logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Biologiya
  4. Organizmlar radiosezgirligi

Organizmlar radiosezgirligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB
Ko'chirib olish
Organizmlar radiosezgirligi. Kritik sistemalar va radiatsion sindromlar Reja: 1. Suyak kupligi faoliyati - xujayralar yangilanishining namunasi. 2. Ovkat xazmi yulida postradiatsion uzgarishlar. 3. Nur ta`siridan kelib chikuvchi patologiyalar Oldingi ma`ruzalar radiobiologiyaning fundamental asoslari molekulyar va xujayra radiobiologiyasiga bagishlangan edi, bundan keyingi ma`ruzalar xayvonlar (odam) organizmining radiobiologiyasiga bagishlanadi. Butun organizm nurlanishda kuzatiluvchi reaktsiyalar kuyidagi faktorlarga boglik: 1. Bevosita nurlangan tukimalar, organlar va ular tizimlarining nurga ta`sirchanligi. 2. Yutilgan dozaning kattaligi xamda uning vakt va makonda taksimlanishi. Organizmda ruy beruvchi postradiatsion effektlarni xujayralar uzgarishlarining oddiy yigindisi deb bulmaydi. Chunki tukimada xujayralar faoliyati uzaro munosabatlar va muxit bilan boglik. Aloxida xujayralarning mitotik aktivligi, differentsiatsiya darajasi, metabolizmi va boshka fiziologik kursatkichlari «kushni» xujayralarga va organizmga ta`sir kursatadi. Organizmdagi barcha jarayonlar uzaro boglik va ular nerv, endokrin va boshka gumoral faktorlar yordamida boshkariladi Shu sababdan organizmdan ajratilgan xujayralarga in vitro sharoitida nurning ta`siri ancha kuchsiz. Shu xujayra yoki tukima organizm tarkibida (in vivo) nurlansa nurning ta`sir kuchi ortadi. Ayni vaktda organizm tarkibida turli radiosezgirlikka ega tukimalar xujayralari in vitro sharoitida nurlansa ular bir xil radiosezgirlik namoyon kiladi, shu bilan birga gistologik tuzilishi bir turdagi xujayralar organizmda xar xil sharoitda turlicha ta`sirchanlikka ega. Masalan, eritroblastlar kaerda bulishiga karab (talokda yoki suyak kumigida) turlicha radiosezgirlikka ega. Turli organ yoki tukimaga payvandlangan bir xil gistologik tuzilishga ega eksperimental usmalar xar xil radiosezgirlikka ega. Yoki yana bir misol, birlamchi usma va uning boshka organlardagi metastazlarining radiosezgirligi turlicha. Demak, xujayralar radiosezgirligi uning uz tsitokenetik kursatkichlardan tashkari organizmdagi muxitga xam boglik va muxit uzgarishi bilan nurga ta`sirchanlik xam uzgarib turadi. Postradiatsion uzgarishlar turlicha bulishi mumkin, asosan maxalliy yoki umumiy buladi. Nurlash ketidan bevosita ruy beruvchi yoki ma`lum muddatdan sung kech yuzaga keluvchi, xamda organizm uchun axamiyatiga karab foydali yoki zararli bulishi mumkin. Bu radiatsiyaning dozasi, uning organizmda vakt va makon birliklarida kanday taksimlanishiga boglik. Ionlovchi nurlar, organizmda bir me`yorda tarkalgan takdirda xam turli organ va tukimalarda yuzaga keluvchi uzgarishlarning chukurligi va ularning axamiyati bir xil bulmaydi. Muayyan bir doza nur ta`sirida birinchilar katorida safdan chikuvchi, organizmni ulimga olib keluvchi, xayot uchun axamiyatli organ va tizimlar kritik organlar deb ataladi. Turli dozalarda, kritik organ va sistemalar fark kiladi va shunga binoan radiatsion patologiyaning simptomlari xam boshkacha, ya`ni turli klinik sindromlar (simptomlar majmuasi) namoyon buladi. M: Xayvonlarning (kalamushlar) tanasi bir me`yorda, ortib boruvchi dozada umumiy nurlanganda, dastlab doza 0,1-3,0 Gr-ga kadar ortib borishi organizmda xech kanday uzgarish namoyon etmaydi, 4-10 Gr. dozalarda kon ishlab chikarishning zararlanish sindromi (limfopeniya, neytropeniya, retikulopeniya, eritropeniya, trombopeniya) yuzaga keladi va utkir nurlanish kasalligining engil (4-5 Gr.), urta (6-7 Gr.), ogir (8-9 Gr.) va uta ogir formasi (10-11 Gr.) yuzaga keladi. Katta dozalarda nurlangan xayvonlar 9-15 kunlar orasida kon ishlab chikarishning chukur buzilishi sharoitida uladi. Demak, kalamushlarning butun tanasi shu dozalarda nurlanganda kritik sistema - kon ishlab chikarish sistemasi- kritik organlar: suyak kumigi, talok, limfa bezlar xisoblanadi. Nurlash dozasi 12-13 Gr-ga etkazilganda 3-5 kunlarda birdan ich ketish boshlanadi va xayvonlar ula boshlaydi. Demak, bu dozalar ta`sir etgan takdirda kritik sistema ichaklar bulib, asosiy klinik sindrom ich ketishdan iborat. Agar nur dozasi 20-30 Gr. va undan ortik bulsa tserebral sindrom yuzaga keladi. Nurlangan xayvonlar dastlabki 1-2 kun ichida yoki juda katta doza ta`sir etgan takdirda nurlanish jarayonida uladilar. Bunday katta dozalar ta`sir etganda kritik sistema - markaziy nerv sistemasi buladi. Kritik sistemalarning safdan chikishi tufayli postradiatsion ulimning ma`lum muddatlari mavjudligi boshka xayvonlarda xam kuzatiladi, ularda fakat kritik sistemalarni zararlovchi dozaning kattaligi va ulim muddatlari fark kiladi. M: odamlarda gemopoezni zararlanishi tufayli ulim (kostnomozgovaya smert`) 4-6 gr dozada umumiy nurlanishdan sung 32-42 sutka davomida ruy beradi, ichaklar zararlanishi tufayli ulim (kishechnaya smert`) 12-30 gr dozadan 7-9 kunlari, undan xam katta dozalar ta`sirida markaziy nerv sistemasining zararlanishi tufayli ulim (mozgovaya smert`) dastlabki 2 kun ichida ruy beradi. Nur ta`sirida ulimning xayot uchun axamiyatli sistemalarni zararlanish natijasi ekanini, aloxida kritik sistemalarni ekran vositasida tusib nurlash va kon ishlab chikaruvchi tukimalar (suyak kumigini) transplantatsiyasi kullangan eksperimentlar isbot kilishi mumkin. Agar sichkon yoki kalamushlarni nurlash paytida, suyak kumigining faol kismini kurgoshin plastinka bilan tusilsa (ekranlansa) yoki sichkonlar tanasi talokni tashkariga chikarib nurlansa yoki nurlanishdan sung, nurlanmagan xayvonlar suyak kumigi kuchirib utkazilsa, ya`ni transplantatsiya kilinsa, kon ishlab chikarish kritik sistemasini zararlanishidan yuzaga keluvchi ulimning oldini olish yoki uni juda kamaytirish mumkin. Bu eksperementlar, shu diapazondagi doza ta`siridan ulim, nur ta`sirida kon ishlab chikarish sistemasi zararlanishining natijasi ekanini isbot kiladi. Xuddi shuningdek, sichkonlarni ichaklar ulimi chakiradigan dozada umumiy nurlash yoki tashkariga chikarilgan ichaklarni aloxida uzini ichak ulimi chakiruvchi dozada nurlash, bir xil muddatlarda (3-5 kun) ularni ich ketish sindromidan ulishiga sabab buladi. Sichkonlar boshini aloxida 150 gr dozada nurlash, birinchi sutka va soatlarda markaziy nerv sistemasining zararlanishiga xos bulgan belgilar kuzatilgan xolda talvasali ulimga olib keladi. Nurlanishda aloxida postradiatsion sindromlar yuzaga kelishi, kritik sistemalarda xujayralar populyatsiyasining kinetikasiga, ya`ni xujayralarining yangilanish tezligiga boglik. Gemopoezning postradiatsion zararlanishi (tormozlanish) va ichak sindromining yuzaga kelishi, shu kritik sistemalarda xujayralar tez almashinishi va ularda ommaviy interfaza ulimi tufaylidir. Kritik sistemalar patologiyalari sindromlarini yuzaga kelish vakti xujayralarning yangilanish muddatiga teng. Postradiatsion interfaza ulimidan sung ma`lum vakt utgach kritik sistemalarda xujayralar defitsiti ruy beradi va shu xujayralar