Generativ a`zolar. Gul va to`pgullar - Botanika - Referatlar

Generativ a`zolar. Gul va to`pgullar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Generativ organlarning kelib chiqishi. 2. Gulning tuzilishi. 3. Gul qismlarining tuzilishi va vazifasi. 4. To`pgullar va ularning klassifikatsiyasi.

www.arxiv.uz 1. Generativ organlarning vazifasi o`simliklarni jinsiy ko`payishiga xizmat qilishdir. Evolyutsiyaning dastlabki bosqichlarida generativ organlar vazifasini bir hujayrali gameta bajargan bo`lsa yuksak o`simliklargacha ma`lum evalyutsion bosqich bosib o`tilgan. Кanyugatlar, diatom suv o`tlari, bazidiyaali zamburug`larda jinsiy ko`payish organi yo`q. Saprolegniya zamburug`ida ogoniy va anteridiy hosil bo`lgan bo`lsa, xaltachali zamburug`lar, lishayniklarda arxegoniy hosil bo`ladi. Moxsimonlarda, paporotniklarda jinsiy ko`payishga xizmat qiluvchi arxegoniy va anteridiy hosil bo`lgan. Gul yuksak o`simliklar uchun xos bo`lib evalyutsion taraqqiyotning so`ngi bosqichida vujudga kelgan. Gul - shakli o`zgargan, o`sishi chegaralangan spora hosil qilishga xizmat qiladigan organ hisoblanadi. Gulning taraqqiyoti natijasida changlanish jarayonidan keyin otalanish natijasida tuxum hujayrasi rivojlanib urug` va meva hosil bo`ladi. 2. Gul kelib chiqishiga ko`ra o`zgargan novda bo`lganidan barg va poya kelib chiqish xususiyatiga egadir. Poya qismiga gul bandi va gul o`rni kirsa barg kelib chiqishiga ega bo`lgan qismlariga gulkosabarg gultojibarg, urug`chi va changchilar kiradi. Yuqoridagi qismlar o`ziga xos vazifani bajarish xususiyatiga ega. Gul bandi poyaning davomi bo`lib, ayrim o`simliklarda o`z rivojlanishini tezda to`xtatsa (olma, o`rik, shaftoli) ko`pchilik o`simliklarda meva pishgungacha o`sishni davom ettiradi. Gul o`rnida barcha gul qismlari joylashgan bo`ladi. Ularning joylanishiga qarab gullarni uch guruhga bo`lish mumkin. 1. Siklik gullar (sabzida) 2. Asiklik gullar (magnoliya) 3. Gemisiklik gullar (ayiqtovonda) Siklik gullarda gul qismlari doira hosil qilib joylashadi. Doiralar soni ayrim gullarda 1 ta bo`lsa ayrimlarida 16 tagacha bo`ladi, bunday gullar sabzi gulini tuzilishida yaxshi ifodalangan.

www.arxiv.uz Asiklik gullarda gulkosa va gultojibarglar speral hosil qilib joylashadi. Masalan: Magnoliyada. Gemisilik gullarda gulkosa va gultojibarglar doira hosil qilib joylashsa, changchi va urug`chilar speral hosil qiladi. Masalan: ayiqtovon gulida. Gul o`rnida gul qismlarning joylanishi ma`lum qonuniyatga amal qiladi. Gulkosa va gultojibarglar gulni muhafoza qilishga xizmat qilsa, changchilar yig`indisi androseyni, urug`chilar yig`indisi gineseyni hosil qiladi. Gulkosa va gutojibarglar gul qavatlarini tashkil qiladi, gulda ham gulkosa, ham gultoji bargi bo`lsa ikki qavatli, gulda yoki gulkosacha yoki gultoji barg bo`lsa bir qavatli gullar deyiladi. Bir qavatli gullar ayrimlari gulkosabargli (lavlagi, shavel) va gultojibargli (lola) bo`ladi. Gultojibarglar - gulning ikkinchi qoplamini hosil qiladi. Ularning rangi xromoplastalar va hujayra shirasi pigmentlarga bog`liqdir. Hujayra shirasi tarikibidagi axtosian va antoxlor pigmentlari kislotali va ishqoriy muhitga bog`liq holda o`z rangini nomoyon qiladi. Gul tekisligi tuzilishiga qarab gullarni 3 guruhga ajratish mumkin. 1. Aktinomorf gullar. 2.Zigomorf gullar 3. Asimmetirik gullar. Aktinomorf gullarda (to`g`ri) uning yuzasidan bir necha simmetirya o`tkazish mumkin. Zigomorf gullar yuzasidan faqat bitta simmetiriya o`tkazish mumkin. Masalan: Labguldoshlar, dukkakguldoshlar shunday gul hosil qiladi. Asimmetirik gullar yuzasidan birorta ham simmetriya o`tkazish mumkin emas. (Кanna, valeriana gullari). Changchilar yig`indisi andrasey deyiladi. Ular mikroskpora hosil qilishga xizmat qiladi. Changchilarga ta`rif berishda ularning soniga, joylanish doirasiga tutashganligiga va uzunligiga e`tibor berish kerak. 3. Changchi quyidagi qismlardan tuzilgan bo`ladi. 1. Changdon. 2. Chang ipi. 3. Bog`lagich.

