Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holati - Ekologiya - Referatlar

Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar huquqiy holatining tushunchasi va xususiyatlari. 2. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning asosiy turlari.

www.arxiv.uz Hozirda, oxirgi 10 yil ichida ushbu maydonlarning soni o`zgarmagan. O`zbekistonnning o`simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilishga qaratilgan zakazniklar tashkil etilgan bo`lib, ularning umumiy maydoni 1563 ming gektarni tashkil etadi 1 . Shuni ta'kidlash joizki, respublikamizdagi barcha muhofaza etiladigan tabiiy hududlar qonun bilan muhofaza qili nmog’i va huquqiy tartibga solinishi maqsadga muvofiqdir . O’zbekiston Respublikasida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish, ulardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi munosabatlar “ Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to’g’risida”gi qonundan, shuningdek yer, suv, o’rmon to’g’risidagi qonunlar, yer osti boyliklaridan foydalanish to’g’risidagi, atmosfera havosini muhofaza qilish to’g’risidagi hamda atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish to’g’risidagi qonunlardan iborat. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tog’risidagi O’zbekiston Respublikasi qonunlarining vazifalari tipik, noyob, qimmatli tabiiy obyektlar va majmualarni, o`simliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolishdan, inson faoliyatining tabiatga salbiy ta'sir ko`rsatishi oldini olishdan, tabiiy jarayonlarni o`rganishdan, atrof tabiiy muhit monitoringini olib borishdan, ekologik ma'rifat va tarbiyani takomillashtirishdan iborat. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning ta'rifi va ularni huquqiy maqomi “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to’g’risida”gi qonunning 4-moddasida quyidagicha ko’rsatilgan. Yerning va (yoki) suv kengliklarining (akvatoriyalarning) ustuvor ekologik, ilmiy, madaniy, estetik, rekreatsiya va sanitariya-sog`lomlashtirish ahamiyatiga molik bo`lgan, xo`jalik maqsadidagi doimiy yoki vaqtincha foydalanishdan to`liq yoki qisman chiqarilgan uchastkalari muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hisoblanadi. 1 Atrof tabiiy muhit holati bo`yicha milliy hisobot. T.: Chinor ENK , 2005. - 93 b.

www.arxiv.uz Tabiiy obyektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash maqsadida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarda muhofaza qilish va foydalanish rejimi o`rnatiladi. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar biologik, landshaft rang-barangligini ta'minlash va ekologik muvozanatni saqlab turish uchun mo`ljallangan yaxlit ekologik tizimni tashkil etadi. Tabiat rang-barangligini saqlab qolish, ekologik muvozanatni va biosfera monitoringini saqlab turishga, shuningdek shikast yetgan tabiiy majmualarni tiklashga mo’ljallangan yagona tizimni tashkil etuvchi O’zbekiston Respublikasining muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni xo’jalik maqsadida foydalanishdan to’liq yoki qisman, bir umrga yoki vaqtincha tortib olinishi mumkin. Tabiiy zaxiralardan foydalanish va ularni Muhofaza qilishga doir rejalar va dasturlar, yer tuzilishi va joylarni tekislash kesmalari hamda boshqa rejalarni ishlab chiqishda Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hisobga olinadi. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar belgilangan maqsadi va rejimiga qarab quyidagi toifalarga bo`linadi: davlat qo`riqxonalari; majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalari; tabiat bog`lari; davlat tabiat yodgorliklari; ayrim tabiiy obyektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun mo`ljallangan hududlar; muhofaza etiladigan landshaftlar; ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo`ljallangan hududlar. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlat mulkidir va uning muhofazasidadir. Yer uchastkalari va boshqa tabiiy obyektlar xususiy buyurtma qo`riqxonalar hamda tabiiy pitomniklar tashkil etish uchun yuridik va jismoniy shaxslarga foydalanishga berilishi mumkin. Davlat hokimiyati va boshqaruvi mahalliy idoralarning qarorlari bilan muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning boshqa toifalari ham nazarda tutilishi mumkin. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish, ulardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi davlat boshqaruvini O’zbekiston Respublikasi

