Biologiyani o`qitishda ta`lim tarbiyaning uzviyligi - Biologiya - Referatlar

Biologiyani o`qitishda ta`lim tarbiyaning uzviyligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. O`quvchilarda ilmiy dunyoqarash va tafakkurni shakllantirish. 2. Biologiyani o`qitishda o`quvchilarni ma`naviy-ahloqiy, vatanparvarlik, ekologik, estetik, iqtisodiy, jismoniy, gigiyenik, mehnat va baynalminal tarbiyalash masalalari. 3. Biologiyani o`qitishda ta`lim tarbiyaning uzviyligini ta`minlash yo`llari.

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma`naviya hloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog`liq bo`lgan uzluksiz ta`lim tizimi orqali barkamol shaxs fuqaroni shakllantirishni nazarda tutadi. shakllantirishni talab etadi. Tabiat to`g`risidagi yetakchi fanlarning biri sanalgan biologiya zimmasiga o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda ancha ma`suliyatli vazifalar tushadi. Shu sababli, ham maktab biologiya o`quv fanining mazmuni o`quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirshida katta imkoniyatlarga ega. Mazkur tizim o`zida o`quvchilar tomonidan fan asoslarini mustahkam o`zlashtirishlari barobarida, ilmiy dunyoqarash va tafakkurni shakllantirish, o`quvchilarni ma`naviaxloqiy, vatanparvarlik, ekologik, estetik, iqtisodiy, jismoniy, gigiyenik, mehnat va baynalminal tarbiyalash masalalarini mujassamlashtiradi. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish . O`quvchilarning biologiya o`quv fanini o`rganishi biologik ob`yektlarning tuzilishi, rivojlanishi va hayot faoliyati qonuniyatlarini tushunishga olib keladi. Bu bilimlar o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashi va z`tiqodlari sitemasini tashkil etadi. O`quvchilarning ilmiy dunyoqarashi biologik qonuniyatlarni «tabiatinsonjamiyat» munosabatlarining tarixiy rivojlanish nuqtai nazaridan tushunishga asoslanadi. «Ilmiy dunyoqarash» tushunchasiga biologiya o`qitish metodikasining turli manbalarida turlicha yondoshilgan. Jumladan, B.Ye.Raykov ilmiy dunyoqarash tushunchasini «dunyo haqidagi bilimlar majmuasi», V.V. Vsesvyagskiy «tabiatga nisbatan to`g`ri qarashlar majmuasi», N.M.Verzilin va V.M.Korsunskaya «insonning atrof muhitga munosabati, jamoa va jamiyatdagi xulqatvorini aniqlaydigan ilmiy tasavvurlar va tushunchalar tizimi» deb ta`rif berganlar. Pedagogik ensiklopediyada «ilmiy dunyoqarash falsafiy, ilmiy, siyosiy, iqtisodiy, hukuqiy, axloqiy, estetik va e`tiqodlar yig`indisi, insonning moddiy borliq haqidagi qarashlari majmuasi hisoblanib, shular asosida inson tabiat va ijtimoiy muhitga o`z munosabatini namoyon etadi» deb ta`rif berilgan.

www.arxiv.uz Biologiya o`qitishda o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirish uchun quyidagi shart-sharoitlarni vujudga keltirish zarur: 1. O`qituvchilar tomonidan o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda ahamiyatga molik biologik g`oya, nazariya va tushunchalarni chuqur ilmiy falsafiy nuqtai nazardan tushunishi. 2. O`qitish jarayoni (mavzu, o`quvchilarnnng o`quvbilish faoliyati)ning har bir bosqichida o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda tutgan o`rnini tahlil qilish va aniqlash. 3. Biologiya o`qitishda o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashiga asos bo`ladigan tushunchalarning mazmuni va mohiyatini anglashlari, tabiiy hodisalarning sabablarini aniqlash va dalillashda, o`quv muammolarini hal etishda boshqa o`quv fanlaridan o`zlashtirgan bilimlariga asoslanishi, ya`ni nafaqat tabiiymatematik, balki ijtimoiygumanitar o`quv fanlari bilan fanlararo bog`lanishlarni amalga oshirish. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda o`quvchilar tafakkurining rivojlanishi muhim ahamiyat kasb etadi. Biologiya o`quv fanlarining mazmuni dialektikmaterialistik nuqtai nazardan yoritilishi, o`quvchilar tomonidan organik olam va unda sodir bo`ladigan o`zgarishlarni tushunibgina qolmasdan, balki tirik organizmlarda boradigan hayotiy jarayonlarning mohiyati, mazkur jarayonlarga ta`sir ko`rsatadigan omillar, tirik organizmlarning yashash muhitiga moslashishi va xilma xilligining sabablarini anglaydilar. Ma`naviy-axloqiy tarbiya. Insonning ma`naviyati uning ongida aks etgan barcha ijobiy ruhiy, intellektual fazilatlar, axloq esa umuminsoniy va millatning milliy qadriyatlari asosida jamiyatda qabul qilingan, jamoatchilik fikri bilan ma`qullangan xulqatvor me`yorlari majmuasi sanaladi. Barkamol shaxsni kamolga yetkazishda ma`naviaxloqiy yetuklik muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uzluksiz taьlimni isloh qilish yo`nalishlaridan biri «milliy mustaqillik prinsiplari va halqning boy intellektual merosi hamda umumbashariy qadriyatlarning ustuvorligi asosida ta`limning barcha darajalari va bo`limlarida ta`lim oluvchilarning ma`naviy va axloqiy fazilatlarini rivojlantirish

