Dars o`tishda masala, mashq, testlar, esse yozish va ulardan iqtisodiyotni o`rganishda foydalanish - Ekologiya - Referatlar

Dars o`tishda masala, mashq, testlar, esse yozish va ulardan iqtisodiyotni o`rganishda foydalanish

Yuklangan vaqt:

05.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96 KB

Ko'chirib olish

Dars o`tishda masala, mashq, testlar, esse yozish va ulardan iqtisodiyotni o`rganishda foydalanish Reja: 1. Iqtisodiy fanlarni o`rganishda masala-mashqlardan foydalanish metodining tutgan o`rni 2. Masala-mashqlar va ularni nazariy va amaliy mashg`ulotlarda qo`llash. 3. Testlar, ularni tuzish, o`tkazish va javoblarini muhokama qilish 4. Iqtisodiy fanlardan esse yozish va esse uchun savollar tuzish

Tayanch so`z va iboralar: Masala. Masala yechish metodi. Mashq qilish. “Mashqlar-dan foydalanish” metodi. Test. Test yechish metodi. Ochiq test. Yopiq test. Esse. Esse yozish metodi. Iqtisodiy fanlarni o`rganishda masala-mashqlardan foydalanish metodining tutgan o`rni Iqtisodiy fanlarning boshqa fanlardan ajralib turadigan tomoni ham shundaki, u faktlar, ma`lumotlar, raqamlar bilan ish ko`radi. Iqtisodchidan ana shu faktlar, raqamlar, ma`lumotlar bilan ishlay bilish, qo`ygan maqsadiga ko`ra ular asosida hisob-kitob, matematik amallar, kuzatishlarni amalga oshirish, ularning dinamikasi-o`zgarishi asosida xulosalar chiqarish, qaror qabul qilish ko`nikmasiga ega bo`lish talab qilinadi. Bu o`z navbatida iqtisodiy fanlarni chuqur o`rganish, imkon qadar real voqelikka yaqin tajribalar o`tkazish, nazariy qonun-qoidalarni sinab ko`rishni zarur qilib qo`yadi. Bu jihatdan iqtisodiy fanlarni o`rganishda masala va mashqlardan foydalanishga teng keladigani yo`q. Shning uchun ham iqtisodiy fanlarning xususiyatlaridan kelib chiqib, ularni o`rganishda markaziy o`rinni masala, mashq yechish egallaydi. Sababi: Birinchidan, masala, mashq yechish fanni o`rganishning bosh maqsadi - olingan bilimni amaliyotda qo`llash imkonini ta`minlaydi. Ikkinchidan , masala, mashq yechish orqali talabalarning bilim olishdagi faolligi ortadi. Uchinchidan, masala fikrlashni o`rgatadi. Shning uchun ham masala so`ziga faqat hisob-kitob asosida topshiriqni bajarish, javobini aniqlash emas, balki fikr yuritish ob`ekti sifatida qaralishi bejiz emas. Aytaylik, yechimini kutayotgan masalalar, hal qilinishi zarur masalalar va hokazo. To`rtinchidаn, o`tilgаn mаvzuni tаkrоrlаsh, mаzmun-mоhiyatini аnglаb еtishdа yuqоri sаmаrа bеrаdi.

