Фотоэлектрик ва радио нурланиш приёмниклари - Astronomiya - Referatlar

Фотоэлектрик ва радио нурланиш приёмниклари

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111.5 KB

Ko'chirib olish

Фотоэлектрик ва радио нурланиш приёмниклари Режа: 1. Òàøкè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí ïðèåìíèêëàð. 2.È÷êè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí ïðèåìíèêëàð. 3. Èññèкëèê ïðèåìíèêëàðè. 4. Ðàäèîíуðëàíèø ïðèåìíèêëàðè. 5. Êîñìèê ðàäèîñèãíàëëàðíè уë÷àø. Ðàäèîìåòð.

Õîçèðãè çàìîí ôîòîýëåêòðèê íуðëàíèø ïðèåìíèêëàðè, ôîòîýëåìåíòëàð, ýëåêòðîíîïòèê îëìàøòèðãè÷ëàð, ôîòîðåçèñòðëàð, ÑÑ D äåòåêòîðëàð ôîòîýëåêòðèê õîäèñàãà àñîñëàíãàíëàð. Áу õîäèñà ìàíôèé çàðÿäëàíãàí ïëàñòèíà èíòåíñèâ ¸ðуãëèê íуðè áèëàí ¸ðèòèëãàíäà çàðÿäñèçëàíèøèäà íîìî¸í áуëàäè âà ýëåêòðîí òàáèàòãà ýãà. ¨ðуãëèê ôîòîíëàðè ïëàñòèíàäàí ýëåêòðîíëàðíè уðèá ÷èкàðàäè âà ïëàñòèíà çàðÿäñèçëàíàäè(òàøкè ôîòîýôôåêò) ¸êè ýëåêòðîíëàð îçîä õîëàòãà ÷èкìàñäàí ýëåêòð òàøуâ÷èëàð ñàôèíè êуïàéòèðèøè ¸êè уòêàçãè÷íè куòáëàíèøèíè êу÷àéòèðèøè( è÷êè ôîòîýôôåêò) ìуìêèí. Àæðàëãàí ýëåêòðîíëàð ñîíèíè òуøà¸òãàí ¸ðуãëèê ìèкäîðèãà кàòèé ïðîïîðöèîíëëèãè ôîòîýôôåêòíè ¸ðуãëèê îкèìèíè уë÷àøäà куëëàøãà àñîñ áуëàäè. 1. Òàøкè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí ïðèåìíèêëàð. Òàøкè ôîòîýôôåêòíè 1905 éèëäà À.Ýéíøòåéí òуøуíòèðèá áåðäè. Ýëåìåíòàð ôîòîýëåêòðèê æàðà¸íäà þòèëãàí êâàíò ýíåðãèÿñè( h  )íèíã áèð кèñìè ýëåêòðîííè ïëàñòèíàäàí уðèá ÷èкàðèø у÷уí ÷èкèø èøè( P ) ñèôàòèäà ñàðô áуëñà кîëãàí кèñìè ýëåêòðîíãà êèíåòèê ýíåðãèÿ ( m e v 2 /2 ) c èôàòèäà áåðèëàäè, ÿúíè h  = m e v 2 /2 + P . Áу ôîòîýôôåêò ¸êè Ýéíøòåéí ôîðìуëàñè äåá àòàëàäè. Ýëåêòðîííè ìåòàëëäàí уðèá ÷èкàðàðèø у÷уí çàðуð áуëãàí ýíåðãèÿ P = h  0 ôîòîýôôåêò áåðàîëàäèãàí ýíã êè÷èê ÷àñòîòàëè  0 êâàíòëàðíè áåëãèëàéäè. ßúíè ÷àñòîòàñè  0 áуëãàí áàð÷à êâàíòëàð áåðèëãàí ìåòàëëäàí ýëåêòðîí àæðàòàîëäèëàð. ×èкèø èøè ýëåêòðîíâîëüòëàðäà áåðèëàäè âà  0 ãà ìîñ êåëàäèãàí òуëкèí уçуíëèãè  0 =12398/ P , A . Èøкîð ìåòàëëàð Li , Na , к, Rb , Cz ýíã êàì ( 2,5 äàí 1,8 ýâ) ÷èкèø èøè áèëàí õàðàêòåðëàíàäè. Áуëàðäàí Li у÷уí ÷èкàðèø ÷åãàðàñè  0 =4900 À, öåçèé у÷уí ýñà 6900 À. Áу ÷åãàðà ÿкèíèäà

ìåòàëëíèíã íуð ñåçèøè æуäà ïàñò âà êâàíò ÷èкèøè 10 -8 ãà òåíã, áèðîк кèñкà òуëкèíëàð òîìîí у òåç ñуðàòëàð áèëàí îðòàáîðàäè âà уëüòðàáèíàôøà íуðëàðäà 0,1 ãà åòàäè. Òàøкè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí ïðèåìíèêëàðíèíã íуð ñåçуâ÷è кèñìäà ðуé áåðàäèãàí æàðà¸íëàð áèëàí òàíèøèá ÷èкàéëèê. à). Ôîòîýëåèåíòëàð(ÔÝ). Ôîòîýëåìåíòíèíã íуð ñåçуâ÷è кàòëàìè ôîòîêàòîä äåá àòàëàäè âàу øèøà àñîñãà ñуðèëãàí ìåòàëë ¸êè ÿðèìуòêàçãè÷äàí èáîðàò. Àðàëàøìà òàðêèáèãà ÷èкèø èøèíè êàìàéòèðуâ÷è ìîääàëàð куøèëàäè âà ôîòîêàòîä èíåðò ãàç áèëàí òуëäèðèëãàí øèøà áàëëîí è÷èãà æîéëàøòèðèëàäè. Ôîòîêàòîä ãàëâàíîìåòð îðкàëè òîê ìàíáúàè(áàòàðåÿ)íèíã ìàíôèé куòáèãà, уíèíã ìуñáàò куòáè ýñà кàðøèëèê îðкàëè øèøà áàëëîí è÷èãà æîéëàøòèðèëãàí øàð ¸êè òуð øàêëäàãè àíîä уëàíàäè. Êàòîä áèëàí àíîä îðàñèäà ôîòîýëåêòðîíëàðíè éуíàëòèðуâ÷è âà òåçëàøòèðуâ÷è ýëåêòð ìàéäîí õîñèë кèëèíàäè. Áу ìàéäîííèíã êу÷ëàíãàíëèãè áèëàí çàíæèðäà îкà¸òãàí òîê îðàñèäà áîãëàíèø ìàâæуä âà у ôîòîýëåìåíòíèíã âîëüò-àìïåð õàðàêòåðèñòèêàñè äåá àòàëàäè. Êу÷ëàíèøíèíã ìàúëуì кèéìàòèäà òîê êу÷è ìàêñèìàë кèéìàòãà åòàäè. Áèðîç èíåðò ãàç áèëàí òуëäèðèëãàí áàëëîíëè ÔÝ ëàðäà òîê êу÷è ÷åãàðàëàíìàãàí áèðîк уíè æуäà êàòòà кèéìàòëàðãà÷à êу÷àéòèø ìуìêèí ýìàñ àêñ õîëäà áàëëîíäà ãàç ÷àкíàéäè. ÔÝ êу÷ëàíèø îñòèäà áуëãàíäà уíãà íуð òуøìàñà õàì çàíæèðäà òîê îкàáîøëàéäè . Áу òîê кîðîíãуëèê òîêè( i ê ) äåá àòàëàäè. Àñòðîôèçèê êуçàòèøëàðäà куëëàíèëàäèãàí ÔÝ ëàðäà i ê =10 -15 -10 -16 àìïåðíè òàãêèë ýòàäè. Èêêèòà þëäуçíè ÔÝ ëè ôîòîìåòð ¸ðäàìèäà уë÷àíãàí þëäуç êàòòàëèêëàð àéèðìàñè  m= m 2 -m 1 = 2,5 lg ( i 1 - i ê )/( i 2 - i ê ) .

