Magnoliyagullilar qabilasi — Magnoliales - Botanika - Referatlar

Magnoliyagullilar qabilasi — Magnoliales

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

547 KB

Ko'chirib olish

Magnoliyagullilar qabilasi — Magnoliales Reja: 1. Magnoliyadoshlar oilasi vakillarining tuzilishi va ahamiyati. 2. Lavrdoshlar va qalampirdoshlar oilalari vakillarining tuzilishidagi o‘ziga xos xususiyatlar. 3. Nilufarguldoshlar oilasi vakillarining tuzilishi va ahamiyati.

Tayanch ibora va atamalar : androtsey, ginetsey, apekal, entomofil, apokarp, siklik, spiral . Qabilaga mansub o‘simliklar — doimiy yashil yoki bargini to‘kadigan daraxt, buta va ayrim hollarda liana o‘simliklardir. Ularning guli oddiy, gultojisimon gulqo‘rg‘onidan yoki gul qo‘rg‘oni, gultoj va gul kosacha barglariga differentsiallashgan, aksariyat qismi to‘g‘ri (aktinomorf) gulli, spiral, gemitsiklik yoki tsiklik tuzilishli, changchisi ko‘p sonli. Meva barglari ko‘p sonli yoki bitta. Ginetseyi apekal. Guli ikki jinsli, entomofil — hasharotlar yordamida changlanadi. Barglari oddiy. Yon barglari bir-biri bilan tutash. Poya va barg parenximasi maxsus efir moylari bilan to‘la, hujayralarida ideoblastlar mavjud. Daraxtsimon magnoliya gullilar janubiy hududlarda madaniylashtirilgan o‘simliklar sifatida uchraydi. Ularning ayrimlari manzarali o‘simliklar sifatida o‘stiriladi. Qabila tarkibida uch oila mavjud bo‘lib, biz quyida faqat magnoliyadoshlar oilasi haqida fikr yuritamiz. Magnoliyadoshlar oilasi — Magnoliaceae Oilaning 12 turkumga mansub 230 ga yaqin turi, asosan Janubi-sharqiy va Shimoliy Amerikaning tropik va subtropik o‘lkalarida tarqalgan. Ularning aksariyat qismi daraxt va buta o‘simlik. Barglari oddiy, poyasining po‘st qismida efir moy bilan to‘lib turuvchi hujayralar mavjud. Gullari oddiy, yakka-yakka holda joylashgan, ikki jinsli, gul qismlari spiral joylashgan, hasharotlar yordamida changlanadi. Gul formulasi Ca 3 Co 3+3 A ∞ G ∞ . Toj barglari oq, sariq, binafsha rangli changchisi ko‘p sonli, uning ustunchasi kengaygan, tugunchasi deyarli erkin holda joylashgan. Mevasi ko‘zachaga o‘xshash, meva barglar tizimidan shakllangan. Urug‘i qanotli. Oila vakillari manzarali o‘simliklar hisoblanadi. Oilaning tipik vakili sifatida yirik gulli magnoliyani (Magnolia grandiflora) ko‘rsatish mumkin. ( 15-rasm ). Barglari butun, qattiq, gullari oq rangli, o‘ziga xos limon hidini (tarkibida efir moyi bo‘lganligi sababli) tarqatadi. Magnoliya Kavkazda, Qrimda manzarali o‘simlik sifatida o‘stiriladi. Oilaning yana bir turi Lola daraxti (Liliodendron