www.arxiv.uz Vazirlar Mahkamasi, davlat hokimiyati va boshqaruvi mahalliy idoralari amalga oshiradilar. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi davlat nazoratini O’zbekiston Respublikasi Tabiatni Muhofaza qilish davlat qimitasi amalga oshiradi. 2. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning asosiy turlari. 1) “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to’g’risida”gi qonunning 18- moddasiga asosan, tabiiy obyektlar va majmualarni muhofaza qilishning qattiq rejimiga ega bo`lgan, tipik ekologik tizimlar, o`simliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolish hamda o`rganish uchun mo`ljallangan, tabiiy jarayonlar va hodisalar o’zgarishi ustidan monitoring o’tkazish maqsadini qo’ygan tabiatni Muhofaza etuvchi ilmiy-tadqiqot muassasalari umumdavlat ahamiyatiga molik muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlat qo`riqxonalari hisoblanadi. Davlat qo`riqxonalari maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasi bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan davlat tabiatni muhofaza qilish ilmiy-tadqiqot muassasasi shaklida tashkil etiladi hamda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan nizom asosida faoliyat ko`rsatadi. Davlat qo`riqxonalarining hududida har qanday faoliyat ta’qiqlanadi, ilmiy- tadqiqot faoliyati va atrof tabiiy muhit monitoringini yuritish bundan mustasno. Davlat qo`riqxonalarida yong`inga qarshi tadbirlar o`tkazilishiga yo`l qo`yiladi. Davlat qo`riqxonalari hududida hamda ularning qo`riqlanma zonalarida tirik organizmlarning yangi va kenja turlarini iqlimlashtirish maqsadida joylashtirish taqiqlanadi. Davlat qo`riqxonalarining yoki ular qaysi davlat organlarining tasarrufida bo`lsa, shu davlat organlarining xodimi hisoblanmaydigan fuqarolarning davlat qo`riqxonalari hududida bo`lishiga ularda ana shu organlar yoki davlat qo`riqxonasi ma'muriyati bergan ruxsatnoma bo`lgan taqdirda yo`l qo`yiladi.

www.arxiv.uz Davlat qo`riqxonalarida ilmiy tadqiqotlar bunday qo`riqxonalar shtatidagi ilmiy xodimlar tomonidan o`tkaziladi. Shartnoma asosida bosh q a ilmiy tashkilotlar va mutaxassislar jalb etilishi mumkin. 2) Alohida ekologik qimmatga ega bo`lgan tabiiy obyektlar va majmualarni asl holatida saqlash uchun mo`ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalari hisoblanadi. Majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalari maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasi bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan davlat tabiatni muhofaza qilish muassasasi shaklida tashkil etiladi. Majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalari bunday qo`riqxonalar to`g`risidagi, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan nizom asosida faoliyat ko`rsatadi. Majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalari hududida har qanday faoliyat taqiqlanadi, ilmiy-tadqiqot, rekreatsiya faoliyati, atrof tabiiy muhit monitoringini yuritish, shuningdek pichan o`rish va chorva mollar o`tlatish, yovvoyi o`simliklarni oziq-ovqat maqsadlari uchun, majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalari xodimlarining va mazkur qo`riqxonalarning qo`riqlanma zonalarida yashovchi fuqarolarning o`z ehtiyojlari uchun yovvoyi holda o`sadigan o`simliklarning dorivor va texnik xom ashyosini tayyorlash (yig`ish) bundan mustasno. 3) Alohida ekologik, madaniy va estetik qimmatga ega bo`lgan tabiiy obyektlar va majmualarni tabiatni muhofaza qilish yo`nalishidagi, rekreatsiya, ilmiy va madaniy maqsadlarda saqlab qolish hamda ulardan foydalanish uchun mo`ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tabiat bog`lari hisoblanadi. Tabiat bog`lari maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasiga binoan tegishincha O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yoki mahalliy davlat hokimiyati organlari qarorlari bilan davlat tabiatni muhofaza qilish muassasasi shaklida tashkil etiladigan milliy tabiat bog`lari va mahalliy ahamiyatga molik tabiat bog`lariga bo`linadi.

