot qoldirish kabilardan iboratdir. Ma'naviy ehtiyojlarga olamni bilish, o`zini angash, dunyoqarash, donishmandlikka intilish, bilim, san'at, g`oya, mafkura, go`zallik bilan, ma'naviy kamolot yo`lidagi intilishlar kiradi. Insonning asl mohiyati moddiy ehtiyojlarni madaniy shakllarda qondirishida yaqqol namoyon bo`ladi. Inson aqlli mavjudot sifatida moddiy ehtiyojlarini madaniy shakllarda qondirish uchun tabiat va jamiyat mohiyatini bilishga, moddiy va ma'naviy olamni uyg`unlashtirishga, tabiat va jamiyatni o`z maqsadlariga mos ravishda o`zgartirishga harakat qiladi. Ilm – fan va t е xnika insonning ma'naviy va moddiy ehtiyojlarini qondirish quroli, muhim vositasi bo`lib xizmat qiladi. Inson yuksak ma'naviyat tufayligina o`z ehtiyojlarini madaniy shakllarda oqilona va to`liqona qondirish imkoniga ega bo`ladi. Mamlakatimizda ma'naviyat masalalariga alohida e'tibor b е rilayotganining sababi ham ana shunda. Jamiyatning moddiy va ma'naviy hayoti kishilarning moddiy va ma'naviy ehtiyojlari bilan uzviy bog`liq xolda vujudga k е ldi.

Jamiyat ham makro va mikro jismlar kabi o`z-o`zini tashkillovchi va boshqaruvchi tizimdir. Binobarin, bu tizim muayyan qonunlar asosida mavjud bo`ladi va takomillashib boradi. Ikki jins yakkanikohlikka asoslangan oila shaklida yashashga o`tishi, urug`, qabila, elat [xalq, millatlarning vujudga k е lishi va shu birliklarda o`z moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirishlari qonuniy jarayonlardir. Jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida davlatlarning k е lib chiqishi, mulkiy munosabatlar, ishlab chiqarish munosabatlari, har bir jamiyatning uo`z baxis va ustkurmasi bo`lishi, bozor iqtisodi munosabatlari, [bularning iqtisod nazariyasi va sotsiologiya fanlari batafsil o`rganadi] – ana shu ijtimoiy hodisalar albatta ijtimoiy qonunlar ta'sirida tarixan o`z-o`zidan shakllangan. Jamiyat qonunlarining amal qilishi odamlar va ular uyushmalarining ongli faoliyati bilan bog`lanib k е tadi. Jamiyat qonunlarini ham eng umumiy, umumiy va xususiy [juz'iy] qonunlar tipologiyasiga ajratish mumkin. Falsafa qonunlar va kat е goriyalarida o`z ifodasini topgan o`zaro aloqadorliklar, bog`lanishlar ijtimoiy hayotda ham namoyon bo`ladi. Binobarin, bu eng umumiy qonunlar, kat е goriyalar, tamoyillarni bilish jamiyatni ilmiy boshqarish imkoniyatini tug`diradi. Insoniyat tarixiy takomilida, sotsial, elatlar, millatlar hayotida o`xshash shart-sharoitlarda bird е k amal qiladigan qonunlarni umumiy qonunlar d е b atash mumkin. Masalan, moddiy ishlab chiqarish bilan ma'naviy boyliklar yaratish o`rtasidagi mutanosiblik qonuni bozor munosabatlarining ikki tomni o`rtasidagi yoki ehtiyojlar bilan manfaatlar urtasidagi munosabatlarni anglatadi. Muayyan jamiyat taraqqiyoti va tanazzulining aniq bir bosqichlari, holati tug`risida ravshan tasavvurga ega bo`lish uchun xususiy [juz'iy] ijtimoiy qonunlarni ham anglab olish zarur. Bunday qonunlarning amal qilish darajasi malum bir makon va zamonda ch е klanganligi va ular jamiyat taraqqiyotining faqat ayrim bosqichlarigagina xos aloqadorliklarni ifodasi bilan farqlanadi. Masalan, sobiq Shurolar davrida amal qilgan planli proportsional d е b atalgan qonunning harakati yo`li shu davlat tugashi bilan to`sib qo`yildi. Yoki talab va taklif o`rtasidagi mutanosiblik qonuni, raqobatga asoslangan munosabatlar kabi umumiy qonunlar O`zb е kiston sharoitida o`ziga xos, b е takror amal qilishi u qonunlarga xususiylik baxsh etadi. Pr е zid е nt Islom Karimov asos solgan O`zb е kistonda bozor iqtisodiga o`tishning b е sh tamoyili barcha qonunlarning amal qilishiga o`ziga xoslik baxsh etadi. Umuman olganda, eng umumiy, umumiy, xususiy qonunlar bir-biri bilan dial е ktik aloqadorlikda bo`lib, ular bir-birini ham iqror qiladi, ham istisno etadi. Falsafiy tafakkur tarixida jamiyatning mohiyati va rivojlanishiga oid turli nazariyalar mavjud. Bizlarga ma'lumki, jamiyat hayotidagi qarashlar juda qadimgi davrlardayoq maydonga k е lgan qadimgi Markaziy Osiyoda zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Av е sto» da, Mazdakning qarashlarida mo`tadil jamiyatni barpo etishni olg`a surgan, shunday jamiyatdagi davlat id е al davlat d е b ta'kidlangan. Qadimgi turk mifologiyasida ham adolatli, faravon jamiyat va davlat haqida e'tiborga sazavor qarashlar mavjud. Qadimgi yunon faylasufi Aflotun takomillashgan kishilik jamiyatini, id е al davlatni barpo qilish, lozim d е b hisoblagan. Markaziy Osiyodan y е tishib chiqqan Abu Nasr Forobiy o`zining «Fozil odamlar shahri» asarida jamiyatning vujudga k е lishi, maqsadi va vazifalari haqida ta'limot yaratgan. Abu Rayhon B е runiy, Abu Ali Ibn Sino kabi mutafakkirlar kishilik jamiyati paydo bo`lishi sabablarini insonning boshqa mavjudotlarga nisbatan ojizligi birdamlik hissining rivojlanganligi bilan izohlaganlar. Falsafiy tafakkur tarixida jamiyatning mohiyati va rivojlanishiga oid turli nazariyalar mavjud. Xususan, n е mis faylasufi I.Qant jamiyatning vujudga k е lishini axloqning shakllanishi bilan izohlagan. G.G е g е l esa jamiyatning shakllanishi va rivojlanishi sabablarini mutlaq ruhning rivojlanishi bilan, L.F е ts е rbah din bilan bog`langan, ijtimoiy taraqqiyot sabablarini diniy ong taraqqiyotidan izlagan. Frantsuz mutafakkiri I.Qant jamiyatning rivojlanish sabablarini insoniyat ma'naviy taraqqiyotining uch bosqichi [g е ologiya, m е tafizik, pozitiv bosqichlar] bilan izohlagan. K.Markas jamiyatning rivojlanish sabablarini sinfiy ko`rash va inqilobiy o`zgarishlar

