Ilmiy ijod metodologiyasi kursining predmeti, vazifalari va maqsadlari - Falsafa - Referatlar

Ilmiy ijod metodologiyasi kursining predmeti, vazifalari va maqsadlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85.5 KB

Ko'chirib olish

Ilmiy ijod metodologiyasi kursining predmeti, vazifalari va maqsadlari Reja: 1. Kursning predmeti 2. Metodologiya – uslublar haqidagi ta’limot 3. Ilmiy ijod metodologiyasi va uning boshqa fanlar bilan aloqasi

Kursning predmeti Fan yoki kurs borli q dagi ob’yektlarni o‘ rganish uchun h arakat q iladi. O‘ z ob’yektini, predmeti ni , muammosini tanlaydi. O‘q itiladigan barcha fan va kurslar ushbu jara yo nsiz o‘ z mav q e i ga ega b o‘ laolmaydi. Ilmiy ijod metodologiyasi h am bundan istisno emas. Boz ustiga shiddat bilan o‘ ta yo tgan zamon falsafiy fanlarni q ayta- q ayta o‘ rganishga majbur q ila yo tir. Ayni q sa , uning metodologik va nazariy ji h atlariga zamon talablari asosida yo ndashishga undamo q da. Shu munosobat bilan magistratura ta’limi jara yo niga kiritilgan ilmiy ijodni falsafiy tushunishga, uning mo h iyatini, mazmunini chu q ur anglashga jalb etadi. Ijod turlari, ayni q sa ilmiy ijod turlari ser q irrad i r. Ma’lumki, falsafa va fanda , ularning tarixida ijod mu h im o‘ rin tutgan. Tad q i q otchi o‘ z faoliyatida o‘ zi tanlagan mavzu, muammoni ng tarixini bilmay turib, yan g i fikrni berolmasligi tabiiy yo ki ijodda nazariy va amaliy muammolarni tushunmasdan turib izlanishga kirishish, kelajakda tad q i q otchini boshi berk k o‘ chaga olib kirishi e h timoldan uzo q emas. Jumladan , buyuk mutaffakirlar tomonidan ijodning naz ariy ji h atlarini ishlab chi q ilganligini o‘ rganish va zamonaviy ijodlar bilan ta qq oslash, albatta zarur. Bu o‘ z navbatida turli kamchiliklardan x oli q iladi. Ilmiy ijodda usullar muammosi mavjud. Ilmiy tad q i q otda prognozlashtirish, ilmiy bashora t q ilish, dalil va dalillash, ijodda dialektika va sinergetika, tilning o‘ rni, tilni formallashtirish, manti q , axborot tizimlarini ng globallashishi va ijod, O‘ zbekistonda i q tisodiy islo h otlarni yangi bos q ichga k o‘ tarishd a ilmiy ijod metodologiyasining o‘ rni, ilmiy ijodning xususiy uslubdagi texnologik usullar va bosh q a shu kabi mavzu lari borki, bular ilmiy ijod metodologiyasining predmetini tashkil q iladi .

