Абсолют қора жисмнинг нурланиши. Нурланиш қонунлари - Astronomiya - Referatlar

Абсолют қора жисмнинг нурланиши. Нурланиш қонунлари

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

178 KB

Ko'chirib olish

Абсолют қора жисмнинг нурланиши. Нурланиш қонунлари Режа: 1. Спекрал анализ асослари. Астрофизик объектларнинг спектрлари ва уларда кузатиладиган чизиқлар 2. Астрофизик жараёнларнинг нурий тезликларини аниқлаш. Доплер эффекти 3. Магнит майдонида кечадиган астрофизик жараёнлар. Зееман эффекти 4. Ёритгичларнинг температураларини аниқлаш усуллари

Маълумки ҳар қандай қиздирилган жисм электромагнит нурланишнинг манбаи бўлиб, ўзидан нур чиқаради. Иссиқлик нурланиши дейилувчи бундай нурланишнинг частотаси, жисмнинг температураси ортиши билан ортиб бориб, тахминан 1000 o К га қадар жисм инфрақизил ва радиодиапозонда, сўнгра унга кўзга кўринадиган диапозондаги (қизил рангли нурдан-бинафша ранггача) нурланиш қиздириш яна давом эттирилганда эса, ультрабинафша ва рентген диапозондаги нурланишлар қўшилади. Маълум температурагача қиздирилган жисм унинг рангини белгиловчи аниқ диапозонда кучли нурланади. Масалан 2000 o К гача ч¢ғлантирилган жисм қизил диапозонда, 6000 o К гача қиздирилган жисм сариқ диапозонда, кучли нурланади ва ҳоказо. Бироқ, шуни айтиш керакки, маълум чўғланган жисм спектрида энергиянинг тақсимланиши умумий xолда, фақат унинг температурасигагина боғлиқ бўлмай, унинг химиявий таркибига ва физик xолатига боғлиқ бўлади. Иссиқлик нурланиши қонунлари фақат термодинамик мувозанатдаги жисм учун содда кўринишга эга бўлиб, унинг нурланиши (мувозанат нурланиш) температура орқали аниқланиши мумкин. Нурланаётган жисм термодинамик мувозанатда бўлиши учун, у ташқи муҳит билан иссиқлик ўтказмайдиган идеал девор билан ўралган бўлиши лозим. Фақат шундагина бу жисмни чегараловчи ҳамма қисмларида температура бир хил қийматга эришиб, иссиқлик мувозанати t, яъни термодинамик мувозанат рўй беради. Термодинамик мувозанатдаги жисм абсолют қора жисм дейилиб, унинг нурланиш қобилияти Планкнинг ушбу формуласи ёрдамида ҳисобланади:       d e hc d kThc 1 1 25 2    бу ерда  d жисмнинг 1 см 2 юзасидан ҳамма томонга спектрнинг  ,   d интервалида нурланаётган ёруғлик о қ имини характерлайди ва эрг / см 3. сек да ў лчанади .

Термодинамик мувозанатдаги жисм учун ҳамма сиртнинг равшанлиги В ушбу й ў налишда бир хил б ў либ ,   d e hc dB kT hc 1 1 2 5 2    ифодадан топилади. Абсолют қора жисмнинг спектрида энергиянинг Планк формуласида бўйсунган тақсимланиши (планк эгриликлари), температуранинг турли қийматларида турлича бўлади (  расм). Планк эгриликларининг максимуми тўғри келган тўлқин узунлиги жисмнинг абсолют температураси билан Т град см   290,0 max к ў ринишда боғланиб , у Виннинг силжиш қ онуни деб юритилади . Бу қ онунга к ў ра , абсолют қ ора жисмнинг температураси ортиши билан унинг нурланишининг максимуми спектрнинг қ ис қ а т ў л қ инли томонига силжийди . Абсолют қ ора жисмнинг нурланиш қ уввати ҳам унинг температурасига боғли қ б ў либ , бу боғланиш қ онуни Стефан - Больцман қ онуни дейилади . Бу қ онунга к ў ра абсолют қ ора жисмнинг ҳар квадрат сантиметр юзаси 1 секундда барча й ў налишлар б ў йлаб , ҳамма т ў л қ ин узунлигида қ уйидаги формула билан ҳисобланадиган энергияни беради : 4T  бу ерда 4 2 8 10 67,6 K с м Ж      - Стефан-Больцман доимийси дейилади. Планк эгрилигининг максимумидан қисқа тўлқин томонга нурланиш қобилияти 1  kT hc  бўлганидан Планк формуласи қуйидагича кўринишни олади: kT hc e hc         5 2 2 бу ифода Вин формуласи деб юритилади.