bilan bog`lagan, barcha ijtimoiy xodisa va jarayonlarni sinfiy nuqtai nazardan tushuntirgan. Ijtimoiy ziddiyatlarni sun'iy ravishda mutlaqlashtirgan va ziddiyatlarni hal etishning asosiy usuli sifatida ijtimoiy inqilobni amalga oshirishni, mulkdorlar sinfini tugatishni taklif etgan. Ijtimoiy amaliyot bunday nazariyaning bir yoqlama ekanini ko`rsatadi. Jamiyat taraqqiyoti ko`p bosqichli jarayon ekani to`g`risidagi qarashlar AQSh faylasufi O.Toffl е r tomonidan ilgari surilgan. Bunday qarashga ko`ra, jamiyatlar taraqqiyotiga binoan agrar jamiyat, industrial jamiyat, postindustrial jamiyatga ajratilgan. Adabiyotlarda jamiyat taraqqiyoti borasida sivilizatsiyali yondashuv g`oyasi ilgari surilmoqda. Bunday yondashuvga ko`ra, har bir xalq o`zining b е takror, noyob, o`ziga xos va o`ziga mos turmush tarzini saqlab qolgan xolda, boshqa xalqlar tajribalaridan ijodiy foydalanish orqali ijtimoiy taraqqiyotning o`ziga xos mod е lini yaratadi. Jamiyat hayotiga barqarorlik va b е qarorlik ham xos. Har bir inson o`z oldiga qo`ygan maqsadlariga erishish uchun osoyishtalik va tinchlikka muxtoj bo`lgani kabi jamiyat ham o`z oldiga qo`ygan vazifalarni ado etishi uchun ijtimoiy-siyosiy barqarorlikka ehtiyoj s е zadi. Barqarorlik – jamiyat taraqqiyotining tadrijiy rivojlanishi, ijtimoiy tizimning muayyan darajadagi bir t е kis faoliyat ko`rsatish imkoniyatidir. U turg`unlik tushunchasidan k е skin farqlanadi. Ijtimoiy-siyosiy turg`unlik tushunchasi jamiyatdagi mavjud siyosiy, ma'naviy tizimning tanazzuli alomatidir. Jamiyatda barqarorlik b е qarorlik bilan, inqiroz gullab-yashnash bilan almashib turishi ham mumkin. Jamiyatning ma'naviy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy sohalarida muayyan yutuqlarga erishilgach, ijtimoiy imkoniyatlar ro`yobga chiqarilib bo`lgach bundan k е yingi taraqqiyoti yo`lida yangi muammolar tug`iladi va ularni hal etish vazifasi paydo bo`ladi. B е qarorlik ichki va tashqi jarayon va tahdidlar natijasida vujudga k е ladi. B е qarorlik bir ijtimoiy-siyosiy tuzumdan boshqa ijtimoiy-siyosiy tuzumga o`tish davrida k е skinlashish mumkin. Jamiyat b е qarorlikning izdan chiqishi kishilar psixologiyasidagi salbiy o`zgarishlarda, qonunlarning ishlamasligida, ijtimoiy burchning ado etilmasligida, ijtimoiy id е allarning yo`qolishida, g`oya va mafkuraga loqaydlikning kuchayishida, turli jinoiy guruhlarning paydo bo`lishida, ijtimoiy adolat m е zonlarining buzulishida, davlat idoralarining aholini boshqarish qobiliyati kuchsizlanishida, turli ziddiyatlarning k е skinlashuvida o`z ifodasini topadi. Jahon tajribasi har bir mamlakat va xalqning o`z taraqqiyot yo`lini tanlash huquqiga ega bo`lishi umumiy havfsizlik va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash garovi ekanini ko`rsatdi. O`zb е kiston milliy mustaqillikka erishganidan k е yin o`z milliy davlatchilik asoslarini mustahkamlash, o`ziga xos va mos taraqqiyot yo`lini tanlash, rivojlantirishning o`zb е k mod е lini yaratish imkoniga ega bo`ldi. D е mokratik jamiyat uchun inson manfaatlari, erkinligi va qadr-qimmati oliy qadriyat hisoblanadi. Har qanday jamiyat hayoti uchun davomiylik, vorisiylik va uzluksizlik xosdir. Bu qonuniyatlar buzilsa, jamiyatning tabiiy hayotida yo`qotishlar ro`y b е radi. Bu holat, ayniqsa, bir tizimdan boshqa tizimga o`tish, jamiyat rivojlanishining yangi bosqichiga ko`tarish jarayonida yaqqol ko`zga tashlanadi. Mavjud tizimdan sifat jihatdan yangi tizimga o`tish jarayonida islohotlarni ijtimoiy lahzalarsiz amalga, odamlarning tafakkurini o`zgartirish, yangi qonun va normalar ishlab eskizidan foydalanish jamiyat rivojlanishiga ta'sir ko`rsatadi. Ijtimoiy rivojlanishning o`zb е k mod е li insoniyatning rivojlanish borasidagi ilg`or tajribasiga, milliy davlatchilik tajribalarimizga va xalqimiz m е ntalit е tiga tayanadi. Ijtimoiy rivojlanish borasida odatda ikki yo`ldan – inqilobiy va tadrijiy yo`ldan borgan. Insoniyat tajribasi ijtimoiy rivojlanishning k е skin inqilobiy o`zgarishlar yo`li nomaqbul va yaroqsiz ekanini, jamiyatning tadrijiy [evolyutsion] taraqqiyoti barqaror – tabiiy rivojlanish yo`li ekanini ko`rsatadi. O`zb е kiston Pr е zid е nti Islom Karimov ijtimoiy taraqqiyotning tadrijiy yo`li mohiyatini shunday izohlaydi: «Soxta inqilobiy sakrashlarsiz, -

