DILLENIYAKABILAR SINFCHASI - DILLENIIDAE - Botanika - Referatlar

DILLENIYAKABILAR SINFCHASI - DILLENIIDAE

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Sinfchaning muxim belgilari. 2. Qabila va oilalarga bo`linishi, ularning vakillari, tarqalishi. 3. Ahamiyati.

www.arxiv.uz Bu sinfchaga hayotiy shakli daraxt, buta va o`t o`simliklar kiradi. Barglari oddiy, ba`zan murakkab yonbargchali yoki yonbargchasiz. Gullari har-xil tipda. Gul qo`rg`oni murakkab, ba`zan oddiy. Gultojbarglari erkin yoki bir-biri bilan qo`shilgan. Ginitseyi apokarp yoki tsenokarp. Tugunchasi ostki yoki ustki. Mevalari har-xil tipda. Bu sinfcha filogenetik nuqtai nazardan, Magnoliya kabilar va Ra`nokabilar sinfchasi oraligida joylashgan, eng katta gurux hisoblanadi. Uning tarkibiga 31ta qabila kiradi. (Taxtadjyan, 1987). Shulardan muximlariga tuxtalib o`tamiz. Tolnamolar qabilasi - Salicales. Qabilaga faqat toldoshlar (Salicaceae) oilasi mansub bo`lib, uning uchta turkumi (Salix, Populus, Chosenia) va 400 dan ortiq turi ma`lum. Oila vakillari asosan shimoliy yarim sharning sovuq va o`rta iqlimli mintaqalarida tarqalgan. Ularning ko`p qismi daraxt, barglari ketma-ket joylashgan, oddiy, butun, yonbargchali. Gullari boshoq yoki kuchala to`pgulda joylashgan, bir jinsli, ikki o`yli, shamol yoki hasharotlar yordamida changlanadi. Gulqurg`oni rivojlanmagan. Changchilari 2,3,5 tadan ba`zan 20 qadar etadi. Urug`chisi bitta, ikki mevabargchali. Tugunchasi ustki. Mevasi ko`sakcha. 1) Terak (Populus). Bu turkumning 100 dan ortiq turi ma`lum. O`rta Osiyoda oq terak (P. alba), mirza terak (P.nigra), ko`k terak (P. bachofenii), turanga (P. pruinosa) va boshqalar uchraydi. Gul formulasi: Û ♂ PkA2 ∾ ,G0;Û ♀PkA0G(2) 2) Tol (Salix). Turkumning 300 dan ortiq turi uchraydi. Ularning kurtaklari bittadan tangacha barg bilan o`ralgan. O`zbekistonda oq tol (Saleix alba), Qora tol (S. excelesa), majnun tol (S.babylonica), singari turlari keng tarkalgan. Gul formulasi: Û ♂ P0 A2 G0; Û ♀ P0 A0 G(2) Ahamiyati: Har ikkala o`simlik ham qurilish material sifatida foydalaniladi. Tolda shirodonlar bo`lgani uchun muxim asal beruvchi o`simlik ham hisoblanadi. Ulardan savatlar tayyorlashda va po`stlog`i ko`nchilikda ishlatiladi. 2. Qovoqnamolar qabilasi - Cucurbitales.

www.arxiv.uz Qabila tarkibida bitta qovoqdoshlar (Cucurbitaceoe) oilasi mavjud bo`lib, uning 90 turkumga mansub 800 dan ortiq turi, ayniqsa tropik va subtropik mintaqalarda keng tarqalgan. Ularning aksariyat qismi bir yillik chirmashib, er bag`irlab o`suvchi o`simlik. Barglarini o`zgarishi natijasida gajaklar hosil bo`lgan. Barglari ketma-ket joylashgan, panjasimon. Gullari chetdan changlanadi, bir jinsli, qo`shgulqo`rg`onli, aktinomorf, kosacha va tojbarglari tutash, besh a`zoli, tojbarglari ko`pincha sariq rangli. Changchilari 5ta, ulardan 4tasi tutashib ikki juft changchi hosil qiladi, beshinchisi erkin. Urug`chisi bitta, 3ta meva bargchadan shaklangan. Tugunchasi ostki. Mevasi qovoq yoki sersuv rezavor meva. Gul formulasi: Û ♂ Ca(5)C0(5)A(2)+ (2)+1 G0; Û ♀ Ca(5)C0(5)A0G(3) Oilaning madaniy xolda keng tarqalgan turlaridan qovun (Melo orientalis), tarvuz (Citrullus vulgaris), bodring (Cucumis sativus), oddiy qovoq (Ccurbita pepo), qozon yuvgich (Luffa cylyndrica), turqovoq(Lagenaria vulgaris) va boshqalar. Ahamiyati: Oila vakillari muxim ozik-ovkat, kand moddalariga (glyukoza, saxaroza), vitaminlarga, askorbin kislotalariga boy. 3.Qovulnamollar qabilasi-Capparales. Bu qabila daraxt, buta va o`t o`simliklardan tashkil topgan bo`lib, 4 ta oilani o`z ichiga oladi. ( Capparaceae, Brassicaceae, Tovariaceae, Resedaceae). 1.Qovuldoshlar oilasi - Capparaceae. Oilaning 40 turkum, 850 ta turi er yuzining tropik va subtropik mintaqalarida tarqalgan. O`zbekistonda oilaning asosiy turkumi qovul (Capparis) hisoblanadi. Bu turkumni 300 dan ortiq turi ma`lum. O`zbekistonda uning tikanli qovul (Capparis spinosa) deb ataladigan turi cho`l, adir, tog` zonalarida, yo`l yoqalarida, devorlarda va ekinzorlarda uchraydi. Bu ko`p yillik, tikanli yotib o`suvchi o`simlik. Barglari tuxumsimon yoki ellipsimon. Gullari tug`ri barg qo`ltig`idan joy olgan, oq yoki sarg`ish rangli. Kosacha va tojibarglari to`rttadan. Gul formulasi: Û Ca4Co4A ∾ G(2) Mevasi ko`p urug`li rezavor meva. Kavkazda va O`rta Osiyoda yashaydigan aholining bir qismi rezavor o`simlik sifatida istemol qiladi.