Predmetga kiritilgan mazkur muammolar tabiiy–mexanik, ijtimoiy- gumanitar sohalarning barchasiga taalluqli bo‘lsa-da, ushbu kurs uchun tayyorlangan qo‘llanma ko‘proq moliyaviy, iqtisodiy jarayonlarga diqqatni jalb etadi. Mazkur sohadagi mutaxassisliklar uchun tayyorlanadigan xodimlarni ilmiy ijodning mohiyati va mazmuni bilan tanishtiradi. Shulardan kelib chiqib, o‘z maqsadini amalga oshiradi. Bu maqsadlar asosan quyidagilar bo‘lib, ularga magistrantlar asosiy e’tiborni qaratishlari kerak: kursning predmeti, tuzilmasi, vazifalarini, ilmiy bilish va ilmiy ijodning dunyoni tushunishga doir umumfalsafiy, umumilmiy va xususiy ilmiy uslublarni hamda vositalarni bilish; ilmiy ijoddagi empirik, nazariy va intuitiv bosqichlarni, fanning rivojlanishida falsafa fanining umummetodologik o‘rnini mavhumlashtirish, tasavvurlar va o‘zgarishlarni ishlab chiqishda umumilmiy shakl va uslublarni tahlil qilish; dialektika, sinergetika qonun va kategoriyalaridan, tamoyillaridan o‘z ilmiy tadqiqotlari ijodida foydalanishni bilish; o‘z fikrlarini dalillay olish va metodologik tartibni ijodiy tortishuvlarida himoya qila olish; iqtisodiy tadqiqotlarda tizimli tartibiy yondashuvni ham ularda modellashtirishning ilmiy jihatlarini o‘zlashtirish; I.A.Karimovning bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonidagi metodologik ko‘rsatmalaridan ijodiy foydalanish, milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasining ijod qilishdagi o‘rnini tushunib olish va boshqa shu kabi muammolardir. Demak, ilmiy ijod metodologiyasi kursining vazifalari yuqoridagi xulosalardan kelib chiqishi tabiiydir. Bu vazifalar avvalo, magistrantlar oldin olgan bilimlarini ilmiy ijod va tadqiqotlarda foydalanish malakalarini singdirish, ilmiy fikrlash ko‘nikmalarini hosil qilish; falsafiy va iqtisodiy nazariyalarning dialektik munosobatlarini aniqlay bilish va chuqurroq o‘zlashtirish; ijoddagi yangi zamonaviy usullardan xabardor bo‘lish va ularni hayotga tatbiq etish; ilmiy materiallar to‘plashni o‘rgatish; taniqli olimlarning ilmiy ijod haqidagi ta’limotlari bilan tanishtirish kabilaridir. Ayniqsa, hozirgi

zamon talablaridan kelib chiqqan holda respublikamizdagi o‘zgarishlarni hisobga olib, I. A. Karimov asarlarini metodologik asos qilib olinishi muhim ahamiyatga ega. Bu asarlar ilmiy tadqiqotchining milliylik va umuminsoniylik jihatlarini kuchaytirishga yordam beradi. Mazkur kurs I. A. Karimovning mamlakatimizda fan va innovatsiya faoliyatini rivojlantirish sohasidagi ishlarni muntazam takomillashtirish haqidagi farmonini 1 amalga oshirishning muhim sharti hisoblanadi. Metodologiya – uslublar haqidagi ta’limot Metodologiya so‘zining ma’nosi: metod-uslub, logos-ta’limotdir, ya’ni uslublar haqidagi ta’limotdir . Demak, Metodologiya barcha bilim uslublari va o‘zlashtirishlar haqidagi ta’limotdir. Ma’lumki, barcha aniq fanlar o‘zlarining bilish usullariga ega bo‘lib, bu usullar o‘z predmeti, ya’ni o‘z fanining ob’yektlarini tahlil qilish va xulosalar qilishga yordam beradi. Ayni paytda barcha fanlar uchun universal bo‘lgan metodlar bor bo‘lib, bular falsafiy fanlar metodlaridir. Ana shu falsafiy metodlar aniq fanlar usullarining metodologiyasi hisoblanadi. Metodologiya boshqa metodlarni boyitadi, ularga ob’yektlarni bilish uchun ko‘maklashadi. O‘z navbatida, aniq fanlar metodlari metodologiyani mazmun va mohiyatini kengayishiga yordam beradi. Metodologiya har bir sohada yangi bilimlarni olishga ko‘maklashadi. Metodologiyaga zaruriyat taraqqiyotning boshlang‘ich bosqichlaridayoq ko‘zga tashlangan edi. Olamning sir-asrorlarini bilish xulosalar chiqarish va ulardan insonlar o‘z faoliyatida foydalanishining o‘zi ushbu xususiyatlarni 1 “Ilmiy tadqiqot faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish haqida”. Xalq so‘zi, 2002 yil. 15 mart

