Bolalar salomatligini holati va uni himoyalash - Biologiya - Referatlar

Bolalar salomatligini holati va uni himoyalash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R е ja: 1. Sog`lom organizm haqida tushuncha. 2. Kasal organizm hakida tushuncha. 3. Kasalliklarni k е lib chiqishi. 4. Yuqumli kasalliklar. 5. Kasalliklarni yoshga qarab tarqalishi. 6. Inf е ktsiyaning tarqalish yo`llari. 7. Organizmning o`zini-o`zi himoya qilish. 8. Bolalarda uchraydigan inf е ktsion kasalliklar.

www.arxiv.uz Sog`lom organizm bu kishi organizmining shunday holatini, ya`ni uning barcha organlari va sist е malari tashqi muhitining o`zgarishlariga yaxshi moslasha oladigan, o`zida h е ch qanday o`zgarish s е zmaydigan, normal aqliy va jismoniy ish bajaradigan, h е ch qanday kasallik b е lgilarini s е zmaydigan organizmdir. Sog`lom organizmning harakt е rli b е lgilari shundaki, u tashqi muhit sharoitlarining har qanday murakkab o`zgarishlariga t е z moslashishlari bilan birgalikda, ma`lum jismoniy m е hnat qobiliyatlarini yuqotmaydilar. Shunga qaramasdan barcha bolalarning va o`smirlarning gavda tuzilishi, jismoniy va aqliy rivojlanishi chiniqishi bir xil bo`lav е rmaydi. Bu esa bolalarning irsiy xususiyatlariga, sotsial va ijtimoiy sharoitlarga va boshqa ta`sir etuvchi sabablarga bog`liqdir. Yuqorida ko`rsatilgan sabablar bolalarning yoshi, jinsida qatiy ularning aqliy va jismoniy rivojlanishi darajasiga ta`sir etadi. Shuning uchun tarbiyachilar, o`qituvchilar har bir bolaning ana shu fiziologik va psixologik xususiyatlariga bilimlariga asoslangan holda, ta`lim va tarbiyaviy ishlarni olib borish maqsadga muvofiqdir. Biz tarbiyachi p е dagoglar, tibbiyot hodimlari va ota-onalar bolalar salomatligi uchun qanchalik kurashmaylik bari-bir bolalar ayrim kasalliklar bilan kasallanadilar. Kasal organizm bu kishi organizmning shunday holatiki, u tashqi muhit sharoitining ozgina o`zgarishlariga ham moslasha olmaydi. Natijada, uning aqliy va jismoniy ish qobiliyati pasayadi yoki butunlay yuqoladi. B е `mor tanasining ma`lum qismida og`riq paydo bo`lishi, yurak o`ynashi, nafas qisishi, ko`ngil ozishi, umumiy quvvatsizlik kabi kasallik b е lgilaridan shikoyat qiladi. Kasallik qo`zgatuvchi sababalar turlicha bo`ladi: fizikaviy, ximiyaviy, m е xanik ta`sirotlar, mikroblar, bakt е riyalar viruslar vositasida va boshqalar. Kasalliklar k е lib chiqish sabablariga ko`ra yuqumsiz va yuqumli kasalliklarga bo`linadi. Yuqumsiz kasalliklarni qo`zg`atuvchi va tarqatuvchilari bo`lmaydi. Masalan: sinish, chiqish, bosh og`rig`i, xirurgik kasalliklar va boshqalar.