www.arxiv.uz Tabiat bog`lari bunday bog`lar to`g`risidagi, ular qaysi davlat organlarining tasarrufida bo`lsa, shu davlat organlari tomonidan tasdiqlanadigan nizomlar asosida faoliyat ko`rsatadi. Tabiat bog`larining hududi tabiat bog`lariga foydalanishga berib qo`yiladigan yer uchastkalarida, shuningdek boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning tabiat bog`lari chegaralari doirasidagi yer uchastkalarida joylashadi. Tabiat bog`larining xo`jalik maqsadida va boshqa tarzda foydalanish zonalarida aholining istiqomat qilishiga, yuridik va jismoniy shaxslarning tabiiy obyektlar va majmualarga zarar yetkazmaydigan faoliyatiga yo`l qo`yiladi. Har bir zonaning rejimi tabiat bog`lari to`g`risidagi nizomlarda belgilanadi. Tabiat bog`larining hududida quyidagilar taqiqlanadi: daraxt va butalarni kesish (parvarishlash yo`sinidagi va sanitariya maqsadidagi kesish bundan mustasno); gidrologik va gidrogeologik rejimni o`zgartiradigan harakatlar; tuproq eroziyasini, o`simlik va hayvonot dunyosining tanazzulini keltirib chiqaruvchi harakatlar; tabiat bog`larining faoliyati bilan bog`liq bo`lmagan yo`l va muhandislik- kommunikatsiya ishlarini amalga oshirish; chiqindilarni saqlash va ko`mish, oqava suvlarni oqizish; tirik organizmlarning yangi va kenja turlarini iqlimlashtirish maqsadida joylashtirish. Tabiat bog`larida tabiiy obyektlar va majmualarga zarar yetkazishi mumkin bo`lgan faoliyatning boshqa turlari ham cheklanishi yoki taqiqlanishi mumkin. Tabiat bog`larining faoliyat ko`rsatishi uchun yo`llar, boshqa kommunikatsiyalar va inshootlar qurilishi zarur bo`lgan hollarda buzilgan yerlarni rekultivatsiya qilish, barcha tabiatni muhofaza qilish yo`nalishidagi tadbirlarni amalga oshirish albatta nazarda tutiladi. 4) Noyob, o`rnini to`ldirib bo`lmaydigan, ekologik, ilmiy, madaniy va estetik jihatdan qimmatli tabiiy obyektlari bor muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlat tabiat yodgorliklari hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Tabiatni Muhofaza