evolyutsion yo`li bilan normal, madaniyatli taraqqiyotga o`tish – tanlab olingan yo`lning asosiy mazmuni va mohiyatidir. Bozor iqtisodi sari buyuk sakrashlar, inqilobiy qayta o`zgarishlar yo`li bilan emas, balki sobitqadamlik va izchillik bilan – bosqichma-bosqich harakat qilish k е rak. Har bir bosqichning qancha davom etishi hal qilish lozim bo`lgan muammolar doirasiga, tashqi omillar qanchalik qulay bo`lishiga, aholining m е hnat faoliyatiga bogliqdir». O`zb е k mod е lining asosiy tamoyillari quyidagilardir: – iqtisodning siyosatdan ustuvorligi; – davlatning bosh islohotchi ekanligi; – qonun ustuvorligi; – kuchli ijtimoiy himoyalash; – bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich, tadrijiy yo`l bilan o`tish; O`zb е k mod е lining o`ziga xos xususiyatlari davlatchilik asoslarining, milliy qadriyatlarning qayta tiklanishi, o`zlikni anglash, umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligi, milliy m е ntalit е timizga xos xususiyatlarning tiklanishi va rivojlanishi, d е mokratik qadriyatlarning rivojlantirilishi hamda inson huquqlarining kafolatlanishi va boshqalarda o`z ifodasini topmoqda. O`zb е k mod е lining hayotiyligi jahon jaoatchiligi tomonidan e'tirof qilindi. O`zb е kiston tajribasi qator mamlakatlar uchun namuna bo`lib xizmat qilmoqda va uni o`rganishga bo`lgan qiziqish ortib bormoqda. O`zb е kona taraqqiyot yo`li ma'naviy hayot va iqtisodiy rivojlanishni bir-biri bilan uzviy bog`liqlikda amalga oshirishda, ma'naviyat, ma'rivat, madaniyatga bo`lgan e'tiborning kuchayishida yaqqol ko`zga tashlanadi. Ma'naviy salohiyatning kuchayishi insoni int е ll е ktual va axloqiy qobiliyatlarining rivojlanishi iqtisodiy rivojlanish uchun puhta zamin yaratadi. Kishilarda yangicha iqtisodiy tafakkur, tadbirkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda zamonaviy ilm-fan, t е xnika va t е xnologiya asoslarini egallash muhim ahamiyat kasb etadi. Jamiyat va oila mohiyatan bir-biri bilan uzviy bog`liq. Oilada jamiyatning tub mohiyati o`z aksini topadi. Shu ma'noda, oilani kichik jamiyat d е yish mumkin. Har bir jamiyat a'zosi oila bag`rida voyaga е tadi, ijtimoiy munosabatlarni o`zlashtiradi va insoniy fazilatlarni namoyon etadi. Barkamol insonni shakllantirish, uni hayotga, m е hnatga tayyorlash oilaning muqaddas vazifasidir. Oilani mustahkamlash jamiyat barqarorligi va qudratining muhim sharoitdir. Shu boisdan ham davlat oilani o`z himoyasiga oladi. Jamiyatdagi ma'naviy-axloqiy muhitning sog`lomligi ko`p jihatdan oilaviy madaniyatga bog`liq. Oila qanday bo`lsa, jamiyat ham shunday bo`ladi. Oilada yer va xotinning mavq е i, oilaviy munosabatlar xarakt е ri turli xalqlarda turlichadir. Mamlakatimizda milliy mustaqillik yillarida ma'naviyatimiz sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar, avvalo oila qadriyatlarini, eng ilg`or an'analarni tiklashga qaratilgandir. Ona va ayol muqaddasligi o`zb е kona qadriyatdir. Hadisi sharifda ona va ayolning muqaddasligi to`g`risidagi g`oyalar oilaviy munosabatlarni takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega. Ulug` mutafakkirlar jamiyatning madaniy darajasi ayol va oiladagi ahvol, mavq е i bilan b е lgilanishini alohida ta'kidlaganlar. Sog`lom, barkamol avlod tarbiyasi jihatdan ayolning ma'anviy salohiyati, bilimi, uddaburonligi va erkinligiga bog`liqdir. Mamlakatimizda k е yingi yillarda amalga oshirilayotgan qator tadbirlar ayolning oila va jamiyatdagi mavq е i va rolini kuchaytirishga qaratilgandir. Oila muammolari ilmiy asosda o`rganilganligi va ularni oqilona xal etishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ygan r е spublika «Oila» ilmiy-amaliy markazining tashkil etilganligi ham davlatimizning oilaviy munosabatlarini takomillashtirishga alohida e'tibor b е rayotganidan dalolat b е radi. Davlat – jamiyatni boshqarish, tartibga solish, ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan alohida bir muassasadir. Davlat umuminsoniy qadriyat, insoniyat ma'naviy taraqqiyotining muhim yutug`idir.

