Ra`nokabilar sinfchasi - rosidae - Botanika - Referatlar

Ra`nokabilar sinfchasi - rosidae

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Sinfcha haqida qisqacha ma`lumot. 2. Sinfchaning qabila va oilalarga bo`linishi, , ularning asosiy vakillari va taqalishi. 3. Ahamiyati.

www.arxiv.uz 1. Bu sinfcha ikki pallalilar sinfidagi eng katta sinfcha hisoblanadi. Shu bilan birga, bir muncha qadimgi va rivojlangan turlarni o`z ichiga oladi. Hayotiy shakli daraxtdan tortib to o`t o`simliklargacha. Ular er yuzining deyarli hamma joylarida tarqalgan. Gullari ikki jinsli, ba`zan ayrim jinsli. Tugunchasi ustki, ostki va o`rta. Hozirgi vaqtda A. L. Taxtadjyan (1987) sistemasi bo`yicha bu sinfcha 39 ta qabilani o`z ichiga oladi. Shulardan ayrimlariga to`xtab o`tamiz. 1. Ra`nonamolar qabilasi – Rosales. Bu qabila 3ta oilani ( Rosaceae,Chrysobalanaceae, Neuradacae) o`z ichiga oladi. 1. Ra`noguldoshlar oilasi - Rosaceae Bu oilaga 120ta turkum va 2000 dan ortiq tur kiradi. Ular daraxt, buta, chala buta, ko`p yillik, ba`zan bir yillik o`simliklar bo`lib, Ayniqsa shimoliy yarim sharda keng tarqalgan barglari poyada ketma-ket joylashgan oddiy yoki murakkab bo`lib, ko`pincha yon, barglarga ega. Gullari aktinomorf, ikki jinsli, yakka, ba`zan tupgullarni hosil qiladi. Gulqurg`oni murakkab, 5 lik tipida bo`ladi, erkin yoki ma`lum darajada qo`shilgan. Changchilari ko`pincha ko`p sonli. Urug`chisi 1,5 yoki bir necha mevabarchaning qushilishidan hosil bo`lgan. Mevasi har hil tipda bo`ladi. Ra`noguldoshlar oilasi gul va mevalarining tuzilishi jihatidan 6 ta kichik oilachaga bo`linadi. Shulardan 4 tasiga to`xtalib o`tamiz. A) Tubulg`udoshchalar – Spireoideae Oilacha vakillari buta o`simliklardir. Barglari oddiy yoki murakkab, gullari mayda sochoq yoki qalqonsimon to`pgulga yig`ilgan. Gulining formulasi: Û Ca5 Co5 A ∾ G (5) Mevasi to`p yoyma meva. Oilachaning asosiy turkumi tubulgi (Spiraea). Bu turkumning O`rta – Osiyoda tuqli to`bgulg`i (S.pilosa), baljuan to`bulg`asi (S. baldlchuanica) kabi turlari toshli, tog` yonbag`irlarida, archazorlar, va daryo soxilarida o`sadi. B) Itburundoshchalar - Rosoideae