www.arxiv.uz qilish davlat qimitasi respublika shududida 400 dan ortiq tabiat yodgorligini shisobga olgan. Bulardan atigi 80 ga yaqini jonsiz tabiat yodgorliklaridir. Jonsiz tabiat yodgorliklari orasida xilma-xil karst relyefi shakllari, shu jumladan, arxeologik ahamiyatga ega bilgan va ungurlar, shuningdek nodir buloqlar, sharsharalar, ilmiy jihatdan katta ahamiyatga ega bilgan qoyalar va geologik ochilmalarni muhofaza qilish muhim vazifalardan shisoblanadi. Ayniqsa yer osti landshaftlari, ularning betakror, seshrli va maftunkor manzaralari jiddiy Muhofazaga muhtojdir. Davlat tabiat yodgorliklari quyidagi turlarga bo`linadi: tabiiy suv obyektlarini saqlab qolish uchun mo`ljallangan gidrologik (botqoq, ko`l, daryo va boshqa) yodgorliklar; ayrim o`simliklarni saqlab qolish uchun mo`ljallangan botanik yodgorliklar; tabiat yaratgan relyef shakllarini saqlab qolish uchun mo`ljallangan geomorfologik yodgorliklar; qazilma obyektlarni saqlab qolish uchun mo`ljallangan paleontologik yodgorliklar; geologik va mineralogik hosilalarni saqlab qolish uchun mo`ljallangan geologik va mineralogik yodgorliklar. Davlat tabiat yodgorliklari hududida ularning asralishiga xavf soladigan har qanday faoliyat taqiqlanadi. Davlat tabiat yodgorliklari qaysi yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkalarida joylashgan bo`lsa, shu yuridik va jismoniy shaxslar zimmasiga bunday yodgorliklarning rejimini ta'minlash majburiyatlari yuklatiladi. Diniy maqsadlarda foydalaniladigan davlat tabiat yodgorliklari diniy tashkilotlarga yoki jismoniy shaxslarga bunday yodgorliklarni obodonlashtirish va asrash ishlarini amalga oshirish sharti bilan foydalanishga yoki ijaraga berilishi mumkin. 5) Ayrim tabiiy obyektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun mo`ljallangan hududlar buyurtma qo`riqxonalar, tabiiy pitomniklar va baliq xo`jaligi zonalari tariqasida tashkil etiladi.

www.arxiv.uz Ayrim tabiiy obyektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun mo`ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar buyurtma qo`riqxonalar hisoblanadi. Buyurtma qo`riqxonalar quyidagi turlarga bo`linadi: o`simliklar va hayvonlarning qimmatli, noyob va yo`qolib ketish xavfi ostida turgan turlarini, tirik organizmlarning ko`chib o`tish yo`llarini saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun mo`ljallangan biologik (botanik, zoologik) buyurtma qo`riqxonalar; ayrim qazilma obyektlar va ularning majmualarini saqlab qolish uchun mo`ljallangan paleontologik buyurtma qo`riqxonalar; qimmatli suv obyektlarini saqlab qolish uchun mo`ljallangan gidrologik (botqoq, ko`l, daryo) buyurtma qo`riqxonalar; nodir geologik va mineralogik hosilalarni saqlab qolish uchun mo`ljallangan geologik va mineralogik buyurtma qo`riqxonalar. Buyurtma qo`riqxonalar umumdavlat yoki mahalliy ahamiyatga molik bo`lishi mumkin. Umumdavlat ahamiyatiga molik buyurtma qo`riqxonalar maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasi, shuningdek yuridik yoki jismoniy shaxslarning iltimosnomasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tashkil etiladi. Mahalliy ahamiyatga molik buyurtma qo`riqxonalar maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasi, shuningdek yuridik yoki jismoniy shaxslarning iltimosnomasiga binoan mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi. Buyurtma qo`riqxonalar faoliyat muddatlari ko`rsatilmagan holda (muddatsiz) yoki kamida o`n yil muddatga tashkil etiladi. Buyurtma qo`riqxonalar davlatga qarashli yoki xususiy bo`lishi, yuridik shaxs tashkil etgan holda yoki yuridik shaxs tashkil etmagan holda bo`lishi mumkin.