Узун тўлқин томонда эса тўлқин узунлиги катталигидан kT hc e kThc    1 бўлиб, Планк формуласи Рэлей-Жинс формуласи деб юритилувчи ушбу ифодага айланади: kT c  4 2    Бинобирин узун тўлқинли диапозонда абсолют қора жисмнинг нурланиши температура билан чизиқли боғланишда бўлади. Спекрал анализ асослари. Астрофизик объектларнинг спектрлари ва уларда кузатиладиган чизиқлар Астрофизик методлар ичиди спектрал анализ, осмон жисмларининг физик табиатини тадқиқ қилиш борасида алоҳида аҳамият касб этади. Œтган асрнинг ўрталарида юлдуз ва планеталарнинг физик табиати спектрал метод ёрдамида ўрганишни италиялик астроном Секки бошлаб берди. Астрономияда янги бу методнинг қўлланиши, осмон жисмларининг температурасини, химик таркибини, магнит майдони кучланганлигини, ҳаракат тезлигини, масофасини ва бошқа талай ёритгичга тегишли физик параметрларни аниқлашга имкон бериб, катта ютуқларни қўлга киритилишига сабаб бўлди. Нурланаётган жисмнинг ҳолатига ва қандай шароитда турганлигига кўра унинг спектри асосан уч турли бўлиши мумкин: 1) Туташ спектри. 2) Чизиқли нурланиш (эмиссион). 3) ютилиш спекрти. Химик таркибиги боғлиқ бўлмаган ҳолда ч¢ғланган қаттиқ, суюқ ҳолатдаги жисмлар ҳамда катта босим ва юқори температурадаги ионлашган газ туташ спектрни беради. Бундай холларда нурланиш барча тўлқин узунлигида кузатилиб, ҳар бир тўлқин узунлигига мос нурланиш ясаган спектроф тирқишининг тасвири бир бирига туташиб, туташ спектрни беради.

Газ ҳолатдаги ч¢ғланган модда айрим тўлқин узунликларидагина нурланиб, бу нурлар призмадан ўтишда турли бурчак остида синади ва натижада камера линзасидан ¢тгач, турли рангларда тиркишнинг алоҳида- алоҳида тасвирларни ясайди. Кора фонда биргина ёруг чизиқлардан ташкил топган бундай спектр, чизиқли нурланиш (ёки) эмисион спектри дейилади. Спектрдаги чизиқларнинг тўлқин узунликларига кўра уларни қайси атомга тегишли эканлигини белгилаш мумкин. Спектрнинг кўринадиган қисмида водород атомининг талай чизиқларини (Бальмер сериясига тегишли H    6562А o , H    4861А o , H    4340А o , H    4102А o ), натрий буғининг спектрида эса натрийнинг қ¢шни икки сарик чизиғини (  =5890А o ва  =5896А o ) ҳамда темир бугининг спектрида минглаб темирнинг чизиқларини к¢риш мумкин. Агар туташ спектри берадиган ёруғлик манбанинг йўлига совуқ буғ ёки газ модда киритилса, ютилиш спектри ҳосил бўлиб, буғ ёки газни ташкил этган атомлар у ч¢ғланган ҳолатида қандай тўлқин узунликларида нурланса шундай тўлқин узунлигидаги нурларни ютиб, туташ спектрининг фонида ютилиш чизиқларини ҳосил қилади. Масалан ч¢ғланган натрий буғи юқорида эслатилган  =5890А o ва  =5896А o тўлқин узунликларида нурланса, туташ спектри манбаи йўлига киритилган совуқ ҳолдаги натрийнинг буғи худди шу тўлқин узунликларидаги нурларни ютиб, туташ спектрининг бу чизиқлар тўлқин узунларига мос келган жойида икки қ¢шни қора чизиқни ҳосил қилади. Нурланиш ва ютилиш спектрлари тасмали (полосали) бўлиши ҳам мумкин. Хусусан молекуляр бирикмаларнинг спектри қатор кенг тасмалардан иборат бўлиб, бундай тасмалар ўз навбатида бир бирига жуда яқин жойлашган спектрал чизиқлардан ташкил топади. Агар бундай молекуляр бирикмалардан газ юқори температурали ва ч¢ғланган ҳолатда бўлса, у мавҳум тўлқин узунликлари интервалидаги нурланиш тасмаларини, аксинча туташ спектри манбаи йўлида совуқ газ ҳолатида бўлса ўша тўлқин узунликлари интервалидаги ютилиш тасмаларини беради.