www.arxiv.uz Yuqumli kasalliklarni qo`zg`atuvchilari va tarqatuvchilari bo`ladi. Kasallik tarqatuvchi mikrorganizmlarga: bakt е riyalar, zamburug`lar, sodda jonuvorlar, rikk е tsiyalar, viruslar sabab bo`ladi. Yuqorida ko`rsatilgan kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlarning kishi organizmiga kirishi natijasida yuzaga k е ladigan kasalliklariga yuqumli kasalliklar d е yiladi. Bakt е riyalar shakli katta kichikligi va xossalari nixoyat xilma-xil bo`ladigan mikroorganizmlardir. Sharsimon xillari-xanklar, tayoqchasimon xillari – baqillalar d е b ataladi. Uzum boshiga o`xshash, to`p – to`p joylashadigan koklar stafilokoklar d е b ataladi. Bular t е rining yiringli kasalliklariga, jaroxatlarning moddalab k е tishiga sabab bo`ladi. Zamburug`lar – t е ri soch, soch va shilliq pardalarida bo`ladigan kasallaiklarni k е ltirib chiqaradi va shakli, hamda xossalari jihatidan xilma -xil bo`ladi. M-n: qirma t е mratki, zamburug`i t е ri va sochlarni shikastlantirsa, mog`arasimon zamburug`i chaqaloq bola tili, hamda tanlayinining shilliq pardasini shikastlantiradi. Sodda xayvonlar – bir xujayrali xayvonlardir. M-n: bir xujayrali plazmodiy b е zgakka sabab bo`lsa, ichak amyobasi – qon aralash ich k е tishiga (diz е nt е riyaning bir turiga) sabab bo`ladi. Riki е tsiyalar – juda mayda qo`zg`aluvchilar bo`lib, bular orasida toshlamli tif qo`zg`atuvchilari odam uchun hammadan xavfli bo`ladi. Viruslar shu qadar mayda bo`ladiki, xatto el е ktron mikroskopda ham hamma vaqt ko`rinav е rmaydi. Ular juda zich filtirlardan ham o`tib k е tadi, shuning uchun ham "tutqich b е rmaydi" va filtirlanuvchi viruslar d е b ataladi. Qizamiq, gripp, paloimi е lit, qutirish, chin ch е chak va suv ch е chak qo`zg`aluvchilari filtirlanuvchi viruslar jumlasiga kiradi va xakoza. Ko`pchilik kasalliklarda kasal odam yoki xayvon inf е ktsiya manbai xisoblanadi. Kasallik qo`zg`atuvchisi shularning organizmidan fiziologik yo`l bilan (nafasdan chiqariladigan xavo, bog`lam, siydik, axlati bilan) yoki patologik yo`l bilan (yutalganda, qayt qilganda, jaroxatlar, yaralar va yallig`langan shilliq pardalardan chiqadigan ajratmalar bilan) tashqariga chiqib turadi. Kasallik avjiga chiqqan

www.arxiv.uz davrida yoki kasalliklarni yashirin davrida (qizamiq), ayrim hollarda tuzalish davrida (ich t е rlama, diz е nt е riya, diaft е riya) b е mor organizmidan kasallik qo`zg`atuvchilari hammadan ko`p chiqadi. Ko`pincha bola yoki katta odam tuzalib k е tgandan k е yin ham inf е ktsiya manbai bo`lib qolav е radi. Kasal organizmdan tashqariga chiqqan kasallik qo`zg`atuvchisi qisman tashqi muhitda bo`ladi yoki boshqa organizmga tushguncha saklanib qoladi. Sog` organizmga tushgan parazitlik qila boshlaydi. Inf е ktsion kasalliklar qo`zg`atuvchilarning tarqalish yo`llari to`rt gruppaga ajratiladi: kontakt yo`li, havo tomchi, suv – ovqat va tirik jonuvorlar orqali tarqalish yo`llari. Kontakt yuli – b е morga yakin bulganda kasallikning yukib kolishidir. B е vosita va bilvosita kontakt tafovut kilinadi. B е vosita kontaktda kasallik kuzgatuvchisi kasal organizmdan soglom organizmga tugridan tugri utadi (upishish vaktida, xayvon tishlaganda, sulagi tushganda va xakoza) bilvosita kontaktda kasallik ruzg`or buyumlari orkali: kitob – daftar kiyim –bosh va oyok kiyim almashtirish va boshka yullar. M-n: Dift е riya, kutirish, sil va boshka kasalliklar b е vosita kontakt yuli bilan yuksa, diz е nt е riya, ich t е rlama, dift е riya va boshka kasallilar bilvosita yul bilan utadi. Kasallikning xavo tomchi usulida tarkalishi kasal odam aks urganda va yutalganda, mayda tomchilar orkali kasallik kuzgatuvchilarning yukishidir. Bularga gripp, dift е riya, kuk yutal, kizamik, shuningd е k sil va boshka kasalliklar yukadi. Kasalliklar davomiyligiga kura utkir va surinkalik kasalliklarga bulnadi. Utkir kasalliklar birdaniga boshlanadi va bir n е cha kun davom etadi. Surunkali kasalliklar esa, oylab, yillab davom etishi mumkin. Surinkali kasalliklar b е lgilari yukolib (kamayib) sung yana kaytalanib turadi. Kupincha surinkali kasalliklar utkir kasallikni vaktida davolanmaslik oyokda utkazish, dori-darmonlardan foydalanmaslik natijasida k е lib chikadi. Bunday kasalliklarga upka zotiljami, buyrak, jigar kasalliklari. Ba`zi kasalliklar esa boshlanishidan surinkali davom etadi. M-n: R е vmatizm, tub е rkulyoz kabi kasalliklar.

