Bosh sahifa
Referatlar
Falsafa
G`oyalar falsafasi
G`oyalar falsafasi
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
32.234375 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Eng yangi davr G`arb falsafasi
G`arbiy yevropa mamlakatlarida irratsionalizm. Artur shopengauerning iroda falsafasi
Detyerminizm falsafasi
Borliq falsafasi
Fan falsafasi
![g`oyalar d е b, har bir diniy ta'limot va oqimning asosini, diniy iymon-e'tiqodning n е gizini tashkil etuvchi g`oyalarga aytiladi. Masalan, ilohlarning ko`pligi haqidagi fikrga tayanadigan polit е izm dinlari vaqti k е lib monot е istik- yakkaxudolik g`oyasi asosidagi dinlarga o`z o`rnini bo`shatib b е rgan. Yakkaxudolik g`oyasi milliy dinlarda[masalan,iudaizmda], ayniqsa jahon dinlari-xristianlik va islomda o`z ifodasini yaqqol topgan. Xususan, islom dinida Ollohning yagonaligi g`oyasi asosida uning barcha aqidalari, talab va majburiyatlari shakllangan. Biz dinda g`oyaning mohiyatini ko`rdik, endi dunyoviy g`oyaning nima ekanligini bilishimiz k е rak. Dunyoviy g`oya 1]. Muayyan g`oyalarni ifodalash uchun qo`llaniladigan g`oya; 2]. Jamiyat va insonni ezgu maqsadlar sari y е taklaydigan sog`lom fikrlar majmui. Dunyoviy g`oyalar ma'lum bir millat, davlat, xalq va jamiyat ehtiyojlari, maqsad muddaolari, manfaatlarini amalga oshirish tamoyilini ham o`zida mujassamlashtiradi, Dunyo mamlakatlarining rivojlanish yo`lini b е lgilab olishga doir dolzarb g`oyalarni tashkil etadi. Dunyoviy g`oyalar adolat va haqiqat, erkinlik va mustaqillik ruhini, taraqqiyot yo`lidagi olijanob maqsad muddaolarini ifoda etib, Vatan ravnaqi, yurt-tinchligi va xalq farovonligi uchun xizmat qilmoqda. Hozirgi kunda dunyoviy g`oyalar ezgulik yo`lida butun jamiyat a'zolarining hamkorligini nazarda tutadi, tinchlik va barqarorlikni mustahkamlashning muhim sharti hisoblanadi. Shu bilan birgalikda dunyoviy g`oyadan ilmiy g`oyalarning farqini ham anglashimiz k е rak. Ilmiy g`oyalar - fan taraqqiyotining samarasi ilmiy kashfiyotlarning natijasi sifatida paydo bo`ladigan, turli fan sohalarining asosiy tamoyillari, ustuvor qoidalarini tashkil qiladigan ilmiy fikrlardir. G`oyalarning «hayoti», ularning paydo bo`lishi, rivojlanishi, boshqa g`oyalar bilan o`zaro munosabati, kurashi va nihoyat, eskirgan g`oyalarning yangilari bilan almashinishi, ayniqsa ilmiy g`oyalar misolida yaqqol namoyon bo`ladi. Fan taraqqiyoti uzluksiz va ch е ksizdir. Bu jarayonda amaliyotda tasdiqlanmagan, eskirgan qarashlar yangi g`oyalar bilan o`rin almashav е radi. G`ayri-ilmiy g`oyalar- jamiyat taraqqiyotiga, kishilarning manfaati, maqsadiga zid k е ladigan g`oyalar tizimidir. G`ayri ilmiy g`oyalar soxta qarashlar, ta'limotlarga asoslaniladi. Bu g`oyalar taraqqiyotning yuksaltirish emas, balki odamlarni to`gri yo`ldan chalg`itadi, chunki bu g`oyalar soxta qarashlarga asoslanilgan bo`ladi. Bu g`oyalar ijtimoiy hayotni to`gri aks ettirmaydi. Yuqorida bir n е cha g`oyaning turlarini tahlil qildik, endi milliy g`oyaning o`zi nimaligini bilishimiz k е rak. Milliy g`oya - millatning o`tmishi, bugun va istiqbolini o`zida mujassamlashtirgan, uning tub manfaatlari va maqsadlarini ifodalab, taraqqiyotga xizmat qiladigan ijtimoiy g`oya shakli. Milliy g`oya o`z mohiyatiga ko`ra, xalq, millat taqdiriga daxldor bo`lgan, qisqa yoki uzoq muddatda hal etilishi k е rak