www.arxiv.uz Urug`ining tarkibida 36 % yog` bor. 2. Karamdoshlar oilasi - Brassicaceae. Bu keng tarqalgan oila bo`lib 350 ta turkumni, 3000ga yakin turni birlashtiradi. Ko`pchilik turlari O`rta er dengizi atroflarida keng tarqalgan. Ko`pchilik turlari kosmopolit (jag-jag) hisoblanadi. Hayotiy shakli: ko`p yillik o`t o`simlik ba`zan butalari ham uchraydi. Ularning barglari oddiy, butun yoki qirqilgan, poyada ketma-ket joylashgan, yonbarg`lari, bo`lmaydi. Gullari oddiy yoki murakkab shingil, ro`vak to`pgullarda joylashgan. Gullari aktinomorf, ikki jinsli, qo`sh gulqurg`onli, kosacha va tojbarglari 4tadan joylashgan. Gultojbargi oq, sariq, binafsha, yoki siyox rangda. Hasharotlar yordamida changlanadi. Changchilari 6ta, urug`chisi 1 ta, 2 mevabargchadan tashkil topgan. Tugunchasi ustki, mevasi qo`zoq, qo`zokcha yoki bir urug`li yong`oqcha. Gul formulasi: Û Ca4 Co4 A2+4 G(2) Oilaning uzoq vaqtlardan beri ekilib kelayotgan turlari: Sabzavot karami (Brassica oleraceae), o`sma (Jsatis tinctoria), ekma turi (Raphanus sativus), va boshqalari sabzovot, moy, rang-bo`yoq, saqlovchi o`simliklar hisoblanadi. Yovvoyi xolda o`suvchi turlariga: boltiriq (Cardaria rerens), achambit ( Capsella bursa – pastoris), Momaqaldiroq (Alyssum), kurtena (Sisymbrium Loeselii) va boshqalar. 4. Gulxayrinamolar qabilasi - Malvales. Bu qabila daraxt, buta va o`t o`simliklardan tashkil topgan. Qabilaning xarakterli belgilardan, uning poyasida va xususan po`stlog`ida sklerenxima tolalarining bo`lishi, poyaning shoxlangan tuklar bilan qoplanganligi, shilimshik moddalar saqlovchi kanallarining bo`lishidir. Hozirgi vaqtda bu qabila 11 ta oilani o`z ichiga oladi. Shulardan gulxayridoshlarga to`xtalib o`tamiz. 1. Gulxayridoshlar oilasi – Malvaceae. Bu oilaga 90 yaqin turkum va 900 dan ortiq tur kiradi. Ular Shimoliy qutbga yaqin mamlakaktlardan tashqarii hamma erlarda uchraydi, ayniqsa issiq mamlakatlarda ko`proq tarqalgan. Oila vakkilari daraxt, buta, ba`zan o`t o`simliklardir. Barglari oddiy, uzun bandli, butun yoki panjasimon qirqilgan, ketma-ket joylashgan va