á). Ôîòîêàòîäëàðíèíã òуðëàðè âà уëàðíèíã ñïåêòðàë ñåçãèðëèãè. Àñòðîôèçèêàäà öåçèé(Ñz) áðèêìàëàðèäàí ÿñàëãàí ôîòîýëåìåíòëàð куëëàíèëàäè. Øуëàðäàí áèðè ñуðüìà(Sb)öåçèé ôîòîêàòîäãà ýãà. у øèøà ¸êè ìåòàëë àñîñãà þïкà ïëåíêà êàòëàì ñèôàòèäà ñуðüìàöåçèé áðèêìàñè ñуðèëàäè. Áуíäàé ôîòîêàòîä  6500 À ãà÷à áуëãàí êâàíòëàðíè ñåçàäè âà ñåçãèðëèê ìàñèìуìè уëüòðàáèíàôøà íуðëàðãà(  max =3500 À) òуãðè êåëàäè. ßõøè ñуðüìàöåçèé ôîòîýëåìåíò 1000  a/ëì (ìèêðîàìïåð/ëþìåí) ñåçãèðëèêêà ýãà.Îáåêòèâè äèàìåòðè D=33 ñì áу л ãàí ðåôëåêòîð 10 m êàòòàëèêäàãè þëäуçäàí уç ôîêàë òåêèñëèãèäà 10 -11 ëì íуðëàíèø îкèìè õîñèë кèëàäè. Áуíäàé îкèì þкîðèäàãè ÿõøè ñуðüìàöåçèé ôîòîýëåìåíòäàí ÿñàëãàí ôîòîìåòðäà 10 -14 àìïåð òîê êу÷è áåðàäè. Áуíäàé òîê êу÷è êàì уíè êу÷àéòèðèø êåðàê. Îääèé ëàìïàëè êу÷àéòèðãè÷ 10 6 -10 7 ìàðòà êу÷àéòèðàîëäè. Àãàð þкîðèäàãè ôîòîìåòðãà îääèé ëàìïàëè ôîòîìåòð уëàíñà( ÔÝ àíîäè ëàìïà òуðèãà уëàíàäè) уíäà êу÷àéòèðèëãàí òîêíè ãàëâàíîìåòð ¸ðäàìèäà уë÷àñà áуëàäè. Ñåçãèðëèãèíèíã ñïåêòðàë äèàïîçîíè êåíãëèãè áуéè÷à êèñëîðîäöåçèé ôîòîêàòîäëàð àëîõèäà уðèí ýãàëëàéäè. Áуíäàé êàòîäëè ÔÝ ëàð 3000 À äàí 12000 À ãà÷à ñåçàîëàäè. уëàð êуìуø àñîñãà ñуðèëãàí öåçèé îêñèäè, öåçèé âà êуìуø áðèêìàñèäàí òуçèëãàí кàòëàìãà ýãà. Áуíäàé ÔÝ ëàðíèíã ñåçãèðëèãè уìуìàí îëãàíäà ïàñò. Õîçèðãè çàìîíäà êуïèøкîðëè ôîòîêàòîäëàð èøëàá ÷èкèëãàí. уëàðäà ñуðüìà кàòëàìíèíã ñåçãèðëèãè öåçèé, íàòðèé, âà ðуáèäèé àðàëàøìàñè куøèø íàòèæàñèäà êу÷àéòèðèëãàí. Áуíäàé ÔÝ ëàðäà êâàíò ÷èкèø ñîíè 10% ãà÷à åòàäè âà ñïåêòðàë ñåçãèðëèãè 3000 äàí 8000 À ãà÷à îðàëèкíè уç è÷èãà îëàäè.

ÔÝ ëàðíèíã ñïåêòðàë ñåçãèðëèãè ôîòîýìуëüñèÿíèêè ñèíãàðè ìàúëуì, ìàñàëàí 1  à, ôîòîòîê õîñèë кèëèø у÷уí çàðуð áуëãàí íуðëàíèø îкèìè(F  ) куââàòèãà òåñêàðè ìèкäîð áèëàí áåëãèëàíàäè. Àãàð ÔÝ ãà òуøà¸òãàí F  ìîíîõðîìàòèê îкèì òàúñèðèäà i ôîòîòîê õîñèë áуëà¸òãàí áуëñà у õîëäà ÔÝ íèíã ñïåêòðàë ñåçãèðëèãè S  =i/ F  . Îäàòäà ôîòîòîê ìèêðîàìïåðëàðäà îкèì куââàòè ýñà ìèêðîâàòòëàðäà èôîäàëàíãàíè у÷уí ñïåêòðàë ñåçãèðëèê  à/  âò ëàðäà áåðèëàäè. â). Ôîòîýëåêòðîí êуïàéòãè÷(ÔÝÊ). Ôîòîýëåêòðîí êуïàéòãè÷ èêêèëàì÷è ýëåêòðîí ýìèññèÿñè õîäèñàñèãà àñîñëàíãàí. Àãàð ôîòîêàòîääàí àæðàëãàí ýëåêòðîíëàð ýëåêòð ìàéäîí ¸ðäàìèäà òåçëàøòèðèëèá áî ш кà ê ат îäãà(äèíîäãà ¸êè ýììèòåðãà) òуøèðèëñàëàð уëàðíèíã õàðáèðè äèíîääàí áèðíå÷à (уíòàãà÷à) ýëåêòðîí уðèá ÷èк а ðèøè ìуìêèí. Äèíîääàí àæðàëãàí áу ýëåêòðîíëàð òуäàñè àíàäãà òîìîí òîìîí у÷àäèëàð, ÷уíêè àíîä áèëàí äèíîä îðàñèäà éуíàëòèðуâ÷è âà òåçëàøòèðуâ÷è ýëåêòð ìàéäîí ìàâæуä. Áуíäàé áèð áîñкè÷ëè ÔÝÊ äà ôîòîòîê уí ìàðòàãà÷à êу÷àÿäè. Àãàð äèíîääàí àæðàëãàí ýëåêòðîíëàð òуäàñèíè òåçëàòèá èêêèí÷è ýìèòòåðãà òуøèðñàê âà уíäàí àæðàëãàí ýëåêòðîíëàð îкèìèíè òåçëàòèá у÷èí÷è ýìèòòåðãà éуíàëòèðñàê âà õîêîçî, õàììàñè áуëèá 7òà ¸êè 9 òà ýìèòòåðäàí уòãàí êу÷ëè ýëåêòðîíëàð îкèìè àíîäãà òуøèðèëñà ÔÝÊ äà ôîòîòîê 10 7 ¸êè 10 9 ìàðòà îøàäè. Áуíäàé àñáîá êуïáîñкè÷ëè ÔÝÊ äåá àòàëàäè. Áîñкè÷ëàð(êàñêàäëàð) îðàñèäà ýëåêòðîíëàð îкèìèíè уí ìàðòàãà êу÷àéòèðèø у÷уí уëàð îðàñèäà ïîòåíöèàëëàð àéèðìàñè 600 âîëüò áуëèøè êåðàê. Áуíäà кîðîíãèëèê òîêè õàì êу÷àÿäè âà уíèíã äàðàæàñè ïîòåíñèàëëàð àéèðìàñèãà áîãëèк. Ïîòåíöèàëëàð àéèðìàñè кàí÷à þкîðè áуëñà кîðîíãèëèê òîêè øуí÷à êуï êу÷àÿäè