tulipifera). Bu daraxtning balandligi 60 metrga qadar, barglari to‘rt qirrali, guli lola guliga o‘xshash, to‘q sariq (zarg‘aldok) rangli. Mamlakatimizda bu o‘simlik ham Janubiy hududlarda manzarali o‘simlik sifatida o‘stiriladi. Yovvoyi holda lola daraxti Janubiy Amerikada tarqalgan. Lavrgullilar qabilasi — Laurales. Magnoliyagullilarga yaqin eng katta qabilalardan biri, uning 11 oilaga mansub 2700 ga yaqin turi ma’lum. Aksariyat vakillari daraxt yoki buta shaklidagi o‘simlik. Ayrim hollarda liana va bargsiz parazit o‘tsimon turlari ham uchraydi. Barglari navbatlashib (suprotiv), qarama-qarshi yoki, ayrim hollarda halqa shaklida joylashgan. Gul qo‘rg‘oni tsiklik yoki spiral shaklda, gul kosa va gultoj barglari differentsiallashmagan, deyarli erkin. Changchilari cheksiz, urug‘chisi apokarp, urug‘i endospermli. Lavrdoshlar oilasi — Lauraceae Oilaning 2000 dan ortiq turi Janubiy Amerika, Janubiy-sharqiy Osiyo va Avstraliyaning tropik va subtropik o‘rmonlarida tarqalgan. Lekin yovvoyi holda o‘sadigan turlar orasida har ikkala yarim sharlar uchun umumiy bo‘lgan birorta turni uchratish qiyin. Ularning aksariyati daraxt yoki buta shaklidagi o‘simlik. Faqat Cassytha turkumiga mansub 16 parazit o‘tsimon o‘simliklar bundan mustasno. Oilaning keng tarqalgan lavr (Laurus), anis daraxti (Sassafras), avokado (Persea) turkumlariga taalluqli turlari tropik va subtropik o‘simliklar orasida salmoqli o‘rin egallaydi. Oilaning xarakterli vakili olijanob lavrdir (Laurus nobibis). Uning gul tuzilishi bu oila vakillarining bir qadar sodda tuzilganligidan dalolat beradi. Gulining uch a’zoliligi, ularning bir pallalilarga yaqinligidan dalolat beradi. Magnoliyadoshlarning Lavrdoshlarga nisbatan soddaligini ko‘rsatuvchi birdan bir belgi — ularning gulida androtsey va ginetseyning spiral shaklda joylashishi desa bo‘ladi. Lavrdoshlarning guli aktinomorf, ikki uyli yoki bir uyli. Gulning formulasi P 3+3 A 3+3+3 G (3)- , tugunchasi ostki, bir xonali, mevasi — danak yoki reza-vor meva, urug‘i endospermsiz ( 16-rasm ). Paleobotanik ma’lumotlarga ko‘ra lavrdoshlar bo‘r davri qazilmalarida uchraydi. Ularning aksariyat turlari doimiy yashil o‘simliklar. Lavr o‘simligi

qimmatbaho oziq-ovqat, ziravor, dorivor, texnik, manzarali o‘simlik sifatida insonning xo‘jalik faoliyatida muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun ham lavrdoshlarning qator navlari subtropik o‘lkalarda — Kavkaz va Qrimda madaniylashtirilgan. Bu oilaning yana bir xarakterli turi — Avakado (Persea gratissima) doimiy yashil daraxt, nok shaklidagi rezavor mevasining og‘irligi 600 grammga qadar. Mevaning tarkibida 30% gacha yog‘, 4% oqsil moddasi bor. Qimmatli meva daraxti sifatida Qora dengizning janubiy sohili va Kavkazda o‘stiriladi. Bir daraxtidan 50 kg ga qadar hosil olish mumkin. Vatani tropik Amerika. Qalampirgullilar qabilasi — Piperales O‘tsimon yoki buta va ayrim vakillari daraxt shaklidagi o‘simlik. Barglari navbatlashib joylashgan, yon bargchalari barg bandi bilan tutash yoki yon barglari yo‘q. Gullari mayda ko‘rimsiz, qo‘sh jinsli yoki ayrim jinsli, gulqo‘rg‘onsiz, to‘p- to‘p gul to‘plamlarida joylashgan. Androtseyi aylana shaklida joylashgan va 8-10 taga qadar, yoki 23 ta, ayrim hollarda 1 ta. Ginetseyi deyarli apokarp, tub qismi tutash. Ururi endosperm va perispermli. Qabilaning ikki oilasi mavjud bo‘lib, Janubi Sharqiy Osiyo (Yaponiya, Fillippin) va Shimoliy Amerikada tarqalgan. Qalampirdoshlar oilasi — Piperaceae Oilaning 2000 ga yaqin turi 14 turkumga birlashtirilgan. Ular daraxt, buta, liana, epifit, bir yillik va ko‘p yillik hayot shakliga taalluqli o‘simlik hisoblanadi. Barglari oddiy, navbatlashib joylashgan. Gul qo‘rg‘oni oddiy, alohida yoki qo‘sh jinsli. Androtseyi aniq songa ega emas. 1 dan 100 taga qadar, ginetseyi 1-4 meva bargidan shakllangan. Tugunchasi ustki, bir xonali. Mevasi rezavor yoki danakdan iborat. Urug‘i endosperm va perispermli. Oilaning tipik vakili — qora murch (Piper negrum). Bu tik o‘suvchi buta, uning o‘tkir uchli gullari shingil shaklidagi gul to‘plamida, gul qo‘rg‘oni oddiy, qo‘sh jinsli, shamol yordamida changlanadi, urug‘i qoramtir danak. Ziravor o‘simlik sifatida, efir moyi tufayli ishlatiladi. Vatani Janubi-sharqiy Osiyo. Tropik va subtropik o‘lkalarda madaniylashtirilgan.