talab etar edi. Masalan, qadimgi Misrda geometriyaning paydo bo‘lishi yerlarni o‘lchash, daryolar o‘zanlarini aniqlash bilan bog‘liq edi. Ammo uning falsafiy jihatdan asoslanishi yana bir umumiy-universal uslubni talab qilar edi. Ishlab chiqarishni rivojlantirish, texnika, san’at, madaniyat, fanning elementlarini paydo bo‘lishi metodologiyaga bo‘lgan talabni yanada kuchaytirdi. Metodologiyani ishlab chiqishda antik dunyo faylasuflari - Geraklit, Suqrot, Aflotun, Arastuning xizmatlari kattadir. Jumladan, Suqrot o‘z ta’limotini yaratar ekan, narsa va hodisalarni dialektik tafakkur qilish usuli bilan bilish mumkinligini o‘rtaga tashlagan edi. Aflotun esa olamni bilishga mantiqiy yondashish kerakligini uqtirgan edi. Arastu ta’limotida esa haqiqatga erishishning usuli bu – induksiya va deduksiya jarayonlaridir. Ushbu sohadagi Arastu ta’limotini yangi zamon faylasuflaridan biri Frensis Bekon davom ettirgan edi. Bekon qarashlari esa o‘z navbatida, Rene Dekart kabi buyuk faylasufning metodologiyaga bo‘lgan ijobiy munosobatlarini shakllantirdi. Metodologiyaning h odisalarga bir-butun, sistemali yo ndashishni talab etadi. Bu esa vo q elik h a q ida t o‘ la tasavvur olishga k o‘ maklashadi. Ani q metodlarga nisbatan keng k o‘ lamli b o‘ lganligi uchun metodologiyaga asoslangan bilimlarni inkor q ilish osonlikcha kechmaydi. Metodologiya or q ali bilimlar x azinasi k o‘p ayadi, kengayadi. Ob’yektlar h a q ida turli tamoyillar ishlab chi q iladi. Kategoriya lar , ya’ni yangi tushunchalar paydo b o‘ ladi. Ilmiy tad q i q otlarning yangi k o‘ lami, turlari namo yo n b o‘ ladi. Narsa va h odisalar tara qq i yo tining yangi q onuniyatlari, rivojlanish tendensiyalari ani q lanadi. Ani q ro g‘ i, shu jara yo nlar uchun metodologiya xizmat q iladi. Demak, metodologiyani meto d t o‘ ldiradi. Metod s o‘ zi grek tilidan olingan b o‘ lib , bilish, tad q i q ot y o‘ li, usuli degan ma’ no lar ni anglatadi. Binobarin, metod insonning ob’yekt sir-asrorlarini anglashga q aratilgan nazariy amali y -faoliyat i usulidir.

Metod ishlab chi q arish so h asida biror narsani yasash, yaratish b o‘ lsa , de hq onchilikda esa o‘ simliklarni parvarish q ilishdir. Metodlar or q ali olingan bilimlar nazariya va amali yo tda samarali yutu ql arga olib keladi. Shu sababli metodning boshlan g‘ ich faoliyati bu ilmiy nazariyadir. Metodlar maxsuslik xarakteriga ega. Bilish jara yo ni ana shu maxsus metodlarga suyanadi. Maxsus metodlar bilish jara yo ni ni ng barcha so h alariga taallu q lidir. Masalan, analiz va sintez, tajriba, modellashtirish, formallashtirish, statistik metodlar ana shu n da y xu su siyatlarga egadirlar. Ushbu metodlar q anchalik q immatli a h amiyatga ega b o‘ lmasin ularni metodologiyaga aylantirib b o‘ lmaydi. Metod va metodologiyaning o‘ ziga xos xusisiyatlari bor. Metodologiya sifatida fanlar tarix i da fanlar uchun metafizika, dial e ktika, sofistika, ekle k tika, endilikda esa sinergetika foydalanilgan va foydal a nilmo q da. Metodologiyaning turlari : 1) falsafiy; 2) umum ilmiy; 3) maxsus ilmiy. Falsafa fanining kategoriya va qonunlarini ilmiy bilish jarayonlarining barcha sohalarini o‘zida mujassamlashtiradi. Chunki ular barcha sohalarga tegishlidir. Umumilmiy metodologiya deyilganda, bir necha fanlarga taalluqli bo‘lgan metodlar hisobga olinadi. Ulardan bir necha fanda foydalaniladi va ob’yekt haqidagi haqiqatga erishiladi. Masalan, analiz va sintez, tajriba metodlari umum ilmiy metodologiya turlaridir. Bu metodlardan fanlararo tadqiqotlarda foydalaniladi. Maxsus ilmiy metodologiya bu alohida fanlar ob’yektlarini bilishda foydalaniladigan metodlardir. Ya’ni, bir fan doirasida xizmat qiladigan metodlardir.