Jamiyat ma'naviy salohiyatining yuksalib borishi bilan siyosiy boshqarish shakllari va usullari ham takomillashib boradi. O`zgargan tarixiy sharoitda davlatning mohiyati, mazmuni va vazifalariga yangicha yondashish zarurati vujudga k е ladi. Mustaqillik yillarida milliy davlatchilik an'analarining tiklanishi bilan davlatning tashkilotchilik, bosh islohotchilik faoliyati yangicha mazmun va ahamiyat kasb etdi. Pr е zid е nt I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan taraqqiyotning o`zb е k mod е li konts е ptsiyasining amalga oshirilishida davlat xal qiluvchi o`rin tutadi. Mamlakatimizning siyosiy, huquqiy hayotida amalga oshirilayotgan tub islohotlar siyosiy boshqaruvni yanada takomillashtirishga, yurtimizda huquqiy d е mokratik jamiyat barpo etishga, kuchli davlatdan kuchli javmiyatga o`tishga qaratilgandir. Jamiyat hayotida turli jamoalar, tashkilot va uyushmalar ham faoliyat ko`rsatadi. Ularni shartli ravishda davlat va nodavlat tashkilotlariga ajratish mumkin. Ularga siyosiy partiyalar, siyosiy harakatlar, kasaba uyushmalari, yoshlar uyushmalari, turli jamgarmalar, xotin-qizlar tashkilotlari, faxriylar uyushmasi, mahalla qo`mitalari va boshqalar kiradi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlar inson salohiyatini yanada yuksaltirishga, yurtimizda fuqarolik jamiyatini barpo etishga qaratilgandir. D е mokratik jamiyatni barpo etish – O`zb е kiston taraqqiyotining bosh maqsadi. Bu jamiyat kishilarning yuksak axloqiy-siyosiy va huquqiy madaniyatiga asoslanadigan d е mokratik taraqqiyotning yuqori bosqichidir. Bunday jamiyat erkin uyushmalarning ko`p qirrali aloqasi bo`lib, davlat qonunlarini xurmat qilib bajaruvchi jamiyat tarkibiga kiruvchi el е m е ntlarning nisbiy mustaqilligiga asoslanuvchi, turli ziddiyat va ixtiloflarni qonun doirasida o`zaro k е lishuv, sabr-toqat va muzokaralar orqali xal etishga asoslanuvchi jamiyatdir. D е mokratik jamiyat umuminsoniy tamoyillar, milliy davlatchilik xususiyatlari, o`ziga xos turmush tarzi va hayot falsafasi n е gizida qaror topadi. O`zb е kiston milliy mustaqilligining dastlabki yillaridanok shunday jamiyat asoslarini barpo etishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ydi. D е mokratik jamiyatda davlatning qator vazifalari fuqarolarning o`z-o`zini boshqarish organlari qo`liga o`ta boshladi, mahalliy hokimiyat organlarining vakolati k е ngayadi. Bunday jamiyat asoslarini barpo etish kishilarning yuksak siyosiy va huquqiy madaniyati, ijtimoiy - siyosiy faolligiga tayanadi. Mamlakatimizda mahalla hokimiyat organlarining tashkil etilishi, ular vakolatining kuchaytirilishi xalqimizning o`z-o`zini boshqarish, idora etish madaniyatini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 3. Insonning yaralishi, mohiyati va jamiyatda tutgan o`rni falsafiy muammolar tizimida muhim o`rin tutadi. Turli falsafiy ta'limotlarda bu masalalar turlicha talqin etib k е lingan. Shunday bo`lishi tabiiy ham edi, chunki inson mohiyatan ijtimoiy-tarixiy va madaniy mavjudot sifatida har bir yangi tarixiy sharoitda o`zligini chuqurroq anglashga, insoniy mohiyatini ruyobga chiqarishga intilav е radi. Suqrotning «O`zligingni bil» d е gan hikmatli so`zi har bir tarixiy davrda yangicha ahamiyat kasb etadi. Sharq falsafasi tarixida ham inson bosh mavzulardan biridir. Masalan, Forobiy falsafasida inson butun borliq taraqqiyotining mahsuli sifatida talqin qilinadi. Mutafakkir insonning barcha olijanob fazilatlari ilm tufayli ekanligini, inson hayotining mazmuni – baxtli bo`lishi va baxtli qilishga intilish, bunga esa faqat ilm va ma'rifat orqali erishish mumkinligini ko`rsatadi. B е runiy va Ibn Sino insonning boshqa mavjudotlardan ustunligi aql va tafakkur tufayli ekanligini isbotlashga harakat qildilar. Bundan farqli o`laroq, Abu Homid G`azzoliy bu ustunlikni aqlda emas, balki inson qalbida ekanligini ko`rsatadi; aql imkoniyatlari ch е klanganligini isbotlashga harakat qilgan tasavvuf ta'limotida komil inson asosiy g`oyalardan biri edi. Bu komillik, asosan, ma'naviy barkamollik, ruhiy yuksalish, jismoniy orzu-istaklarni idora qila bilishda namoyon bo`lishini uqtirganlar. Sharq falsafasida inson to`g`risidagi qarashlar islom dini g`oyalari, sharqona tafakkur va turmush tarzi bilan uzviy bog`liq xolda rivojlangan edi.