bajarayotgan funktsiyaning defekti va shunga mos simptomlar yuzaga keladi. Suyak kumigi faoliyati - xujayralar yangilanishining namunasi Suyak kumigi tez yangilanuvchi va nurga ta`sirchan tukimadir. Xujayralar yangilashining printsipi, nurga ta`sirchanlik uning misolida yakkol kurinadi. Suyak kumigining asosiy vazifasi konning yukori differentsiyalangan shakliy elementlarni xosil kilishdir. Normal sharoitda, periferik kondagi xar bir shakliy elementni (eritrotsit, leykotsit va boshkalar) ulishi suyak iligida yangi xujayra xosil bulishi bilan kompensatsiyalanadi. Non xujayralari yangilanishi ta`min etiladi. Kuyidagi mielopoezda xujayralar yangilanish sxemasi keltirilgan. Bu sxema boshka tur xujayra yangilanishlari uchun xam mos keladi. Mielopoezning dastlabki pulini - etuk bulmagan differentsiatsiyalanmagan ustun xujayralar (stvolov ы e kletki) eskicha aytilishicha gemotsitoblastlar tashkil etadi. Stvolovoy xujayralar bulinib, ikki funktsional yunalishga ega xujayralar xosil kiladi: birinchi yunalish uzini yangi xujayralar bilan ta`min etadi, ya`ni stvolovoy xujayralar fondini xosil kiladi. Stvolovoy xujayralar bulinishining ikkinchi yunalishi yana bulinuvchi va etilib boruvchi xujayralar pulini xosil kiladi. Puldagi xujayralar soni ma`lum mikdorga va etuklik (differentsiatsiya) darajasiga etgach ular bulinishdan tuxtaydi, sungra xujayralarning etilishi (sozrevanie) davom etadi. Bularning xammasi ilik kumigida ruy beradi. Suyak kumigining ma`lum funktsional yunalishiga ega, bulinuvchi xujayralari umumiy nom bilan blast xujayralar deb ataladi (M: mieloblast limfoblast, eritroblast, megokarioblast). Bulinish kobiliyati yukolgan, etuklanuvchi va etuk xujayralar tsitos-xujayra suzidan kelib chikib nomlanadi M: etuklanuvchi xujayralar katori, promielotsit, mielotsit, metamielotsit va etuk xujayralar-leykotsit, granulotsitlar. Suyak kumigida bulinuvchi va etiluvchi granulotsitar, limfotsitar, monotsitar, eritrotsitar va trombotsitar pullar mavjud. Kon ishlab chikarish (granulotsitopoez)ning xujayra yangilanishi modeli Normal sharoitda xujayra yangilanishining turli pullarining son va sifat tarkibi dinamik tenglikda bulib, xar bir ulgan xujayra urniga uni almashtiruvchi, yangi xujayra etilib - tayyor bulishini ta`min etadi. Nurlanishda, xujayra yangilanish pullarining uzaro nisbati buziladi, chukur funktsional uzgarishlar kelib chikadi. Uning mexanizmini tushunish uchun xujayralarning nur ta`siriga javob reaktsiyasi eslash kifoya. Xujayralarning xar kanday yangilanish sistemasida bu reaktsiyalar kuyidagilardan iborat: 1. Xamma xujayralar bulinishining vaktincha tuxtatishi - radiatsion blok (xujayra tirik kolish-kolmasidan ka`tiy nazar). 2. etukligi past, bulinuvchi xujayralarning ulimi. 3. Xujayralar etilish tezligining uzgarishi va aksariyat etuk xujayralar umrini uzgarmasdan kolishi. Dastlabki uch pul, nurlashdan keyingi birinchi soatlar va kunlar ichida kirilib ketadi (opustoshaetsya) yoki siyraklashadi. etuk, faoliyatli xujayralar soni kamayadi. Buning sababi xujayralar tabiiy ulimi, nurdan zararlangan oldingi pullar tomonidan kompensatsiya bulmasligidir. Xujayralar defitsiti yuzaga kelguncha utadigan vakt xujayra yangilanishining boshlanishidan to funktsional pul yuzaga kelguncha ketadigan vaktga teng. Bu buzilishlarning chukurligi, davomiyligi muayyan yangilanuvchi sistemaning tsitokinetik xarakteristikasiga boglik. Suyak kumigida xujayralarning ulimi nurlash tugagan zaxoti boshlanib, borgan sari ularning soni kamayib boradi. Xujayralar soni minimumga