Қуёш ва юлдузларнинг спектри ютилиш спектри бўлиб, ютилиш чизиқлари, туташ спектрини берувчи улариннг икки қатламлари йўлидаги ташқи атмосфера қатлами томонидан ҳосил қилинади. Шунинг учун ҳам Қуёш ва юлдузлар спектрларини анализи, уларнинг атмосфера қатламларининг кимёвий таркиби ва физик табиатига доир маълумотларни беради. Шуни унутмаслик керакки, осмон ёритгичларидан келаётган нурларнинг ер атмосферасииннг қатламларидан ҳам ¢тади ва шунинг учун ҳам улариннг сиртида ер атмосфераси атомлари ва молекуляр бирикмаларига тегишли ютилиш чизиқлари пайдо бўлади. Осмон жисмлари спектрида кузатиладиган Ер атмосферасининг чизиқлари телурий чизиқлари дейилиб, спектрофотометрия пайтида таянч чизиқлар сифатида ишлатилади. Маълумки планеталар ва уларини йўлдошларининг кўриниши Қуёш нурларининг уларни сиртидан қайтиши ҳисобига бўлади ва Қуёш нурлари планета сиртдан қайтишидан олдин ва кейин унинг атмосферасини кесиб ¢тади. Шунинг учун ҳам планета ва унинг йўлдошлари спектрида Қуёш спектрига қўшимча унинг (ёки йўлдошининг) атмосферасига тегишли ютилиш чизиқлари ҳосил бўлади. Бу ютилиш чизиқларининг анализи, планета атмосферасининг кимёвий таркиби, босими, температураси ва бошқа физик характеристикалари ҳақида маълумот беради. Астрофизик жараёнларнинг нурий тезликларини аниқлаш. Доплер эффекти