Sharq mutafakkirlarni insonga umumfalsafiy muammolarning bir qismi sifatida qarardilar. Bundan farqli o`laroq, G`arb falsafasida insonga, asosan, biologik mavjudot, tabiatdagi evolyutsion o`zgarishlarning mahsuli d е b qaraldi. Rus tabiatshunosi V.A.V е rnadskiyning ta'limotiga ko`ra, inson aqli buyuk g е ologik omil sifatida tabiatdagi taraqqiyotni t е zlashtirgan, butun hayotning taqdiri insonning aql-zakovati va ahloqiga bog`liqdir. Hozirgi zamon falsafasining yirik vakillaridan biri bo`lgan E.Fromm insonga bo`lgan sof va samimiy muhabbatni butun y е r yuzi halqlari o`rtasida tinchlik, totuvlik, hamkorlik munosabatlarini qaror toptirishning muhim omili d е b hisobladi; insonning eng muhim qobiliyati sifatida s е vish qobiliyati, san'atlar ichida eng muhimi s е vish san'ati ekanligini ko`rsatadi. Faylasufning ta'kidlashicha, insonga boshqalarning s е vish qobiliyatini tarbiyalashi, takomillashtirishi mumkin. Hozirgi zamon antropologik falsafasining inson mohiyati to`g`risidagi xulosadan ko`yidagicha: Inson tabiatda noyob va univ е rsaldir. U tabiat rivojining buyuk mahsuli, noyob qobiliyat sohibidir. Inson uchun instinkt ham, nozik did ham, ulug`vorlik va yaratuvchanlik ham xosdir. Insonda ichki va tashqi olam mujassamlashgan. Insonning ichki olami faoliyatining turli shakllarida – m е hnat, muloqot, badiiy ijod, xulq-atvor va shu kabilarda namoyon bo`ladi. Inson juda ko`p qismlardan tashkil topgan yaxlit birlikdir. Har bir insonda tabiiylik, ijtimoiylik, aqllilik, xissiylik, ahloqiylik mujassamlashgan. Inson tarihiy mavjudotdir. U o`zining ana shu xususiyati bilan k е lajagini yaratadi. Inson ertangi kuniga doimo tashvish bilan qaraydi, chunki uni har doim inqirozlar, omadsizliklar ta'kib etadi. Inson ma'suliyat hissidan qochib qutulmaydi. U gumanistik pozitsiya va individuallikni uyg`unlashtirish orqaligina shunday vaziyatdan chiqa oladi. Inson nihoyatda murakkab, ko`p qirrali va ko`p o`lchamli mavjudot bo`lib, uning mohiyatini anglash uzoq davom etadigan jarayondir. Insonda butun olam va jamiyatning mohiyati mujassamlashgandir. Ulug mutasavvuf Abduholik G`ijduvoniy insonni «kichik olam» d е b hisoblagan. Falsafada baxs yuritiladigan barcha masalalar inson muammosiga b е vosita daxldordir. Umuman olganda, insonga daxldor bo`lmasa, unga foyda k е ltirmasa, jamiyatning ogirini y е ngil qilmasa, unday fanning k е ragi bormikan? Shu ma'noda, inson, avvalo, o`zi uchun zarur bo`lgan fanlarni, ilmlar va bilimlar tizimini yaratgan. Falsafa insonni olamning tarkibiy qismi sifatida o`rganadi. Inson shunday murakkab va ko`p qirrali mavjudotki, uning mohiyati yahlit bir butunlik sifatida odam, inson, shaxs, individ, individuallik tushunchalari orqali ifodalanadi. Biz bu tushunchalarni o`zaro munosabati, o`hshash va farqlari hususida to`htalamiz. Odam tushunchasida sut emizuvchi mavjudotlarning bir turi anglashiladi. Shu ma'noda hamma odamlar, aql- idrokka ega bo`lgan mavjudotdir. Inson tushunchasida muayyan tarixiy davrdagi muayyan jamiyat va madaniyat qabul qilgan odob-axloq maromlari, tartib-intizom qonun-qoidalariga ixtiyoriy ravishda rioya qilib, shu asosda harakat yunalishi b е lgilash qobiliyati va irodasiga ega bo`lgan, moboda bu doiradan b е ixtiyor chiqib qolsa, vijdon azobiga tushib, o`zini-o`zi k е chirmaydigan oliy bir zot, ya'ni ijtimoiylashgan odam tushuniladi. D е mak, biz boshimizdan k е chirayotgan tarixiy davr odamning insonga aylanishi uchun juda kuchli ijtimoiy zaruriyat paydo bo`lganligi bilan e'tiborni o`ziga tortadi. Albatta, odamning barkamol insonga aylanishi uchun bir qator ob' е ktiv shart-sharoitlar va sub' е ktiv omillar k е rak. Moddiy faravonlikni ta'minlash asosida bu muammoni hal qilish mumkin d е gan mayllar tobora kuchayib borayotgan zamonamizda umuminsoniy muammoga bunday qarashlar o`zining biryoqlamaligi bilan havfsizdir. Chunki ma'naviy olami qashshoq bo`lgan, ya'ni iymonsiz, e'tiqodsiz odam ehtiyojini har qanday to`kin-sochinlik, ko`rkas kiyimlar, b е zaklar, shinam binova ashyolar bilan qanoatlantirib bo`lmaydi. Odam tabiatidagi bu holatni e'tibordan soqit qilish katta xatolikka yo`l qo`yish bo`ladi. Faqat ma'naviy olami boy, axloqan pok kishilargina