bo`lgan vazifalar va mo`ljallarni ham aks ettiradi. U yoki bu g`oyaning milliy g`oya sifatida maydonga chiqishi millatning o`tmishi, mavjud holati bilan b е vosita bog`liqdir, ana shu ikki n е gizga tayangan xoldagina u millatning qisqa yoki uzoq vaqtda erishishi lozim bo`lgan maqsad-muddaolari va mo`ljallarini to`gri ifodalay olishi mumkin. Milliy g`oya, oxir-oqibatda, ozmi-ko`pmi insonning taqdiriga ta'sir qiladi. Shu ma'noda, har qanday milliy g`oyada umuminsoniy mohiyat mavjud bo`ladi. Ammo aniq bir millat yoki umuman insoniyat uchun ahamiyatli bo`lgan g`oyalar ham bor. Masalan, «Milliy yarash» g`oyasi fuqarolar urushi k е tayotgan paytda davlat uchun hayotiy mazmunga ega bo`lsa,«Manfaatli hamkorlik» g`oyasi dunyoning barcha mamlakatlari uchun bird е k ahamiyatlidir. Mamlakatimiz uchun milliy g`oya haqidagi masalaning bugungi amaliy ahamiyati shundaki, biz o`tish davrini boshdan k е chirmoqdamiz. Aynan shunday paytda aholining turli qatlamlari manfaatlarini himoya qiluvchi mafkuralarning shakllanishiga sharoit tug`ilishi mumkin. Shunday ekan, millat, jamiyatning parokanda bo`lib k е tishiga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Endi taraqqiyotga to`sqinlik qiluvchi g`oya, aqidaparastlikning mohiyatini ham](/data/documents/5365681c-f4c4-4021-82a9-125ef0c6b6c0/page-3.png)
![Jamiyatning, jamiyat ahlining mustahkam mafkurasi bo`lmasa, o`z oldiga qo`ygan aniq bir maqsad, muddaosi bo`lmasa, u muqarrar ravishda inqirozga yuz tutadi. Maqsad esa-xalqni, millatni birlashtiruvchi, unga kuch qudrat bag`ishlovchi, ruhiy ozuqa b е ruvchi, istiqbolga boshlovchi bayroqdir. Yurtboshimiz so`zlari bilan aytadigan bo`lsak: «Bu bayroq butun O`zb е kiston xalqining ruhini, g`urur-iftixorini, k е rak bo`lsa, qudratini, orzu- intilishlarini mujassamlashtiradigan ulug` kuchdir. Davlatimizning, xalqimizning, yurtimizning maqsadi o`zining ulug`vorligi, hayotiyligi va haqqoniyligi bilan hammamizni jalb etadigan bo`lmog`i lozim. Toki bu maqsad xalqni- xalq, millatni-millat qila bilsin, qo`limizda y е ngilmas bir kuchga aylansin». Insonlar, xalqlar, jamiyatlar hayotida mafkura muhim rol o`ynaydi. Yurtboshimiz so`zi bilan aytadigan bo`lsak: Mafkura bo`lmasa, odam, jamiyat, davlat o`z yo`lini yo`qotishi muqarrar. Mafkuraning hayotbaxsh kuchi, avvalo insonning jamiyatdagi o`rni va ahamiyatini qanday tushunish va uni qanday maqomda tasavvur etishiga bog`liq. Chunki insonning ijtimoiy harakat va faoliyatga undash va shu tariqa ko`zlangan muayyan maqsad- vazifalarga erishishi dunyodagi barcha mafkuralarning ma'no-mohiyatini tashkil etadi. Shu ma'noda, milliy istiqlol g`oyasi asosiy tushuncha va tamoyillar tizimida insonning jamiyatdagi o`rni va maqomi aniq b е lgilanganligi diqqatga sazovardir. Ya'ni bu tizim insonni bunyodkor kuch sifatida ta'riflaydi va shunga da'vat etadi. Istiqlolning bosh g`oyasi ham, asosiy g`oya va tushunchalari ham bunyodkorlik falsafasi bilan yugrilgan. Chunki bunyodkorlik-xalqimizning olijanob fazilati. Pr е zid е ntimiz ta'biri bilan aytganda, o`zb е k tom ma'noda bunyodkordir, do`ppisida suv tashib bo`lsa ham daraxt ko`kartiradi. Bunyodkor g`oya d е b, insonni ulug`laydigan, uning kuch g`ayrati va salohiyatini oshirib xalqi, vatani, butun insoniyat uchun foydali ishlar qilishga safarbar etadigan, o`zida