www.arxiv.uz Changdonning shakli sharsimon, lentasimon, yoysimon ko`rinishida bo`lib, ko`pchiligida 6 burchakli - paralelopiped shaklida bo`ladi. Changdon devorning tuzilishi yaxshi o`rganilgan bo`lib ular quyidagilardan iborat 1. Epiderma. 2. Sub epiderma. 3. O`rta qavat. 4. Tapetum. Sub epiderma qavati changdon yetilgandan keyin fibroz qavatini hosil qiladi. Fibroz qavatini doimiy o`lib borishi changdonni ochilishiga olib keladi. Changdonlarda yetilgan chang gulning ichiga (introz) va uning sirtiga (ekstroz) tushishi mumkin. Chang ipining tuzilishi, miqdori va uzun qisqaligi muhim sistematik belgi hisoblanadi. Кo`pchilik o`simliklarda chang ipi oddiy shoxlanmagan bo`ladi. Piyoz, kanakunjit, kayin o`simligida changchi ipi shoxlangan bo`ladi. Urug`chi va uning tuzilishi. Urug`chilar yig`indisi ginisey deyiladi. Ular 1 ta yoki bir necha meva bargchaning qo`shilishidan hosil bo`ladi. Masalan: olxo`ri, shaftolida 1 ta, karamda 2 ta, shoyigul, piyozda 3 ta, olma, nokda 5 ta, lolaqizg`aldoqda 9 - 11 ta meva bargchaning qo`shilishdan hosil bo`ladi. Urug`chi quyidagi qismlardan tuzilgan bo`ladi. 1. tumshiqcha. 2. Ustuncha. 3. Tuguncha. Tumshiqchaning vazifasi changni qabul qilishga xizmat qilishdir. Buning uchun unda ishlab chiqilgan suyuqlik yordam beradi.Ustuncha tuguncha va tumshuqchani bir biriga bog`lab turadi. Ustunchalar soni meva bargchalar miqdoriga bog`liq. Masalan: olma, nok 5 ta meva bargcha va 5 ta ustuncha hosil qilsa, chinnigulda 3 ta, labiguldoshlar va butguldoshlarda bitta ustuncha hosil qiladi. Uning rivojlanishidan urug` hosil bo`ladi. Tuguncha gul qismlarining joylashgan o`rniga qarab quyidagi turlarga bo`linadi. 1. Ostki tuguncha. 2. Ustki tuguncha. 3. O`rta tuguncha. Gul tuzilishida changchi va urug`chini gulda joylanishiga qarab, gullar bir jinsli va ikki jinsli gullarga bo`linadi. Tabiatdagi yopiq urug`li o`simliklarning 75 % ikki jinsli gul hosil qilsa, 25 % bir jinsli gul hosil qiladi.