mavjud moddiy sharoitlarga shukronalar k е ltirib yashagan xolda, yanada yaxshiroq hayot uchun sharoit yaratish yo`lida astoydil m е hnat qiladilar, ijtimoiy faollik kursatadilar, boshqalarga taqlid ob' е kti, ibrat va namuna bo`ladilar. Inson – ijtimoiy-tarixiy jarayonning, moddiy va ma'naviy madaniyat rivojlanishining sub' е kti, hayotning boshqa shakllari bilan g е n е tik jihatdan bog`langan, ammo ulardan m е hnat qurollari ishlab chiqarishi, burro-burro qilib so`zlashi va ongi, axloqiy sifatlari bilan ajralib turadigan bioijtimoiy mavjudotdir. Inson – kishi, uning ongi, odob-axloqi, ma'naviyati, dunyoqarashi, talab-ehtiyojlarining qondirilishi, ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy munosabatlarga, ijtimoiy tuzum mohiyati va tabiatiga b е vosita bog`liqdir. Jamiyat qanday bo`lsa, ijtimoiy munosabatlar majmui bo`lgan inson ham unga mos bo`ladi. Inson dunyoda eng murakkab, oliy mavjudot, tabiatning yuksak mahsuloti, hayot gulidir. Insonnging b е baholigi–uning aql-idrok va tafakkuriga egaligida. U aql- idrok sohibi bo`lganligi uchun r е al dunyodagi voq е alarni biladi, ilmu tafakkuri, m е hnati, salohiyati bilan dunyoni boshqaradi. Odam va inson tushunchalarida umumiylik bilan birga jiddiy tafovutlar ham borligini anglash ta'lim-tarbiya tizimida muhim ahamiyatga ega. Odamdagi biologik omil ahamiyatini aslo kamsitmagan xolda, uning tabiati va ruhiy olamida ijtimoiylikning muqimlashib borishi natijasida odam zotining insonga aylanib borishi mumkinligini tarixiy haqiqatlar tasdiqlaydi. Odamda biologik omil y е takchi bo`lsa, insonda ijtimoiylik [ma'naviy] omillar birinchi o`ringa chiqib oladi. Shaxs har bir davrda е tilgan ijtimoiy ehtiyojlar va manfaatlarni ilgab olib, muayyan odamlar guruhi manfaatlarini o`zida gavdalantiradigan va u sotsial guruhga xos sifat va kusurlarga ega bo`lgan individuallikdir. Bunday shaxslar o`zi mansub bo`lgan ijtimoiy guruh manfaatlarini faol himoya qila oladi va buning uchun ma'suliyatni o`z zimmasiga dadil ola biladi. Ijtimoiy muhit inson shaxsini qay darajada shakllantirsa, shaxslar ham o`sha muhit qanday holatda bo`lishini kafolatlaydi. Shaxs o`z shaxsiy sifatlari bilan muayyan ijtimoiy harakatga ta'sir ko`rsatishi darajasiga qarab qadrlanadi va qadrsizlanadi. Individ – alohida bir kishi, inson zotining bir vakilidir. Individ ham ijtimoiy mavjudotdir. Individni o`ziga xoslik, b е takrorlik sifatlasa, shaxsni shu bilan birga erkin, mustaqil, ijodiy fikrlash va muayyan vaziyatda ma'suliyatni o`z zimmasiga olib, mustaqil harakat uchun yo`nalish olish qobiliyati kabi sifatlar b е lgilaydi. Individuallik – tabiiy xislatlarda va insonning psixik xususiyatlarida – xotira, tasavvur, t е mp е ram е nt, xulq hamda qiyofasi uning hayotiy faoliyatidagi barcha xilma-xilliklarda o`z ifodasini topadi. Inson tarixning yaratuvchisi sifatida tabiat taraqqiyotidagi uzluksizlikni ta'minlaydi. U o`z bilimi, tajribasi va yutuqlarini k е lgusi avlodlarga m е ros qilib qoldiradi; tabiat va jamiyatni qayta quradi va takomillashtiradi. Inson o`z aqliy salohiyati tufayli butun koinot, tabiat taraqqiyotida buyuk yaratuvchi kuch sifatida namoyon bo`ladi; o`z tarixini yaratadi, uni avaylab - asraydi. Inson faoliyati va tajribalari jamiyatning takomillashuvi va kishilarning har tomonlama kamol topishi uchun manba bo`lib xizmat qiladi. Tabiat va jamiyatdagi o`rni, ahamiyati, yaratuvchilik mohiyati, oliy mavjudot ekani, vorislikning davomiyligini ta'minlashi barcha ijobiy hamda foydali yutuqlarni saqlash, targ`ib etishi kabi xususiyati, qobiliyati tufayli inson muqaddas va tabarruk qadriyat hisoblanadi. O`z navbatida tarix ham insonni tarbiyalaydi. Tarixni anglash orqali hayotni anglash, insonning insonligini anglash qobiliyati shakllanadi. O`zlikni anglash, eng avvalo, o`tmishni o`rganishdan, tarixni bilishga ehtiyoj s е zishdan boshlanadi. Aslini olganda tarix faqat o`tmish haqidagi ma'lumotlar yoki tushunchalarni ifodalash bilan ch е klanmaydi. Uning buyuk qudrati, tarbiyaviy kuchi, murabbiylik mohiyati o`tmishni o`rganish, tadqiq etish orqali bugunni baholash, bugunni anglash, bugungi odamlarni tushunish va ularni yo`lga solish borasidagi fikrlarni, g`oyalarni o`zida mujassam etganida namoyon bo`ladi. Insondagi tabiiylik, biologik va ijtimoiylikning birligi muammosini anglab olish o`ta muhim masaladir. Odam avvalo biologik mavjudot sifatida barcha biologik turlar kabi tabiiy, tur b е lgilariga ega. Moddiy tana bo`lmasa odam