www.arxiv.uz Xususiy buyurtma qo`riqxonalarni va yuridik shaxs tashkil etgan holdagi davlat buyurtma qo`riqxonalarini tashkil etish uchun yer uchastkalari va ayrim tabiiy obyektlar belgilangan tartibda beriladi. Buyurtma qo`riqxonalarning hududida, majmua (landshaft) buyurtma qo`riqxonalarini istisno etganda, ayrim tabiiy obyektlar va majmualarga zarar yetkazishi mumkin bo`lgan har qanday faoliyat doimiy ravishda yoki vaqtincha cheklanadi yoki tugatiladi. Yuridik shaxs tashkil etmagan holdagi davlat buyurtma qo`riqxonalari joylashgan hududlar yer egalarining, yerdan foydalanuvchilarning, shuningdek yer uchastkalari ijarachilari va mulkdorlarining xo`jalik maqsadidagi foydalanishidan olib qo`yilmaydi. Mazkur buyurtma qo`riqxonalar qaysi yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkalarida va (yoki) akvatoriya uchastkalarida tashkil etilgan bo`lsa, shu yuridik va jismoniy shaxslar buyurtma qo`riqxonalarning belgilangan rejimiga rioya etishlari shart. Har bir buyurtma qo`riqxona rejimining xususiyatlari, mazkur buyurtma qo`riqxona qaysi davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar tasarrufida bo`lsa, shu davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan tasdiqlanadigan nizomda belgilanadi. O`simliklar va hayvonlarning ayrim turlariga zarur sharoit yaratish yo`li bilan ularni saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun mo`ljallangan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tabiiy pitomniklar hisoblanadi. Tabiiy pitomniklar yuridik yoki jismoniy shaxslarning iltimosnomasiga binoan mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi. Tabiiy pitomniklar davlatga qarashli yoki xususiy, yuridik shaxs tashkil etgan holda yoki yuridik shaxs tashkil etmagan holda bo`lishi mumkin. Xususiy tabiiy pitomniklarni va yuridik shaxs tashkil etgan holdagi davlat tabiiy pitomniklarini tashkil qilish uchun yer uchastkalari va ayrim tabiiy obyektlar belgilangan tartibda beriladi. Tabiiy pitomnik qaysi o`simliklar va hayvonlar uchun mo`ljallangan bo`lsa, shu pitomnikning hududida shu o`simliklar va hayvonlarning saqlab qolinishi,

www.arxiv.uz takror ko`paytirilishi va tiklanishiga xavf soladigan har qanday faoliyat taqiqlanadi. Suv obyektlarini yoki ularning qismlarini o`z ichiga oladigan, noyob va yo`qolib ketish xavfi ostida turgan baliqlar va boshqa suv organizmlari turlarini saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun, shuningdek baliq xo`jaligi ehtiyojlari uchun foydalaniladigan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar baliq xo`jaligi zonalari hisoblanadi. Baliq xo`jaligi zonalari tabiatni muhofaza qilish, qishloq va suv xo`jaligi organlarining taqdimnomasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tashkil etiladi. Baliq xo`jaligi zonalarida baliqlar va boshqa suv organizmlarining saqlab qolinishi, takror ko`paytirilishi va tiklanishiga xavf soladigan har qanday faoliyat taqiqlanadi. 6) Kurort tabiiy hududlar, rekreatsiya zonalari, suvni muhofaza qilish zonalari, sohilbo`yi mintaqalari, suv obyektlarining sanitariya muhofazasi zonalari, yer usti va yer osti suvlarining hosil bo`lish zonalari muhofaza etiladigan landshaftlar jumlasiga kiradi. Davolash va sog`lomlashtirish xossalariga, mineral manbalarga, shifobaxsh balchiq qatlamlariga, qulay iqlim va boshqa sharoitlarga ega, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar kurort tabiiy hududlar hisoblanadi. Kurort tabiiy hududlar umumdavlat va mahalliy ahamiyatga molik bo`lishi mumkin. Umumdavlat ahamiyatiga molik kurort tabiiy hududlar O`zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi va O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligining birgalikdagi taqdimnomasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tashkil etiladi. Mahalliy ahamiyatga molik kurort tabiiy hududlar O`zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi va O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligining birgalikdagi taqdimnomasiga binoan mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi.