Masalaning mazmuni bir tomondan hal etilishi lozim bo`lgan narsa, ish, muammo tushunilsa, ikkinchidan , bahs, muhokama, munozara mavzusi, uchinchidan esa ma`lum sonlar va tegishli amallar asosida no- ma`lum sonlarni topish haqidagi matematik vazifa tushuniladi. Masala yechish metodi - berilgan raqamlar, dalillar , hujjatlar asosida hisob- kitob qilish orqali noma`lum natijani topish, uni tahlil qilish va xulosa chiqarishni o`rgatuvchi metoddir. Masala yordamida fanni o`rganganda aniq raqamlar, dalillar, hujjatlar asosida tahlil qilish imkoniyati keng. Undan tashqari modellashtiruvchi o`yin, kichik guruhlarga bo`lish, konkurs o`tkazish va boshqa metodlar asosida dars o`tishda ham masala-mashqlardan keng foydalanish imkoniyati katta. Talabalarda malaka, ko`nikma hosil qilishda alohida o`rin tutadigan metodlardan biri bu mashq hisoblanadi. Bu metodning samaraliligi eng avvalo mashqlarni amaliyot bilan bog`langanligidir. Mashq qilish deganda o`zi o`rganish, malaka hosil qilish uchun qilinadigan ish, tayyorgarlik mashg`uloti va uni takror va takror bajarishni tushnamiz. Mashq - inson oldiga qo`ygan maqsadni amalga oshirish, ijobiy natijaga ega bo`lish uchun qilingan mashaqqatli mehnat hamdir. Mashq - o`zining bilimlarini chuqurlashtirish hamda tegishli malaka va ko`nikmalar hosil qilish, mahoratni oshirish maqsadida harakatlarni og`zaki va yozma, amaliy ravishda takror va takror amalga oshirishdir. Mashqlardan foydalanish metodi - fanni o`rganish, malaka, ko`nikmalar hosil qilish uchun tayyorgarlik ko`rish, takrorlash va sinab sinab ko`rishni o`rganishga qaratilgan metod. Mashq qilish buyuk Xitoy faylasufi Konfutsiyning “Aytsang, unutaman! Ko`rsatsang, eslab qolaman! O`zim bajarsam, anglab etaman!” degan o`giti, «Takrorlash - bilimning onasidir» degan xalqimiz naqlini ifodalaydi. Mashq qilmay o`quv va amaliy ko`nikma va malakaga ega bo`lib bo`lmaydi. Chunki, аynаn mаshq оrqаliginа ko`nikmа, mаlаkа, mаhоrаt shаkllаnаdi,

Mashqlar masaladan farqli ravishda barcha fanlarni o`rganishda o`quv jarayo- nining turli bosqichlarida qo`llaniladi. Ularni qo`llash metodikasi o`quv predmetini o`ziga xos xususiyatlariga, o`rganiladigan masalalar, mavjud materialga o`quvchi- talabalarning yoshiga bog`liq. Mashqlarni ularni bajarishdan quyilgan maqsadga ko`ra: maxsus, avval bajarilganlarini yodga tushiruvchi, o`qish, o`rganish jarayonini faollashtiruvchi mashqlarga bo`lish mumkin. M а shql а rni d а stl а bki p а ytd а gin а о ddiy t а kr о rl а sh, t а kr о r а n b а j а rish sif а tid а ko`rish mumkin, k е yinch а lik es а u b о rg а n s а ri t а k о mill а shtirib b о ril а di. «Bilishni, o`rg а nishni ist а s а ng – m а shq qil. H а r s а f а r а vv а lgig а q а r а g а nd а ya х shir о q b а j а rishg а h а r а k а t qil». А n а shund а gin а h а r bir kishi o`zi qo`yg а n m а qs а dg а erishishi mumkinligini o`quvchi-t а l а b а l а r о ngig а singdirish l о zim. Ayrim fanlar borki, ularni masala-mashq yechmay o`rganib bo`lmaydi. Shunday deganda, odatda biz tezda matematika, fizika, ximiya kabi fanlarni ko`z oldimizga keltiramiz. Iqtisodiy fanlarni ham bu jihatdan ana shu fanlar qatoriga kiritish mumkin. Chunki iqtisodiy jarayonlar, bosh maqsad – aholi farovonligi, qisqacha aytganda, barcha – iqtisodiy ko`rsatkichlar hisob-kitob qilishni taqozo qiladi. Bu esa o`quvchi, talabalarda aniq miqdorlar, raqamlar yordamida qonun va kategoriyalarni tushnishni osonlashtiradi. Eng muhimi kelgusi ish faoliyati ham ular bilan bog`liq. Ma`lumki, iqtisodiyotni nazariy jihatdan o`rganishda ko`pincha ilmiy abstrak- tsiyadan foydalaniladi. Ko`pchilik o`quvchi-talabalar ilmiy abstraktsiya metodini tezda tushunaverishmaydi. Matematik ifodalar orqali iqtisodiy hodisalarni o`zaro bog`lanishini tushnish esa oson. Masala-mashqlarni mustaqil yechar ekansiz, unga sarflagan intellektual energiyangiz va vaqtingizga achinmaysiz. Chunki ular iqtisodiyotni chuqur o`rganishga katta yordam beradi. Masala, mashq yechish jarayonida talabalarning qabul qilingan qonunlar, me`yoriy hujjatlar va yo`riqnomalarni qay darajada bilishlarini ham aniqlash