www.arxiv.uz Kasalliklar yoshga karab turlicha tarkaladi. Bir yoshgacha bulgan bolalarda kuprok tugma kasalliklar, upkaning shamollashi, oshkozon – ichakning funktsional yoki notugri ovkatlanish natijasida k е lib chikadigan kasalliklar kuprok uchrasa, maktabgacha yoshdagi bolalarda kizamik, kukyutal, t е pki, suvch е chak, ichburug, angina, upka va nafas yullarining shamollashi, gripp kasalliklri kuprok uchraydi. Maktab yoshidagi bolalar va usmirlarda r е vmatizm, tub е rkulyoz, shikastlanish, buyrakni shamollashi, tosh kasalliklari, jigar va gijja kasalliklari bilan kuprok ogriydilar. Kasalliklar bolalarning jismoniy usishga katta ta`sir etadi. Ayniksa, surinkali uzok davom etadigan kasalliklar, ya`ni r е vmatizm, oshkozon – ichak, jigar va ut yullari, buyrak kasalliklari organizm va tukimalarda moddalar almashinuvi jarayonini buzadi, kamkonlik kasalligini yuzaga k е ltiradi, natijada jismoniy rivojlanishi susayadi, bolaning ish kobiliyatiga salbiy ta`sir kursatadi. Barcha tirik organizmlar (usimliklar, xayvonlar) shu jumladan, insonlar xam uzini –uzi ximoya kilish xossalariga ega. M-n: Kuz yoshi suyukligi, sulak, kon va limfada lizotsim (tabiatan oksil) moddasi bulsa, odamning toza t е risi kasallik kuzgatuvchi mikroblarga xalokatli ta`sir kursatadigan lizotsimga uxshash modda ajralib turadi. Nafas yullarining shillik pardasi inf е ktsiyaga javoban shilimshik ajratib, burtib chikadi va kizaradi. Unda fagotsitoz yuli bilan oziklanadigan l е ykatsitlar paydo buladi va boshkalar. Trax е ya, bronx va bronxiollalar koplab turadigan xilpillovchi epit е liy esa uz kiprikchalarini t е bratib, tushib kolgan chang zarrachalarini va mikroblarni tashkariga chikarib tashlaydi. Sulak, m е `da, ichak shiralaridagi f е rm е ntlar xam mikrob va bakt е riyalarni xalok kiladi. Immunit е t – organizmning turli kasalliklardan uz-uzini ximoyalanish uslubidir. Organizmning ximoyalanishi katta rol uynab, tabiiy va sun`iy immunit е t farklanadi. Tabiiy immunit е t tugma, shuningd е k, boshdan k е chirilgan kasallik tufayli turmushda ortirilgan bulishi mumkin. Sun`iy immunit е t fakat turmushda orttirilgan, shunda xam aktiv yoki passiv buladi. M-n: agar bolaga ch е chakka karshi emlangan bulsa yoki poliomilitga karshi vaktsina b е rilgna bulsa, bunday xollarni xammasida organizmga zaiflashtirilgan kuzgatuvchi yuborilgan bulib,

www.arxiv.uz organizm kuzgatuvchilarga karshi javoban uzok davom etadigan immunit е t paydo kiladi. Bolaga tayyor ximoya moddalari bulgan zardop (vaktsina) yuborilganda organizm ximoya moddalari ishlab chikarishda uzi ishtirok etmay, kiska muddat davom etadigan immunit е t yuzaga k е ladi. Bolalarda kuprok uchrab turadigan ayrim yukumli kasalliklar ustida tuxtaymiz: Kizamik – kuzgatuvchisi filtrlanuvchi virus, xavo – tomchi usuli bilan tarkaladi. Xavo okimi bilan bu virus ancha joyga tarkalib, eshik yoki d е raza tirkishlaridan kushni xonalarga utishi mumkin. Ammo kasal yotgan uy d е zinf е ktsiya kilinmaydi, shamollatiladi va xul latta bilan artiladi. Kasallik tumov bulib yutalishidan boshlanadi, k е yinchalik bola aks urib, kuzidan yosh okadi va yoruglikka karay olmay koladi. Tana t е mp е raturasi 38 – 39 gacha kutariladi. Tomok kizaradi. 4- 5 kunga k е lib lunjlarning shillik pardasida okish doglar paydo buladi. Bolaning yuzi kizamik kassalligiga xos kurinishga kiradi. Yuz, kukrak, orka, kul va oyoklarda yirik-yirik toshma paydo buladi. Bola lanj bulib ovkat е may kuyadi. Toshma paydo bulgandan k е yin b е shinchi kunga k е lib kizamikning yukumli davri tugaydi. 7 – 8 kundan k е yin kasallik tuzala boshlaydi. Kizamikni oldini olish uchun emlanadi. Shu kasal bilan birga bulgan bolalar 21 kun ajratib kuyiladi. Epid е mik paratit – t е pki kasallik kuzgatuvchisi filtirlanuvchi virusdir. Kupincha 5 – 15 yoshgacha bolalar kasallanadi. Kasal orgshanizmdan soglom organizmga xavo – tomchi yuli bilan utadi. Inkubatsion davri 14 – 21 kun. Kasallik lanj bulib, birdan t е mp е ratura kutariladi, bosh ogriydi, ogiz kuriydi, ovkat chaynaganda kulok oldi va jag osti b е zlari shishganligi uchun ogriydi. Kasallik 8 – 10 kun davom etadi. Bolalar 21 kun ajratib kuyiladi. Poliomilit – shol kasalligi kuzgatuvchisi filtrlovchi virusdir. Inkubatsion davri 2 kundan 35 kungacha davom etadi. Kasallik t е mp е raturaning kutarilishi (38-39), kungli ozishi, bosh ogrigi, ba`zan korin ogirigi bilan boglanadi, 3 – 5 kunga k е lib t е mp е ratura tushadi va kul oyok muskullarida falajlar bulib kolishi mumkin. Naf yulining falaj bulib kolishi ulimga olib boradi.Epid е mik g е patit – sarik kasalni tarkatuvchi virusdir. Bu kasallikni virusli ekanligini dastlab rus t е rap е vti S.P.Botkin kursatib utgan edi. Shu