tushgach, regeneratsiya boshlanadi. Non morfologik tarkibining postradiatsion uzgarishlari - etuk xujayralar umrining uzokligi yoki ularning safdan chikish tezligiga boglik. M: Pereferik konda tsirkulyatsiyadagi eritrotsitlar umri urta xisobda 100 kun. Agar nurlanishdan sung eritropoez butunlay tuxtasa, eritrotsitlarning periferik kondagi mikdori bir kecha – kunduzda urta xisobda 1% kamayib boradi. Aksariyat leykotsitlarining periferik kondagi tulik almashinish davri eritrotsitlarga nisbatan kichik, klonogen leykotsitopoez xujayralar pulida proliferativ jarayon tez kechadi, shu sababdan leykotsitlar soni nurlanishdan sung tez kamaya boshlaydi va 5-8 kunlarda minimumga etadi (sichkonlarda 4-6 kunlari). Leykotsitlar orasida eng nurga sezuvchan pul limfotsitlar katori xisoblanadi. Limfotsitlar puli sistemasi nur ta`siriga uta sezgir. Shu sababdan xatto kichik dozalar ta`sirida nurlashdan keyingi soatlardayok limfotsitlarning periferik konda limfa tugunlar, talok, timusdagi mikdori keskin kamayadi. Buning asosiy sababi, nur ta`sirida limfotsitopoezning dastlabki pullarida radiosezgir xujayralarining interfaza ulimidir. Nurlashdan keyingi dastlabki soatlarda suyak kumigida xujayralar soni xalokatli ravishda kamayadi. Buning asosiy sababi xujayralar bulinishining tuxtashi, kumik blast xujayralarining interfaza ulimi. Keyinchalik ulgan xujayralarning urnini bosish uchun suyak kumigidan xali tulik etilmagan yosh xujayralar chikarila boshlaydi, shu sababdan nurlanish kasalligida periferik konda yosh xujayralar paydo buladi, dastlabki davrda va tiklanish davrida retikulatsitlar soni ortadi, etilmagan leykotsitlar - mielotsitlar, metamielotsitlar paydo buladi. Suyak kumigida yutilgan nur dozasi va ulgan xujayralar soni urtasida boglanish bor. Shunga asosan suyak kumigining belgilangan xajmida saklangan xujayralar soni, nurlanishdan keyingi ma`lum muddatlarda kasallikning ogirlik darajasini kursatgichi sifatida kullanishi mumkin. Xuddi shu tarika periferik kondagi limfotsitlar, leykotsitlar soni, ularning kamayish darajasi xayvonlar talogi, timus, limfa tugunlari, moyakchalari kabi radiosezgir organlar massasi xam nurlanish patologiyasi ogirlik darajasining kursatkichi bulishi mumkin. Kon ishlab chikarish organlarida xujayralar bulinishi buzilishini periferik konda aks etishni granulotsitlar mikdorini uzgarishi misolida kurish mumkin. Granulotsitlar uzgarishining egri chizigida uch fazani tafovutlash mumkin: 1. Degeneratsiya fazasi 2-3 gr nur ta`siridanok yakkol namoyon buladi. Bu fazada granulotsitlar soni keskin kamaya boshlaydi. 2. Granulotsitlar sonining abortiv kutarilishi va undan keyin yanada kamayishi. 3. Tiklanish fazasi. Nurlangan chuchkalar periferik konida neytrofillar sonining uzgarishi, degenerativ fazada granulotsitlarning kamayishi, suyak kumigida xujayralar bulinishining butunlay tuxtashi va ularni periferik konga tushmayotgani, ayni vaktda kondagi granulotsitlarning normal eliminatsiyasi tufayli ruy beradi. Neytrofillar sonining abortiv kutarilish sabablari tulik ma`lum emas. Stvolovoy xujayralarning turlicha zararlanishi, ularning ba`zilari proliferatsiya imkoniyatini tulik yoki kisman saklagani tufayli, ma`lum vakt davomida bulinishni davom ettirib, xujayralar sonining ortishiga olib kelishi mumkin deb xisoblanadi. Xullas, abortiv kutarilish proliferativ imkoniyati kisman saklangan xujayralar xisobiga ruy beradi. Abortiv kutarilishni ta`min etgan bu xujayralar puli tugallangan (opustoshenie)dan sung shakliy elementlar soni yana kamayadi. Yakuniy