www.arxiv.uz Kurort tabiiy hududlar uchta zonaga bo`linadi. Birinchi zonaga davolash xossalariga ega manbalar, shifobaxsh balchiq qatlamlari bor hududlar kiradi. Bunday zonada har qanday faoliyat taqiqlanadi, davolash xossalariga ega manbalar va balchiq bilan davolash shifoxonalarini obodonlashtirish uchun zarur inshootlar qurish bundan mustasno. Ikkinchi zonaga sanatoriylar, pansionatlar va dam olish uylarining hududlari kiradi. Bu zonada davolash va dam olishni tashkil etish uchun zarur bo`lgan faoliyatni istisno etganda har qanday faoliyat, shuningdek bu hududda vaqtincha istiqomat qiladigan tibbiyot xodimlari va xizmat ko`rsatuvchi xodimlardan tashqari boshqa aholining yashashi taqiqlanadi. Uchinchi zonaga sanatoriylar, pansionatlar va dam olish uylariga tutash hududlar kiradi. Bu zonada davolash manbalariga, shifobaxsh balchiq qatlamlariga zarar yetkazmaydigan va dam olish hamda davolanish sharoitlarini yomonlashtirmaydigan cheklangan xo`jalik faoliyati yuritishga ruxsat etiladi. Kurort tabiiy hududlar doirasida quyidagilar taqiqlanadi: foydali qazilmalarni qazib olish, mineral suvlar va shifobaxsh balchiq qazib olish bundan mustasno; kimyo, selluloza-qog`oz va metallurgiya sanoati korxonalarining faoliyati; daraxt va butalarni kesish (parvarishlash yo`sinidagi va sanitariya maqsadidagi kesish bundan mustasno); zaharli kimyoviy moddalarni qo`llanish; harom o`lgan chorva mollar ko`miladigan joylarni tashkil etish; zaharli kimyoviy moddalar va mineral o`g`itlar omborlarini qurish; chiqindilarni saqlash va ko`mish; joyning gidrologik rejimini o`zgartirish. Turizm va aholining ommaviy dam olishini tashkil etish uchun qulay jug`rofiy va iqlim sharoitlariga ega, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar rekreatsiya zonalari hisoblanadi. Rekreatsiya zonalari O`zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi va O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligining birgalikdagi

www.arxiv.uz taqdimnomasiga binoan mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi. Rekreatsiya zonalari tabiiy obyektlar va majmualarning holatiga qarab turli rejimga ega uchastkalarga bo`linishi mumkin. Rekreatsiya zonalarida quyidagilar taqiqlanadi: kimyo, selluloza-qog`oz va metallurgiya sanoati korxonalarining faoliyati; daraxt va butalarni kesish (parvarishlash yo`sinidagi va sanitariya maqsadidagi kesish bundan mustasno); zaharli kimyoviy moddalarni qo`llanish; harom o`lgan chorva mollar ko`miladigan joylarni tashkil etish; chiqindilarni saqlash va ko`mish; joyning gidrologik rejimini o`zgartirish. Daryolarning, ko`llarning, suv omborlarining, kanallarning, kollektorlar hamda boshqa suv obyektlarining o`zanlariga tutash muhofaza etiladigan tabiiy hududlar suvni muhofaza qilish zonalari hisoblanadi. Bu zonalar ifloslanish, bulg`anish, sayozlanishning hamda suv obyektlari tuproq eroziyasi mahsullari bo`lmish loyqa bilan to`lib qolishining oldini olish maqsadida, shuningdek eng maqbul suv rejimini saqlab turish uchun tashkil etiladi. Qattiq rejimga asoslangan suvni muhofaza qilish zonalari doirasidagi muhofaza etiladigan tabiiy hududlar sohilbo`yi mintaqalari hisoblanadi. Ichimlik, maishiy va davolash-sog`lomlashtirish ehtiyojlari uchun foydalaniladigan suv obyektlariga tutash, qattiq rejim asosidagi muhofaza etiladigan tabiiy hududlar suv obyektlarining sanitariya muhofazasi zonalari hisoblanadi. Daryolarning vohalarida, yoyilma konuslarda, tog` yonbag`irlarining etaklarida tashkil qilinadigan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar yer usti va yer osti suvlarining hosil bo`lish zonalari hisoblanadi.