âà àêñèí÷à. Êàñêàäëàð ñîíèíè êуïàéòèðèá( n=14) уëàð îðàñèäàãè ïîòåíöèàëëàð àéèðìàñèíè 100-120 âîëüò кèëèá õàì ôîòîòîêíè 10 6 - 10 9 ìàðòà êу÷àéòèðèø ìуìêèí. Ñåçãèðëèê 100-1000 à/ëì áуëãàíäà кîðîíãèëèê òîêè i ê =10 -9 a àòðîôèäà áуëñà åòàðëè áуëàäè. ßõøè ÔÝÊ ëàðäà (ìàñàëàí ÅÌI 6685) êàòîäèäà i ê =10 -18 a âà у 10 9 ìàðòà êу÷àéòèðèëãàíäà уíãà 10 -9 a òîê êу÷è òуãðè êåëàäè. Þкîðèäà êуðèëãàí D=33 ñì òåëåñêîïãà уðíàòèëãàí 10 6 ìàðòà êу÷àéòèðуâ÷è ÔÝÊ íèíã ÷èкèøèäà m=10 m êàòòàëèêäàãè þëäуçäàí i=10 -8 a òîê õîñèë áуëàäè âà уíè кàéä кèëèø ìуìêèí. ÔÝÊ äà õîñèë áуëãàí òîê êу÷è (i) áèëàí ¸ðèòèëãàíëèê(Å) îðàñèäà ÷èçèкèé áîãëàíèø ìàâæуä. Áу áîãëàíèø êåíã ¸ðèòèëãàíëèêëàð äèàïîçîíèíè уç è÷èãà îëàäè. Áèðîк æуäà êàòòà ¸ðуãëèê îкèìëàðèäà ÷èçèêèé áîãëàíèø áуçèëàäè âà ÔÝÊ ÷àð÷àéäè, õàòòî èøäàí ÷èкèøè õàì ìуìêèí. Øуíèíã у÷уí ÔÝÊ äà ôîòîòîêíè 1  à(àéðèì íîçèê õîëëàðäà 0,01  à )äàí îøèðìàñëèêêà õàðàêàò кèëèíàäè ÿúíè ôîòîêàòîäãà òуøà¸òãàí íуðëàíèø îкèìè êàìàéòèðèëàäè. кîðîíãуëèê òîêèíè êàìàéòèðèø ìàкñàäèäà ÔÝÊ ïàñò ( -50  -100 Ñ ) òåìïåðàòуðàãà÷à ñîâèòèëàäè. Áуíäà ñуþк àçîò куëëàø ìуìêèí. ã). Ýëåêòðîí-îïòèê îëìàøòèðãè÷. Òàøкè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí áу ïðèåìíèê êуçãà êуðèíìàéäèãàí èíôðàкèçèë íуðëàðäàãè òàñâèðíè ¸ðуãëèê íуðëàðèäàãè òàñâèðãà àéëàíòèðèá áåðàäè. Õàâîñè ñуðèá îëèíãàí øèøà áàëëîííèíã áèð òîìîíèãà ÿðèì òèíèк ôîòîêàòîä , èêêèí÷è òîìîíèãà ýñà ýëåêòðîíëàð òàúñèðèäà øуúëàëàíèäèãàí ýêðàí(ëþìåíîôîð) æîéëàøòèðèëàäè. Êàòîä áèëàí ýêðàí îðàñèãà ìàõñуñ øàêëäàãè àíîä уðíàòèëàäè. Àíîäãà áåðèëãàí êу÷ëàíèø êàòîääàí ÷èкà¸òãàí ýëåêòðîíëàðíè òåçëàøòèðàäè âà ôîêуñèðîâêà кèëàäè. Àíîäíèíã

øàêëè øуíäàéêè êàòîäíèíã áèðîð íукòàñèäàí ÷èккàí ýëåêòðîí ýêðàííèíã ôàкàò ìàúëуì íукòàñèãà уðèëàäè âà уíè øуúëàëàíòèðàäè. Áу àìàë ôîòîýëåêòðîíëàðíè ôîêуñèðîâêà äåá àòàëàäè âà у кàí÷àëèê ÿõøè àìàëãà îøèðèëãàí áуëñà ýêðàíäà òàñâèð øуí÷à àíèк áуëàäè.Áèðîк ýêðàí äîíàäîð õуñуñèÿòãà ýãà áуëãàíè у÷уí уíäà, ¸ðуãëèê íуðëàðèäà êуðèíàäèãàí òàñâèðíèíã àæðàòàîëèø êу÷è 30-35 øò/ìì äàí îøìàéäè. ¨ðуãëèê íуðèäà õîñèë áуëãàí òàñâèðíè ôîòîïëàñòèíêàãà ñуðàòãà òуøèðèø ìуìêèí. Áуíäàé àñáîá уíëàá ìàðòà êуï ôîéäà áåðàäè. ä)Ýëåêòðîí êàìåðà. Àãàð þкîðèäàãè àñáîáãà ýêðàí уðíèãà ôîòîýëåêòðîíëàíè ñåçàäèãàí ôîòîïëàñòèíêà уðíàòèëñà ýëåêòðîí êàìåðà õîñèë áуëàäè âà áуíäàé àñáîá ÝÎÎ äà ýðèøèëãàí ôîéäà ÿíà õàì îøàäè. Ôîòîïëàñòèíêàãà ÿäðîâèé ýìуëüñèÿ ñуðèëàäè âà áуíäàé ôîòîýìуëüñèÿ òåçëàòãè÷ëàðäà çàðÿäëàðíè кàéä кèëèøäà куëëàíèëàäè. Ýëåêòðîíëàð õîñèë кèëãàí ñуðàòäà кîðàéèø äàðàæàñè ¸êè òàñâèðíèíã çè÷ëèãè áèëàí êàòîäíè ¸ðèòèëãàíëèãè îðàñèäà ÷èçèкèé áîãëàíèø ìàâæуä. âà у кåíã äèàïîçîííè уç è÷èãà îëàäè. Ýëåêòðîí êàìåðà îëìàøòèðãè÷ ñèôàòèäà ýìàñ áàëêè òàñâèðíè êу÷àéòèðãè÷ ñèôàòèäà куëëàíèëàäè. Áуíäàé êàìåðàëàðíè ìàúëуì êàì÷èëèêëàðè áîð, øуíèíãу÷уí уëàðíè êåíã куëëàá áуëìàéäè. Äèàìåòðèíèíã îáå к òèâè 6 ì.ëè òåëåñêîïäà куëëàíãàí ýëåêòðîí êàìåðà m=26 m êàòòàëèêäàãè þëäуçëàðíè ñуðàòãà îëèøãà èìêîí áåðäè. å). Òåëåâèçèîí êàìåðà.