www.arxiv.uz deb belgilangan. Ma`naviy axloqiy tarbiyaning asosiy vazifalaridan biri biologiyani o`rganish jarayonida o`quvchilarda tabiat, mehnat, insonlarga nisbatan e`tiborli munosabatda bo`lish, tabiiy boyliklardan tejabtergab foydalanish, topshirilgan vazifalarni to`lato`kis, sifatli bajarish, rasmiylashtirish, ongli intizom, burch va ma`suliyatni tarkib toptirish, insonning qadrqimmatini hurmat qilishga o`rgatish sanaladi. Vatanparvarlik tarbiyasi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uzluksiz ta`lim tizimi orqali ijodkor, ijtimoiy faol, ma`naviy boy shaxs shakllanishi nazarda tutilgan. Shaxsning bu xususiyatlari o`quvbilish, ijtimoiy foydali mehnat jarayonida ko`zga tashlanadi. Maktab biologiya o`quv fanlari o`quvchilarda vaganparvarlik tuyg`usini shakllantirishda muhim o`rin tutadi. O`quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning samaradorligi quyidagilarga bog`liq : 1 . O`quvchilarning xissiyotiga ta`yyor ko`rsatadigan o`quv materiallarini tanlash; 2.Tanlangan o`quv materialining o`rganilayotgan o`quv материали bilan uzviyligini ta`minlash orqali mayishiy g`ururni shakllantirish; 3.O`qituvchi tomonidan o`quv materiallarini ehtirosli bayon etish; 4.O`quvchilarning o`quvbilish faoliyatini tashkil etish va boshqarishda samarali metod va vositalardan foydalanish; 5.O`quvchilarni o`rganilayotgan mavzu mazmuni bilan bog`liq holda kasb tanlashga, Vatanning ravnaqi va mustaqillikning mustahkamlanishiga hissa qo`shishga safarbar etish; 6. Sharq ma`naviyati durdonalari, hadislar, hikmatli hikoyalar va afsonalardan foydalanish. Vatanparvarlik tarbiyasi o`qitishning barcha shakllarida, shu jumladan, sinfdan tashqari mashg`ulotlarida amalga oshirish, bunda vatanni madh etuvchi she`rlar, qo`shiqlar, san`at asarlari, ma`naviyat durdonalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Ekologik tarbiya . «Hozir XX1 asr bo`sag`asida, fan texnika taraqiyoti jadal sur`atlar bilan rivojlanib bormoqda. Dunyoning jo`g`rofiy siyosiy tuzilishi o`zgarmokda. Bunday sharoitda inson tomonidan biosferaga ko`rsatilayotgan