www.arxiv.uz Suvni muhofaza qilish zonalari, sohilbo`yi mintaqalari, suv obyektlarining sanitariya muhofazasi zonalari hamda yer usti va yer osti suvlarining hosil bo`lish zonalari tegishincha tabiatni muhofaza qilish, qishloq va suv xo`jaligi, sanitariya nazorati organlarining, geologiya tashkilotlarining taqdimnomasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining va mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi. Suvni muhofaza qilish zonalari doirasida cheklangan xo`jalik faoliyati yuritishga yo`l qo`yiladi. Bunday zonalarda quyidagilar taqiqlanadi: daraxt va butalarni kesish (parvarishlash yo`sinidagi va sanitariya maqsadidagi kesish bundan mustasno); zaharli kimyoviy moddalarni qo`llanish; zaharli kimyoviy moddalar va mineral o`g`itlar omborlarini qurish; harom o`lgan chorva mollar ko`miladigan joylarni tashkil etish; chiqindilarni saqlash va ko`mish; kanalizatsiya-tozalash inshootlari va oqava suvlar to`planadigan inshootlar qurish; chorvachilik va parrandachilik majmualarini joylashtirish, shuningdek sug`orish uchun "sharbat" (suyuq go`ng) ishlatish; avtomobil transportini qo`yib turish, ularga yonilg`i quyish, ularni yuvish va ta'mirlash joylarini tashkil etish; neft mahsulotlari omborlarini tashkil etish; zig`ir, kanop va teri yuvish. Sohilbo`yi mintaqalarida ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan cheklashlar va taqiqlardan tashqari quyidagilar taqiqlanadi: mineral va organik o`g`itlarni qo`llanish; chorva mollarni o`tlatish; har qanday turdagi qurilish, suv xo`jaligi obyektlarini qurish bundan mustasno; belgilanmagan joylarda qayiqlar bog`lab qo`yiladigan joylar tashkil etish.

www.arxiv.uz Suv obyektlarining sanitariya muhofazasi zonalari turli rejimli muhofaza mintaqalariga bo`linadi. Daryo o`zanlarini o`zgartirish, foydali qazilmalar qazib olish va suv obyektlari holatiga ta'sir qiladigan boshqa ishlarni bajarishga faqat tabiatni muhofaza qilish, qishloq va suv xo`jaligi organlarining, shuningdek geologiya tashkilotlarining ruxsatnomasi bilan yo`l qo`yiladi. Aholi punktlari hududida xo`jaliklararo yer tuzish va rejalashtirish o`tkazilayotganda suvni muhofaza qilish zonalarining, sohilbo`yi mintaqalarining va suv obyektlari sanitariya muhofazasi zonalarining chegaralarini o`zgartirish tabiatni muhofaza qilish, qishloq va suv xo`jaligi organlari hamda sanitariya nazorati organlari bilan kelishib olinishi lozim. Suvni muhofaza qilish zonalari va sohilbo`yi mintaqalari rejimi yer usti va yer osti suvlarining hosil bo`lish zonalariga ham tatbiq etiladi. Suvni muhofaza qilish zonalari, sohilbo`yi mintaqalari, suv obyektlarining sanitariya muhofazasi zonalari hamda yer usti va yer osti suvlarining hosil bo`lish zonalarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish tartibi hamda shartlari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 7 ) O`rmon fondining eroziyaga qarshi barpo etilgan o`rmonlar, shahar o`rmonlari, shaharlarning, boshqa aholi punktlari va sanoat markazlarining yashil mintaqalari atrofidagi o`rmonlar, alohida qimmatli o`rmonlar, yong`oqzorlar, mevali daraxtzorlar, ilmiy yoki tarixiy ahamiyatga molik o`rmonlar egallagan yerlari, shuningdek ovchilik xo`jaliklarining o`simlik va hayvonot dunyosidan oqilona foydalanish uchun mo`ljallangan yer uchastkalari ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo`ljallangan hududlar jumlasiga kiradi. Ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo`ljallangan hududlarda tirik organizmlarning yangi va kenja turlarini iqlimlashtirish maqsadida joylashtirish hamda o`simlik va hayvonot dunyosiga zarar yetkazishi mumkin bo`lgan boshqa faoliyat taqiqlanadi.