Áу ïðèåìíèê õàì ÝÎÎ ñèíãàðè èøëàéäè âà у ýëåêòðîí íуð äàñòàñè ¸ðäàìèäà òàñâèðíè кàéä кèëàäè âà уíäà òàñâèð 10 8 -10 9 ìàðòà êу÷àéòèðèø ìуìêèí. 2. È÷êè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí ïðèåìíèêëàð. ¨ðуãëèк êâàíòëàðè ÿðèìуòêàçãè÷ëàðãà òàúñèð ýòèá уëàðäàãè ýëåêòðîíëàðíè þкîðè ýíåðãåòèê õîëàòãà, òуëäèðèëãàí çîíàäàí уòêàçуâ÷àíëèê çîíàñèãà уòêàçèøè ìуìêèí. Íàòèæàäà ¸êè ìîääàíèíã ýëåêòð уòêàçуâ÷àíëèãè îøàäè ¸êè èêêèõèë ìîääàíèíã áèð-áèðèãà òåãèø ÷åãàðàñèäà ýëåêòð þðèòуâ÷è êу÷ õîñèë áуëàäè. Áèðèí÷è õîäèñàãà àñîñëàíãàí ÔÝ ëàð ôîòîðåçèñòîðëàð äåá àòàëàäè, èêêèí÷è õîäèñàãà àñîñëàíãàíëàð ÔÝ ãà âåíòèë ÔÝ ëàð, ôîòîäèîä âà ÑÑD ìàòðèöàëàð ìèñîë áуëàîëäè. à). Ôîòîðåçèñòîð(ôîòîкàðøèëê)ëàð(ÔÐ). Øèøà àñîñãà куðãîøèí ñуëôèäèíè âàêууìäà ÷àíãëàòèø éуëè üèëàí ÿñàëãàí þïкà кàòëàìãà ¸ðуãëèê òуøñà уíèíã кàðøèëèãè(10 5 - 10 7 îì) ¸ðуãëèê îкèìèãà ÷èçèкèé áîãëàíãàí õîëäà êàìàÿäè âà çàíæèðäà òîê îкàáîøëàéäè. Àãàð ÔÐ áåðê áуëñà у ìàúëуì ìàêñèìàë (10 7 îì) кàðøèëèêêà ýãà. Áуíäàé ÔÐ îðкàëè îкà¸òãàí òî к i ê - кîðîíãуëèê òîêèäàí èáîðàòâà у çàíæèðäà øîâкèí õîñèë кèëàäè. Áуíè áàðòàðàô кèëèø у÷уí èêêèòà áèðõèë ÔÐ уèòñîí êуïðèãèíèíã èêêè ¸íèãà уðíàòèëàäè: áèðèãà ¸ðуãëèê òуøèðèëàäè èêêèí÷èñè ýñà õàììàâàкò áåðê òуðàäè. ¨ðуãëèê òàúñèðèäà ÔÐ кàðøèëèãè êàìàÿäè âà çàíæèð áуéëàá ãàâàíîìåòð îðкàëè òîê îкàáîøëàéäè. Áу òîêíèíã ìèкäîðè i ÔÐ ãà òуøà¸òãàí ¸ðуãëèê îкèìèãà ïðîïîðöèîíàëüäèð.

куðãîøèí ñуëüôèäèäàí ÿñàëãàí ÔÐ ýíã þкîðè ñåçãèðëèêêà ýãà . Õîíà òåìïåðàòуðàñèäà(25  Ñ) 1ìì 2 þçàãà ýãà áуëãàí ÔÐ íèíã ñåçèø ÷åãàðàñè ¸êè øîâкèíèíèíã ýôôåêòèâ куââàòè (ØÝÊ) 10 -12 âò.ãà òåíã. Àãàð ÔÐ куðук ìуçãà(-78  Ñ) òуøèðèëñà áу ÷åãàðà ÿíà уíáåø ìàðòà òуùèðèëèøè ìуìêèí. Àãàð ÔÐ ãà åòàðëè ýíåðãèÿëè íуðëàíèø òуøñà уíäà çàðÿä òàøуâ÷è æуôòëèê “ýëåêòðîí-òåøèê” õîñèë áуëàäè âà ÔÐ íè кàðøèëèãè êàìàÿäè, çàíæèð áуéëàá îкà¸òãàí òîêíèíã êу÷è îøàäè. ÔÐ íèíã ñåçãèðëèãè áèð áèðëèê ¸ðуãëèê îкèìè(F  )ãà ìîñ êåëàäèãàí òîê êу÷è áèëàí áåëãèëàíàäè âà ìèãëàá  à/ëì. ãà÷à åòàäè. ÔÐ ëàð ñåëåêòèâ ïðèåìíèкëàð ñàôèãà к èðàäè. куðãîøèí ñуëüôèäèäàí ÿñàëãàí ÔÐ èíôðàкèçèë íуðëàðãà(  4  ), êàäìèé ñуëüôèäèäàí ÿñàëãàíëàðè ýñà ¸ðуãëèê íуðëàðèãà ñåçãèð áуëàäè. Ñåçãèðëèê äèàïîçîíè ÿïà õàì êåíã ÔÐ ëàð куðãîøèí âà ñåëåí áðèêìàñèäàí ÿñàëàäè. ÔÐ ñåçãèðëèãèíè òåìïåðàòуðàãà áîãëèкëèãè âà уçãàðìàñëèê âàкòèíè êàòòàëèãè уëàðíèíã àñîñèé êàì÷èëèãè õèñîáëàíàäè. á). Ôîòîäèîäëàð. Ôîòîäèîäëàðäà òåñêàðè òîêíè ¸ðуãëèê îкèìè áîøкàðàäè. Ýëåêòðîí-òåøèê уòèøëàðãà ¸ðуãëèê òàúñèðè íàòèæàñèäà çàðÿä òàøуâ÷è æуôòëèê õîñèë áуëàäè âà äèîäíèíã ýëåêòð уòêàçуâ÷àíëèãè îøàäè âà òåñêàðè òîê êу÷àÿäè. ¨ðуãëèê îкèìè кàí÷à êу÷ëè áуëñà òîê øуí÷à êу÷ëè áуëàäè. Èíòåãðàë ñåçãèðëèãè áèð ëþìåíãà áèðíå÷à ìèêðîàìïåð òуãðè êåëàäè. â). Ãàëüâàíèê ôîòîýëåìåíòëàð. ßðèì уòêàçãè÷ëàðäàí ÿñàëãàí ãàëüâàíèê ÔÝ ëàð íуðëàíèø ýíåðãèÿñèíè ýëåêòð ýíåðãèÿãà àéëàíòèðàäè. Íуðëàíèø ôîòîíëàðè n- p уòèøëàðãà âà уëàð àòðîôèãà òàúñèð ýòèá çàðÿä òàøуâ÷è æуôòëèê õîñèë кèëàäè âà уëàð уòèø ÷åãàðàñè òîìîí õàðàêàò кèëàäèëàð. у åðäà ýëåêòð ìàéäîí õîñèë áуëàäè. Ìàéäîí ýëåêòðîí âà