Nilufargullilar qabilasi — Nymphaeales. Ko‘p yillik suvda o‘suvchi, ko‘pincha ildiz poyali o‘simlik. Poyasi, odatda reduktsiyaga uchragan. Barglari butun, navbatlashib yoki, ayrim hollarda halqa shaklida joylashgan. Guli yakka-yakka, katta, qo‘sh jinsli, to‘g‘ri (aktinomorf), hasharotlar yordamida changlanadi. Changchilari cheksiz, urug‘chisi ko‘p sonli mevabarglardan shakllangan. Mevasi yong‘oqcha yoki rezavor meva. Urug‘i perisperm yoki endospermli. Nilufarguldoshlar oilasi — Nymphaeaceae Yopiq urug‘li o‘simliklarning eng qadimiy oilalaridan biri. Uning 100 ga yaqin turi 8 turkumga mansub. Aksariyat qismi issiq iqlimli va subtropik o‘lkalarda tarqalgan. Hamdo‘stlik mamlakatlarida 5 turkumga mansub 8 turi borligi aniqlangan. O‘rta Osiyoda 2 turkumga mansub 4 turi uchraydi. Ularning aksariyat qismi suvda, botqoqliklarda o‘sadigan ko‘p yillik ildiz poyali o‘simliklar. Gullari katta, aktinomorf, qo‘sh jinsli. Gul formulasi: Ca 3+5 Co ∞ A ∞ G ∞ , tuguncha o‘rtada urug‘chisi ko‘p sonli meva bargidan shakllangan erkin yoki, ayrim hollarda tub qismi bir-biri bilan tutash. Mevasi — yong‘oqcha yoki rezavor meva. Urug‘i endosperm va perispermli. Aksariyat qismi manzarali o‘simliklar, ayrimlarining ildizpoyasi kraxmalga boy. Oilaning xarakterli vakili oq nilufar — Nymphaea alba ( 17-rasm ). Uning bargi yuraksimon, qattiq, suvda suzishga moslashgan. Guli bandli, gul kosacha barglari to‘rtta, yashil rangli, toj barglari va changchilari cheksiz, ko‘p sonli, urug‘chisi bitta — ko‘p sonli meva barglaridan shakllangan. Tugunchasi o‘rta, mevasi — rezavor, ko‘p urug‘li. Ururi endosperm va perispermli. Ildizpoyasi tarkibida kraxmal va oshlovchi moddalar bor. Bu o‘simlik ko‘llarda, daryo deltalarida keng tarqalgan. O‘rta Osiyoda, Sirdaryo va Amudaryo deltasida uchratish mumkin. Oilaning yana bir vakili sariq nilufar — Nuphoar luteum. Bu o‘simlikning guli 5 ta sarg‘ish rangli, gulkosasi ko‘p sonli, (ko‘pincha 13 ta), sariq rangli toj barglari changchilari cheksiz bo‘lib, urug‘chisi bitta, tugunchasi ustki. Mevasi qattiq rezavor. Zaysan (Irtish daryosi sohili) va Balxash ko‘llarining chuchuk suvlarida tarqalgan.

1 5 -расм . Йирик гулли магнолия (Magnolia grandiflora) . А – гулли новда; B – мева ва мева банди; D – гул диаграммаси. A B D

1 6 -расм . Олижаноб лавр (Layrus nobilis) . Л-гулли новда; £-мевали новда; В-гул кесими; Г-чангчи; Д-очилаёт-ган чангдон ва чанг.

17-расм . Оq нилуфар (Nimphaea alba) . А – барги ва гули; B – гулининг узунасига кесими; D – гулининг энига кесими.

Foydalaniladigan adabiyotlar 1. Burigin V. A., Jongurazov F. X . Botanika. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1977. 2. Kursanov A. va boshqalar . Botanika. Toshkent O‘rta va Oliy maktab Davlat nashriyoti. 1963. 3. Mustafayev S. M . Botanika. Toshkent, “O‘zbekiston”, 2002. 4. Sahobiddinov S. S . O‘simliklar sistematikasi. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1976. 5. Xudoyqulov S. M., Nazarenko L. N . O‘simliklar sistematikasidan amaliy mashg‘ulot. “O‘qituvchi”, Toshkent, 1984. 6. Zokirov K. Z., Jamolxonov X. A . Botanikadan ruscha-o‘zbekcha ensiklopedik lug‘at. I tom. “O‘qituvchi” Toshkent, 1973. 7. Жизнь растений. I-VI т. М. “Просвещение”, 1976-1986. 8. Комарницкий Н. А., Кудряшов Л. В., Уранов А. А . Ботаника: систематика растений. “Просвещение”, М., 1975.

O'xshashlar

Ayiqtovongullilar qabilasi — Ranunculales

Ra’nogullilar qabilasi— Rosales

Dukkakgullilar qabilasi — Fabales

Gulxayrigullilar qabilasi — Malvales

Magnoliyasimonlar ajdodi - magnoliopsida, dicotyledones. Magnoliyakabilar kichik ajdodi – magnoliidae