tiklash, proliferativ imkoniyati saklangan xujayralarning bulinishi xisobiga ruy beradi. Oz mikdorda tirik saklangan stvolovoy xujayralar bir vaktda uziga uxshash xujayralar populyatsiyasini tiklash shu bilan birga differentsiatsiyalanuvchi suyak kumigi xujayralarini etkazib berishi lozim. Bunday sharoitda stvolovoy xujayralar konga etarli mikdorda etuk xujayralarni uz vaktida etkazib bera olmaydi. Fakat kumikdagi stvolovoy xujayralar mikdori ma`lum darajaga etgandagina etiluvchi xujayralar populyatsiyasi ortadi va konga etarli mikdorda etuk xujayralar tusha boshlaydi. etuk xujayralarning konga tushishi va tiklanish dastlab sekin orta boshlaydi, keyin normal tezlikka etadi. Ovkat xazmi (me`da-ichaklar) yulida postradiatsion uzgarishlar Nurlanishda kuzatiluvchi me`da-ichak sindromini taxlil kilinganda, sut emizuvchilarda eng axamiyatli uzgarishlar, ingichka ichakda ruy berishi kuzga tashlanadi. Bu uzgarishlarning moxiyati, ichak popuklari (vorsinkalari) va kriptlarini koplovchi xujayralardan tulik maxrum bulishlari, xammasining ulishidan iborat. Bu uzgarishlar suyak iligidagi uzgarishlarga uxshash, ammo bu jarayon ingichka ichakda va kattarok dozalarda yuz beradi. Buning sababi ichak kriptlari stvolovoy xujayralari nurga chidamlirok epiteliy pullari etuk xolatga tezrok etadi. Masalan, sichkonlar ichagining turli kismlarida kriptlar epiteliysining stvolovoy xujayra pulini tulik etuklikkga etish vakti 42-55 soatni tashkil kiladi. Ichak stvolovoy xujayralari nisbatan radiorezistent (D 0 – 4-6 gr) kumikning shu turga mansub xujayralari esa nurga ta`sirchanrok (D 0 – 1gr). Bundan tashkari ichak epiteliyasining postradiatsion uzgarishlarida interfaza ulimining salmogi katta, buning natijasida ichak epiteliysining butunlay kirilib ketishi, nurlashdan keyingi 1-2 kunda amalga oshadi, 3-8,5 kunlar ichida xujayralar kloni kursatgichi nolga tushadi, ya`ni ichak yuzasi epiteliydan mutlok maxrum buladi va xayvonlarda shu muddatlarda ich ketish boshlanadi va ular ula boshlaydilar. Radiobiologiyada Raevskiy effekti deb nom olgan xodisa mavjud. Kalamushlar tanasi 13-15 Gr. dozada kiska muddat ichida umumiy nurlansa 4sutkada xamma xayvonlarda birdan ich ketish paydo buladi va ularning kupchiligi 1-2 kun ichida uladi. Tirik kolgan kamdan-kam xayvonda tez orada epiteliyning regeneratsiyasi boshlanadi va u 5 kun ichida tulik tiklanib buladi. Ichaklar epiteliyasining tez regeneratsiyasi ular stvolovoy xujayralarining nisbatan radiorezistentligi bilan boglik. Me`da-ichak sindromi chakiruvchi dozalarda deyarli xamma xayvonlarning ulib ketishining sabablari bir tomondan bunday katta dozada kon ishlab chikarish sistemasining chukurrok zararlanishi bulsa, ikkinchi tomondan ichaklar yuzasining yalangochlanib kolishi tufayli uning mikroblarga tusik funktsiyasining buzilishidir. Organizmda bakterimiya rivojlanadi. Buning isboti – agar eksperiment steril sharoitda utkazilsa yoki antibakterial terapiya utkazilsa xayvonlar 3-4 kun kechrok uladi. Me`da-ichak sindromida xayvonlarni tez ulimga olib keluvchi yana bir sabab, organizmda suv-elektrolit balansining buzilishi va kon tomirlar devorining utkazuvchanligining ortishi tufayli ichaklarda yuzaga keluvchi kon okishlardir. Markaziy nerv sistemasi (MNS) ning postradiatsion uzgarishlari MNS-ning nur ta`siriga reaktsiyasi, suyak kumigi va ichaklar reaktsiyasinikidan tubdan fark kiladi. Buning sababi shuki, nerv tukimasi etuk tukima bulib, proliferatsiyalanmaydigan xujayralardan tarkib topgan. MNS- ni, xujayralar almashinish