òåøèêëàðíè àæðàòàäè. Õîñèë áуëãàí ïîòåíöèàëëàð àéèðìàñè ôîòîýëåêòð þðèòуâ÷è êу÷ äåá àòàëàäè. Àãàð ôîòîýëåìåíò кàðøèëèê îðкàëè çàíæèðãà уëàíñà уíäà òîê îкàáîøëàéäè. Õîçèðãè çàìîíäà êðåìíèéäàí ÿñàëãàí ÔÝ ëàð ку¸ø ýíåðãèÿñèíè ýëåêòð ýíåðãèÿñèãà àéëàíòèðèøäà êåíã куëëàíèëàäè. уëàðíèíã ôîéäàëè èø êîýôôèöåíòè 20 % ãà÷à åòàäè. Áèòòà áуíäàé ÔÝ E=0,5 âîëüò ýëåêòð þðèòуâ÷è êу÷ õîñèë кèëàäè. Êуïëàá áуíäàé ãàëüâàíèê ýëåìåíòëàðäàí ÿñàëãàí ку¸ø áàòàðåÿñè Åð ñуíúèé éуëäîøëàðèäà ýíåðãèÿ ìàíáàúè ñèôàòèäà куëëàíèëàäè. ã). CCD äåòåêòîðëè ïðèåìíèêëàð. È÷êè ôîòîýôôåêòãà àñîñëàíãàí áу ïðèåìíèêëàð(CCD ìàòðèöà)ìàéäà(25  ) âà êуïëàá( 10 6 ) ãàëâàíèê ÔÝ ëàðäàí èáîðàò áуëàäè. Áу ýëåìåíòëàð ¸íìà-¸í âà кàòîð-кàòîð æîéëàøòèðèëàäèëàð. уëàð àðè èíèãà уõøàø ìàòðèöà õîñèë кèëàäèëàäèëàð. Øуíèíã у÷уí CCD ìàòðèöà ¸ðäàìèäà þëäуçëàð îñìîí, ку¸ø ¸êè Îéíèíã “ýëåêòð” ñуðàòèíè õîñèë кèëèø ìуìêèí. CCD ìàòðèöàíèíã õàðáèð ýëåìåíòè(êàòàãè)äà уíãà òуøãàí íуðëàíèø òàúñèðèäà ýëåêòð çàðÿä õîñèë áуëàäè âà áу çàðÿäëàð уç кàòîðè ¸êè уñòуíè áуéëàá áèð êàòàêäàí ¸íèäàãèñèãà уòêàçèëèøè ìуìêèí. Ìàòðèöà êàòàêëàðèíèíã áу õуñуñèÿòèäàí ôîéäàëàíèá уíèíãáàð÷à êàòàêëàðèäà òуïëàíãàí çàðÿäëàðíè êåòìà- êåò áèð æîéäàí, çàðÿä ìèкäîðèíè ñîíãà àéëàíòèðуâ÷è (ÀÖÏ) îðкàëè ÷èкàðèëàäè âà òåç ¸çуâ÷è ìàãíèòàôîíãà ¸çèá îëíàäè. Áу ¸çуâëàð êîìïþòåð ¸ðäàìèäà èøëîâäàí уòàäè âà ýëåêòðîí òàñâèð õîñèë кèëàäè. CCD ìàòðèöàëàð áèð òîìîíäàí ôîòîïëàñòèíêàíè, èêêèí÷è òîìîíäàí ôîòîýëåêòðèê ïðèåìíèêíè ÿõøè ñèôàòëàðèãà ýãà. у íуðíè éèãèø õуñуñèÿòèãà ýãà , áу õèðà ¸ðèòêè÷ëàðíè кàéä кèëèøäà

куëëàíèëàäè. Êåíã ñîõàíè ñуðàòèíè îëàäè âà уëêàí èíôîðìàöèîí куââàòãà ýãà. Îëèíãàí òàñâèðëàð êîìïþòåð ¸ðäàìèäà òåêøèðèëèøè ìуìêèí. Áуíäàé ìàòðèöàëàðíèíã êàòòàëèãè õîçèð÷à áèðíå÷à ñì 2 äàí îøìàéäè âà уëàðãà òуøèðèëãàí ýëåêòð ñуðàòëàð áèðíå÷à ìèëëèîí ïèêñåë ¸êè ìåãàáàéò èíôîðèàöèÿãà ýãà. Õîçèðãè çàìîíäà CCD ïðèåìíèêëàð àñòðîôèçèêàäà êåíã куëëàíèëìîкäàëàð. ку¸øíè ðåíòãåí âà áîøкà ìîíîõðîìàòèê íуðëàðäà òàñâèðè îëèíäè. Õàáëë íîìèäàãè Êîñìèê Òåëåñêîï õàì CCD êàìåðà áèëàí куðîëëàíãàí. уíèíã ¸ðäàìèäà þëäуçëàð îñìîíèíèíã ýëåêòð ñуðàòëàðè îëèíäè âà Åðãà òуøèðèëäè. Ýëåêòð òàñâèð îëèø у÷уí ìàòðèöàãà ìàúëуì ìуääàòëè ýêñïîçèöèÿ áåðèëàäè. Ìàñàëàí ку¸øíè ýëåêòðñуðàòãà òуøèðèø у÷уí 0,01 ñåêуíäëè ýêñïîçèöèÿ åòàðëè. Øу ìуääàò è÷èäà ìàòðèöà êàòàêëàðè-ýëåìåíòëàðèíèíã õàðáèðè уíãà òуøà¸òãàí ¸ðèòèëãàíëèêêà ìîñ ðàâèøäà ýëåêòð çàðÿäè òуïëàéäè. Íуð ñåçуâ÷è ýëåìåíòëàð, êàòàêëàð, êåíã ýíåðãåòèê äèàïîçîíäà èøëàéäèëàð âà òуïëàíãàí ýëåêòð çàðÿäè áèëàí ¸ðèòèëãàíëèê îðàñèäà ÷èçèкèé áîãëàíèø ìàâæуä. Áу áîãëàíèøäàí ôîéäàëàíèá ¸ðèòèëãàíëèê âà уíãà ìîñ êåëàäèãàí íуðëàíèø îкèìè куââàòè õèñîáëàá òîïèëàäè. CCD ìàòðèöà ìàõñуñ ñîâèòêè÷ãà ñîëèíàäè âà ìèíуñ 100  Ñ ãà÷à ñîâèòèëàäè. Àêñ õîëäà ìàòðèöàíèíã кîðíãèëèê òîêè ¸êè øîâкèíè êу÷ñèç ¸ðèòкè÷ íуðëàíèøèíè кàéä кèëèøãà òуñкèíëèê кèëèøè ìуìêèí. Ìàòðèöà ïàñò òåìïåðàòуðàäà ÿõøè èøëàéäè. CCD ïðèåìíèêëàðíèíã êâàíò ÷èкèø ñîíè þкîðè, у 30 % äàí îøèøè ìуìêèí. уëàðíèíã ñïåêòðàë ñåçãèðëèãè áèð ìèêðîíãà÷à åòàäè( ñåçãèðëèê ìàêñèìуìè 0,8  ãà òуãðè êåëàäè). 4. Èññèкëèê ïðèåìíèêëàðè.