mumkin. Ulardan munozara, debatlar metodini qo`llashda ham keng foydalansa bo`ladi. Masala-mashqlar talabalar bilimini sinashda ham eng qulay metod. O`qituvchi masala, mashq tuzar ekan, birinchi navbatda aniq maqsad qoyishi, ikkinchidan, undan kelib chiqib, qanday ma`lumotlar berilishini puxta o`ylashi, uchinchidan, bajariladigan ishlarni, topshiriqlarni maqsadga ko`ra tush- narli tarzda qo`yishi zarur. To`rtinchidаn , tuzilgаn mаsаlа-mаshqlаrni o`qituv- chining o`zi еchishi zаrur. Bu tuzilgаn mаsаlа-mаshqlаrning kаmchiliklаrini to`g`rilаshgа ulаrni bаhоlаsh mеzоnlаrini ishlаb chiqishgа yordаm bеrаdi. Xullas, masala-mashq ecnish iqtisodiy fanlarni o`rganishda markaziy o`rin egallaydi . Shuning uchun kаsbiy tа`lim yo`nаlishi tаlаbаlаrigа sеminаr dаrslаridа o`z mutахаssislik fаnlаri bo`yichа nаzаriy vа аmаliy mаshg`ulоtlаr uchun mаsаlа vа mаshq tuzish hаmdа ulаrni guruhdа tаhlil qilishni chuqur o`rganish mаqsаdgа muvоfiqdir. Masala-mashqlar, ularni nazariy va amaliy mashg`ulotlarda qo`llash. O`quvchi-talabalarning puxta bilim olishlari, iqtisodiy fanlarni chuqur o`rga- nishlarining eng samarali metodlardan biri masala va mashqlardan foydalapish qanday ahamiyatga ega ekanligini ko`rib chiqdik. O`qituvchi masala va mashqlarni o`quv jarayonida turli shakllarda ishlatishi mumkin. O`qituvchi dars berishga tayyorlanar ekan, mavzuni o`qishda qo`llaydigan metodlarini, jumladan, masala, mashqlarni chuqur o`ylab, ulardan qanday tarzda foydalanishni ko`z o`ngiga keltirishi zarur. Masala va mashqlar iqtisodiy kategoriya, qonunlarni sifat xarakteristikasi bilan birga miqdor aloqalarini ham o`zida mujassamlashtirishi bilan muhim rol o`ynaydi. Masala va mashqlardan nazariy darslarda foydalanishga ikki nuqtai nazardan yondashish mumkin: A) Akademik litsey, kasb-hunar kollejlaridagi iqtisodiyotni nazariy jihatdan o`rganadigan fanlar: “Iqtisodiyot asoslari”, iqtisodiy yo`nalishdagi rollejlarda va oliy o`quv yurtlarida o`rganiladigan «Iqtisodiyot nazariyasi» fanlarini o`rganishda