Спектрал анализ берган энг катта ютуқлардан бири  ҳаракатдаги ёритгичларнинг ёки уларни қисмларининг Қуёш, Ой, туманликлар учун нурий тезликларини ўлчашга имкон беришидир. Ёритгичнинг нурий тезлиги деганда, ёритгичнинг ҳаракат тезлиги векторининг қараш чизиғи бўйича ташкил этувчиси тушинилади. Ќаракатдаги манбанинг нурий тезлигини ўлчаш усули Доплер томонидан 1847 йилда ишлаб чиқилган бўлиб, унга кўра, нурланаётган манбанинг қараш чизиғи бўйича силжиши, унинг спектрида спектрал чизиқларни силжишига олиб келади. Агар спектрал чизиқнинг силжиш катталиги  ='0 -  0 бўлса бу ерда (  0 –ҳаракатдаги манба маълум спектрал чизиғининг тўлқин узунлиги, '0 -ҳаракатдаги манбанинг ўша чизиғининг ¢згарган тўлқин узунлиги) манбанинг нурий тезлиги ушбу формуладан топилади: 0 2       c ёки c  0 2    2 -нурий тезлиги с=3 . 10 8 м/с  ёруғлик тезлигини ифодалайди. Агар 2 – манфий ишора билан чиқса, яъни '0  0 (спектрнинг бинафша томонига силжиса) манба кузатувчига 2 тезлик билан яқинлашаётган, аксинча 2 мусбат ишорали бўлса, яъни '0  0 (чизиқ спектрнинг қизил томонига силжиса) манба кузатувчидан узоқлашаётган бўлади. Одатда ёритгичининг ёки унинг қисмларининг тезлиги 2 <<с бўлганидан, спектрал чизиқнинг силжиши -  ҳам жуда кичик бўлади. Шунинг учун бундай силжишни визуал ўлчаш жуда мураккаб бўлиб, Доплер принципидан, асосан спектрофотометрия ишга тушгандан сўнг фойдаланиш имкони туғилди. Биринчи бўлиб Доплер прнципини рус олими А.А. Белопольский томонидан 1900 йили Пулково обсерваториясида муваффаққиятли синаб кўрилди. Шу туфайли баъзан бу эффект астрономияда, Доплер-Белопольский эффекти ҳам деб юритилади. Доплер принципи астрофизикада жуда катта роль уйнаб, ёритгичларнинг (ёки уларнинг айрим қисмлари) ҳаракатини ўрганишдан ташқари, нурланувчи осмон жисмларининг ўз ўқи атрофида ёки марказий бошқа бир жисм атрофида айланишларини ҳам аниқлашга имкон беради.

Хусусан ернинг Қуёш атрофида ва ўз ўқи атрофида айланишларини ҳам Доплер принципи асосида осон аниқлаш мумкин. Маълумки Ер Қуёш атрофида ўртача 30 км/с тезлик билан ҳаракатланиб, ҳаракат йўналишини фазода ўзгартириб боради. Натижада маълум моментда унинг ҳаракати йўналган эклиптика текислигида ётувчи юлдузлар спектрида чизиқлар бинафша томонга  катталикка силжиган ҳолда к¢риниб, унинг катталиги ушбу ифодадан топилади: 4 10 5 0 10 / 103 / 10 30        с см с cм c    бу ердан 4 010       б ў лади . Бу й ў налишга қ арама -қ арши томондаги юлдузларнинг спектридаги чизи қ лар эса , аксинча қ изил томонга шундай катталикка силжиган ҳолда к ў ринадилар . Қ уёшнинг экватори зонасида , унинг айланиши туфайли чизи қ ли тезлиги 2 км / с б ў либ , экваторининг шар қ ий ва ғарбий қ исмларининг спектрларида чизи қ ларнинг силжиши , мос равишда ,  0,035 А o катталикни беради . Магнит майдонида кечадиган астрофизик жараёнлар. Зееман эффекти Магнит майдонида жойлашган атом томонидан нурланаётган (ёки ютилаётган) монохроматик нур ҳосил қилган спектрал чизиқ, ўзаро жуда яқин жойлашган бир неча ташкил этувчиларига парчаланади. Бундай эффект унинг ихтирочиси номи билан Зееман эффекти деб юритилади. Агар магнит майдоннинг куч чизиқлари қараш чизиғи бўйича йўналган бўлса, энг содда ҳолда, спектрал чизиқ иккига парчаланади (дублет), ва ҳар бир ташкил этувчиси бир-бирига қарама-қарши йўналишда айланма қутбланган бўлади. Бордию, майдоннинг куч чизиқлари қараш чизиғига тик йўналса, у ҳолда спектрал чизиқ учта ташкил этувчига парчаланиб чизиқли қутбланади ва бунда марказий ташкил этувчи (  ) нинг интенсивлиги, икки