Èññèкëèê ïðèåìíèãè òуøà¸òãàí íуðëàíèøíè þòèøãà âà èññèкëèê ýíåðãèÿñèãà àéëàíòèðèøãà ¸êè ýë е êòð уòêàçуâ÷àíëèãèíè уçãàðèøèíè уë÷àøãà àñîñëàíãàí. Êåíã ñïåêòðàë äèàïîçîíäàãè íуðëàíèøíè èññèкëèêêà àéëàíòèðèøè ¸êè ýëåêòð уòêàçуâ÷àíëèêíè уçãàðòèðèøè ìуìêèí. Áèðíå÷à òуðëàðè ìàâæуä: áîëîìåòð, òåðìîýëåìåíò, èññèкëèê ðàäèîìåòðè âà áîøкàëàð. à). Áîëîìåòð. Èññèкëèê ïðèåìíèêëàðè îðàñèäà áîëîìåòð ýíã ñåçãèðè õèñîáëàíàäè. у ôîòîðåçèñòð ñèíãàðè íуðëàíèø òàúñèðèäà кàðøèëèêíè уçãàðèøèãà àñîñëàíãàí. Ôîòîðåçèñòðëàðäà íуðëàíèø òàúñèðèäà уëàðíèíã ýëåêòð кàðøèëèãè êàìàéñà , áîëîìåòðëàðäà, àêñèí÷à, êуïàÿäè. Áîëîìåòð, ÷åòëàðèäà ýëåêòð çàíæèðãà уëàø у÷уí ìуëæàëëàíãàí ñèìëàð ÷èкàðèëãàí íуðëàíèø þòуâ÷è þïкà(0,1  )ìåòàëëèê ôîëüãàäàí èáîðàò. у âàêууì èäèø è÷èãà æîéëàøòèðèëàäè. Èêêèòà áèðõèë áîëîìåòð уèòñòîí êуïðèãèíèíã ¸í кàíîòëàðèãà уðíàòèëàäè âà уëàðíèíã áèðèãà íуðëàíèø òуøèðèëàäè, èêêèí÷èñè ýñà áåðê õîëàòäà áуëàäè ÿúíè íуðëàíèø òуøìàéäè. Îäàòäà куëëàíèëàäèãàí âà ïëàòèíà ôîëüãàäàí ÿñàëãàí áîëìåòðëàðäà òåðìîкàðøèëèê êîýôôèöåíòè  =0,004 1/ãðàä. ãà òåíã.ßðèìуòêàçãè÷ëè òåðìèñòðëàðäà áу êуðñàòãè÷ уí ìàðòà þкîðè áуëàäè. Íуðëàíèø òàúñèðèäà êуïðèêäà ìуâîçàíàò áуçèëàäè âà ãàëüâàíîìåòð îðкàëè òîê îкàáîøëàéäè. Áу òîêíèíã кèéìàòè i ã =i  T/4 . Áу åðäà i -çàíæèð áуéëàá îкà¸òãàí òîê, i ã -ãàëâàíîìåòð îðкàëè îкà¸òãàí òîê âà у êу÷ëàíòèðèëèøè ìуìêèí. Áуíèíã у÷уí у êу÷àéòèðãè÷íèíã òуðèãà уëàíèøè êåðàê. Áуíäàé áîëîìåòð ¸ðäàìèäà àìàëäà уë÷àíãàí íуðèé îкèì 10 -7 âò/ñì 2 .Íèîáèé íèòðèòäàí ÿñàëãàí âà уòàþкîðè уòêàçуâ÷àíëèê äàðàæàñèãà÷à ñîâèòèëãàí уòàáîëîìåòð êу÷àéòèðãè÷íèíã áèð ãåðö уòêàçèø ïîëîñàñèäà 10 -11 âò куââàòíè кàéä кèëèøãà èìêîí áåðàäè. Ãåðìàíèé