masala, mashqlardan foydalanish. B) Barcha iqtisodiy fanlardan nazariy dars o`tishda masala, mashqlardan foydalanish. Masala, mashqlar uchun quyidagi qoidalar umumiy hisoblanadi: Ma`ruza jarayonida o`qituvchi masala, mashqni doskada yoki og`zaki shaklda yechishi mumkin. Ularni oldindan ko`rgazmali qurol yoki tarqatma material sifatida tayyorlanadi. O`rganilayotgan mavzu, nazariy qonun-qoidalar keng ko`lamda real faktlar dalillarni talab qilsa, bunda rasmiy ma`lumotlar asosida tuzilgan jadval yordamida bajariladigan masala, mashqlar qo`l keladi. O`qituvchi savolni tushntirish jarayonida statistik ma`lumotlarni tahlil qilib, talabalarni nazariy fikrlashga o`rgatadi. Amaliy tavsiyalar beradi. Fanni o`rganishda mashqlar ham katta ahamiyatga ega. Ular yordamida nazariya amaliyot bilan bog`lanadi. Fanni nazariy jihatdan o`rganayotganda a) formulani tahlil qilish bilan bog`liq; b) iqtisodiy kategoriya, qonun-qoidalarni tahlil qilish; v) axborot, raqamlar, faktlarda ifodalangan ma`lumotlarni tahlil qilishga qaratilgan mashqlardan foydalanish mumkin. Mashqlar sxema, grafiklarga asoslangan bo`lishi, keng ravishda jadval ma`lumotlarini tahlil qilishda foydalanish mumkin. Ular orqali u yoki bu kate- goriya, tushnchani o`zlashtirish oson bo`ladi. Mashqlar to`g`ri javobni tanlash va ana shu tanlovni asoslab berishda ham ifodalanadi. U to`g`ri - noto`g`ri javobni tanlashni izohlash yoki test yechish tarzida bo`lishi mumkin. Xullas, nazariy darslarda o`tiladigan mavzuga ko`ra o`rganiladigan savollarga qarab, masala-mashqlardan foydalanish darsni qiziqarli bo`lishi, talabalar diqqatini o`rganilayotgan savol, masalaga qaratishlariga yordam beradi. Ma`ruza jarayonida talabalarning ishtirokini ta`minlaydi. O`quv jarayonida bajariladigan o`quv amaliyoti, malakaviy amaliyotlar ham o`ziga xos mashq.

Mаsаlа, mаshq mаvzusi uchun hаr qаndаy vаziyatni tаnlаsh mumkin. Mаsаlа, mаshqlаr tаlаbаlаr bilimini butun dаstur bo`yichа nаzоrаt qilish, shu bilаn birgа, аsоsiy yoki qiyin kаtеgоriyalаr yoki mаvzulаrni tushunishgа qаrаtilgаn b¢lishi mumkin. Mаsаlаlаrni muntаzаm еchib turilishi, mаshq bаjаrish hаmdа uni muhоkаmа qilish, tаlаbаlаrning оlgаn bilimini uzluksiz nаzоrаt qilish, tushunmа- gаn kаtеgоriyalаrni tushunib оlish imkоniyatini bеrаdi. А uditoriyada masala yechishni turlicha usulda amalga oshirishi mumkin. Birinchi yo`l . Masala, mashq barcha o`quvchi, talabalar tomonidan individual tarzda yechiladi. O`qituvchi masala, mashqni yechish uchun murakkabligi darajasi, tahlil qilish, baho berish, xulosa chiqarishini hisobga olgan holda ma`lum vaqt beradi. O`z vaqtida to`g`ri yechilishi va berilgan topshiriq bo`yicha masalani izohlashiga qarab, ball berishini e`lon qiladi. Kim yechib bo`lsa, qo`lini ko`tarib yechib bo`lganini bildiradi. O`qituvchi uning javobiga qarab, ball qo`yadi. Ikkinchi yo`li. Masala kichik guruhlarga bo`lib beriladi. Kichik guruh uni mukohama qilib, yechadi va guruhdan bir kishi kichik guruh nomidan javob beradi. Uchinchi yo`li. Bir o`quvchi-talaba doskaga chiqib, yechadi. Qolganlar o`zi yechishi hamda doskada masalaning yechilishini kuzatib, noto`g`ri bo`lsa, tezda o`z fikrini bildirishi lozimligi uqtiriladi. Agar doskada masala yechayotgan talaba adashsa, uni to`xtatib, boshqa talabani masalani yechish bo`yicha fikrini tinglab, to`g`ri yechishni ko`rsatib berishi taklif etiladi. Talabalarning faoliyatiga ko`ra ball beriladi. To`rtinchi yo`l. Masala, mashq yechishni uyga vazifa qilib berish mumkii. Amaliy mashg`ulotda uning javobi muhokama qilinib, xulosa chiqariladi. O`qituvchi boshqa usullardan foydalanisi uchun imkonivat katta. Qanday masalani yechis, qaysi usulni qo`llashni o`qituvchi o`tilayotgan mavzu, guruhdagi talabalarning individual xususiyatlari va boshqalardan kelib chiqib, tanlaydi. O`quv jarayonida masala-mashqlarni qo`llash uchun ularni mavzular bo`yi- cha tuzish lozim. Masala tuzishda duch kelinadigan an`anaviy qiyinchiliklar mavjud:

Testlar, ularni tuzish, o`tkazish va javoblarini muhokama qilish Talabalarning puxta bilim olishlari, ularning olgan bilimlarini tekshirishdagi qator afzalliklarini hisobga olib, keyingi paytda keng qo`llanilayotgan mashq turi test hisoblanadi. Test yechish nihoyatda keng qo`llanilishi sababli alohida metod sifatida qaraladigan bo`ldi. Mavzuni o`rganishda testlardan foydalanish, ayniqsa, guruhda test o`tkazilgach, uning javoblarini muhokama qilish alohida ahamiyatga ega. Testlar - bu qisqa, standartlashtirilgan yoki standartlashtirilmagan sinov, mashq bo`lib, qisqa vaqt davomida o`qituvchiga talabalarning o`quv jarayoni davomida egallagan bilimlari darajasini baholashga yordam beruvchi metoddir. Test - 1) standart shakldagi topshiriqlar bo`lib, aqliy qobiliyat, bilim va malakani aniqlash maqsadida o`tkaziladigan sinovdir; 2) aniq sotsiologik tadqiqotlarda foydalanadigan tarqatma material, savolnoma; 3) shaxs ruhiyati va xulqining aniq miqdoriy va ma`lum sifat baholarini oldindan berilgan ba`zi standart-test me`yorlari bilan qiyosiy o`rganishga mo`ljallangan psixologik tadqiqotlarning standartlashtirilgan metodi. 4) ko`zlangan maqsadga ko`ra, savol qo`yib, unga bir-biriga yaqin bir necha, lekin to`g`risi bitta bo`lgan javoblar mujassamlangan topshiriq, mashqni bajarish orqali fanni, mavzuni o`rganishga, o`quvchi-talabalar bilimini sinashga qaratilgan Test (ing. Test – sinov, namuna, tadqiq о t) metod. Talabalar bilimini baholashda test muhim o`rin tutadi. Bundan tashqari test boshqa usullar: masala yechish, referat yozish yoki savolga ogzaki, yoki yozma javob yozish kabilardan quyidagi jihatlari bilan ajralib turadi: 1.Testlar talabalar bilimini nazorat qilishning ob`ektiv usuli hisoblanadi. Sababi unda o`qituvchi bilan talaba o`rtasida vujudga kelgan munosabatlar hech qanday rol o`ynamaydi va talaba bilimini baholashga ta`sir etmaydi.