www.arxiv.uz Ayrim tabiiy resurslarni boshqarish uchun mo`ljallangan hududlarda o`simlik va hayvonot dunyosidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda foydalanishga yo`l qo`yiladi. Shuningdek, hududlarni barqaror iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish maqsadida davlat biosfera rezervatlari - biologik rang-baranglikni saqlash, tabiiy obyektlar va majmualardan oqilona foydalanish uchun mo`ljallangan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil etilishi mumkin. Davlat biosfera rezervatlari xalqaro biosfera rezervatlari tarmog`iga qo`shilishi va atrof tabiiy muhitning global monitoringida ishtirok etishi mumkin. Davlat biosfera rezervatlari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tashkil etiladi. Davlat biosfera rezervatlarining hududlari davlat biosfera rezervatlariga foydalanishga beriladigan yer uchastkalarida, shuningdek boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning davlat biosfera rezervatlari chegaralari doirasidagi yer uchastkalarida joylashadi. Davlat biosfera rezervatlari hududida quyidagilar ajratib qo`yiladi: tabiiy obyektlar va majmualarni asl holatida saqlab qolish uchun mo`ljallangan, davlat qo`riqxonalari uchun nazarda tutilgan rejimli qo`riqxonaga aylantirilgan zona; tabiiy obyektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko`paytirish va tiklash uchun mo`ljallangan, qo`riqxonaga aylantirilgan zonaga salbiy ta'sir ko`rsatishi mumkin bo`lgan har qanday faoliyat taqiqlanadigan oraliq zona; davlat biosfera rezervatlarining tabiiy obyektlari va majmualariga zarar yetkazmaydigan xo`jalik maqsadidagi va boshqa tarzdagi faoliyatni amalga oshirish uchun mo`ljallangan zona. Davlat biosfera rezervatlarining rejimi bunday rezervatlar to`g`risidagi, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan nizomlar bilan belgilanadi.

www.arxiv.uz Bundan tashqari, i kki va undan ortiq davlat hududida joylashgan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlatlararo muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hisoblanadi. Davlatlararo muhofaza etiladigan tabiiy hududlar O`zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari asosida tashkil etilishi mumkin. Davlatlararo muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning rejimi O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari va xalqaro shartnomalariga muvofiq belgilanadi. Davlat qo`riqxonalari, buyurtma qo`riqxonalar va davlat tabiat yodgorliklari bilan chegaradosh hududlar qo`riqlanma zonalar hisoblanadi. Qo`riqlanma zonalarda ana shu muhofaza etiladigan tabiiy hududlarga salbiy ta'sirning oldini olish uchun xo`jalik maqsadidagi va boshqa tarzdagi faoliyat cheklanadi yoki taqiqlanadi. Qo`riqlanma zonalarning o`lchamlari va rejimi, shuningdek yer uchastkalarini saqlash vazifasi muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish bilan bir vaqtda belgilanadi. Davlat qo`riqxonasi qo`riqlanma zonasining bir qismi ekologik turizmni tashkil etish, mazkur hudud uchun xos bo`lgan noyob hamda yo`qolib ketish xavfi ostida turgan o`simliklar va hayvonlarning turlarini ko`paytirish maqsadida tabiiy pitomniklar barpo etish uchun hamda qo`riqxonaning boshqa ehtiyojlari uchun shu qo`riqxonaning o`ziga topshirilishi mumkin.

O'xshashlar

O`rmonlardan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy holati

Yerlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati

O`simlik dunyosidan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy holati

Aтrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish

Ekologiya nazorati va ekologik ekspertizasining huquqiy holati