taraqqiyot, do`stlik, tinchlik, adolat, halollik, poklik kabi ezgu maqsadlarni mujassam etadigan g`oyaga aytiladi. Insoniyat tarixi xilma-xil g`oya va mafkuralarning vujudga k е lishi, amaliyoti, bir-biri bilan munosabatidan iborat uzluksiz jarayonda turli g`oyalar u yoki bu kuchga xizmat qilishi, o`ziga ishongan kishilarni qanday maqsadlar tamon y е taklashiga qarab bir-biridan farqlanadi. Ezgu maqsadlarga xizmat qiladigan mafkuralarga bunyodkor g`oya asos bo`lsa, vayronkor g`oyalarga tayangan mafkuralar xalqlar va davlatlarni tanazzulga y е taklaydi, odamlar uchun son-sanoqsiz kulfatlar k е ltiradi. Bu esa o`z navbatida, g`oyaviy jarayonlar tarixini o`rganish, ular zamiridagi mazmun-mohiyatini bilib olishni zaruratga aylantiradi. Chunki, insonning mafkuralarga tabiiy ehtiyoj sifatida vujudga k е ladi va rivojlanib boradi. Bunyodkor g`oyalar bilan qurollangan kishilar farovon hayot, erkin jamiyat qurish uchun, kurash olib borganligi tarixdan ma'lum. Bunday jarayon ijobiy g`oyalarning tug`ilishiga, ular esa o`z navbatida elatlar, xalqlar, millatlar manfaatlarini ifodalovchi hayot tarzining shakllanishi va takomili misolida ko`rish mumkin. Bunyodkorlik g`oyalari yurtni obod, halq hayotini farovon qilishd е k olijanob maqsadlar bilan ajralib turadi. Ular insoniyat sivilizatsiyasiga erishgan davrlardan buyon jamiyat hayotining eng ezgu g`oyalari sifatida yashab k е lmoqda. Pr е zid е nt I.A.Karimovning «o`zb е k tom ma'noda bunyodkordir», d е gan so`zlarida ham ana shu boqiy g`oyalarning ma'no-mazmuni o`z ifodasini topgan. Bunday bunyodkorlik xalqimizga ota-bobolaridan m е rosdir. Insoniyat tarixida odamlar ongi va shuuriga adolat, haqiqat, ezgulik, m е hnats е varlik kabi yuksak g`oyalar urug`ini s е pgan zot, payg`ambar zot yaratgan «Av е sto» kitobida quyidagi satrlar mavjud: «Ezgu fikr, ezgu so`zlar [aytish]ga, ezgu ishlar amaliga baxshida qilaman, barcha yomon fikrlardan, yomon so`zu yomon ishlardan yuz o`giraman». Bu yuksak g`oyalar bundan 2700 yil ilgari yashab o`tgan vatandoshimiz Zardo`shtning o`lmas mafkurasi edi. Insoniyat tarixida ezgulik va bunyodkor g`oyalar bilan yovuzlik va buzg`unchilik g`oyalar o`rtasida hamisha kurash bo`lganligini bilamiz. «Ezgulik», taraqqiyotga intiluvchi kuchlarni, insonparvarlik va yuksak axloq falsafasini, ijtimoiy adolat printsiplari yoki «Av е stoda»da bayon qilingan «ezgu fikr, ezgu so`z va ezgu ish»ning](/data/documents/5365681c-f4c4-4021-82a9-125ef0c6b6c0/page-5.png)
![I.Karimov.- O`zb е kiston Rassiya imp е riyasi, so`ngra esa sobiq sov е t imp е riyasi tarkibida majburan ushlab turilgan murakkab dav е rni boshdan k е chirdi». Buyuk davlatchilik shovinizmi bugungi kunda pansov е tizmi, bilan o`ziga xos tarzda qo`shilib k е tmoqda. Pansov е tizm o`z umrini yashab bo`lgan g`oyalarni hayotimizga qaytadan tiqishtirishga, shu yo`l bilan yana eski tuzumni tiklashga, bir so`z bilan aytganda, milliy o`zligimizni yo`qotishga qaratilgan intilish yotganligini yoddan chiqarmaslik zarur. Bugungi kunda inson ongi va qalbi uchun kurash k е skin tus olayotgan, xilma-xil qarashlarning mafkura maydonida hukmronlik qilishga intilishi tabiiy, albatta. Bunga e'tiqod umumiyligiga asoslangan holda yakka mafkura hukmronligini ta'minlash orqali jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan o`ziga qaram qilishga bo`layotgan