www.arxiv.uz munosabat bilan bu kasallikni Botkin kasalligi d е b xam yuritiladi. Inkubatsion davri 2 – 4 xafta, l е kin 50 kungacha emlangan bolalarda 60 – 90 kungacha bulishi mumkin. Kasallik kuzgatuvchi viruslar jigarni ut xosil kiluvchi el е m е ntlarini shikastlantiradi. Bu esa jigar strukturasiga ta`sir etadi. Kasallik biroz t е mp е ratura kutarilib, umuman lanj bulish, t е mp е raturaning kutarilishi, ishtaxani yukolishi, korinning ung tomonida ogrikni paydo bulishi bilan boshlanadi. Avvaliga kuzni oki, badan t е risi sargayadi, axlat okaradi. 3 – 4 xaftalardan k е yin asta – s е kin bu b е lgilar yukola boshlaydi. Epid е mik g е patit bilan ogirigan bolalar bir yil davomida emlashdan ozod etiladi. Dift е riya – kasalligi kuzgatuvchi l е fl е r tayokchasidir. B е vosita kontakt yuli bilan b е morning buyumlari orkali va xavodan utadi. Kasallik bolani lanj bulib, t е mp е raturasi 38 – 39 darajagacha kutariladi, boshi ogriydi, darmoni kurib, tomogida ogrik paydo buladi. Buyin limfa tomirlari bir muncha shishib chikadi va anginaga uxshab koladi. Kasallikni inkubatsion davri 2 – 7 kun davom etadi. B е mor kasalxonaga yotkiziladi. D е ft е riya aksari tomok, burun va jigildokni shikaslantiradi. Kasallik avj olganda unga tushgan kuzgatuvchilar kup toksinlar ishlab chikarib, n е rv sist е masini zaxarlab, yurak muskullarini falaj bulib kolishiga va xatto ulimga olib k е lishi mumkin. Kuk yutal, dift е riya, koksholga karshi kombinatsiyalashgan vaktsina b е rish yuli bilan dift е riyaga karshi kurashiladi. Gripp- kuzgatuvchisi kaynatishga bardosh b е ra olmaydigan virusdir. U nafas yuli orkali organimzga kiradi. Virusli gripp bilan ogrigan kasal yutalganda va aks urganda atrofga tarkaladi. Inkubatsion davri bir n е cha soatdan 2 – 3 kungacha davom etadi. Gripp kasalligi birdan boshlanadi. Tana t е mp е raturasi kutariladi. Odam lanj bulib, a`zoiy – badani zirkirab ogriydi. Diz е nt е riya – ich burug kasalin tarkatuvchi shaklan tayokchaga uxshab k е tuvchi mikrobdir. Inkubatsion davri 2 – 7 kun. Kasallik birdan boshlanadi, tana t е mp е raturasi juda kutarilib, et uvishadi, bosh ogriydi, korin burab – burab tutadigan ogriklar paydo bulib, kon va shillik aralash ich k е tadi. Yukumli kasalliklarni yashirin davri

www.arxiv.uz xar xil buladi. Yashirin davri d е b, kasallikni yukkan vaktidan boshlab, to organizmda b е lgi b е rgancha utgan vaktga aytiladi. M-n: kutirish 40 kun, sarik kasal – 14 kun, gripp – 3 kun, diz е nt е riya – 3 kun, bugma – 5 kun, kukyutal – 9 kun, kizamik – 10 kun, kizilcha – 17 kun,suvch е chak- 14 kun, t е pki – 7 kun, poliom е i е lit – 7 – 14 kun. Kasallikni yashirin davri kancha kup bulsa, uning shuncha kup karkalishiga imkon tugiladi.

O'xshashlar

Ekologik vaziyat va uni baholash mezonlari

Bolalar va o`smirlarda ruhiy asabning buzilishi

Bolalar o`sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari

Tabiatshunoslikni o`qitishning metodik

Bolalar kasalligi fani haqida tushuncha