www.arxiv.uz ta`sirini tartibga solish, ijtimoiy taraqqiyot bilan qulay tabiiy muhitni saqlab qolishning o`zaro ta`sirini uyg`unlashtirish, inson va tabiatning o`zaro munosabatlarida muvozanatga. erishish muammolari borgan sari dolzarb bo`lib qolmoqda» Sayyoramizda ekologik muammolar va tanglik yuz berayotgan jarayonda o`quvchilarning ekologik madaniyatini shakllantirish zarurati kelib chiqadi. Ekologik madaniyat umumiy madaniyatning muhim tarkibiy qismi sanalib, shaxsning ma`naviy hayoti va kundalik hayotida hatti harakat shaklida namoyon bo`ladigan, hayotning va tabiatning bebaho ahamiyatini anglash, ularni asrab avaylash, muhofaza qilishda faollik ko`rsatish kabi sifatlarni o`z ichiga oladi. Ushbu madaniyat albatta o`quvchilarning ekologik ta`lim va tarbiyasi asosida vujudga keladi. Ekologik ta`lim tarbiyaning asosiy vazifasi o`quvchilarda tabiatga nisbatan burch va ma`suliyat, ongli munosabatni tarkib toptirish, sharqona odob ahloq me`yorlariga mos xulq atvorni shakllantirish sanaladi. O`quvchilarda ekologik madaniyatni tarkib toptirishda quyidagi vazifalar amalga oshirilishi lozim : 1. O`quvchilar tomonidan tabiatning yaxlitligi, jamiyat va tabiatning o`zaro aloqadorligi haqidagi ilmiy bilimlarni o`zlashtirish, tabiatga nisbatan ongli munosabatni tarkib toptirishga asos bo`ladigan ekologik bilim, ko`nikma va malakalarni egallashga erishish; 2. Tabiat va uning tarkibiy qismlarining keng maьnodagi ahamiyatini tushunish, tiklanadigan va tiklanmaydigan boyliklarning farqiga yetish. 3. Tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanish, atrofmuhitning tozaligini asrash, ko`kalamzorlashtirish va tabiiy boyliklarni ko`paytirish uchun amalga oshiriladigan tadbirlar, ijtimoiy foydali mehnatda faol ishtirok etish manfatlarini shakllantirsh. Estetik tarbiya . Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta`lim oluvchilarda boy estetik dunyoqarashni hosil qilish masalasiga keng e`tibor berilgan. Ma`lumki, estetika go`zallik elementlari, sharoitlari va qonunlari to`g`risidagi fandir. Estegik tarbiya go`zallik hissi, tuyg`ular, badiiy didni rivojlantirishga

www.arxiv.uz qaratilgan. Estetika mehnatda, ijtimoiy va shaxsiy hayotda o`z atrofida go`zallik barpo etishga intilishni vujudga keltiradi. Go`zallikni ko`ra bilish, idrok qilish, barpo etish va chiroyli ish ko`rish tarbiya vazifalaridan biridir. O`quvchilarni estetik tarbiyalashda biologiya o`quv xonasi, tirik tabiat burchagi, maktab tajriba yer maydonlarida vujudga keltirilgan tartib, shinamlik va guzallik muhim rol o`ynaydi. Biologiya o`quv xonasidagi o`simliklar, ko`rgazma vositalari estetik talablarga javob berishi va ma`lum bir mazmunda joylashtirilgan bo`lishi kerak. Estetik tarbiyaning vazifasi: 1. O`quvchilarni go`zallikni ko`rish va idrok qilishga, chiroylini xunukdan farq qilishga o`rgatish, bu bilan estetikani idrok qilish bilan bog`lash; 2. Tabiatda, mehnat jarayonida, o`z atrofida, shaxsiy va ijtimoiy hayotda go`zallikni o`rnatish va himoya qilishga, estetik didni mehnat va turmush madaniyati bilan bog`lash; 3. Turli hayotiy vaziyatlarda chiroyli ish tutishga, estetikani ma`naviyahloqiy qarashlar bilan uyg`unlashtirishga o`rgatishdan iborat. Biologiyani o`qitishda estetik tarbiya serqirrali bo`lib, uni dars, darsdan va sinfdan tashqari ishlar va ekskursiyalarda amalga oshirish imkoniyati mavjud. Iqtisodiy tarbiya . Respublikamiz bozor iqtisodiyotiga o`tishi, ta`lim-tarbiya jarayonida o`quvchilarga iqtisodiy tarbiya berish zaruratini keltirib chiqaradi, O`quvchilar botanika, zoologiya, umumiy biologiya o`quv fanlarida o`simlik va hayvonlarning mahsuldorligi, dalalarning unumdorligini oshirish, tuproq va yerga nisbatan munosabatini tubdan o`zgartirish, olinadigan mahsulotlarni ham miqdor, xam sifat jihatdan orttirish masalalari bilan tanishadilar. O`qituvchi o`rganilayotgan mavzu mazmuniga bog`liq holda iqtisodiy tarbiyani amalga oshirishi zarur. Iqtisodiy tarbiya o`qitishning barcha shakllarida, shu jumladan, sinfdan tashqari mashg`ulotlarida amalga oshirish, bunda vatanimizning iqtisodiyoti va xalq xo`jaligining turli tarmoqlarini rivojlantirishda biologiya fanining tutgan o`rniga