Ilmiy ijod metodologiyasi va uning boshqa fanlar bilan aloqasi Ilmiy ijod metodologiyasi kursi boshqa fanlar bilan ham aloqadadir. Bu kurs ham boshqa fanlarga o‘xshab o‘z predmetini boshqa fanlar bilan aloqadorlikda o‘zini to‘la namoyon qila oladi. Demak, ilmiy ijod metodologiyasi falsafa, matematika, fizika, biologiya, iqtisodiyot, sotsiologiya, pedagogika, psixologoya, adabiyot, san’at, mantiq fanlari bilan o‘zaro munosobatdadir. Chunki, bu fanlar ham ijod jarayonlari bilan bog‘liqdir. Ular ham metodologiyaga, metodologiya esa ularga muhtojdir. Bu jarayonlarning barchasi bilish bilan bog‘liqdir. Bilish – inson faoliyatining ajralmas qismi bo‘lib, narsa va hodisa, olam to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lishdir. Bilish orqali u yoki bu voqelik inson ongida aks etadi. Shu sababli, fanlarning barchasi bilish jarayonidan foydalanib o‘z funksiyasini bajaradi. Fanning ma’lum turi erishgan kashfiyot, ikkinchi fan turiga ta’sir qiladi. Fan va ilmiy ijod bilan shug‘ulanayotgan kishi tafakkuri ob’yektga doimiy yaqinlasha boraveradi. Chunki bilim jarayoni murakkab holda kyechadi. Turli bosqichlarni bosib o‘tadi. Bu bosqichlar sezgilar, idrok, tasavvurni o‘z ichiga oladi. Barcha fanlardagi ob’yektlarni bilish uchun ulardagi jarayonlarni bilish zarurdir. Bilish dialektik xarakterdadir. U ziddiyatlar orqali amalga oshadi. Bilimda aks etish jarayoni muhim rol o‘ynaydi. Aks etishsiz bilish amalga oshmaydi. Shu jihatdan aytish mumkinki, barcha fanlar ob’yektlarini o‘rganish ham aks etish (in’ikos)ga bog‘liq. Bilish yordamida barcha fanlardagi q onun va q onuniyatlar ochiladi. Tabiat narsa larining xilma-xilligi o‘ rganiladi. Bularning barchasida metod va

metodologiya qo‘ llaniladi. Tash q i olam narsa lari va h odisalar bilish ob’yektlaridir. Bu ob’yektlar fanlarda aks etadi. Ta ’ kidlash lozimki, amaliy faoliyat e h tiyojlari bilish jarayonini ng y o‘ nalishini belgilab beradi. Yechish zarur b o‘ lgan mu h im muammolarni o‘ rtaga qo‘ yadi. Fanlar rivojlanish sur’atlarining shart-sharoitlarini ani q lab beradi. Moddiy noz-ne ’ matlar ishlab chi q arish bilish muammolarini h al q ilish uchun turli asbob-uskunalar, texnik vositalar, ji h ozlar yetkazib beradi. O‘ z navbatida bilish faoliyati h am ishlab chi q arishda mujassamlash a di, bevosita ishlab chi q aruvchi k u chga aylanadi. Ilmiy ijod metodologiyasi singari boshqa fanlar ham bilish bilan bog‘langan. Bilish orqali boshqa fanlar ham rivoj topadi. Bilish insonning faoliyatida empirik va nazariy jihatdan namoyon bo‘ladi. Empirik bilish – narsa va hodisalarni inson bilan bevosita yoki asbob-uskunalar orqali o‘zaro ta’sir ko‘rsatish jarayonidir. Bu bilishning o‘ziga xos metodlari kuzatish, tasvirlash kabilardir. Bilishning empirik darajasida narsa va hodisalarning tashqi ko‘rinishlari qayd etiladi, dalillar to‘planadi. Bilishning nazariy bosqichi – insonning narsa va hodisalar mohiyatiga tafakkur orqali kirib borishidir. Bunda metodologiya fani (iqtisodiy, siyosiy, texnikaviy) orqali tafakkur yordamida u yoki bu sohalarni modellashtiradi, gipoteza, intuitsiya, faraz, dalillar orqali fikran shakllantiradi. Demak, ilmiy ijod metodologiyasi bilish nazariyasi bilan mustahkam aloqadadir. Bilish nazariyasi barcha fanlarda mavjuddir. Bilish jarayonisiz ilmiy ijod kursi o‘z predmetini namoyon qilaolmaydi. O‘z navbatida, barcha fanlar, jumladan: iqtisodiy fanlar bilan shug‘ullanayotganlar ham ilmiy ijod mohiyatini tushunmasalar kashfiyotlarga erishishlari amri maholdir. Iqtisodiy tadqiqotlar ham, ta’kidlaganimizdek, metodologiyaga suyanganida ularning ilmiyligi yanada kuchayadi, chunki ular ham bilish jarayoni bilan bog‘liq. Iqtisodiy, moliyaviy, bank tizimi, soliq sohalari bilan