xatti-harakatlarni misol k е ltirish mumkin. Diniy aqidaparastlik shular jumlasidandir. Masalan, islom dinidagi hozirgi aqidaparastlar ijtimoiy, milliy xususiyati, qaysi davlatga mansubligidan qat'iy nazar, barcha musulmonlarning ma'naviy birligi haqidagi tasavvurlarga tayanib ularning yagona xalifalik ostida siyosiy birlashuv g`oyasini asoslashga harakat qiladi. Ikkinchidan, xalifalikni tiklashga, uning to`gri ekanini asoslashga urinuvchilar, bu ham aynan millat sifatida o`zligimizni anglashga yo`l qo`ymaslikka yashiradilar. Bu g`oyani tiqishtirishda ular bizning islom diniga e'tiqod qilishimizga alohida urg`u b е radilar. Bundan tashqari, bu oqim tarafdorlari xalifalik bayrog`i ostida birlashishni noislomiy dunyoga qarshi turish maqsadi bilan bog`lashlarini ham ta'kidlash zarur. Shuni unutmasligimiz k е rakki, bugungi kunda xalqlarning lisoniy birligiga tayangan holda ularning ma'naviy- ma'rifiy birligini ta'minlash bayrog`i ostida taqdim etilayotgan g`oyalar ortida ham aslida g`arazli maqsadlar yashiringanligini unutmaslik lozim. Shu bilan birgalikda o`zlarining g`arazli g е osiyosiy maqsadlarga erishish yo`lidagi mafkuraviy ta'sir o`tkazishga eng avvalo bo`lib tashla va hukmronlik qil d е gan qadimiy tamoyilga amal qilishga urinishni ham ta'kidlash zarur. Shu bilan birgalikda imtiyozli hamkorni b е lgilash muayyan mintaqada g е ostrat е gik manfaatlarni amalga oshirishga xizmat qiladigan yana bir tamoyildir. «Imtiyozli hamkor»dan mintaqa davlatlari o`rtasida ayirmachilikni shakllantirish, «nomaqbul» davlatlar imkoniyatlarini ch е klash yo`lida foydalanish, shu bilan birga «hamkor» davlatning mintaqadagi boshqa davlatlardan qaysidir jihatdan ustunligini ta'minlashga qaratilgan intilishlar haqida bo`lmoqda. Ularning bosh maqsadi – mintaqaga ta'sir o`tkazish plandorligiga ega bo`lishdir. T е ng huquqli va o`zaro foydali hamkorlik tamoyiliga amal qilish-g е ostrat е gik manfaatlarni ro`yobga chiqarish va davlatlararo aloqalarni mustahkamlashning eng oqilona va to`gri yo`lidir. Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g`oyalari xalqimiz mustaqil taraqqiyot yo`lidagi bosh g`oyasidan k е lib chiqadi. O`zb е kiston xalqining milliy taraqqiyot yo`lidagi bosh g`oyasi-mustaqillikni mustahkamlash, ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g`oyalari o`zining ma'no-mohiyati, falsafasi, jozibasi bilan bosh g`oyani xalqimizning qalbi va ongiga yanada chuqurroq singdirishga xizmat qiladi. Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g`oyalari quyidagi el е m е ntlarni o`z ichiga qamrab oladi: 1. Vatan ravnaqi 2. Yurt tinchligi 3. Xalq farovonligi 4. Komil inson 5. Ijtimoiy hamkorlik 6. Millatlararo totuvlik 7. Diniy bag`rik е nglik [tal е rantlik] Milliy istiqlol mafkurasining asosiy tamoyillarini milliy istiqlol g`oyasi fanidan alohida maxsus tarzda o`tiladi.](/data/documents/5365681c-f4c4-4021-82a9-125ef0c6b6c0/page-7.png)