чекка компонента (  + ва  - ) ларнинг интенсивлигидан икки баробар ортиқ бўлади. Спектрал чизиқнинг парчаланган ташкил этувчилари оралиғидаги масофа  -(тўлқин узунликлари фарқида) магнит майдони кучланганлигига пропорционал бўлиб, қуйидаги кўринишда ифодаланади:  =4,67 . 10 -5 f . H .  2 бу ерда  ва  лар сантиметрда, Н эса эрстедларда ифодаланади. f -Ланде фактори дейилиб, спектрал чизиқни ҳосил қилувчи атом энергетик c атҳларнинг физик ҳолатлари билан боғлиқ бўлади. Ёритгичларнинг температураларини аниқлаш усуллари Ёритгичнинг температураси - унинг табиатини характерловчи физик параметр бўлиб, уни аниқлаш, мураккаб астрофизик масалалардан ҳисобланади. Бунинг сабаби, биринчидан, астрономлар ёритгичларнинг температурасини бевосита термометр билан ўлчаш имконидан маxрумликларида бўлса, иккинчидан, мавжуд методларнинг мураккаблигида, ҳамда айримларининг аниқлик даражасининг пастлигидадир. Температурани аниқлашни айрим методлари билан танишамиз. 1. Спектрал чизиқларнинг кенглигига кўра температурани аниқлаш. Маълумки, ихтиёрий спектрал чизиқда, бундай чизиқни вужудга келтирадиган атомларнинг иссиқлик ҳаракати туфайли доплерча кенгайиш рўй беради. Маълум моментда, нурланувчи бундай атомларнинг бир қисми тартибсиз иссиқлик ҳаракати туфайли биздан ҳар хил тезликлар билан узоқлашаётганда, қарийб шунча қисми ҳар хил тезлик билан бизга яқинлашаётган бўлади. Натижада  расмда тасвирланган шаклдаги симметрик кенгайган спектрал чизиқ вужудга келади ва у мазкур спектрал чизиқнинг профили дейилади. Максвелнинг тезликлар тақсимотига қонунига кўра, қараш чизиғи бўйича турли тезликларга эга бўлган заррачаларнинг

сони,  нинг ортиши билан 2 1 2 exp          га боғлиқ равишда камаяди ва, 0 1  бўлганда, атом нурланиш чизиғининг қизил (тўлқин узунлиги катта) қанотига, 0 2  бўлганда эса, бинафша қанотига тўғри келади. Бу ерда  -энг катта эҳтимолий тезлик: m kT2   (1) Агар плазма қаралаётган чизиқ тўлқин узунлигидаги нурланиш учун тиниқ бўлса, у ҳолда профилнинг ҳар бир нуқтасига тўғри келган интенсивлига 2 нинг қийматларига мос атомларнинг сонига пропорционал бўлиб, спектрал чизиқнинг профили атомларнинг тезликлар тақсимотини қонунини қайтаради. Бинобарин спектрал чизиқнинг чегарасида интенсивликнинг ўзгариши қуйидаги ифода кўринишини олади: 2 1 2 0 exp            I I (2) Тезликлар тақсимоти қонунига кўра,  2 бўлган атомларнинг сони, 0 2  зарраларнинг сонидан e марта кам. Бу атомлар спектрал чизиқнинг профилида марказий I 0 интенсивликдан е марта кам (яъни e I I 0  ) I интенсивликка эга бўлган нуқтадаги нурланишни беради ва бу нуқталар орасидаги масофанинг ярми-спектрал чизиқнинг доплер кенглиги  0 деб юритилади.  0 +  д (ёки  0 -  д ) тўлқин узунлигида нурланувчи атомлар энг катта эҳтимолий тезликда  ҳаракатланганликларидан: c Д     0 (3) у xолда (1) кўра: m kT D 2 0   (4) бу ердан 2 0 2 2          D k mc T (5)