sistemasida statsionar, uzgarmas pul deb xisoblash mumkin va u etuk xujayralarga xos radiorezistentlikka ega. Nerv xujayrasining zararlanishi bir necha un va yuz Gr. dozada yuzaga keladi. Juda katta doza ta`sirida yuzaga kelgan nerv xujayralarining interfaza ulimini, boshka sistemalar buzilishi, birinchi navbatda kon tomirlarining radiatsion uzgarishlari tufayli ruy bergan ulimdan tafovutlab bulmaydi. Tserebral sindrom nurlanish paytida yoki nurlanishdan keyingi dastlabki soatlarda boshlanib, nurlanganlar tinimsiz kusa boshlaydi, xushdan ketadi, talvasaga tushadi, tutkanoksimon tirishish (sudorgi) rivojlanadi. Nurlanganlar dastlabki 1-2 kunda, xatto nurlash paytida uladi (nur ostida ulim – smert pod luchom). Nur ta`siridan kelib chikuvchi patologiyalar Ionlovchi radiatsiya ta`sirida kuyidagi radiatsion effektlar yuzaga kelishi mumkin. 1. Utkir nurlanish kasalligi – butun tana yoki uning katta kismlari (bosh, kukrak, korin, chanok), katta dozada, bir marta kiska muddat ichida nurlanishidan kelib chikadi. M: yadro portlashida tashkaridan gamma va neytron nurlash yoki nurning turidan kat`iy nazar tana ichiga tushgan radiaktiv moddalar nuri bilan umumiy nurlanish. 2. Surunkali nurlanish kasalligi – uzok vakt davomida nisbatan kichik dozada uzluksiz yoki kayta-kayta tananing katta bulaklarining nurlanishidan yuzaga keladi. 3. Nurlanishning maxalliy jaroxatlari – cheklangan soxaning tukimalar tolerantligi (chidamliligi)dan ortik dozada bir yoki kup marta nurlanish natijasi (M: teri kuyishi, nekrozlar). Bu jaroxatlar paydo bulish vaktiga karab ikki xil, erta yuzaga keluvchi (ranniy) – bevosita nurlash ketidan paydo buladi, kechki (pozdn ы y) – nurlashdan 3 oy va undan kup vakt utgach yuzaga keladi. 4. Tukimalarning maxalliy reaktsiyalari – tukimalar tolerantligi chegarasiga yakin dozalar ta`siridan rivojlanadi (eritema, radiodermatit, epiteleit). 5. Degenerativ va distrofik uzgarishlar – uzok vakt davomida kichik dozalarning maxalliy ta`siridan yoki usuvchi tukimalarga tolerantlik darajasidan kichik doza ta`sirida kup oylar, yillardan keyin yuzaga keladi (suyak, mushak, teri atrofi, tirnoklar dastrofiyasi, epilyatsiya - soch tukilishi, keratozlar- teri distrofiyasi). 6. Somatik xujayralar mutatsiyasi natijasida usmalar kelib chikishi; genetik xujayralarda xromosoma aberratsiyalari natijasida - genetik uzgarishlar; embrional xujayralar xromosom abberatsiyalari tufayli-majruxlik, rivojlanish anomaliyalari kelib chikishi. Bu asoratlarni keltirib chikaruvchi dozaning pastki chegarasi aniklanmagan. Ular kichik dozalar, xatto aloxida kvantlar ta`siridan xam kelib chikishi mumkin. Tayanch suzlar : organizm radiosezgirligi, kritik organlar; kritik sistemalar gemopoetik, intestinal, tserebral, xujayralar puli, stvolovoy xujayralar, gemopoez, mielopoez, postradiatsion sindromlar. Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar ro`yxati Asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar 1. Yarmonenko S.P. Radiobiologiya cheloveka i jivotnix. M.: «Visshaya shkola». 1988. 2. Kudryashov.B.S, Berenfel`d «Osnov ы radiatsionnoy biofiziki» M. «Universitet» 1982. Qo`shimcha adabiyotlar 3 . To`raqulov Yo. X. Biokimyo T.: «O`qituvchi» 1998. 4.Nikolaev A.Ya. Biologik ximiya. T.: «Ibn Sino» 1991.

O'xshashlar

Turli organ va tuqimalar radiosezgirligi
Xujayralarning nur ta'siriga javoban uzgarishlari xujаyralar radiosezgirligi
Yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish
Biosfera evolutsiyasi. biogenez, noogenez, noosfera
Biosfera va uning xususiyatlari