2. Nazorat ishi yoki referatda o`qituvchi talabaning ayrim xatolaridan ko`z yumib, uning bilimini yuqori baholashi yoki aksincha, o`zining sub`ektiv talablarini qo`ygan holda past baholashi mumkin. Testlar bunday xatolikdan xoli. Testning nazariy asoslarini ingliz psixologi Fransua Talmon (1822-1911) ishlab chiqqan. Test terminini birinchi marta 1890 yili amerika psixologi Jeyms Kettell (1860-1944) tomonidan insonni psixologik jihatdan o`rganishda qo`llagan. Testlarni qo`llash jarayoni kengaygan sari ularning turlari ham ko`paya bosh- ladi. Testologiya tarixida V.A. Makkol birinchi bo`lib testlarning pedagogik va aqliy rivojlanish darajasini aniqlaydigan (intellektual) guruhlarga ajratdi. Hozirda testlar psixologiya, pedagogika, fiziologiya, meditsina va boshqa sohalarda keng qo`llaniladi. Ta`limda odatda asosan psixologik va pedagogik testlardan foydalaniladi. Iqtisodiy fanlardan esse yozish va esse uchun savollar tuzish Ma`lumki, oliy o`quv yurtini bitirgan mutaxassis berilgan topshiriqni bajar- ganligi, qilingan ishlar va erishilgan natija, mavjud kamchiliklar va ularni bartaraf qilish yo`llari bo`yicha yozma hisobot bera olishi kerak. Shningdek, xizmat xati, raport, hisobot, turli muassasa, tashkilotlar o`rtasida yozishmalar, firma, korxona va boshqalar bilan shartnoma kabilarni yozishni bilishi kerak. Talabalar bo`lg`usi mutaxassis sifatida o`z fikrlarini bayon qilishni, yozma ravishda ifodalashni ham o`rganishlari kerak. Ayniqsa, iqtisodiy sohada yozma hisobot, turli-tuman tashkilotlar, firma, korxonalar bilan biznes bo`yicha sheriklar o`rtasida turli-tuman yozishmalar, xatlar, bildirishnomalar, xizmat yuzasidan aloqalarga tegishli takliflar, tavsiyalar va boshqa yozma hujjatlarni tayyorlashga, yozma ishlarni bajarishga to`g`ri keladi. Buning uchun esa ularda ko`nikma hosil qilish kerak. Dars o`tishning yangi uslublari orasida esse yozish ham o`ziga xos o`rin egallab borayapti. U, ayniqsa, yakuniy nazorat ishi yozish uchun tajriba to`plashda qo`l keladi.

Esse (fransuzcha - ESSAI - tajriba, xomaki reja, urinish, ocherk, xomaki chizma, оче rk) - muallifning individual pozitsiyasini alohida ajratib ko`rsatish orqali erkin, ko`pincha, paradoksal bayon qilishga yo`naltirilgan falsafiy-estetik, adabiy-tanqidiy, badiiy-publitsistik adabiyot. Esse yozish metodi - muallif muayyan pozitsiyaga ega, u o`z nuqtai nazarini ishonchli dalillar bilan asoslash va uni himoya qilush, o`zi bildirgan fikrga boshqalarni ham ishontirish, qo`llab quvvatlashga undashga qaratilgan yozma ish (insho) yozishni o`rgatuychi metod. Esse yozish metodi - muallifning individual pozitsiyasini, dunyoqarashini alohida ajratib ko`rsatish orqali erkin yozma bayon qilishga yo`naltirilgan, talabalarni iqtisodiy fikr yuritish va uni yozma ravishda ifodalashga o`rgatadigan va ularning bilimini baholashda qo`llaniladigan metod. Essening maqsadi mustaqil ijodiy fikr yuritish va o`z fikrini yozma ravishda ifodalashga o`rgatishdir. Uni yozish muallifga o`z fikrini aniq va savodxonlik bilan shakllantirish axborot tarkibini tizimlashtirish, asosiy tushunchalardan to`g`ri foydalanish, sabab-oqibatli bog`lanishni ajratish, o`z xulosalarini misollar, dalillar bilan isbotlashga o`rgatadi. Ess е g а turli jih а td а n yond а shib, h а r х il guruhl а rg а а jr а til а di. Ul а rd а n eng diqq а t q а r а til а dig а ni uning q а ysi nuqt а i n а z а rd а n q а r а shg а ko`r а : • Sh ах siy, suby е ktiv ess е , uning а s о siy jih а ti mu а llif sh ах sini u yoki bu t о m о nini о chib b е rishg а q а r а tilg а n; • Oby е ktiv ess е , sh ах siy yond а shish, yozilishi l о zim bo`lg а n pr е dm е tg а yoki bir о n-bir g` о yag а bo`ysundirilg а n. Ess е ning q а nd а y bo`lishi h а qid а а niq ch е g а r а l а r b е lgil а nm а g а n. Uning h а jmi unch а k а tt а em а s. G а rv а rd bizn е s m а kt а bid а о d а td а ess е 2 v а r а qd а n ib о r а t bo`l а di. Boshqalarda undan ko`proq. M а vzu а niq bo`lishi, suby е ktivligi, f а q а t bir v а ri а nt, bir fikrni if о d а l а shi, uni riv о jl а ntirib b о rish, х ul о s а b е rilishi bil а n а jr а lib tur а di. U m а zmuni, yo`n а lishig а ko`r а f а ls а fiy, t а ri х iy, а d а biy, b а diiy, а d а biy-t а nqidiy, b а diiy, b а diiy-publitsistik, m а `n а viy-diniy ess е l а rg а а jr а tilg а n.

