Chinorkabilar sinfchasi – Hamamelididae - Botanika - Referatlar

Chinorkabilar sinfchasi – Hamamelididae

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Sinfchaning muhim belgilari. 2. Sinfchani qabila va oilalarga bo`linishi, ularning asosiy vakillari va tarqalishi. 3. Ahamiyati.

www.arxiv.uz 1. Bu sinfchaga asosan daraxt va buta kamdan-kam xollarda chalabuta o`simliklari kiradi. Barglari oddiy, ketma – ket, ba`zan qarama – qarshi joylashgan. Gullari ikki jinsli yoki bir jinsli. Gul qo`rg`oni oddiy yoki gulqo`rg`onsiz. Ginitseyi apokarp yoki sinkarp tipda. Sinfcha hozirgi vaqtda 17 ta qabilani o`z ichiga oladi. Shulardan ayrim qabilalarning oila vakillari haqida to`xtalib o`tamiz. 1. Chinornamolar qabilasi-Hamamelidales. Kabila 4 ta oilani (Hamamelidaceae, Rhodoleiaceae, Altingiaceae, Platanaceae) birlashtiradi. 1. Chinordoshlar oilasi – Platanaceae. Bu oila vakillari baland bo`yli 25 -50 m. ga etadigan daraxt o`simliklar. Ularning tanasi ko`kimtir ko`k rangda bo`lib, po`stlog`i ajralib tushib ketadi. Barglari ketma–ket joylashgan, oddiy, panjasimon tuzilishga ega. Guli yumaloq sharsimon to`pguldan iborat, bir jinsli, bir o`yli, gulkurg`oni bor yo`qligi haqida har hil fikrlar bor. Ayrim mutaxassislar kosacha va tojbarga ega deb hisoblaydi. Oilaning gul formulasi: Û♂Ca3-4(5),Co3-5,A3-8,♀P4G(1-2) Urug`chi gullarda ko`pincha gultajibarg ishtirok etmaydi. Urug`chilar soni 3-8 tagacha. Har bir urug`chi 1 yoki 2 meva bargchaning qushilishdan hosil bo`lgan. Gullari shamol yordamida changlanadi. Mevasi yong`oqcha. Oilaning bitta turkumi Chinor (Platan) bo`lib, uning 10 turi ma`lum. Ular Shimoliy Amerika, O`rta Er dengizi qirg`oqlari bo`ylab, to Ximolay tog`larigacha bo`lgan joylarda uchraydi. O`rta Osiyo sharoitida sharq, chinori (P. orientalis) keng tarqalgan. Bu chinor turi ko`p yil yashaydigan daraxt, 2300 yil yashashi mumkin. Chinorning ikkinchi turi g`arb chinori (P. accidentales). Bu turi O`rta Osiyo respublikalarining Janubiy kismlarida uchraydi. U sharq chinoridan bargining 3 bo`lakka bo`linganligi bilan farq qiladi. Ahamiyati: Chinorning har ikkala turi ham yogochining pishiqligidan mebellar tayyorlashda va manzarali o`simlik sifatida foydalaniladi.