Кузатишлар ёрдамида спектрал чизиқнинг доплер кенглиги аниқлангач, нурланувчи атомлар фақат иссиқлик ҳаракатида иштирок қилади деб қараб, (5) формула ёрдамида чизиқли спектр бераётган ёритгичнинг кинетик температурасини аниқлаш мумкин. Бироқ, аслида спектрал чизиқнинг профили -расмда келтирилганидан фарқланиб, аксинча мураккаб тус олади ва ёритгичнинг температурасини аниқлашни мураккаблаштиради. 2. Абсолют қора жисм қонуниятлари асосида ёритгичларнинг температурасини аниқлаш. Гарчи абсолют қора жисм қонуниятлари ёритгичларнинг температурасини аниқлашнинг бир неча хил методларини берсада, аслида ёритгичларнинг спектрида энергиянинг тақсимланиши Планк эгрилигидан фарқ қилганлиги туфайли аниқланган температуранинг қийматлари катта хатоликка эга бўлади. Юлдузлар атмосферасининг фақатгина қатламларидагина термодинамик мувозанат рўй бериб, эслатилган қонунларни мувоффақият билан қўллаш мумкин. Бироқ бундай нурланиш юлдуз атмосфераси ташқи қатлами билан кучли ютилади ва термодинамик мувозанатдан кескин фарқланувчи ташқи қатламнинг нурланишини қайд қиламиз. Шунинг учун xам бундай нурланиш спектрида энергиянинг тақсимоти, Планк эгрилигидан кескин фарқ қилиб температурани аниқ белгилашга имкон бермайди. Шунга қарамай xар доим маълум юлдуз спектрида энергиянинг тақсимланиш эгрилигига ўхшаш шундай Планк эгрилигини танлаш мумкинки, натижада танланган бу юлдуз нурланишига маълум шартлар ёрдамида, Планк, Стефан-Больцман ва Виннинг қонунларини қўллашнинг имкони туғулади. -расмда турли температурадаги термодинамик мувозанатдаги жисмларнинг Планк эгриликлари билан бирга кузатишлардан олинган Қуёшнинг маркази спектрида энергиянинг тақсимланиш эгрилиги (штрихларда) ҳам келтирилган. Агар бу эгрилик учун Виннинг силжиш қонунини қўлласак,  max  4300 A o бўлганидан

К см см град T о 6750 10 43,0 29,0 4     Қуёш сирти 1 см 2 юзасининг тўла нурланиш энергияси 10 10 28,6    эрг/см 2. сек деб олинса, Стефан-Больцман қонунига кўра К град сек см эрг сек см эрг T о эфф 5770 / 10 67,5 / 10 28,6 4 2 5 2 10         Демак , ёритгичнинг эффектив температураси деб , шундай абсолют қ ора жисмнинг температурасига айтиладики , унинг x ар 1 см 2 юзаси чи қ арадиган энергияси мазкур жисмнинг 1 см 2 юзаси чи қ арадиган энергияга тенг б ў лади . Шунингдек Планк эгриликлари ёритгичларнинг равшанлик ва ранг температураларини ани қ лашга ҳам имкон беради . Ёритгичнинг ранг температураси деб , шундай абсолют қ ора жисмнинг температурасига айтиладики , маълум т ў л қ ин узунлигида унинг ҳар квадрат сантиметри чи қ арадиган нурланиш энергияси мазкур ёритгичнинг ҳар квадрат сантиметридан ў ша т ў л қ ин узунлигида нурланадиган энергиясига тенг б ў лади . 3. Юлдузларнинг турли системаларда олинган юлдуз катталиклари юлдузларнинг температурасини ани қ лашда мувоффа қ ият билан қў лланилади . Гап шундаки Планк қ онуни юлдузларнинг турланиши учун унча мос келмайди , шунинг учун ҳам юлдузларнинг температурасини ани қ лашда Виннинг қ онуни ани қ натижа бера олмайди . Юлдузларнинг ранги эса уларнинг температураси билан бевосита боғланишда б ў либ , ранг деганда нурланишнинг максимумга т ў ғри келган т ў л қ ин узунлигини эмас , балки юлдуз рангининг ранг к ў рсаткичи деб аталувчи объектив характеристикаси тушунилади . Ранг к ў рсатгичи ҳа қ ида маълумотни юлдуз спектрининг турли қ исмларидаги нурланиш энергиясини солиштириш ор қ али олиш мумкин . Одатда ранг к ў рсатгичи қ илиб юлдузнинг фотографик ва фотовизуал юлдуз катталикларининг фар қ и : CI = m pg - m pv олинади . U, B, V системада эса ранг к ў рсатгичи сифатида асосий CI=B-V ва ультрабинафша CI=U-B ранг к ў рсатгичларидан фойдаланилади .