www.arxiv.uz oid ma`lumotlardan foydalanish tavsiya etiladi. Jismoniy tarbiya har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirishning ajralmas qismi bo`lib, o`quvchilarning ma`navi axloqiy, aqliy, estetik jihatdan uyg`un rivojlanishini ta`minlaydi. Jismoniy tarbiya o`quvchilarning aqliy va ma`navi axloqiy tarbiya bilan uzviy holda amalga oshirilgandagina kutilgan natijalar, jumladan, o`z salomatligini asrash va mustahkamlash, hattiharakatlarning gigiyenik me`yorlari, harakat ko`nikmalarini tarkib toptirish mumkin. Jismoniy tarbiya masalasi biologiyani o`qitish metodikasida inson organizmining tuzilishi, hayotiy jarayonlari, rivojlanishi bilan uzviylikda o`rganish orqali amalga oshiriladi. Jismoniy tarbiyaning muxim yo`nalishi gigiyenik ko`nikmalarni kundalik odatlarga aylantirish, hayotda gigiyenik me`yorlarga amal qilishga ongli munosabat, sog`lom turmush tarzi ko`nikmalarini tarkib toptirish, yoshlikdan sport bilan shug`ullanishga yo`naltirishdan iborat. Sport bilan shug`ullangan o`quvchilarda iroda va salomatlik mustaxkamlanishi, aniq maqsad sari intilish, qiyinchiliklarni bardosh va chidam bilan engishga kabi ijobiy fazilatlar vujudga kelishi ko`rsatib o`tiladi. Gigiyenik ta`lim tarbiya o`quvchilarning sog`liklarini saqlash va mustahkamlash shars`haroitlari va ularni vujudga keltirish haqidagi bilimlarga asoslanadi. Biologiyani o`qitishda gagiyenik tarbiya asosiy o`rinni egallaydi va mavzu mazmuniga bog`liq holda amalga oshiriladi. Masalan, botanikani o`rganipdda o`simliklarning inson salomatligiga ko`rsatadigan ijobiy ta`siri, ularniig atrofmuhitning mussafoligini saqlashdagi roli yoritiladi. Bakteriyalar bo`limi o`rganilganda, bakteriyalarning xilmaxilligi, xayotiy faoliyati, tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini o`rganish bilan bir qatorda, parazit bakteriyalar, ular tomonidan keltirib chiqaridadigan kasalliklar, mazkur kasalliklarni yuqtirmaslik choratadbirlari xaqida ma`lumot beriladi. Mehnat tarbiyasi. Barkamol shaxsni kamolga yetkazishda mehnat tarbiyasi muhim rolь o`ynaydi. Shu sababli ham uzluksiz ta`lim tizimi oldiga qo`yilgan muhim vazifa, fan va texnikaning hozirgi bosqichidagi rivoji, davlat va jamiyat ehtiyojlari, o`quvchilarning kiziqishlari, qobiliyatlariga muvofiq holda kasb