êðèñòàëèäàí ÿñàëãàí Ëîу áîëîìåòðè òåìïåðàòуðàñè T=2,15  Ê êðèîñòàò(ñîâèãè÷)ãà æîéëàøòèðèëãàíäà êу÷àéòèðãè÷íèíã áèð ãåðö ïîëîñàñèãà òуãðè êåëàäèãàí 5 10 -13 âò куââàòíè кàéä кèëàîëàäè. Áîëîìåòðíè èíôðàкèçèë íуðëàðäà êâàíò ÷èкèøè 100 % ãà òåíã. á). Òåðìîýëåìåíò(ÒÝ). Áèð-áèðèãà ¸ïèøòèðèëãàí èêêè õèë ìåòàëë ÷åãàðàñèãà íуðëàíèø òуøãàíäà õîñèë áуëàäèãàí òåðìîýëåêòðèê ýëåêòð þðèòуâ÷è êу÷íè уë÷àøãà àñîñëàíãàí ïðèåìíèê òåðìîýëåìåíò äåá àòàëàäè. Èêêè õèë ÿðèìуòêàçãè÷íè îëòèí ñуâè áèëàí ¸ïèøòèðèá ÿñàëãàí ÒÝ , îäàòäà âàêууì èäèø è÷èãà æîéëàøòèðèëàäè âà уíèíã îçîä у÷ëàðè èíãè÷êà ñèìëàð áèëàí òàøкè çàíæèðãà уëàíàäè. Çàíæèðäàãè òîê òåìïåðàòуðàíè уçãàðèøèãà âà òåðìîýëåìåíòäà õîñèë áуëàäèãàí ýëåêòð þðèòуâ÷è êу÷ (ÝÞÊ)ãà ïðîïîðöèîíàë áуëàäè. Òåëëуð+âèñìуò æуôòëèãèäàí ÿñàëãàí ÒÝ 3,6 10 -4 âîëüò/ãðàä. ÝÞÊ áåðàäè. Ýíã ÿõøè ÒÝ íèíã ñåçãèðëèãè 10 âîëüò/âàòò ãà òåíã. Áуíäàé ÒÝ ëàð 10 -9 âîëüòíè уë÷àéîëàäèãàí ýíã ÿõøè ãàëüâàíîìåòð ¸ðäàìèäà 2,5 10 -9 âò куââàòíè кàéä кèëèøãà èìêîí áåðàäè. Àãàð ÒÝíèíã òîêèíè уçãàðуâ÷àí òîêêà àéëàíòèðèá у êу÷àéòèðãè÷ãà áåðèëñà ÒÝ íèíã ñåçãèðëèãè ÿíà áèðíå÷à ìàðòà îøàäè. Èíôðàкèçèë íуðëàðíè уë÷àø у÷уí èññèкëèê ïðèåìíèêëàðèäàí уòàäèãàíè éук. Áуíäàé õîëëàðäà уëàð ìîíîõðîìàòèê ïðèåìíèê ñèôàòèäà куëëàíèëàäèëàð. 5. Ðàäèîíуðëàíèø ïðèåìíèêëàðè.

Ðàäèîïðèåìíèê àíòåííàñèãà òуðëè õèë ÷àñòîòàäàãè ðàäèîíуðëàíèø òуøàäè.Áу ðàäèîíуðëàíèøäà êîñìèê âà Åðäàãè ìàíáúàëàðíèíã íуðëàíèøè áуëèøè ìуìêèí. Êîñìèê ìàíáúàëàðíèíã íуðëàíèøè  1 =10 ãö ÷àñòîòà( 30 ì уçуíëèê)äàí òî  2 =10 10 ãö( 3 ñì) ãà÷à îðàëèкäà áуëàäè, ÷уíêè  1 âà  2 ÷àñòîòàëàðíè Åð àòìîñôåðàñè уòêàçìàéäè. Êîñìèê ìàíáúàëàðíèíã íуðëàíèøè îäàòäà êу÷ñèç áуëàäè âà êуðãàíèìèçäåê þкîðè ÷àñòîòàãà ýãà. уíè ¸çèá îëèø у÷уí àââàëî ïàñò ÷àñòîòàëè ñèãíàëëàðãà àéëàíòèðèøèìèç âà êу÷àéòèðèøèìèç êåðàê. Ðàäèîíуðëàíèø ïðèåìíèãè áу ìуðàêêàá òàáèàòëè âà õàðõèë ÷àñòîòàëè íуðëàíèøäàí уç òåáðàíèø êîíòуðèãà ìîñ êåëàäèãàí  0  /2 ÷àñòîòàëàðíè àæðàòèá кàáуë кèëàäè, áу åðäà  - ïðèåìíèêíèíã уòêàçèø ïîëîñàñè,  0 -ìàðêàçèé ÷àñòîòàñè. уòêàçèø ïîëîñàñè è÷èäàãè, êîñìèê ìàíáúàäàí êåëà¸òãàí êу÷ñèç ðàäèîíуðëàíèø, îäàòäà òàáèàòàí õàðõèë êу÷ëè, ðàäèîøîâкèíëàð îðàñèäà áуëàäè. Ðàäèîàñòðîíîìíèíã âàçèôàñè ðàäèîøîâкèíëàð è÷èäàí êîñìèê ìàíáúàãà òåãèøëè íуðëàíèøíè àæðàòèøäàí âà уë÷àøäàí èáîðàò. Áуíèíã у÷уí у ìàõñуñ âà ìуðàêêàá ðàäèîíуðëàíèø ïðèåìíèãè ÿñàéäè. Ïðèåìíèê áèðíå÷à кèñìäàí èáîðàò âà уëàðäà êîñìèê ðàäèîíуðëàíèø ìàúëуì èøëîâäàí уòàäè êу÷àéòèðèëàäè âà øуíäàí êåéèíãèíà ¸çèá îëèíàäè. Àââàëî, àíòåííàäà éèãèëãàí íуðëàíèøäàí ïðèåìíèêíèíã òåáðàíèø êîíòуðèãà ìîñ êåëàäèãàí  0  /2 ÷àñòîòà àæðàòèá îëèíàäè âà êу÷àéòèðèëàäè. Àæðàòèëãàí ñèãíàëëàð кîðèøãè÷äà ãåòåðîäèí ÷èкàðà¸òãàí  1  ÷àñòîòàãà уòêàçèëàäè (ìîäуëÿöèÿëàíàäè). Õîñèë áуëãàí  0 -  1 ÷àñòîòàäàãè ñèãíàëëàð ÿíà êу÷àéòèðèëàäè. уëàð  1 èíòåðâàëíè èøãîë кèëàäèëàð. Áу ñèãíàëëàð äåòåêòîðãà уòàäè âà уíäà ïàñò ÷àñòîòàëè(òîâуø ÷àñòîòàñèäàãè) ñèãíàëëàðãà àéëàíòèðèëàäè âà ÿíà êу÷àéòèðèëàäè âà êу÷ëè èíåðöèÿãà ýãà уçè ¸çуâ÷è àñáîáãà