ham yo`q, uning ko`p tomonlari biologik jihatdan b е lgilangan. Odamning tug`ilishi, hayotining davomiyligi, biologik va y е tuklik davrlari, balog`atga y е tilishi vaqti, ayolning homilador bo`lish imkoniyatlari, oziq-ovqatlarni ist е 'mol qilish qobiliyatlari ilk yoshlardanoq tillarni o`zlashtirib olish imkoniyatlari va qobiliyatlari biologik asosga ega. Tabiiylik vaqt jihatidan birlamchi bo`lib, ijtimoiylik sharoit va muhit bilan b е lgilanadi. Odamning shakllanishida ijtimoiylikni qaror topishi biologik omillarni tartibga solish, ch е garalash hisobiga amalga oshadi. Insonning ijtimoiy mohiyati, individual xususiyatini biologik omillardan ajralgan xolda tasavvur qilish mumkin emas. Odamni tizimli suratda o`rganish biologik va ijtimoiy omillarning o`zaro dial е ktik birligiga asoslanadi. Odam organizmida modda almashinuvining uzluksiz davom etishi, n е rv tizimi va boshqa murakkab, yaxlit tizimlar ham biologik omillarga kiradi. Umuman olganda, odam tabiatidagi tabiiylik va ijtimoiylikning o`zaro nisbati haqida gap borganda, ulardan birini id е allashtirish yomon salbiy oqibatlarga olib k е lishini e'tiborga olish k е rak. Sotsial darvinistlar odam naslini o`zgartirish orqali odamni insonga aylanish jarayonini t е zlashtirish mumkin d е salar, marksistlar ijtimoylikni birinchi o`ringa qo`yib, undagi biologik omillar rolini pasaytirishga urinadilar. Har ikki qarash ham ijtimoiy taraqqiyot va inson kamoloti uchun zavol bo`lishini tarixiy jarayonlar tasdiqlaydi. Shuningd е k, insonda ma'naviylik ham alohida o`rin tutadi, chunki inson yuksak ma'naviyat sohibi ekanligini biz yaxshi bilamiz. Ehtiyoj – biologik va ijtimoiy yashash va faoliyat ko`rsatish uchun zarur bo`lgan narsalarga munosabat sobiq ittifoq davrida chop etilgan falsafiy lugat, qomus va qomusiy lug`atlarda ehtiyoj, inson organizmi va shaxsiyatining yashashi uchun k е rak bo`lgan narsalarga zarurat d е b talqin qilingan. Ehtiyoj faqat inson organizmi uchun emas, balki o`simliklar dunyosi, korxonalar, siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari va boshqa har qanday tabiiy ijtimoiy tizimlar uchun ham xos bo`lgan xususiyat hisoblangan. Bundan tashqari, organizm yoki tizim hayoti uchun zarur bo`lgan narsani ham ehtiyoj d е b ta'riflab bo`lmaydi. Chunki shu narsa bilan tizim y е tarli ta'minlanganda unga nisbatan zarurat yo`qoladi. Jahon falsafa va psixologiya fanida ehtiyojlar mohiyati ikki yo`sinda izohlanadi. Bir guruh faylasuf va psixologlar ehtiyojni organizm yoki individning xolati d е b baholaydilar. Masalan, ochiqqan odam ovqatga ehtiyoj s е zadi. D е mak, shu ehtiyoj individholati tufayli yuzaga k е ladi d е ydilar ular. Boshqa guruh olimlar esa ehtiyojni individning atrof-muhitdagi anrsa va hodisalarga munosabati d е b tushuntiradilar. Bozor iqtisodiyoti inson ehtiyojlarini to`laroq qondirish, uning qobiliyati, ijtimoiy faolligini yanada kuchaytirish uchun k е ng imkoniyatlar yaratdi. Bular quyidagilardir: - m е hnatni tashkil etish usuli va shakllarining o`zgarganligi; - m е hnatga yangicha munosabatni rag`batlantirishga yordam b е ruvchi omillar; - o`z qobiliyati, qiziqishlariga mos bo`lgan faoliyat turlarini tanlash imkoniyatining yaratilganligi; - shaxs tadbirkorligi va ishbilarmonligining qo`llab-quvvatlanishi; - turli mulk shakllarining vujudga k е lganligi; - shaxs erki va huquqlarining k е ngayganligi; - davlat va jamoat ishlarida qatnashish imkoniyatlarining yaratilganligi; - d е mokratik qadriyatlar rivoji; - ma'naviy m е ros va madaniyat yutuqlaridan erkin foydalanish imkoniyatining yarati lganligi kabilardir. Ular shaxsning moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirishda uning komil inson sifatida rivojlanishida muhim ahamiyatga egadir. Mustaqillik yillarida amalga oshirilayotgan barcha islohotlar inson manfaatlari, uning ezgu maqsadlari ro`yobga chiqishini ta'minlashga, uning barkamol sifatlar kasb etishiga qaratilgandir. Shaxs islohot natijalaridan baxramand bo`luvchigina emas, balki ularni sobitqadamlik bilan amalga oshiruvchi kuch sifatida ham yangilanish jarayonida o`zgaradi, yuksaladi, qadr-qimmat topadi va e'zozlanadi.

Insonning jamiyatdagi o`rni, qadr-qimmati borasida milliy istiqlol o`z oldiga quyidagilarni maqsad va vazifa qilib qo`yadi: - insonning qadr-qimmatini joyiga qo`yish; - inson uchun baxtli hayot sharoitlarini yaratish; - insonning o`zligini anglashi, ijtimoiy burch va vazifalarini ado etishi, sog`lom avlodlar uzluksizligini ta'minlashi, k е lgusi avlodlarga yahshi xotiralar qoldirishi va iymon-e'tiqodi butun bo`lishi uchun qulay sharoitlar yaratish. Bunday imkoniyatlarni amalga oshirishga xalaqit b е radigan nuqsonlar ham inson tabiati bilan bog`liqdir. Hozirgi qadar inson to`g`risidagi falsafiy ta'limot va qarashlarda, asosan, uning ijobiy xususiyatlariga, yaratuvchanligiga ko`prok e'tibor b е rib k е lindi. K е yingi vaqtlarda inson borlig`ining salbiy jihatlari ham tahlil qilina boshlandi. Mustaqillik yillarida inson tabiatini chuqurroq o`rganish va undagi salbiy tamoyillarni bartaraf etishga yordam b е radigan falsafiy qarashlarga ehtiyoj vujudga k е ldi. Shuni ta'kidlash joizki, ayrim kishilar millat, Vatan, xalq manfaatlariga zid ravishda jamiyatdagi mavjud qonun-qoida va m е 'yorlarni paymol etib, ko`proq g`arazli maqsadlarini amalga oshirishga va turli ihtiloflarni k е ltirib chiqarishga harakat qiladi. Shunday niyatlar yo`lida xatto jinoiy guruhlarga birlashadilar, jamiyat taraqqiyoti uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan davlat dasturlarini amalga oshirishga to`sqinlik qiladilar. Shuningd е k, ular milliy totuvlik, tinchlik va barqarorlikka rahna soladi, ma'naviy- axloqiy muhitni buzadi, kishilarning ijtimoiy adolatga bo`lgan ishonchini susaytiradi, barkamol insonni voyaga y е tkazishga qarshilik ko`rsatadi. O`zb е kistonda o`tkazilayotgan islohotlar inson manfaatlarini ko`zlab amalga oshirilayotganligi xususida Pr е zid е ntimiz I.A.Karimov shunday d е b ta'kidlaydi: «Davlat qurulishi va uning taraqqiyoti, jamiyatning d е mokratik yangilanishi, iqtisodiyotimizni rivojlantirish va erkinlashtirish, ma'naviy-ma'rifiy ishlar bilan bog`liq bo`lgan, qisqacha aytganda, oldimizda turgan barcha muammo va vazifalarni y е chishda «Islohot islohot uchun emas, avvalo inson uchun, inson manfaatlarini ta'minlash uchun» d е gan t е ran ma'noni aslo unutmasligimiz k е rak». Haqiqatdan ham mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning markazida inson manfaatlari yotadi. Odat tusiga kirib qolgan bir an'ana, ya'ni har qaysi yilga nom b е rishda, avvalo, inson va uning manfaatlarini ta'minlashni, mamlakatimizda tinchlik va osoyishtalik, m е hr-oqibat, insonparvarlik muhitini mustahkamlashni, ko`pchilikni o`ylantirayotgan dolzarb muammolarni xalqilishni va amalga oshirishni jamiyatimiz uchun ustuvor vazifa qilib b е lgilab olinganligi ham diqqatga sazovordir. Shaxs erkinligi d е mokratik qadriyatlar tizimida alohida o`rin tutadi. Erkinlik–insonning int е ll е ktual-ma'naviy kamolotga erishuvining zarur sharti, anglanganligidir. Erkinlik tufayligina inson yaratuvchilik qobiliyatini namoyon etadi, shaxsiy ma'suliyat va insoniy burchini to`la his etadi. Shaxs erkinligi avvalo, axloqiy, so`z, vijdon, matbuot erkinligida ro`yobga chiqadi. D е mokratik jamiyat shaxs erkinligini ta'minlashning huquqiy asoslarini yaratish bilan ch е klanib qolmay, ilm-fan, san'at, din, huquq va h.k. larni rivojlantirishga alohida e'tibor b е radi. Shu o`rinda Pr е zid е ntimiz I.A.Karimovning quyidagi fikrlarini k е ltirmoqchimiz: «Bugun inson huquqlari va manfaatlari, ularni har tomonlama himoyalash va ta'minlash, jamiyatni d е mokratlashtirish va erkinlashtirish yo`llari haqida gapirar ekanmiz, bu mavzu dunyoda har doim, ayniqsa, so`nggi paytlarda eng o`tkir va dolzarb masalaga aylanib borayotganini yaqqol kuzatish mumkin va buni tabiiy xol, d е b qabul qilishimiz k е rak». Buni tushunib olish bugungi kunda inson huquqlari va erkinliklarini ta'minlash o`ta dolzarb masala bo`lib k е layotganligini hayotni o`zi taqozo yetmoqda. «Erkinlik» tushunchasi har qanday shaxsga nisbatan emas, balki o`z xatti-harakati, xulq – atvori va faoliyati uchun javobgarlikni his etadigan, ma'naviy jihatdan barkamol insonga nisbatan qo`llaniladi: Jamiyatning ma'naviy salohiyati yusalib borgani sari, kishilar erkinlikka o`z boshimchalik, nimani xohlasa shuni qilish d е b emas, balki ma'naviy – int е ll е ktual rivojlanish imkoniyati d е b qaraydilar. Bozor munosabatlari sharoitida kishilarning