www.arxiv.uz tanlashga yo`llash, ularda mehnat va o`quv mehnati ko`nikmalarini shakllantirishga e`tibor qaratish zarurligi ko`rsatilgan. Mehnat tarbiyasi o`qitishning nazariya va amaliyotning uzviy bog`liqligi prinsipini amalga oshirish, o`quvchilarda mehnat faoliyatiga nisbatan ijobiy motivlar, mehnat vositalari va qurollariga nisbatan ehtiyotkorona munosabatni shakllantirish, o`quvchilar o`rtasida o`zaro hamkorlikni vujudga keltirishga zamin tayyorlaydi. Biologiyani o`qitishda o`quvchilarni kasbga yo`llash, mehnat tarbiyasini amalga oshirishga imkon beradigan bilim va ko`nikmalarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 1. Qishloq xo`jalik, mikrobiologiya, tabiatni muhofaza qilish, inson mehnati faoliyatining ilmiy nazariy asoslari; 2. Ishlab chiqarish mehnati samaradorligi, o`simliklar va hayvonlarning mahsuldorligini oshirishni ta`minlovchi texnika va texnologiyalarning asoslari bilan tanishtirish; 3.Biologik. qonuniyatlar va umumiy ko`nikmalardan amaliy faoliyat va turmushda foydalanish asoslari bilan tanishtirish. O`quvchilarni mehnat faoliyatiga tayyorlashda qishloq xo`jaligi mehnati ko`nikmalari muhim ahamiyatga ega. Ular jumlasiga tuproqqa ishlov berish, o`g`itlash, o`simliklarni sug`orish, urug`ni ekishga tayyorlash, ekish, o`simliklarni parvarish qilish, hosilni yig`ish va saqlash, shuningdek, qishloq xo`jaligi hayvonlarini boqish, zararkunandalariga qarshi kurash, mehnat qurollari bilan ishlash kabilarni kiritish mumkin. Baynalminal tarbiya. Respublikamizda qabul qilingan milliy istiqlol mafkurasining asosiy g`oyalaridan biri millatlararo totuvlik hisoblanadi. «Millatlararo totuvlik g`oyasi umumbashariy qadriyat bo`lib, turli xil xalqlar birgalikda istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotini belgilaydi, shu joydagi tinchlik va barqarorlikning kafolati bo`lib xizmat qiladi. Bu g`oya bir jamiyatda yashab, yagona maqsad yo`lida mehnat qilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilar o`rtasidagi o`zaro hurmat, do`stlik va hamjihatlikning ma`naviy asosidir». «Shu bois, bugungi kunda mamlakatimizda yashab kelayotgan millatlarni o`zaro hamjihatlik ruhida tarbiyalash istiqlol mafkurasining asosiy

www.arxiv.uz maqsadlaridan biridir.. U halqimizga xos bo`lgan olijanoblik va insonparvarlik fazilatlariga asoslanadi». Baynalminal tarbiya o`qitishning barcha shakllarida, shu jumladan, sinfdan tashqari mashg`ulotlarda amalga oshirish, bunda biologiya fanining rivojiga hissa qo`shgan jahonning yetuk olimlari, ularning hayoti va ijodiy faoliyatiga bag`ishlangan kechalar tashkil etish va o`tkazish tavsiya etiladi Biologiyani o`qitishda ta`lim va tarbiyaning uzviyligini amalga oshirish uchun quyidagilarni nazarda tutish lozim: 1. O`quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish shaxsning rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish o`quvchilar tomonidan fan asoslarini chuqur o`rganishi bilan uzviy bog`langan. Ilmiy dunyoqarash barcha ta`lim tarbiyaviy jarayonning asosi. 2. Mehnat tarbiyasi o`quvchilarni ta`lim va kasbga yo`naltirish bilan uzviy bog`langan. O`quvchilarda mehnat ko`nikmalarini shakllantirish, mehnat faoliyatiga tayyorlash, shaxsning ilmiynazariy bilimlarni o`zlashtirganlik darajasi, vatanparvarligi va jismoniy rivojlanishiga asoslanadi. 3. Estetik tarbiya ma`naviaxloqiy, aqliy, mehnat, gigiyenik va jismoniy tarbiya bilan uzviy bog`liq holda amalga oshiriladi. 4. O`quvchilarning jismoniy rivojlanishini, ularning aqliy, ma`naviy axloqiy, ekologik, estetik va gigiyenik tarbiya bilan uyg`un holda vujudga keladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Tolipova. J, A.T. G`ofurov. Biologiya o`qitish metodikasi. Toshkent. Bilim.2004. 2. Verzilin N.M, V.M. Korsunskaya. Biologiya o`qitishning umumiy metodikasi. Tosh. O`qit. 1983. 3. J.G`. Yo`ldoshev, S.A. Usmonov. Pedagogik texnoldogiya asoslari. Tosh. O`qit. 2004. 4. Tolipova J, G`ofurov , Biologiya ta`limi texnologiyalari. 5. N.N.Azizxo`jayeva. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik maxorat. Tosh. 2006.

O'xshashlar

Biologiyani o`qitishda qo`llaniladigan vositalar

Biologiyani o`qitishda o`quvchilarda mustaqil va ijodiy faoliyatni tarkib toptirish

Biologiyadan yillik taqvim reja tuzish

Biologiyadan davlat ta`lim standarti va o`quv dasturi

Biologiya o`qitishda foydalaniladigan uslublar va usullari