www.arxiv.uz Bu oilachaga o`t, chala buta va buta o`simliklar kiradi. Barglari toq patsimon murakkab yoki oddiy chetki qirralari uyilgan, yon bargchali. Poyasi ko`pincha tikanli. Gul formulasi: Û Ca (5) Co5 A ∾ G( ∾ ) evasi yong`oqcha yoki murakkab danakchali meva. Oilacha vakillari: Itburun na`matagi (Rosa canina), Fedchenko na`matagi (R.fedtchenkoana), Samarqand na`matagi (R.moracndica), Zangori maymunjon (Rubus caesius), Oddiy maymunjon (R.idaeus), Qulupnoy (Fragaria), G`ozpanja (Potentilla). V) Olmadoshlar - Pomoideae Oilacha vakillari: daraxt va buta o`simliklardir. Ularning barglari, oddiy, ba`zan murakkab, yong`bargchali. Gul formulasi: Û Ca(5) Co5 A ∾ G (1) ba`zan (2-5) Mevasi sersuv soxta meva. Oilacha vakillari: Madaniy olma (Malus domestica), yovvoyi olma (M.Sylvestris), nok (Pyrus), bexi (Cydonia), sariq dulana (Crataegus pontica). G) Olxuridoshchalar - Prunoideae Daraxt va buta o`simliklar. Bularning gul tuzilishi yuqoridagilarga o`xshab ketadi. Gul formulasi: Û Ca5 Co5 A5, ∾ , G 1 Mevasi quruq yoki sersuv danakcha. Oilacha vakillari: Shirin bodom (Amygdalus communis), o`rik (Armeniaca vulgaris), shaftoli (Persica vulgaris), olcha (Cerasus vulgaris), gilos (Cerasus avium), olxuri ( Prunus domestica). Ahamiyati: Oilaning ko`pchilik vakillari oziq-ovqat o`simligi hisoblanadi. Ularning mevasini tarkibida qand moddalari, har xil organik kislotalar, vitaminlar va efir moylari uchraydi. Juda ko`p turlari qadimdan madaniylashtirilgan. Shuningdek bir qancha turlari tibbiyotda dori tayyorlashda, ishlatiladi. 2. Burchoknamolar qabilasi - Fabales

www.arxiv.uz Bu qabila faqat burchoqdoshlar (dukkakdoshlar) oilasini o`z ichiga oladi Oilaning 500ga yaqin turkumi, va 12000 turi, butun er yuzida tarqalgan. Ular daraxt, buta, chala buta, va o`t o`simliklardir. Poyasi tik, o`rmalovchi va yotib o`suvchi. Barglari asosan murakkab uchtalik, panjasimon, tok va juft patsimon, ba`zan oddiy, yon bargchalarga ega. Murakkab patsimon barglarni uchki tomonidagi yaproqchalari ba`zan shaklini o`zgartirib, gajaklarga, yon bargchalari esa tikanlarga aylangan. Gullari ikki jinsli, notug`ri (zigomorf), ba`zan tug`ri bo`lib shingil, boshcha, soyabon, boshoqsimon to`pgulda joylashgan. Changchisi va urug`chilari xashorotlar yordamida, goxo o`z o`zidan changlanadi. Go`lqurgoni murakkab, kosacha bargi 5 ta, ko`pincha qo`shilib o`sgan, tajbargi ham 5 ta. Ustki tojibargi yirikroq bo`lib, «elkan», ikkita ostkisi esa, changchilarni o`rab turgani «Kayikcha» deb ataladi. Changchilar soni odatda 10ta ulardan bittasi erkin, qolgan 9 tasining chang iplari o`zaro qo`shilib o`sgan. Bazi xollarda 10ta changchining chang iplari, hammasi bir-biri bilan qo`shilib, ketadi, yoki uning aksi hammasi erkin xolda bo`ladi. Urug`chisi 1ta meva bargchadan tashkil topgan. Tugunchasi ustki. Mevasi dukkak. Uruglari endospermsiz. Gul formulasi: ↑ Ca(5) Co1+2+(2) A(9) +1 G 1 Oila vakillari: 1) No`xatsimon burchak (Lathyrus cicera). Bir yillik o`t. Tog` yon bag`irlari, butalar orasi, ariq va soy bo`ylarida, ekinlar orasida uchraydi. 2) Osiyo burchagi (L.asiaticus). Bu ham bir yillik o`simlik begona o`t sifatida ekinlar rasida uchraydi. 3) Yantoq (Alhagi). Yantoqning O`zbekiston sharoitida soxta yantoq (A.pseudoalhagi), qirgiz yantog`i ( A.kirghisorum) kabi turlari uchraydi. Bularning har ikkalasi ko`p yillik o`simliklardir. 4) Miya (Glycirrhiza). Keng tarqalgan turi tuksiz miya (G.glabra) va tikkanli miya (G.aspera) bizning sharoitimizda adir, tog` va ariq, daryo bo`ylarida, ekinlar orasida uchraydi. Shuningdek boshqa turlari: madaniy beda (Medicago sativa),

