Ekologiya nazorati va ekologik ekspertizasining huquqiy holati - Ekologiya - Referatlar

Ekologiya nazorati va ekologik ekspertizasining huquqiy holati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1 . Ekologiya nazoratining tushunchasi, maqsadi, vazifasi va usullari. 2 . Ekologiya nazoratining tizimi. 3 . Ekologik ekspertizasining tushunchasi, maqsadi, tamoyillari va usullari. 4 . Ekologik ekspertiza tizimi.

www.arxiv.uz Ekologiya nazorati - atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ekologik xavfsizlikni ta'minlash qoida-talablarini barcha vazirlik, davlat qo`mitalari va idoralari, korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, mansabdor va jismoniy shaxslar tomonidan bajarilishini tekshirish, tabiiy muhit holatini o`rganish va kuzatish chora-tadbirlarni qo`llash bilan bog`lik siyosiy- huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy-ma'rifiy chora-tadbirlar iyg`indisini o`z ichiga oladi. Ekologiya nazoratining asosiy maqsadi atrof tabiiy muhit barqog`arorligini saqlashdan iborat bo`lib, davlat organlari va jamoat tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirgan holda olib borilishini taqozo etadi. Hozirgi va kelajak avlodga barqaror atrof tabiiy muhitni ta'minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida”gi qonunining 29-moddasiga asosan, ekologiya nazoratining asosiy vazifalari sifatida qo`yidagilar belgilangan: -atrof tabiiy muhit holatini hamda xo`jalik yuritish va boshqa faoliyat ta'siri ostida unda bo`ladigan o`zgarishlarni kuzatib borish; -atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, atrof tabiiy muhitni sog`lomlashtirish, tabiatni muhofaza qilishga doir qonunlar talablari va atrof tabiiy muhit sifatining normativlariga rioya etish borasidagi dasturlar hamda ayrim tadbirlar bajaralishini tekshirish 1 . Ekologiya nazorati murokkab jarayonni o`z ichiga oladi va turli xil chora- tadbirlar tizimini amalga oshirishni taqazo etadi. Ekologiya nazorati jarayonida qo`yidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi: - atrof tabiiy muhitda bo`ladigan o`zgarishlarni kuzatish, axborot jamlanmasini shakllantirish; - atrof tabiiy muhit holatiga antropogen ta'sirlarni o`rganish; - ishlab chiqarish va xo`jalik yuritish jarayonining barcha jabhalarida ekologik qonunchilik qoida-talablariga rioya etilishini tekshirish; 1 O`zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza q ilish to` g` risida”gi Q onuni. O`zbekistonning yangi q onunlari. T.: “Adolat”. 1993 yil.

www.arxiv.uz - ishlab chiqarish va xo`jalik faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslarning tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan profilaktik chora- tadbirlarning belgilangan amalga oshirilishini tekshirish; - tabiiy resurslardan foydalanish bo`yicha ruxsatnomalar berish; - ekologik qoida-talablarni buzgan yuridik va jismoniy shaxslarni aniqlash, ogohlantirish, javobgarlikka tortish; - aholi orasida ekologik qonunchilik qoida-talablarni targ`ib va tashviqot qilish va boshqalar. Demak, ekologiya nazorati bilan bog`lik murakkab faoliyatini olib borishda ekologiya nazorati subyektlari tomonidan qo`yidagi asosiy tashkiliy-huquqiy usullar qo`llaniladi: 1. Kuzatish - atrof tabiiy muhitda bo`ladigan o`zgarishlarni o`rganish va ma'lumotlarni to`plash; 2. Umumlashtirish - atrof tabiiy muhit holatiga zararli va xavfli ta'sirlarni aniqlash, tahlil qilish asosida ma'lumotlarni tasniflash. 3. Baholash - antropogen faoliyat ishlarining zararli, xavfli va noqonuniyligini aniqlash. 4. Ruxsatnoma berish - yuridik va jismoniy shaxslarga yer, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi, yer osti boyliklari va atmosfera havosidan foydalanish uchun litsenziya berish; 5. Ogohlantirish, cheklash va to`xtatish - ekologik xavfli va zararli xo`jalik va boshqa faoliyatni cheklash, vaqtincha to`xtatib qo`yish va bekor qilish; 6. Javobgarlikka tortish - ekologik qoida-talablarni buzgan, yuridik va jismoniy shaxalarga nisbatan ma'muriy-huququqiy javobgarlik choralarini qo`llash. 2 . Ekologiya nazoratining tizimi. O`zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida” gi