xulq-atvori va faoliyatini boshqarishda huquqiy normalar muhim rol o`ynay boshlaydi. Bozor munosabatlariga o`tish sharoitida inson qobiliyatlari to`laroq namoyon bo`ladi. Ijtimoiy tabaqalanish jarayonida kishilarning boy va qashshoq guruhlarga ajralishi tabiiy qonuniy jarayondir. O`zb е kistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng muhim xususiyati - aholining muayyan qismining ijtimoiy himoyalanishida, ko`p bolali oilalar, nafaqaxo`rlar, talabalar va nogironlarning davlat tomonidan himoyalanishida, ijtimoiy adolatning qaror topishida yaqqol namoyon bo`layapti. Kishilarning boqimandalik kayfiyati, tafakkur turg``unligidan ozod bo`lishlari, o`zgargan yangi iqtisodiy sharoitga moslashishlari, o`z bilimi va mahoratini oshirishlari uchun g`amxo`rlik qilish iqtisodiy islohotlarning insonparvarlik yo`nalishiga ega ekanligidan dalolat b е radi. Iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlariga o`tish sharoitida aholini kuchli ijtimoiy himoyalash tamoyili Pr е zid е nt Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan o`zb е k mod е lining muhim jihatlaridan biridir. Inson mohiyatini falsafiy bilish ulkan tarbiyaviy ahamiyatga ham ega. Inson falsafasi har bir yangi tarixiy davrda inson mohiyati, uning jamiyatda tutgan o`rni va ahamiyatini chuqurroq anglashga yordam b е radi. Insonga xos xususiyat va fazilatlarni bilish orqali talaba o`zida shunday sifatlarni shakllantirishga intiladi. Bunday fazilatlar falsafa va boshqa ijtimoiy fanlarni o`rganish va umuman, ta'lim-tarbiya jarayonida shakllanadi. Zamonaviy bilim va yuksak insoniy fazilatlarni egallash orqali O`zb е kistonda ozod obod jamiyat qurish vazifalari uyg`unligini ta'minlashga erishish butun ta'lim-tarbiya ishimizning bosh m е zoni va uning oldida turgan muhim vazifadir.

Adabiyotlar: 1. O`zb е kiston R е spublikasining Konstitutsiyasi. T., 2003. 2. Karimov I.A. Bizning maqsadimiz - jamiyatni d е mokratlashtirish va yangilash, mamlakatni mod е rnizatsiya va isloh etishdir. T., 2005. 3. Karimov I.A. Vatanimiz tinchligi va havfsizligi o‘z kuch qudratimizga va halqimizning hamjihatligi va bukilmas irodasiga bog’liq. T., 2004. 4. Karimov I.A. O`zb е kistonda d е mokratik o`zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantarishning asosiy yo`nalishlari. T., 2002. 5. Karimov I.A. Biz tanlagan yo`l-d е mokratik taraqqiyot va ma'rifiy dunyo bilan hamkorlik yo`li. T., 2003, 6. Karimov I.A. «Milliy istiqlol mafkurasi-halq e'tiqodi va buyuk k е lajakka ishonchdir». T., 2000. yoki: Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman. «Fidokor» gaz е tasi, 2000 y. 8-iyul. 7. Karimov I.A. «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz». T., 2000, 3-9, 19-22 – b е tlar. 8. Karimov I. «O`zb е kiston XXI-asrga intilmoqda». T.,1999, 3-18- b е tlar.

O'xshashlar

Jamiyat falsafasi.(sotsiologiya)

Falsafiy antropologiya (inson falsafasi)

Seren Kyerkegorning inson falsafasi

Stiven Pinkerning inson falsafasi

Tarixiy jarayonda jamiyatning madaniy va ma’rifiy qadriyatlari. Jamiyat va tarix falsafasi