www.arxiv.uz ekiladigan no`xat (Cicer arienticum), ko`k no`xot (Pisum sativum), er yong`oq (Arachis hypogaea), sebarga ( Trifolium) va boshqalar. Ahamiyati: Bu oila vakillarining ildizlari tuganak bakteriyalar bilan birga simbioz xolatda yashab atmosferadagi erkin azotni o`zlashtirish qobiliyatiga ega. Shuning uchun ham bu o`simliklarda almashlab ekishda keng foydalaniladi. Oilaning bir qancha turlari tarkibida oksil bo`lganligi uchun, to`yimli ovqat sifatida ishlatiladi. Ba`zi vakillari moy bo`yoq va dorilar tayyorlanadi. Manzarali o`simlik sifatida ham ayrim- turlari ekib o`stiriladi. 3.Soyabonnamollar qabilasi - Apiales Qabilaning 3 oilasidan beri ziradoshlar (soyabonguldoshlar) hisoblanadi. 1. Ziradoshlar oilasi – Apiaceae Oila tarkibida 200 trkumga mansub 3000 dan ortiq o`simlik turi mavjud. Ularning aksariyat qismi shimoliy yarim sharda, o`rta iqlimli kengliklarda tarqalgan. Ular asosan ko`p yillik yoki bir, ikki yillik, ba`zan chala buta o`simliklardir. Barglari poyada ketma ket joylashgan, ikki yoki uch qarrali patsimon, mayda bo`lakchalarga bo`lingan, ba`zan butun ham bo`ladi. Ko`pchilik turlarida bandining osti, kengayib barg kinini hosil qiladi. YOn bargchalari bo`lmaydi. To`pgullari oddiy yoki murakkab soyabon, ba`zan boshcha. Soyabon va soyabonchalarining tagida to`pgulni urab olgan bargchalari bo`ladi. Gullari ko`sh gulko`rg`onli, to`g`ri, ikki jinsli yoki bir jinsli. Gulqo`rg`oni murakkab, kosacha va tojbarglari 5 tadan. Changchilari 5ta, urug`chisi 1ta yoki 2ta mevabargchaning qushilishidan hosil bo`lgan. Tugunchasi ostki. Mevasi ko`sh pistacha. Gul formulasi: Û Ca5 Co5 A5 G(2) Oila vakillari: Sabzi (Daucus carota), ukrop shivid (Anethum graveolenes), zira (Bunium persicum), petrushka (Petrosilenum crispum), sel`derey (Apium graveolenes), tulki kuyrik (Prangos pabularia), kora zira (Carum carvi), qovrak (Ferula) va boshqalar. Ahamiyati: Bu oila vakillarining ko`pchiligi zirovor o`simliklar hisoblanadi. Ayrimlarini ildizi yug`onlashib ildizmeva hosil qiladi (sabzi). Poya va barglarining

www.arxiv.uz tarkibida efir moylari yoki smolasimon moddalar, alkaloidlar uchraydi. Bular parfyumeriya, tibbiyot va oziq-ovqat sanoatida muxim axamiyatiga ega. Adabiyotlar : 1. Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 2. Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 3. Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 4. Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 5. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 6. Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y 7. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 8. Shostakovskiy S. A. Sistematika vo`sshix rasteniy. M. Vo`sshaya shkola. 1971 9. Komarnitskiy V. A. va boshqalar. Botanika. Moskva «Prosvehenie» 1977. t. 2 10. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 11. Gordeeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematiki rasteniy. Moskva «Prosvehenie» 1986 12. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Gulli o`simliklar tasnifoti

Chinorkabilar sinfchasi – Hamamelididae

DILLENIYAKABILAR SINFCHASI - DILLENIIDAE

Yalpizkabilar sinfchasi – lamidae

Chinnigulkabilar sinfchasi – Caryophyllidae