Юлдузларнинг ранг к ў рсатгичи ва юлдузнинг т ў ла нурланишини характерлайдиган эффектив температураси орасидаги боғланиш белгиланиб , с ў нгра у асосда юлдузларнинг температурасини осон ани қ лаш мумкин . Ранг к ў рсатгичи учун ноль - пункт қ абул қ илинган б ў либ , у шартли равишда АО спектрал синфдаги юлдузлар учун асосий ранг к ў рсатгичи (B-V) нолга тенг деб олинган . Спектрал синфлари А синфдан олдин турадиган қ айно қ юлдузлар учун манфий ишорали , кейин турадиганлари учун эса мусбат ишорали б ў лади . Қ уёш марказининг спектри нурланиш энергиясининг эгрилиги турли температурага мос Планк эгриликларини кесиб ў тишидан ( - расм ) к ў ринишича , Қ уёшнинг равшанлик температураси турли т ў л қ ин узунлигида турлича б ў лади (  max дан чап томонга эътибор қ илинг ). Ёритгичнинг равшанлик температураларини ани қ лаш анча мураккаб жараён б ў либ , нурланишнинг маълум т ўлқин узунлигидаги интенсивлигини абсолют бирликларда ифодалашга тўғ ри келади . Лекин оптик диапозонда сирт қ и бевосита к ў риб б ў лмайдиган баъзи планеталар ёки айрим радиообъектларни радиодиапозонда равшанлик температураларини ў лчаш , яъни уларнинг сирт ҳароратини тахминий белгилаш учун бу усул бирдан - бир қ улай усул ҳисобланади . Абсолют қ ора жисм сиртининг айрим участкасида энергиянинг нисбий та қ симланиши , ёритгичнинг шундай участкасидаги энергиянинг нисбий та қ симланиши каби б ў лса , у x олда абсолют қ ора жисмнинг температураси мазкур ёритгичнинг ранг температураси дейилади . Қ уёш спектрининг 5000-6000 А 0 участкасида энергиянинг нисбий та қ симланиши 7000 0 К ли Планк эгрилигининг шу участкасидаги та қ симланишига мослигидан ( - расм ), бу участка учун Қу ёшнинг ранг температураси 7000 деб олинади . X улоса қ илиб айтганда , турли микдорлар асосида ани қ ланган Қ уёш температурасининг турлича чи қ иши , унинг атмосферасини турли қ атламларига температуранинг турли қ ийматлари мос келишини , x амда

унинг таш қ и қ атламлари нурланиши , абсолют қ ора жисм нурланишидан фар қ қилиб, Планк, Стефан-Больцман ва Виннинг қ онунлари фа қ ат температурани тахминий ани қ лаш учун имкон беришини маълум қ илади .

O'xshashlar

Астрофизика асослари

Фотоэлектрик ва радио нурланиш приёмниклари

Галактикадаги диффуз материя. Юлдузлараро газ. Ўта қайнок юлдузлар

Юлдузлар атмосферасининг кўтарилиши. Оқ эгизак юлдуз туркумларининг хусусиятлари. Пульсарлар. Рентген астроманбалар

Куёш хромосфераси ва куёш тожи куёш эниргиясининг манбаи