www.arxiv.uz qonun i n i ng 29-moddasiga asosan ekologiya nazorati tizimi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: 1) Atrof tabiiy muhit holatini kuzatib borish davlat xizmati; 2) Davlat ekologiya nazorati; 3) Idoraviy ekologiya nazorati; 4) Ishlab chiqarish ekologiya nazorati; 5) Jamoatchilik ekologiya nazorati. 1 Ekologiya nazorati tizimida Atrof tabiiy muhit holatini kuzatib borish davlat xizmati muhim ahamiyatga ega bo`lib, tabiatda bo`ladigan fizikaviy, kimyoviy biologik, gidrologik, seysmologik va boshqa o`zgarishlarni kuzatish, ma'lumot to`plash, yer, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi, yer osti boyliklari va atmosfera havosi hamda aholi hayoti va sog`lig`iga xavfli va zararli ta'sir etuvchi omillarni o`rganish, atrof tabiiy muhitda bo`ladigan o`zgarishlarni davlat organlari va keng aholi qatlamlariga yetkazish kabi faoliyatini o`z ichiga oladi. Atrof tabiiy muhit holatini kuzatib borish davlat xizmatining asosiy yo`nalishlarini O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Gidrometeorologiya hizmati markazi amalga oshiradi. Atrof muhitda ro`y berayotgan tabiiy-ekologik jarayonlarni kuzatib borish bilan bir qatorda har bir tabiiy resurslarning holatiga ta'sir etuvchi tabiiy va antropogen omillarning hisobini yuritish, xalq xo`jaligining turli sohalarida yer, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi va yer osti boyliklaridan oqilona foydalanishni ta'minlashda tabiiy resurslar kadastrini yuritish ham ushbu xizmatning asosiy yo`nalishlaridan biri sifatida qarashimiz mumkin. Bundan tashqari, har bir tabiiy resurs bo`yicha alohida kadastr xizmati tegishli maxsus vakolatli davlat boshqaruv organlari tomonidan amalga oshirib, tabiiy resurslarning holati va ularda bo`ladigan o`zgarishlar haqidagi ma'lumotlarni to`plab, iqtisodiyotning barcha jabhalarida tabiatni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanishni ta'minl a shga xizmat qiladi. 1 O`zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida” gi qonun, O`zbekiston yangi qonunlari. T., “Adolat”, 1994 y., 7-son

www.arxiv.uz Ekologik nazorati tizimida davlat ekologiya nazorati markaziy o`rinni egallaydi. Davlat ekologiya nazorati – atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va aholining ekologik xavfsizligini ta'minlash qoida-talablarini barcha vazirlik, davlat qo`mitalari, idoralar, yuridik shaxslar, mansabdor shaxslar va jismoniy shaxslar tomonidan bajarilishi yuzasidan maxsus vakolatli organlarning tekshirish va choralarni ko`rish bilan bog`liq faoliyatini o`z ichiga oladi. O`zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida” gi qonunning 31-moddasida: “Tabiatni muhofaza qilish sohasida” gi davlat nazorati, davlat hokimiyati va boshqaruv idoralari, maxsus vakolatli davlat tabiatni muhofaza qilish idoralari tomonidan amalga oshiriladi. Quyidagilar: - O`zbekiston Respublikasining tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi; - O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi; - Yer resurslar, geodeziya, k artografiya va davlat kadastri davlat qo`mitasi ; - O`zbekiston Respublikasining Ichki ishlar vazirligi; - O`zbekiston Respublikasining sanoatda, konchilikda va kommunal - maishiy sektorda ishlarni behatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspek siysi maxsus vakolatli davlat organlari hisoblanadi. 2 Ekologiya nazoratining navbatdagi turi - ekologiya sohasida idoraviy nazorat hisoblanadi. Ekologiya sohasida idoraviy nazorat respublikamizdagi faoliyati tabiiy resurslardan foydalanish va tabiatni muhofaza qilish bilan bog`liq barcha vazirlik, davlat qo`mitalari, idoralari tizimi doirasida olib boriladi. Barcha vazirlik, davlat qo`mita va idoralarda ushbu faoliyat bilan maxsus shug`ullanuvchi ekologiya xizmati tuzilmalari mavjud bo`lib, tegishli vazirlik ichki tizimi doirasida tabiatni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan foydalanish 2 O`zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida”gi qonuni, O`Zbekistonning yangi qonunlari, 7-son.