www.arxiv.uz yonbargchalidir. Gulli ikki jinsli, tug`ri, qush gulqurg`onli, kosacha barglari 5 ta, ayrim xollarda 3, 6-10 bo`lishi mumkin. Changchilari ko`p sonli, ikki doirada joylashadi. Odatda, tashqi doiradagi changchilar qisqargan va shiradonlarga aylangan. Kupincha changchi iplari, qo`shilib o`sib, urug`gchi ustunchasini o`rab olgan naycha hosil qiladi. Urug`chi 3ta yoki undan ko`p meva barglarning qo`shilishidan hosil bo`lgan. Tugunchasi ustki. Mevasi ko`p urug`li ko`sak meva yoki yong`oqchalardan iborat kuzok meva. Oilaning gul formulasi: Û Ca3 (3), (6-10) +5 Co5 A ∾ G( ∾ ) Oila vakillari: Amerika g`o`zasi (Gossypium hirsuum), Dag`al kanop (Abutilon theophrasti), Gulbaxmal (Alceae rosae, A. nudiflora), Gulxayri (Althoe oficinolis), Tugmachagul ( Malva negecta), Bo`ritaroq (Hibiscus rionum), Suriya atirguli ( Hibiscus syriaca) va boshqalar. Ahamiyati: Oilaning xujalikdagi axamiyati jixatidan eng muhim vakili g`o`za. To`qimachilik sanoati uchun kerakli ja`mi tola maxsulotining 70-75% paxtadan olinadi. Chigit tarkibida 18-21% yog bo`ladi. Ayrim turlaridan tola olinadi. Shuning bilan bir qatorda bo`yoq beruvchi, dorivor va manzarali o`simliklar hisoblanadi. 1. G`azandnamolar qabilasi - Urticales. Bu qabila 5 ta oiladan tashkil topgan. Shulardan quyidagilar xaqida fikr yuritamiz. 1. Qayrag`ochdoshlar oilasi - Ulmaceae Oilaning 15 turkumiga mansub, 150 turi Shimoliy yarim sharning o`rta iqimli mintaqalarida tarqalgan. Ularning ko`pchiligi daraxt va buta o`simlik. Barglari oddiy, gullari ko`rimsiz, shamol yordamida changlanadi. Gullari 2 jinsli yoki 1 jinsli. Gul formulasi: Û P(4-6)A 4-6 G(2) Mevasi qanotli, yong`oqcha yoki danakchadir. Oila vakillari: Sada qayrag`och (Ulmus densa), G`ujum qayrog`och (U.androsovii), Qatrangi (Celtis caucasica) va boshqalar. 2. Tutdoshlar oilasi - Moraceae

www.arxiv.uz Bu oila 55 turkum va 1000dan ortiq turni o`z ichiga oladi. Ular daraxt, buta ba`zan o`t o`simliklardir. Oila vakillari xar ikkala yarim sharning tropik, subtropik, ayrimlari mo``tadil iqlim xududlarida tarqalgan. Daraxt va butalari sut shirasiga boy. Barglari oddiy, ketma-ket joylashgan. Gullari ko`rimsiz, bir jinsli, bir yoki ikki uyli. Gul formulsi: Û ♂ P4 A4 G0; Û ♀ P4 A0 G(2) Mevasi to`p danakcha yoki yong`oqchadir. Oila vakillari: Oq tut (Morus alba), Shotut (M.nigra), Maklura (Macliura aurantica), Qogoz daraxti (Brous-soneta pappyrifera), Anjir (Ficus carica) va boshqalar. Ahamiyati: Oilaning tut turkumiga mansub o`simliklari mevasining tarkibida 80% gacha qand moddasi va vitaminlar bor. Ular oziq-ovqat sifatida ishlatiladi. Barglari ipak qurti uchun oziqa hisoblanadi. Anjir o`simligining hozirgi vaqtda 800 yaqin turi ma`lum. 3. Gazandadoshlar oilasi - Urticaceae Bu oila tarkibida 40 ta turkum va 500 tur bo`lib, ular tropik va o`rta iqlimli mintaqalarda tarqalgan. Hayotiy shakli asosan ko`p yillik o`t o`simlik. Barglari oddiy, qarama-qarshi joylashgan. Tanasi achishtiruvchi tuklar bilan koplangan. Gullari ayrim jinsli ikki o`yli o`simlik, shamol yordamida changlanadi. Mevasi yong`oqcha. Gul formulasi: Û ♂ P4 A4 G0; Û ♀ P4 A0 G(2) Oilaning O`zbekiston sharoitida keng tarqalgan turlaridan: Chayono`t (Urtica dioica) hisoblanadi. Bu o`simlik daryo bo`ylari, yo`l yoqalari, soya- salqin erlarida o`sadi. Ahamiyati: Chayono`tlar vitaminga boy dorivor o`simlik. Meditsinada undan qon oqishni to`xtatuvchi vosita sifatida foydalaniladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 2. Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 3. Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 4. Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 5. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 6. Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y 7. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 8. Shostakovskiy S. A. Sistematika vo`sshix rasteniy. M. Vo`sshaya shkola. 1971 9. Komarnitskiy V. A. va boshqalar. Botanika. Moskva «Prosvehenie» 1977. t. 2 10. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 11. Gordeeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematiki rasteniy. Moskva «Prosvehenie» 1986 12. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Gulli o`simliklar tasnifoti

Dilleniyakabilar kichik ajdodi

Chinorkabilar sinfchasi – Hamamelididae

Yalpizkabilar sinfchasi – lamidae

Chinnigulkabilar sinfchasi – Caryophyllidae