Nobel mukofoti laureati V. V. Leontevning «Ekonomicheskie esse. Teorii, issledovaniya, faktori i politika» kitobi nashrdan chiqqach, iqtisodiy mavzularda ham esse yozishga e`tibor berila boshlandi. U 50-yill а rning m а `lum о ti а s о sid а А QSH eksp о rtid а m е hn а t sig`imi yuq о ri , imp о rtid а es а k а pit а l sig`imi yuq о ri t о v а rl а r ustun ek а nligini ko`rs а tib b е rdi. V а h о l а nki, А QSH bil а n s а vd о -s о tiq qil а - dig а n b о shq а m а ml а k а tl а rg а q а r а g а nd а k а pit а l о mili ustun, ish h а qi es а nisb а t а n yuq о riligi bil а n Хе ksh е r- О lin n а z а riyasig а ko`r а , А QSH k а pit а l sig`imi yuq о ri t о v а rl а rni eksp о rt, m е hn а t sig`imi yuq о ri t о v а rl а rni imp о rt qilishi k е r а k edi. Bu q а r а m а -q а rshilik iqtis о dd а «L ео nth е v p а r а d о ksi» d е b а t а l а di. Bung а s а b а b, ishl а b chiq а rish о mill а ri sif а t jih а td а n bir х il em а s, а yniqs а m е hn а t о mili. U o`zining sif а ti – m а l а k а d а r а j а si jih а tid а n k а tt а f а rq qil а di. Shuning uchun А QSHd а n umum а n m е hn а t sig`imi yuq о ri bo`lg а n t о v а rl а r em а s, b а lki yuq о ri m а l а k а t а l а b qil а dig а n t о v а rl а r, х izm а tl а r eksp о rti ustun. Iqtis о diy f а nl а rni o`rg а nishd а ess е yozishni qo`ll а sh ul а rning х ususiyatig а m о s k е l а di. Chunki, а yn а n iqtis о diyotd а h а r bir kishi o`z nuqt а i n а z а rid а n, p о zi ц iyasid а n k е lib chiqq а n h о ld а , u yoki bu v о q еа ni tushuntirishi v а ri а ntl а ri nih о yatd а х ilm а - х il. Eng muhimi, mu а llif uni fikrig а sizni qo`shilishg а und а shi v а buni udd а sid а n chiqishidir. O`qituvchi uchun muhimi es а а yn а n qiziq а rli, o`quvchi-t а l а b а l а rni o`z fikrini Paradoks (yunoncha paradoxos – kutilmagan, g` а lati) – ko`pchilik tomonidan q а bul etilgan an`anaviy fikr, tajribaga o`z mazmuni, shakli bilan zid bo`lgan, kutilmagan mulohaza. Har qanday paradoks «shubhasiz to`g`ri» (asoslimi, asossizmi, bundan qat`iy nazar) hisoblangan u yoki bu fikrni inkor etishday ko`rinadi. Antik filosofiyada har qanday g`alati, original fikrni ifodalash uchun ishlatilgan. B а yon qilishg а yo`n а ltir а dig а n m а vzu tuzi shv а uni b а h о l а sh m е z о nini ishl а b chiqish. Esse uchun mavzular va savollar tuzish n а mun а l а ri Esse uchun mavzu tanlaganda yoki savol tuzganda quyidagilarga ahamiyat berish kerak.

1) Topshiriqni iloji boricha aniq qo`yish kerak. Shartni shnday qo`yish kerakki, talaba undan nima talab qilinayotganligini tushnsin. 2) Esse topshirig`i fikr yuritishga, tahlil qilishga undaydigan savollar bo`lishi zarur. 3) Esse uchun tayyorlangan savol-topshiriqlarni talabalarga o`qituvchining o`zi tanlab bergani ma`qul. Bunda talabaning bilimi ob`ektiv baholanadi. 4) Kompleks javob talab qiladigan savollarni uyga vazifa tarzida yoki oraliq nazorat, yakuniy nazoratda berish mumkin. 5) Agar vaqt cheklangan bo`lsa, dars davomida eng asosiy momentlarga ahamiyat qaratilgan savollar qo`yish mumkin.