www.arxiv.uz jarayonining ekologik qoida-talablariga mosligini kuzatish, tekshirish, chora- tadbirlarni belgilashdan iboratdir. Ekologiya sohasida ishlab chiqarish nazorati ham idoraviy nazorat bilan chambarchas bog`liq bo`lib, ishlab chiqarish va xo`jalik faoliyatini olib borayotgan korxona, muassasa, tashkilotlarda olib boriladi. O`zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida” gi qonunning 32-moddasiga asosan, tabiatni muhofaza qilish sohasidagi ishlab chiqarish nazoratini korxonalar, birlashmalar, tashkilotlarning ekologiya xizmati amalga oshiradi va tabiatni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni tiklash, atrof tabiiy muhitni sog`lomlashtirish, tabiatni muhofaza qilishga doir qonunlarning talablar bajarilishi yuzasidan dasturlar hmda ayrim tadbirlar ijrosini, tekshirish maqsadini ko`zlaydi. 3 Ekologiya sohasidagi jamoat nazorati jamoat birlashmalari, mehnat jamoalari, siyosiy partiyalar, turli uyushma va jamiyatlar, fuqarolar tomonidan amalga oshiriladi. Jamoat tashkilotlari tomonidan olib borilgan tekshirish natijalari tavsiya ahamiyatiga ega bo`lib, davlat hokimiyati organlari, huquqni muhofaza qiluvchi organlariga taqdim etilishi mumkin. Demak, Ekologiya nazorati murakkab tizimdan iborat bo`lib, ekologik qonunchilik hujjatlarining bajarilishi ekologik xavfsizlikni ta'minlshga xizmat qiladi. 3 . Ekologik ekspertizasining tushunchasi, maqsadi, tamoyillari va usullari. Ekologik ekspertiza – ekologik huquqiy mexanizmning tarkibiy qismi sifatida atrof tabiiy muhitning barqarorligini saqlash, tabiiy boyliklardan unumli va samarali foydalanish va aholining ekologik xavfsizligini ta'minlashda muhim ahamiyatga egadir. Amaldagi qonunchilik hujjatlariga asosan ekologik ekspertiza deganda 3 O`zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida” gi qonuni.

www.arxiv.uz rejalashtirilayotgan yoki amalga oshirilayotgan xo`jalik va boshqa xil faoliyatning ekologik talablarga muvofiqligini belgilash hamda ekologik ekspertiza obyektini ro`yobga chiqarish mumkinligini aniqlash tushuniladi. Ekologik ekspertizaning huquqiy holati konstitutsiyaviy qoidalarda, O`zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida” gi, “Ekologik ekspertiza to`g`risida” gi qonunlarda, O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi, O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligining ekologik ekspertizani o`tkazish tartibi to`g`risidagi me'yoriy hujjatlarida belgilangan. O`zbekiston Respublikasi “Ekologik ekspertiza to`g`risida” gi qonunning 3- moddasiga asosan ekologik ekspertiza quyidagi maqsadlarda o`tkaziladi: - mo`ljallanayotgan xo`jalik va boshqa xil faoliyatni amalga oshirish to`g`risida qaror kabul qilinishidan oldingi bosqichlarda bunday faoliyatning ekologik talablarga muvofiqligini aniqlash; - rejalashtirilayotgan yoki amalga oshirilayotgan xo`jalik va boshqa xil faoliyat atrof tabiiy muhit holatiga va fuqarolar sog`lig`iga salbiy ta'sir ko`rsatishi mumkin bo`lsa, bunday faoliyatning ekologik xavflilik darajasini aniqlash; - atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo`yicha nazarda tutilayotgan tadbirlarning yetarliligi va asosligini aniqlash. 4 Ekologik ekspertizaning eng asosiy vazifasi atrof tabiiy muhit va aholining hayoti va sog`lig`iga xavfli va zararli ishlab chiqarish va xo`jalik obyektlarining ta'sirlarini oldini olish, bartaraf etish bilan bog`liq preventiv chor-tadbirlarni amalga oshirishdan iboratdir. Ekologik ekspertiza jarayonida turli shakldagi quyidagi usullardan foydalangan holda ko`zda tutilgan maqsadga erishiladi: - ma'lumotlar to`plash – ekspertizadan o`tayotgan muayyan ob ’y ektga tegishli bo`lgan barcha axborot, ma'lumotlarni yig`ish va to`plash; - umumlashtirish – ob ’y ekt haqidagi to`plangan iqtisodiy, texnologik, ekologik, gidrologik kimyoviy va boshqa ma'lumotlarni o`z yo`nalishlari bo`yicha 4 O`zbekiston Respublikasining “Ekologik ekspertiza to`g`risida” gi qonuni, Xalq so`zi. Gazetasi. 7 iyun. 2000 yil.