shug‘ullangan olimlar ham o‘z faoliyatida metodlardan, turli xil yondashuvlardan, yo‘nalishlardan foydalanishga majbur, ularsiz o‘z tadqiqotini amalga oshirolmaydi. Aytish lozimki, O‘zbekistonning hozirgi taraqqiyotini belgilab berishda O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov iqtisodiyotni davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi qilib belgilashi bejiz emas. Prezident iqtisodiyotchi sifatida istiqbol iqtisodiyotga bog‘liqligini ilmiy asoslab berdi. Shu sababli ham iqtisodchilar ilmiy ijodida I.A.Karimov asarlari metodologiya sifatida xizmat qiladi. Demak, iqtisodiy tadqiqotchilar ilmiy ijod metodologiyasini iqtisodiy jarayonlarning bilish metodlari haqidagi ta’limot sifatida qabul qilishi lozim. U ilmiy jarayon va ijodiy usul, vosita, tamoyil hamda qoidalar yig‘indisidir. Shu munosabat bilan aytish mumkinki, bo‘lajak mutaxassislar ilmiy tadqiqot va ilmiy ijod metodologiyasini mukammal o‘rgansalar, kundalik faoliyatlaridagi qiyinchiliklarni yengilroq yechadilar, ularni bartaraf etishlari osonlashadi. Ilmiy ijodda usul va tamoyillarni o‘zlashtirish birinchi galdagi vazifadir. Bu o‘rinda har bir bo‘lajak mutaxassis falsafiy metodologiyaga jiddiy e’tiborini qaratishi lozim. Chunki iqtisodiy sohani bilish usullari ham falsafiy metodologiya bilan aloqada, munosobatdadir. Iqtisodiy sohadagi ta’limotlarni to‘plash axborot tizimiga ham bog‘liqdir. Ilmiy izlanish axborotlarsiz amalga oshmaydi. Ayniqsa, hozirgi davr kashfiyotlari turli axborotlarning to‘planishiga ham bog‘liqdir. Ma’lumki, har bir mamlakat o‘zining iqtisodiy taraqqiyotiga ega. Ana shu iqtisodiy taraqqiyotlarni o‘rganish va xulosalar chiqarish ilmiy izlanuvchining bilim saviyasini yanada oshiradi. Amaliy faoliyatida qo‘llashiga imkon yaratadi. Bu esa yosh tadqiqotchining kelajagini, ayniqsa, ilmiy faoliyatini mustahkamlashga yordam beradi .

Tayanch tushuncha va iboralar: Metod, metodologiya, falsafiy, umumilmiy, maxsus ilmiy, empirik, nazariy bosqich, bilish, iqtisodiy metod, iqtisodiy metodologiya.

Foydalanilgan adabiyotlar r о `yxati: 1. О `zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “ О `zbekiston”, 2009 2. Karimov I.A. О `zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. 1-jild, - T. “ О `zbekiston”, 1996. 3. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1996. 4. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, -T. “ О `zbekiston, 1996. 5. Karimov I.A. Bunyodkorlik y о `lidan. 4-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1996. 6. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1998. 7. S. Xantington “Stopknoveniye sivilizatsiy ? // Polis, M, 1994. 8. SemenovY.N. Sotsialnaya filosofiya A.Toynbi. M., 1980. 9. Sorokin P. Chelovek, sivilizatsiya, obhestvo. M., 1992. 10. T.S. Pilye “ Falsafa tarixi” T., “Sharq” – 2002 y. 11. Tatsit Korneliy Sochineniya v 2-x tomax. L., 1969. 12. Toynbi A. Postijeniye istorii. M., 1991.

O'xshashlar

Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida dalil (fakt)

Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi kursining predmeti, tadqiqot usullari va vazifalari

Hozirgi zamon axborot tizimlarining globallashishi va ilmiy ijod

O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida ilmiy tadqiqotlar metodologiyasi

Mantiq fanining predmeti va vazifalari