уçàòèëàäè. кàáуë кèëуâ÷è òèçì þкîðè èíåðöèîíëèêêà ýãà . уíèíã ðåæèìãà òуøèø âàкòè  0 êîíòуðíèíã уòêàçèø ïîëîñàñèãà òåñêàðè ïðîïîðöèîíàëü áуëàäè, ÿúíè  0 =1/  . уçè ¸çуâ÷è àñáîá êîíòуðäàí  âàкò äîâîìèäà ÷èккàí èìïуüñ øàêëèäàãè ñèãíàëëàðíè éèãàäè âà уðòà÷àñèíè ÷èкàðèá ¸çèá êуÿäè. Äåìàê  âàкò è÷èäà  /  0 èìïуëüñ уòàäè. Íèñáèé äèñïåðñèÿ èìïуëüñëàð ñîíèäàí îëèíãàí êâàäðàò èëäèçãà òåñêàðè ïðîïîðöèîíàë áуëãàíè у÷уí ¸çèëãàí ñèãíàë õàòîñè  /  0 ãà ïðîïîðöèîíàë áуëàäè. Àãàð s-àñáîá ¸çèá îëãàí ðàäèî ñèãíàë куââàòè âà  s уíèíã уðòà÷à êâàäðàòèê ôëуêòуàöèÿñè áуëñà у õîëäà íèñáèé õàòî  s/s =  /   ,   1 êуïàéòуâ÷è. Àãàð êîñìèê ìàíáúàäàí êåëà¸òãàí ñèãíàëëàðíè àñáîá ¸çà¸òãàí øîкèíãà куøà¸òãàí õèññàñè  s äàí êàì áуëìàñà áуíäàé ñèãíàëëàðíè ¸çèá îëèø ìуìêèí.  = 1Ìãö,  =10 2 ñåê áуëãàíäà  s/s=10 -4 . Ïðèåìíèêíè ñåçãèðëèãèíè îøèðèø у÷уí  íè êàòòàðîк òàíëàø ìàкñàäãà ìуâîôèкäèð.  íè к àòòà òàíëàø ÿðàìàéäè, ÷уíêè, у õîëäà êу÷àéòèðèø äàðàæàñè ïàñò áуëàäè, Ìàúëуìêè ðåçîíàíñ ÷àñòîòà ýíã þкîðè êу÷àéòèðèø áåðàäè. 5.1. Êîñìèê ðàäèîñèãíàëëàðíè уë÷àø. Ðàäèîìåòð. Êîñìèê ðàäèîíуðëàíèøíèíã куââàòèíè уë÷àø у÷уí ðàäèîòåëåñêîï(àíòåííà âà ïðèåìíèê) êîëáðîâêà кèëèíèøè çàðуð. Áуíèíã у÷уí н уðëàíèø куââàòè ìàúëуì áуëãàí ìàíáúà ðàäèîòåëåñêîï ¸ðäàìèäà кàéä кèëèíàäè âà êîñìèê ìàíáúà áèëàí ñîëèøòèðèëàäè. Êîñìèê ðàäèîíуðëàíèø øîâкèíäàí èáîðàò, øуíèíã у÷уí øîкèí áåðуâ÷è ñуíèé ìàíáúà òàíëàíàäè. Áуíäàé ìàíáúà ñèðàòèäà кàðøèëèê îëèíèøè ìуìêèí. Áуíäàé кàðøèëèêíèíã у÷ëàðèäà ôëуêöèÿëàíуâ÷è уçãàðуâ÷àí òîê õîñèë áуëàäè âà уíèíã êâàäðàòèê уðòà÷à кèéìàòè Íàéêâèñò ôîðì у ëàñè

Å 2 (  ) d  = 4кTR d  ¸ðäàìèäà èôîäàëàíàäè. T- òåìïåðàòуðà, R-кàðøèëèê. Áу ôëуêòуàöèÿëàíуâ÷è òîêíèíã куââàòè Æîуë-Ëåíö кîíуíèãà àñîñàí Å 2 (  ) d  /R =4кT d  , к- Áîëüöìàí äîèìèéñè. Ïðèåìíìê áу кàðøèëèê ñî÷à¸òãàí íóðëàíèøíèíã ÷îðàãèíè кàáóë кèëàäè âà øóíèíã ó÷óí W=кT d  - кàéä кèëèíà¸òãàí кóââàò áóëàäè. Øóíäàé кèëèá ôëóêòóàöèÿëàíóâ÷è ñèãíàë кóââàòè òåìïåðàòóðàãà áîãëèк âà ìàíáúàäàí êåëà¸òãàí ñèãíàëëàðíè øîâкèí òåìïåðàòóðàñè áèëàí áåëãèëàø ìóìêèí. Àíòåííàãà òóøà¸òãàí íóðëàíèøíèíã кóââàòè àíòåííà òåìïåðàòóðàñè (Ò à ) îðкàëè èôîäàëàíàäè. Ïðèåìíèêíèíã êèðèøèäà áåðèëãàí àíòåííà õîñèë кèëà¸òãàí øîâкèí ñèíãàðè кóââàòäà øîâкèí áåðàäèãàí кàðøèëèêíèíã òåìïåðàòóðàñè àíòåííà òåìïåðàòóðàñè äåá àòàëàäè. Ïðèåìíèêäà õàì øîâкèí õîñèë áóëàäè âà óíèíã кóââàòè(P ø ) øîкèí òåìïåðàòóðàãà(Ò ø ) áîãëèк P ø =кÒ ø  . Àãàð àíòåííàäàí êåëà¸òãàí øîкèí кóââàòè кÒ 0  áóëñà, ó õîëäà, ðàäèîòåëåñêîï ïðèåìíèãèíèíã øîâкèí ôàêòîðè N=( кÒ 0  + кÒ ø  )/ кÒ 0  ãà òåíã áóëàäè. Ðàäèîòåëåñêîï ïðèåìíèãèíèíã øîкèí ôàêòîðè Ò 0 =290  Ê âà  =1 Ìãö áóëãàíäà N=10 ãà ÿкèí áóëàäè. Ó õîëäà ïðèåìíèêäà õîñèë áóëà¸òãàí øîкèí кóââàòè P ø =(N-1) кÒ 0  = 3,6 10 -14 âò.ãà òåíã âà áó кóââàòãà Ò ø =2600  Ê øîкèí òåìïåðàòóðàñè ìîñ êåëàäè. Áóíäàé ïðèåìíèêäà øîâкèí ñèãíàë кóââàòè S =N кÒ 0  âà óíäà кàéä кèëèíèøè ìóìêèí áóëãàí ìàíáúàäàí êåëà¸òãàí ñèãíàëëàðíèíã êâàäðàòèê ôëóêòóàöèÿñè  s=( N кÒ 0  )/  =4 10 -18 âò.,  =100 ñåê. äàí êàì áóëìàñëèãè êåðàê.

ADABIYOTLAR 1. M.M.Dagaev, V.G.Demin, I.A.Klimishin, V.M.Charugin, Astranomiya. M., Prosveshenie, 1983. 2. P.I.Bakulin, E.B.Kononovich, V.I.Moroz, Курс общей астраномии. М., Nauk, 1983. 3. G.G.Mursalimova, A.Raximov, Umumiy astronomiya kursi. O’qituvchi, Toshkent 1976. 4. M.M.Dagaev, V.M.Charugin, Книга для чтения по астрономии, астрофизика. М., Просвещение, 1988. 5. B.A.Vorontsov ~ Velhyaminov, astronomiya. Toshkent, O’qituvchi, 1989. 6. Астрономический календарь. Постоянная часть, изд. 7-е, Наук, 1981. 7. Астрономический календарь. Постоянная часть. 8. Школьный Астрономический календарь, (выпускается на каждый учебный год) 9. Астрономический календарь ежегодник. 10. Rahmonqulov M . R . Sayyoralar quyosh sistemasidagi kichik jismlar . FDU 2005 yil. 11. Mirsalimova G.G., Qodirov A. Laboratoriya ishlari uchun metodik ko’rsatma. FDU 1997 yil.

O'xshashlar

Астрофизика асослари

Абсолют қора жисмнинг нурланиши. Нурланиш қонунлари

Астрофотометрия. Астрофотографик асосий тушунчалар

Астрофотометрия Юлдуз катталиклар шкаласи Погсон формуласи Фототеливизион метод

Астрофизик инструментлар