www.arxiv.uz ma'lum tizimga keltirish; - tahlil qilish – umumlashgan ma'lumotlar bankini o`z yo`nalishi va xususiyatlari bo`yicha alohida o`rganish, tasniflash; - Baholash – ekspertiza o`tkazilayotgan ob ’y ekt yo`nalishlari, bo`limlari, tashkil etuvchi qismlari bo`yicha xavfli va zararlik darajasini aniqlash; - Xulosa berish – ekspertiza o`tkazilayotgan ob ’y ektning ekologik jihatdan zararli yoki zararsiz, xavfli yoki xavfsiz, ekologik qoida-talablarga mos keladi yoki ushbu qoidalarga zid ekanligi haqida yakuniy, adolatli, ob ’y ektiv xulosaga kelish. 4 . Ekologik ekspertiza tizimi. Ekologik ekspertiza keng qamrovli va muhim ahamiyatga ega bo`lgan jarayen bo`lib, uni amalga oshirish yo`nalishlari, tartibi, qo`llanilayotgan usullari, berilayotgan xulosaning mohiyatiga asosan murakkab tizimni tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasi “Ekologik ekspertiza to`g`risida” gi qonunning 4- moddasida ekologik ekspertiza quyidagi tizimi belgilangan: “Ekologik ekspertiza davlat va jamoat ekologik ekspertizasi, shuningdek, ekologik audit tarzida amalga oshiriladi”. 5 Shuni alohida ta'kidlab o`tish kerakki, ekologik ekspertiza tizimining poydevorini davlat ekologiya ekspertizasi tashkil etadi. Davlat ekologik ekspertizasi O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi olib boradi va quyidagi asosiy vakolatlarga ega hisoblanadi: - davlat ekologik ekspertizasini tayinlaydi va o`tkazadi; - ekologiya ekspertizasiga tegishli bo`lgan me'yoriy-texnik, huquqiy-uslubiy hujjatlarni ishlab chiqadi va tasdiqlaydi; - ekologik ekspertizasi komissiyasi, uning a'zolari va ekspertlar guruhini tuzadi; - davlat ekologiya ekspertizasi xulosalari talablarini bajarilishini nazorat qiladi va hokazo. 5 O`zbekiston Respublikasining “Ekologik ekspertiza to`g`risida” gi qonuni. Xalq so`zi gazetasi. 7 iyun 2000 yil.

