Chinnigulkabilar sinfchasi – Caryophyllidae - Botanika - Referatlar

Chinnigulkabilar sinfchasi – Caryophyllidae

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Sinfchaning muxim belgilari . 2. Sinfchaning qabila va oilalarga bo`linishi, ularning asosiy vakillari. 3. Ahamiyati.

www.arxiv.uz 1 . Bu sifchaga mansub usimliklarning ginitseyi apokarp, lekin ba`zi rivojlangan vakillarida esa tsenokarp tipda buladi. eng muxim belgisi murtak urug chetida egilan yoki yoysimon bo`lib joylashgan. Bunday o`simliklarda ko`pincha ozuqa moda sifatida perisperm bo`ladi. Hayotiy shakli o`t o`simliklar, ba`zan daraxtlari ham uchraydi. 2. Sinfchaning kuyidagi kabilalari bilan tanishamiz 1. Chinnigulnomalar kabilasi – Caryophyllales. Bu qabila bir nechta oilalardan tashkil topgan. Ulardan ayrimlariga to`xtab o`tamiz. 1. Chinniguldoshlar oilasi –Caryophyllaceae. Bu oilaning 80 turkumi, 2000 ta turi bo`lib ular er sharining deyarli hamma qismida, ko`proq Shimoliy yarim sharning o`rta- mo``tadil iqlim mintaqalarida tarqalgan. O`zbekiston florasida 24 turkum 130 turi uchraydi. Oila vakillari bir yoki ko`p yillik o`t, ba`zan chalabuta. Barglari oddiy lanttsetsimon yoki cho`ziq poyaga qarama - qarshi joylashgan. Gullari ko`pincha dixazial to`p gul hosil qiladi, ba`zan yakka-yakka xolda bo`ladi. Gullari ikki yoki bir jinsli besh a`zoli, kosacha barglari erkin yoki birikib o`sgan, gultoj barglari erkin rivojlangan, changchilari 5-10 ta, urug`chisi 1- 4 yoki 5 ta meva bargchaning birikib o`sishidan hosil bo`lgan. Oilaning umumiy gul formulasi: Û Sa5SO5A5,10 G(1-5) Mevasi ko`sak, yong`okcha, ba`zan rezavor meva. Chinniguldoshlar oilasining xududimizda uchraydigan ayrim vakillari quyidagilar: 1) Mensimas yulduzo`t (Stellaria neglecta). Bu o`simlik bir yillik o`t, bog` va ekinzorlarda va yo`l yoqalarida uchraydi. 2) Angren chinniguli (Dianthus angrenicus). Ko`p yilik tog` zonasida uchraydi.

www.arxiv.uz 3) Ugam chinniguli (D. ugamicus). Ko`p yillik o`t. Adir va tog` zonasida uchraydi . 4) Zurcha (Silene), Bex, etmak ( Acanthophyllum) va boshqalar. 5) Ekiladigan turlaridan: Xitoy chinniguli (D. chinensis), Turkiya chinniguli (D. barbatus), Golandiya chinniguli (D. caryophyllus). 3. Ahamiyati: Oilaga mansub o`simliklarning ko`pchiligi manzarali o`simliklar, shuningdek bu o`simliklar ildizi tarkibida saponin – ko`pik hosil qiluvchi moddalar saqlanadi. Shuning uchun ham ular oziq – ovqat sanoatida (nisholda) va texnikada ishlatidadi. 2. Shuradoshlar oilasi- Chenopodiaceae. Bu oila 1500 turni, 100 ta turkumga birlashtiradi. Ular Arktikadn tashqari, deyarli hammma erda uchraydi. Ko`pchilik vakillari qo`rg`oqchilikka (kserofil) chidamli o`simliklar bo`lgan uchun cho`l-saxro xududlarida ko`proq tarqalgan. Bular orasida gipsofil, golofil (sho`rlikka chidamli) vakillari ham bor. Oilaning vakilarining eng ko`p tarqalgan joylari. O`rta Osiyo chullari. (Qizilqum, Qorakum), Xitoy (Gobi), Shimoliy Afrikadagi Saxroi Kabir (Saxara cho`li) hisoblanadi. Shuradoshlr oilasining ko`pchiligi o`t o`simliklar, ba`zan buta va daraxtlarni ham o`z ichiga oladi. Bularning tanasi ko`pincha tuksiz yoki har-xil oq g`uborli tuklar bilan qoplangan. Barglari oddiy ketma-ket joylashgan. Gullari ikki jinsli, ba`zi vakillarida (olabutalarda) ayrim jinsli, gulqo`rg`oni oddiy. Kosachasimon, gul qismlari 5 a`zoli, changchilari 5 ta, urug`chisi 2-5 ta meva bargchalarining qushilishidan hosil bo`lgn. Tugunchasi ustki. Oilaning gul formulasi: Û P5 A5 G(2-5) Mevasi yong`okcha, ko`sakcha yoki rezavor meva. Oila vakillari:

www.arxiv.uz 1. Oq Sho`ra (Chenopodium album). Bir yillik o`t. Bo`yi 10-100 sm. Barglari bandli, ikkala tomoni ko`l rang g`uborli. Bog` va ekinzorlarda, yo`l yoqalarida o`sadi. 2. Turkiston ismalog`i, (Spinacia turkestanica). Bir yillik, ikki uyli o`simlik. Bo`yi 10-60 sm . Gullab bo`lgach, 4-6 ta urugli gullar uzaro birlashib, tikansimon to`p meva hosil qiladi. ekinlar orasida o`suvchi begona o`t. 3. Tatar olabutasi, eshaksho`ra (Atriplex tatarica). Bir yillik o`t. Bo`yi 10-100 sm. Tanasi bir oz ko`kish rang gubor bilan qoplangan . Ariq, kanallar bo`yi, ekinlar atrofida o`sadi. 4. Itsigek (Anabasis aphylla). Chala buta o`simlik. Zaharli, tarkibida anabazin, alkaloidi bor. Bu alkaloidan qishloq xo`jalik zararkunandalariga qarshi kurashish uchun preparat tayyorlashda ishlatiladi. 5. Koxiya, izen (kochia prostrata). Chala buta. Buyi 10-75 sm. Cho`l, adir va togzonalarida, sho`rxok erlarda uchraydi. Yana bir turi Supirgi izen (K.scoparia), bir yillik o`t. Bo`yi 30-140 sm. Bo`sh yotgan joylrda, bog`larda, yo`l yoqasida va ekinzorlar chetida o`sadi. Undan supurgi sifatida foydalaniladi. 6. Oq saksavul (Haloxylon persicum). Bu o`simlik qumliklarda o`sadi. Qora saksavul (H. aphyllum) qumli, shurxok, hamda er osti suv yakin bulgan joylarda o`sadi. 7. ekiladigan turlaridan: Oddiy lavlagi (Beta vulgaris) Ikki yillik o`simlik. Ildiz mevsining tarkibida 22 % qand moddasi bo`lib shakar olish uchun oziq-ovqat sanoatda foydalaniladi. 3. Ahamiyati: Bu oila vakillarining ko`pchiligi cho`l xududlarida o`sib, chorva mollari, qoraqo`l ko`ylari uchun muxim em – xashak o`simligi hisoblanadi. Qolaversa ba`zilari oziq – ovqat sifatida ham ishlatiladi. 2. Torongulnamolar qabilasi - Poligonales Bu qabila faqat Torondoshlar oilasidangina tashkil topgan. 1.Torondoshlar (otquloqdoshlar) oilasi – Polygonaceae.

www.arxiv.uz Oilaning 40 ga yaqin turkumi va 800 dan ortiq tur bo`lib, ular shimoliy yarim shardan boshlab, tropik, subtropik, xududlargacha tarqalgan. Hayotiy shakli o`t, ba`zan buta va daraxtlari ham mavjud. Daraxtlari tropik o`lkalarda tarqalgan. Oilaning muxim belgisi: barg bandi poyada birlashgan erida kengayib poyani urab turuvchi, qin (rastrub) hosil kiladi. Barglari oddiy, poyada ketma-ket joylashgan. Gullari aktinomorf, ikki yoki bir jinsli. Gul ko`rg`oni oddiy kosachasimon yoki tojsimon. Hasharotlar yordamida changlanadi. Gultojbargida shiradonlari bor. Gul formulasi: Û P3-6 A5-9 G(2-4) Mevasi uch kirrali yong`oqcha shaklida. Muxim vakillari: 1. Jingalak otquloq (Rumex crispus). Ko`p yillik o`t. Bo`yi 100-120 sm. Ko`l, daryo va ariq bo`yidagi sernam tuproqlar, sug`oriladigan ekinlar chetida begona o`t sifatida o`sadi. 2. Maksimovich rovochi (Rheum maximowichii). Ko`p yillik o`t. Bo`yi 40-100 sm. Tog` yonbag`irlarida o`sadi. Ildizi teri oshlashda ishlatiladi. 3. Tomirdori (Poligonum amphibium). Ko`p yillik ildiz poyali o`simlik. Ildizpoyasida dubil moddalari bo`ladi. Meditsinada undan dori olinadi. 4. Qush tili (Poligonum aviculare). Bir yillik o`t. Bo`yi 10-50 sm. Ariq va yo`llar yoqasi, ekinlar orasida o`sadigan begona o`t. Cho`l, adir, tog` zonalarida tarqalgan. Meditsinada qon to`xtatuvchi dori olinadi. Buyraklarda tuz, toshlarni eritishda ham ishlatiladi. 5. Chiviqsimon tuyasingren (Atraphaxis vigrata). Buta yoki butacha. Tog` yonbag`irlarida va quruq o`zanlarda o`sadi. 6. Juzgun ( Calligonum ). Cho`llarda o`suvchi buta yoki daraxt o`simlik.

www.arxiv.uz 3. Ahamiyati: Oila vakillarning ayrim turlari ozik-ovkat o`simligi xisoblanadi. Masalan: Grechixa (Fagopyrum sagittatum) sernam joylarda o`stiriladi. Uning madaniy ekin sifatida bir necha navlari bor. Ko`pchiligi dorivor o`simlik hisoblanadi, uning tarkibida askorbin kislota, hayot uchun zarur vitaminlar va tanid (oshlovchi ) moddalari uchraydi. Foydalanilgan Adabiyotlar : Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 Shostakovskiy S. A. Sistematika vo`sshix rasteniy. M. Vo`sshaya shkola. 1971 Komarnitskiy V. A. va boshqalar. Botanika. Moskva «Prosvehenie» 1977. t. 2 Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 Gordeeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematiki rasteniy. Moskva «Prosvehenie» 1986 www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Gulli o`simliklar tasnifoti

Chinnigulkabilar kichik ajdodi

Chinorkabilar sinfchasi – Hamamelididae

DILLENIYAKABILAR SINFCHASI - DILLENIIDAE

Yalpizkabilar sinfchasi – lamidae