Bosh sahifa
Referatlar
Energetika
Elektr zanjirlar nazariyasiga oid tushuncha va qonuniyatlar
Elektr zanjirlar nazariyasiga oid tushuncha va qonuniyatlar
Yuklangan vaqt:
21.05.2023
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
1721.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Elektromagnit maydon hamda elektr va magnit zanjirlariga oid asosiy tushuncha va qoidalar
Chiziqli elektr zanjirlar nazariyasi. Bir fazali sinusoidal o’zgaruvchan tok zanjirlari
O’zaro induktiv bog’langan zanjirlar
Elektr motorlar va generatorlar
Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem)
![Elektr zanjir sxemalarida ayrim C 1 , C 2 , …, C n kondensatorlar (sig’imlar) alohida-alohida o’zaro parallel (2.7-a rasm) hamda ketma-ket (7-b rasm) va aralash (7-v rasm) ulanadi. Birinchi holda sig’imlar bir xil kuchlanishning ta’sirida bo’lib, birbirlaridan miqdor jihatidan farq qiluvchi q 1 =C 1 U, q 2 =C 2 U,..., q n =C n U (2.2) zaryadlarga ega bo’ladi. Shuning uchun barcha zaryadlarning yig’indisi Σ q=q 3 butun zanjirning ekvivalent sig’imi C e ga to’planadi. Demak, q e = q 1 + q 2 + ... + q n yoki C e U = C 1 U +C 2 U+ ... + C n U, u holda (7-rasm) dagi zanjirning ekvivalent sig’imi: C e =C 1 +C 2 + ...+ C n (2.3) Kondensatorlar ketma-ket ulanganda bir xil tok (demak, bir xil q zaryad) bilan zaryadlanadi. Ammo kuchlanishlar U 1 ; U 2 ,....,U n o’zaro farqli bo’lib, ularning yig’indisi C e ekvivalent sig’imga beriladi. Demak, U = u 1 + u 2 + ... + u n yoki (2.4) 2.7-b rasmdagi zanjirning ekvivalent sig’imi: [2.3] va [2.4]lar hisobga olingan holda (7-v rasm) dagi aralash ulangan zanjirning ekvivalent sig’imi xususiy holda quyidagicha bo’ladi: Yuqorida aytilganidek, sig’imning o’lchov birligi Farada ( Ф )=Kulon (K) : Volt (V) bo’lib, bu juda katta miqdor hisoblanadi. Ammo amalda ishlatiladigan kondensatorlarning sig’imlari Faradaning milliondan yoki milliarddan bir](/data/documents/f2f25fd0-8ca7-4113-96cf-af03161b8a90/page-11.png)
![Ya’ni undagi elementlarning parametrlaridan qat’i nazar, zanjirdagi (sxemadagi) bog’lanishlar tartibiga e’tibor beraylik. Shunday jadval qilaylikki, uning soni sxema grafining tarmoqlar soniga teng bo’lsin. Qatorlar va ustunlarni tegishlicha tugunlar va tarmoqlar tartib sonlari bilan belgilaymiz. Tugunlar va tarmoqlar sonidan qat’i nazar, jadvalning ixtiyoriy katakchasi ―j‖ qatorda va ―k‖ ustun bo’ylab joylashgan bo’lsa, (jk) deb hisoblanadi. Shu ixtiyoriy katakchaga agar, ―j‖ tugun bilan ―k‖ tarmoq bog’langan bo’lsa, [+1] yoki [-1] raqamini qo’yamiz. Shu bilan birga quyidagi qoidaga rioya qilamiz: agar tarmoq aloqa belgisi (yo’nalishi) j tugundan tashqariga qaragan bo’lsa – [+1], tugun tomonga qaragan bo’lsa – [-1] olinadi. Agar ‘j‖ tugun ―k‖ tarmoq bilan aloqador bo’lmasa, tegishli katakcha bo’sh qolishi lozim (masalan, jadvalimizda [14], [25], [38] va h.k. kataklar). Qoidalar ichiga shu ham kiradiki, jadvalning har bir ustunida faqatgina ikkita katak to’ldirilgan bo’ladi. Shu tufayli mazkur jadvaldan matritsa ma’nosida foydalanish mumkin. Ulanishlar matritsasi sifatida shunday to’g’riburchak matritsa olinishi kerakki, uning qatorlar soni sxemadagi tugunlar sonidan bittaga kam bo’lib, ustunlar soni tarmoqlar soniga teng bo’lsin. Matritsa elementlari tegishlicha: agar tugun tarmoq bilan bog’lanmagan bo’lsa – nolga teng, plyus bo’lsa – birga teng. Ushbu shart-sharoitlar bajarilgan holda, 15-rasm grafi uchun quyidagi matritsa tuzilishi mumkin:](/data/documents/f2f25fd0-8ca7-4113-96cf-af03161b8a90/page-23.png)
![Oxirgi tenglamaning har bir qatori tegishli tugun uchun Kirgxofning birinchi qonunini aks ettiradi. Zanjir graf-sxemasining kontur tenglamalari (Konturlar matritsasi) Har qanday murakkab zanjir uchun uning qatorlariga o’rnatilgan kuchlanishlarga oid Kirgxofning ikkinchi qonunini qo’llar ekanmiz, zanjirdagi muvojanat to’g’ri aks etilishi uchun, tuzilgan tenglamalar o’zaro mustaqil bo’lishi kerak. Bu esa, o’z navbatida, tanlangan konturlarning o’zaro mustaqil bo’lishini talab qiladi. Ma’lumki, bunday talabni bajarish uchun tanlangan konturlar hech bo’lmaganda o’zaro bitta yangi tarmoqqa farqlanishi shart. Ikkinchi tomondan, biz yaxshi bilamizki, tahlilga kerak tenglamalar soni noma’lum toklar soniga, ya’ni tarmoqlar soniga teng bo’lishi kerak. Agar zanjirning tugunlar soni q va tarmoqlar soni p bo’lsa, Kirgxofning birinchi qonuni asosida (q-1) tenglama, ikkinchi qonuni asosida esa [p-(q-1)] tenglama tuziladi. Yuqorida aytib o’tilgan fikrga ko’ra, mazkur masala zanjirning grafsxemasiga nisbatan juda oson yechiladi. Haqiqatdan shunday ekanligi 14-rasmdagi zanjirning 15-rasmdagi graf-sxemasidan ko’rinib turibdi: grafning daraxti qanday tuzilgan bo’lmasin, u ochiq kontur bo’lib qolaveradi. Demak, bu daraxtning (yoki uning tarmoqlar qismini) biror fraf aloqa tarmog’i bilan berkitsa, darhol mustaqil kontur tashkil topadi. Buni 17-rasmda keltirilgan mustaqil grafli konturlardan ko’rsa bo’ladi. 17-a rasmdagi mustaqil kontur daraxtining 2, 3 va 4-tarmoqlariga 1-graf aloqa tarmog’i qo’shilishi natijasida hosil bo’lgan; 17-b rasm 5-mustaqil kontur daraxtining 3-tarmog’i va grafning 5-aloqa tarmog’i o’rtasida hosil bo’lgan; 17-v rasmdagi 6-mustaqil kontur daraxtining 8, 2 va 3-tarmoqlarini 6-aloqa tarmog’i bilan berkitish natijasida va 17- g rasmdagi 7-mustaqil kontur to’la daraxtga 7-aloqa tarmoq qo’shilishi natijasida hosil bo’lgan. Shunday qilib, biz ko’rib chiqayotgan zanjir uchun (14-rasm) n=p-(q-1)=8-(5- 1)=4 ta mustaqil konturga nisbatan Kirgxofning ikkinchi qonuni asosida](/data/documents/f2f25fd0-8ca7-4113-96cf-af03161b8a90/page-30.png)