www.arxiv.uz Bir jinsli gullar changchi va urug`chining qatnashishiga qarab otalik va onalik gullariga bo`linadi. 4. To`pgullar. Bir necha gulning birgalashib joylashishi to`pgul deyiladi.. To`pgullarni shoxlanish usuliga qarab 2 guruhga ajratamiz. 1. Monopodial shoxlanuvchi to`pgullar. 2. Simpodial shoxlanuvchi to`pgullar. Monopodial shoxlanuvchi to`pgullarda o`sish nuqtasi cheksiz o`sish xususiyatiga ega bo`lib, yon shoxlarining soni noaniq bo`ladi. Bunday to`pgullarda gulning asosiy o`q qismi yaxshi ifodalangan bo`lib, gullar gulning asosidan uchiga doimiy ravishda ochilib boradi. Simpodial shoxlanuvchi gullarning o`sishi chegaralangan bo`lib, hatto har bir tur va oilaga kiruvchi, o`simlikda farq qiladi. Bunday to`pgullarda guli uchidan asosiga qarab ochiladi. Monopadial to`pgullar o`z navbatida quyidagi turlarga bo`linadi. 1. Oddiy monopodial to`pgullar. 2. Murakkab monopodial to`pgullar. Oddiy monopodial to`pgullarga quyidagilar kiradi. 1. Shingil (shoda). Uzun asosi tepada bo`lib bir xil uzunlikdagi gulbandlarda ayrim gullar hosil bo`ladi. Masalan: beda, shirach, yer yong`oq, oq akatsiya va hokazo. 2. Oddiy boshoq-uzun asosida, gul bandsiz gullar joylashgan bo`ladi. Masalan: zubturum, qiyoq guli. 3. Dasta to`pgul bitta gul bandida bir necha gul joylashgan bo`ladi. Masalan: olma, nok. 4. Soyabon - piyoz va olcha gulida hosil bo`lib gullar bir asosida bir xil uzunlikda gumbaz bo`lib joylashadi. 5. Кuchala - Yong`oq, tol, qayin kabi o`simliklarda pastga qarab osilib turadi. 6. Savatcha to`pgulda tarelkasimon gul o`rnida cheksiz gul joylashgan bo`ladi. Masalan: kunga boqar, qoqio`t, bo`tako`z va hokazo. Murakkab monopodial to`p gullar quyidagi guruhlarga ajratiladi. 1. Murakkab boshoq (bug`doy, arpa) 2. Murakkab soyavon (ukrop sabzi) 3. Ro`vak (nastarin).

www.arxiv.uz Simpodial to`pgullarda gullarning asosiy tanasi gul bilan tugaydi. Asosiy novdaning tugashi yon novdani hosil bo`lishiga olib keladi. Ular quyidagi turlarga bo`linadi. 1. Monoxaziy to`pgullar. a) Gajak to`pgul. Asosi strelkasimon buralgan bo`lib, uning asosiy tanasi gul bilan tugaydi va hosil bo`lgan gullar bir tomonda joylashgan bo`ladi. (kampirchoponlar oilasi). b) Burma to`pgul gulsafsar, ilongul mingdevona kabi o`simliklarda gullar bir -biriga qarama qarshi tomonga kyetadi. 2. Dixaziy - ayri to`pgul 2 ta shoxlangan bo`ladi. Ular o`z navbatida shoxlanib 1 ta gul bilan tugaydi. (chinnigul, qoramiq). 3. Pleyoxaziy (sutlamadosh). Bunig asosiy o`qi ancha qisqargan bo`lib, uning atrofida doira holida o`rnashgan bir qancha o`qlardan tashkil topgan to`pgullar joylashadi.To`pgullar muhim biologik ahamiyatga ega. 1. Navbat bilan ochilishi sovuq urishidan saqlaydi. 2. Кo`p urug` hosil qiladi. 3. Hashorat tezda changlatadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. К. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Generativ organlar. Gulning tuzilishi, xilma-xilligi va to`pgullar

Vegetativ a`zolar. Ildiz va uning vazifasi

Vegetativ a`zolar. Ildizning vazifasi va morfologik tuzilishi

O`simliklarninig generativ a`zolari, ularninig tiplari va morfologiyasi

O`simliklarning morfo-biologik tavsifi