www.arxiv.uz 2. Qayinnamolar qabilasi – Betulales Bu qabila faqat Qayindoshlar (Betulaceae) oilasidan tashkil topgan. Uning hozirgi vaqtda 6ta turkum, 150ga yaqin turi ma`lum. Ular Shimoliy yarim sharning mo``tadil va sovuq iqlimli zonalarida tarqalgan. Oila vakkillarini barglari oddiy, poyada ketma-ket joylashgan. Gullari bir uyli, ba`zan ikki uyli daraxt va buta o`simliklardir. Oilaning xarakterli belgisi erkak va onalik gullarining kuchalasimon dixazial to`pgul hosil qilishidir. Bularning gulqo`rg`oni yo`q, bo`lgan taqdirda qariyb qo`shilib o`sgan bargchalardan iborat. Otaligi 2-12 ta bo`lib, gulqo`rg`on bargchalari qarshisida joylashadi. Urg`ochi guli 2ta meva bargchadan iborat. Tugunchasi ostki. Mevasi bir urug`li yong`oq yoki yong`oqcha, qanotli meva. Gul formulasi: Û ♂ P2A2-12G0, Û ♀ P0 A0 G(2)‾ Oilaning keng tarqalgan turkumi Qayin (Betula) hisoblanadi. Uning xozirgi vaqtda 65 ta turi ma`lum. Ulardan O`rta Osiyo sharoitida 2ta turi, oq qayin (B. pendula) va Tiyonshon qayini (B. tianschanica) uchraydi. Xar ikkala turi Tiyon- Shon va Polir Olay tog` tizmalarida tarqalgan. Ahamiyati: Oila vakillarining po`stloqlarida oshlovchi va bo`yoq moddaldari bor. Bulardan tashqari po`stlog`ida yana qayin komforasi, betulin va efir moy bo`ladi. Tanasining baxordagi shirasi tarkibida kand moddasi xam uchraydi. Kayin, ol`xa, grab kabilar manzarali o`simlik sifatida bog` va parklarda ekiladi. 3.Qoraqayinnomalar qabilasi - Fagales. Bu qabilaning ham yagona oilasi Qoraqayindoshlar (Fagaceae) hisoblanadi. Oilaning yangi ma`lumotlar bo`yicha hozirgi vaqtda 8ta turkum va 900 ga yaqin turi er sharining mo``tadil va subtropik iklimli zonalarida tarqalgan. Belgilari bo`yicha qayindoshlarga o`xshab ketadi. Gul formulasi: Û ♂ P(5-9)A6-12G0, Û ♀ P3Q3 A0G(3) Oila vakillari: 1) Sharq koraqayini (Fagus orientalis), Qrim va Kavkazda tarqalgan. 2) eman. ( Qvercus). Bu turkumni 200 dan ortiq turi uchraydi. Bular Shimoliy mintaqalarda, Evropa va Amerikada ko`proq tarqalgan. Kizil eman (Q.

www.arxiv.uz robur) bizning sharoitimizda manzarali o`simlik sifatida shaxar ko`chalari va xiyobonlarida o`stiriladi. 3) Kashtan (Castanea sativa). Kashtanning bu turi Kavkazda mevasi uchun ekiladi. 4. YOng`oqnamolar qabilasi - Juglanolales. Bu qabila faqat yong`oqdoshlar (Juglandaceae) oilasidan iborat bo`lib, 7ta turkum, 60 ga yaqin turga ega. Ularning xayotiy shakli daraxt, qamdan kam xollarda buta. Osiyoning tropik xududlaridan boshlab, shimoliy Amerikagacha tarqalgan. Bir o`yli ayrim jinsli o`simlik. Barglari yirik, yonbargsiz, patsimon murakkab, bezli tukchalari xidli efir moylarini tarqatadi. Oilaning keng tarqalgan turlaridan chin yong`oq (J.regia). Bu o`simlik o`rta Osiyoning tog`li zonalarida yong`oqzor-o`rmonlarni hosil qiladi. Bo`yi 40-50 metrga etib boradi. Changchi gullari, o`tgan yilgi novdaning tushib ketgan barg qo`ltig`idan chiqib kuchala tarzida osilib turadi. Changchilar soni 8-40 tagacha. Urugchisi 1 ta yoki bir nechta. Xar qaysi urug`chi gulini 2 ta yonbargi va 4 ta bargchalari bilan qushilib o`sib mevaning po`stlog`ini hosil qiladi. Urug`chi 2ta meva bargchaning qushilishidan hosil bo`lgan. Tugunchasi ostki. Mevasi yong`oqyoki, danakli soxta meva. Gul formulasi: Û ♂ P2,4 A8-40 G0; Û ♀ P4 A0 G(2) Ahamiyati: Yong`oq mevasi tarkibida 70-75 % yog` bor. Magzi muxim dorivor, juda to`yimli oziq-ovqat, yurak ishini mustaxkamlaydi. Meva po`stida askorbin kislotalari, yod moddasi bor. Undan tabiiy bo`yoq sifatida keng foydalaniladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan Adabiyotlar : 1. Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 2. Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 3. Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 4. Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 5. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 6. Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y 7. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 8. Shostakovskiy S. A. Sistematika vo`sshix rasteniy. M. Vo`sshaya shkola. 1971 9. Komarnitskiy V. A. va boshqalar. Botanika. Moskva «Prosvehenie» 1977. t. 2 10. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 11. Gordeeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematiki rasteniy. Moskva «Prosvehenie» 1986 www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Gulli o`simliklar tasnifoti

DILLENIYAKABILAR SINFCHASI - DILLENIIDAE

Yalpizkabilar sinfchasi – lamidae

Chinnigulkabilar sinfchasi – Caryophyllidae

Qoqio`tkabilar sinfchasi – asteridae