www.arxiv.uz Ekologiya qonunchilik hujjatlarida ekspertiza o`tkazilishi shart bo`lgan ob ’y ektlar belgilangan bo`lib, ular jumlasiga: - davlat dasturlarining, konsepsiyalarining ishlab chiqarish kuchlarini, iqtisodiy va ijtimoiy soha tarmoqlarini joylashtirish hamda rivojlantirish sxemalarining loyihalari; - barcha turdagi qurilishlar uchun yer uchastkalarini ajratish materiallari; - loyiha oldi va loyiha hujjatlari; - tabiiy resurslardan foydalanish bilan bog`liq xo`jalik va boshqa xil faoliyatni tartibga soluvchi me'yoriy-texnik va yo`riqnoma-uslubiy hujjatlarning loyihalari; - texnika, texnologiya, materiallar, mahsulotlarning yangi turlarini yaratishga doir hujjatlar; - atrof tabiiy muhit holatiga va fuqarolar hayoti va sog`lig`iga zararli va xavfli ta'sir ko`rsatuvchi ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirayotgan barcha turdagi korxonalar; - shahar sozlik hujjatlarining barcha turlari; - maxsus huquqiy rejimli ob ’y ektlar va boshqa ob ’y ektlar. Ushbu ob ’y ektlarga nisbatan davlat ekologiya ekspertizasini o`tkazish majburiy hisoblanadi va mulkchilik shakli hamda ma'muriy bo`ysunishidan qat'iy nazar hech bir ob ’y ektga bu borada imtiyoz berilmaydi. Davlat ekologik ekspertizasining subyektlari bo`lib, odatda buyurtmachi, pudratchi, iste'molchi hisoblanadi. Buyurtmachi – ekspertizani tayinlash, tashkil etish huquqiga ega bo`lgan maxsus vakolatli organdir. Pudratchi – muayyan obyektni ekspertiza qiladigan tashkilot, bular qatorida ilmiy-tadqiqot institutlari, korxona yoki maxsus komissiya, ekspertlar guruhi bo`lishi mumkin. Iste'molchi bo`lib, ekologiya ekspertizasi hisoblangan korxona, tashkilot, muassasa hisoblanadi. Davlat ekologiya ekspertizasi jarayeni har bir ob ’y ektning hajmi va o`ziga xos xususiyatlariga ko`ra bir necha bosqichlarni o`z ichiga oladi, ya'ni: 1) tayinlash – ob ’y ektga nisbatan ekologik ekspertiza tayinlash va maxsus

www.arxiv.uz komissiya, ekspertlar guruhi tuzish; 2) ob ’y ekt haqida ma'lumotlarni to`plash, umumlashtirish va baho berish bosqichi; 3) ob ’y ektning ekologik qoida-talablarga mos yoki zid ekanligi haqida xulosa tayyorlash va uni tasdiqlash; 4) obekt haqidagi xulosani bank muassasalariga yuborish; 5) davlat ekologik ekspertizasi xulosasi yuzasidan nizolarni hal qilish. Shuni ta'kidlash kerakki, Davlat ekologik ekspertizasining xulosasi muhim ahamiyatga ega bo`lib, ob’yekt haqida salbiy xulosa berilgan taqdirda, bank muassasalari ushbu ob’yektni moliyalashtirmaydi va faoliyati bekor bo`lishi mumkin. Demak, davlat ekologik ekspertizasining ekologiya ekspertizasi tizimida alohida o`rinni egallaydi va ekologik xavfsizlikni ta'minlashga xizmat qiladi. Ekologik ekspertizasining tizimida jamoatchilik ekspertizasi alohida ahamiyat kasb etadi. Jamoat ekologik ekspertizasi nodavlat notijorat tashkilotlar, fuqarolar tomonidan amalga oshirilib, rejalashtirilayetgan, amal qilayotgan turli ob’yektlar yuzasidan o`tkazilishi mumkin. Jamoat ekologik ekspertizasi davlat ekologik ekspertizasi o`tkazilganligidan qat'iy nazar amalga oshiriladi. Jamoat ekologik ekspertizasining xulosasi tavsiya ahamiyatiga ega bo`ladi, davlat hokimiyati va huquqni muhofaza qiluvchi organlarga taqdim etilishi mumkin. Shuni ta'kidlash joizki, rivojlangan xorijiy davlatlarda jamoatchilik ekspertizasining taraqqiy etganligini, aholining keng qatlamlarining ekologik madaniyati saviyasi darajasining yuqoriligini ko`rishimiz mumkin. Ekologiya ekspertiza tizimida ekologik audit ham muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Ekologik audit – ekologik auditorlar tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlarda o`tkaziladigan, atrof tabiiy muhit holatiga salbiy ta'sir ko`rsatayotgan, ishlab turgan korxonalar va boshqa obyektlarni mustaqil

www.arxiv.uz ekologik ekspertiza qilishdir. Ekologik audit davlat ekologik ekspertizasidan farq l i ravishda xo`jalik va ishlab chiqarish ob ’y ekti mulkdorining qaroriga binoan o`tkaziladi. Ekologik ekspertiza – muhim va murakkab jarayon bo`lib, atrof tabiiy muhitni barqarorligini saqlash, tabiatdan samarali foydalanish va aholining ekologik xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan tashkiliy–huquqiy chora-tadbirlardan iboratdir .

O'xshashlar

O`rmonlardan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy holati

Yerlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati

Muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holati

Ekologiya huquqining tushunchasi, predmeti va manbalari

O`simlik dunyosidan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy holati