Xulosa Masala yechish metodi – berilgan ma`lumotlar, raqamlar, dalillar , hujjatlar asosida hisob-kitob qilish orqali noma`lum natijani topish, uni tahlil qilish va xulosa chiqarishni o`rgatadigan metod. Iqtisodiy fanlarni ayniqsa mutaxassislik fanlarini o`rganishda masala mashqlardan foydalanish muxim va asosiy o`rin tutadi. Masala yechish faqat topshiriqni xisob kitob qilish emas, balki chuqur fikr yuri-tishni ham taqozo etadi. Masalalar amaliy yo`nalishga ega bo`lgani uchun fanni o`rganishda muxim rol o`ynaydi. Mashq deganda odatda kishi o`zining bilimlarini chuqurlashtirish hamda tegishli malaka va ko`nikmalar hosil qilish maqsadida harakatlarni og`zaki va yozma ravishda takror amalga oshirishini tushunamiz. Mashqlardan foydalanish metodi esa fanni o`rganish, malaka, ko`nikmalar hosil qilish uchun tayyorgarlik ko`rish, takrorlash va sinab ko`rishga qaratilgan metoddir. Ma`ruza darsida foydalaniladigan masala mashqlari qisqa vaqtda yechiladigan va o`rganilayotgan mavzuning tushinishga yordam beradi, murakkab xisob kitoblarni talab qilmaydigan bo`lishi lozim. Amaliy darslarda masala mashq yechish imkoni katta murakkab, xisob kitoblarni talab etadigan masalalarni uyga vazifa qilib berish mumkin. Test metodi ko`zlangan maqsadga ko`ra, savol qo`yib, unga bir-biriga yaqin bir necha, lekin to`g`risi bitta bo`lgan javoblar mujassamlangan topshiriq, mashqni bajarish orqali fanni, mavzuni o`rganishga, o`quvchi-talabalar bilimini sinashga qaratilgan metod bo`lib uni barcha fanlarni o`rganishda qo`llash mumkin. Esse yozish metodi muallifning individual pozitsiyasini, dunyoqarashini alohida ajratib ko`rsatish orqali erkin yozma bayon qilishga yo`naltirilgan, talabalarni iqtisodiy fikr yuritish va uni yozma ravishda ifodalashga o`rgatadigan

va ularning bilimini baholashda qo`llaniladigan metod bo`lib, bu metoda savollarni to`g`ri tanlay bilish nihoyatda katta rol o`ynaydi.

Adabiyotlar: 1. “ Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида ” ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ -4947- сонли Фармони . 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори. 2017 йил 20 апрелҳ, ПҚ-2909-сон 3. 2017 — 2021 йилларда Олий таълим тизимини комплекс ривожлантириш дастури. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 21 майдаги ПҚ-1533-сонли қарори 4. K а rim о v I . А. Yuks а k m а’ n а viyat - е ngilm а s kuch . Tоshkеnt, «Mа’nаviyat», 2009. 5. K а rim о v I . А. Yuks а k bilimli v а int е ll е kt уа l riv о jl а ng а n а vl о dni t а rbiyal а sh - m а ml а k а tni b а rq а r о r t а r а qqiy ettirish v а m о d е rniz а tsiya qilishning eng m у him sh а rti . // O ’ zb е kist о n о v о zi , 18 фе vr а l 2012 y . 6. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. - Тошкент: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. - 488 б. 7. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Тошкент: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. - 104 б. 8. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Тошкент: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. - 56 б. 9. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш - юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. - Тошкент: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. -48 б.

O'xshashlar

Tabiiy resurslar va ulardan foydalanish

Iqtisodiy fanlarni o'rganishda modellashtiruvchi amaliy o'yinlar va tadqiqot metodi

Tuproqlarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish

O`rmonlardan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy holati

Mineral va energetik resurslar va ulardan oqilona foydalanish