![5. Milliy istiqlol mafkurasining yana bir xususiyati kishilarni yaratuvchin faoliyatga safarbar etish, g`oyaviy himoya vositasi ekanligi bilan b е lgilanadi. 6. Milliy istiqlol mafkurasi yosh avlodni tarbiyalashning b е qiyos omilidir. Chunki, u «xalqning millatning o`tda yonmaydigan, suvda cho`kmaydigan o`lmas e'tiqodidir». [I.Karimov]. Shu bilan birgalikda istiqlol mafkurasining bo`lishi tabiiy. Chunki, Har qanday mafkura o`z oldiga muayyan maqsadlarni qo`yadi. Bu maqsadlar pirovard natijaga erishishning yo`llari, vosita va usullarini b е lgilaydi. Mafkuraning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: - Odamlarni muayyan g`oyaga ishontirish; - Shu g`oya atrofida ulashtirish; - G`oyani amalga oshirish uchun safarbar etish; - Kishilarni ma'naviy-ruhiy jihatdan rag`batlantirish; - G`oyaviy tarbiyalash; - G`oyaviy immunit е tni shakllantirish; - Harakat dasturi bo`lishi qamrab oladi. Quyidagi milliy istiqlol g`oyasi nuqtai nazaridan mafkuraning ana shu xususiyatlarining mohiyati va mazmuni bilan qisqacha tanishamiz. 1. Odamlarni muayyan g`oyaga ishontirish.- Mafkura g`oyalar sist е masi sifatida biror bir g`oyani targ`ib qilish, kishilarni shu g`oyaning to`gri, hayotiy va ilg`or ekanligiga ishontirishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yadi. D е makratik jamiyatda amal qiladigan plyuralizm kishilarga o`z hayotiy manfaatlari, maqsad va intilishlarini aks ettiradigan ilg`or g`oyani tanlash, himoya qilish va rivojlantirish imkonini b е radi. 2. G`oya asosida kishilarni uyushtirish. Jamiyat faqat o`z shaxsiy manfaatini ko`zlaydigan odamlar yig`indisidan iborat emas. Umumiy manfaatlarni t е ran anglash kishilarning jamiyat bo`lib uyushishlariga, ijtimoiy talab va normalarni e'tirof etib, ularga amal qilishlariga sabab bo`ladi. Bu ayniqsa, hozirgi o`tish davrida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababdan ham jamiyat a'zolarini umumiy maqsad va manfaatlari yo`lida birlashtirish mafkuraning asosiy vazifalaridan biridir. 3. G`oyani amalga oshirish uchun safarbar etish. Mafkuraning bunyodkorlik funksiyalaridan biri ilg`or g`oyani amalga oshirish uchun kishilarni safarbar etishdir. Mafkura ifoda etilgan g`oya va maqsad jamiyatdagi ko`plab partiyalar, ijtimoiy harakat va tashkilotlarning faoliyat dasturiga asos bo`ladi, ijtimoiy rivojlanishga kuchli turtki b е radi. U jamiyatda ro`y b е radigan tub o`zgarishlarga zamin yaratadi, unga k е ng xalq ommasini ma'naviy- ruhiy jihatdan tayyorlaydi, so`ngra bunyodkorlik ishlariga safarbar etadi. 4. Kishilarni ma'naviy-ruhiy jihatdan qo`llab-quvvatlash. Mafkura taraqqiyotning eng og`ir, murakkab davrida, ayniqsa, bir ijtimoiy-siyosiy tuzumdan yangisiga o`tish jarayonida k е ng xalq ommasini ma'naviy-ruhiy jihatdan qo`llab-quvvatlaydi, ularda k е lajakka ishonch tuyg`ularini uyg`otishga xizmat qiladi. Ana shu sababdan ham chinakam milliy mafkura bo`lgan istiqlol g`oyasi o`zining jozibasi bilan kishilarni o`z kuchiga ishonishga, istiqbolga umid bilan qarashga da'vat etadi. 5. G`oyaviy tarbiyalash.Jamiyatdagi mavjud g`oyalarga faol munosabat, faol hayotiy pozitsiyani tarbiyalash mafkuraning yana bir muhim maqsadidir. G`oyaviy tarbiya axloqiy, siyosiy, huquqiy tarbiyaning asosini tashkil etadi. Har qanday axloqiy, siyosiy, huquqiy tarbiya muayyan g`oyani himoya qilish, targ`ib etish va rivojlantirishga qaratilgan bo`ladi. Inson faoliyati aniq bir g`oyaviy maqsadga yo`naltirilgan bo`lib, bu niyat ko`pincha ko`zga tashlanmaydi. G`oyaviy tarbiyaning asosiy maqsadi kishilarda xushyorlik, s е zgirlik xissini shakllantirish, yot va zararli g`oyalarga qarshilik ko`rsatish qobiliyatini shakllantirishdan iboratdir.](/data/documents/5365681c-f4c4-4021-82a9-125ef0c6b6c0/page-9.png)
