Sun’iy g‘ovakli to‘ldiruvchilar - Arxitektura - Referatlar

Sun’iy g‘ovakli to‘ldiruvchilar

Yuklangan vaqt:

28.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

695.8544921875 KB

Ko'chirib olish

Sun’iy g‘ovakli to‘ldiruvchilar Reja: Умумий маълумотлар  Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi  Xomashyo materiallar va qo’shimchalar  Keramzit ishlab chiqarish asoslari  Keramzit xom granulalarga termik ishlov berish - isitish, kuydirish va sovitish  Keramzit shag’alini kuydirish va sovitish  Keramzitning birjinsliligi va boyitish ishlari  Keramzitga quyiladigan texnik talablar  Keramzit shag’alining mustahkamligiga qo’yilgan talablar  Keramzitni qo’llash sohasi

1. Умумий маълумотлар Yengil g’ovakli to’ldiruvchilarini qo’llanilishi issiqizolyasiya, devor panellari, yaxlit devorlar va turli yuk ko’taruvchi samarali engil betonlarni olish mumkin. Og’ir to’ldiruvchilarni yengil to’ldiruvchilarga almashtirish natijasida betonning xususiyatlarini kerakli darajada o’zgartirish, zichligini kamaytirish, issiqlik o’tkazuvchanligi va boshqalarni yaxshilash mumkin. Issiqlikni izolyasiya qiluvchi devorbop panellar, monolit devorlar va har xil yuk ko’taruvchi konstruksiyalar tayyorlashda yengil g’ovak to’ldiruvchilarni ishlatib, samarali yengil betonlar olish imkonini beradi. Shuningdek ayrim g’ovak to’ldiruvchilarni etarli mustahkamligi asosida yuqori mustahkamlikdagi konstruksion yengil betonlar tayyorlanadi. Bundan tashqari, sun’iy g’ovakli to’ldiruvchilar betonda qo’llanilishi bo’yicha yuqori sifat va samaradorligi bilan ajralib turadi. Respublikamizda tabiiy g’ovak to’ldiruvchilar zahirasi yetarli bo’lmaganligi sababli sun’iy g’ovak to’ldiruvchilar olishga ehtiyoj seziladi, ayniqsa sanoat chiqindilari asosida g’ovak to’ldiruvchilar ishlab chiqarish katta ahamiyatga ega. Shu sababli O’zbekistonning turli rayonlarida sun’iy g’ovak to’ldiruvchilar ishlab chiqaruvchi korxonalar qurilgan. Sun’iy g’ovak to’ldiruvchilarni ishlab chiqarish korxonalari xomashyo (mahalliy xomashyodan foydalanish) bor, hamda suv, gaz, elektr tarmoqlari mavjud va ularga talab bo’lgan rayonlarda quriladi. Sun ’ iy g ’ ovak to ’ ldiruvchilarning tannarxi tabiiy to ’ ldiruvchilarga nisbatan yuqori , lekin chetdan keltiriladigan to ’ ldiruvchilarga nisbatan arzonroqdir . Beton uchun qo’llaniladigan sun’iy g’ovakli to’ldiruvchilar turlari ko’p: keramzit, agloporit, kamporit, shlakli pemza, kupchitilgan perlit, dolomit, karboporit va b. 2. Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi Keramzit, yunon tilidan tarjima qilinganda kuydirilgan gil ma’nosini anglatadi. Uzining tuzilishi bo’yicha - keramzit engil g’ovakli material. Engil kupchiydigan gillarni kuydirib olinadi. Keramzit asosan keramzit shag’ali ko’rinishida olinadi. Keramzit shag’ali donasi yumaloq shaklda, strukturasi g’ovak

va yacheykasimon bo’ladi. Keramzit donasining yuza qismi zich qatlam bilan qoplangan, rangi qo’ng’ir qora, bo’linganda qoramtir bo’ladi. Keramzit xossalari gillar sifatiga, saqlash sharoitlariga va tashish usullariga bog’liq. Qayta ishlanadigan va kuydirilgandan so’ng keramzit xossalari – musahkamligi, issiq va tovush o’tkazmasligi, olovga va sovuqqa chidamliligi yaxshilanadi. Rasm - 7.1. Keramzit ko’rinishi Keramzit ekologik toza maxsulot xisoblanadi chunki asosan gillardan olinadi. Keramzit ishlab chiqaruvchi korxonalar asosan quyidagi fraksiyalardagi mahsulotlarni ishlab chiqaradi: 0-5 mm-10%; 5-10mm – 40%; 10-20mm – 40%; 20-40mm -10%; Xomashyo materiallar va qo’shimchalar Giltuproqning ba’zi turlari kuydirishda ko’pchiydi va bunday gillar asosida keramzit olinadi. Sanoatda keramzit shag’ali va keramzit qumi olinadi, kam miqdorda keramzit chaqiq toshi ishlab chiqariladi. Gilning ko’pchishi 2 ta jarayonga bog’liq: gaz ajralishi va gilning piroplastik holatga o’tishidir. Gaz ajralishi –bu temir oksidlarining organik moddalar bilan birikishidan keyingi qaytarilish reaksiyasi, bu birikmalarning oksidlanishi, gidroslyuda va boshqa suvli birikmalarni degidrotatsiyasi, karbonatlarning dissotsiatsiyasiga bog’liq.

Gilning piroplastik holatga o’tishi, gilda yuqori haroratda suyuq fazaning (eritma) hosil bo’lishidir. Natijada gil yumshayadi, plastik deformatsiya qobiliyati yuzaga keladi, ajralayotgan gazlar asosida ko’pchiydi va natijada gaz o’tkazmaydigan materialga aylanadi. Keramzit ishlab chiqarishda xomashyo sifatida cho’kindi jinslarga kiruvchi gil jinslar ishlatiladi. Xomashyo material sifatida metamorfik tog’ jinslariga mansub toshsimon gilli jinslar – gil slanetslari va argillitlar ishlatiladi. Gil jinslar murakkab mineralogik tarkib bilan farqlanadi va ularda gil minerallar (kaolinit, montmorillonit, gidroslyudalar) dan tashqari kvars, dala shpati, karbonatlar, temir, organik qo’shimchalardan iborat bo’ladi. Gil minerallar gil moddalardan iborat bo’ladi. Gil deb, tarkibida 30% dan ko’p gil moddalar bo’lgan gil jinslarga aytiladi. Keramzit ishlab chiqarish uchun montmorillonit va gidroslyudali gillar ishlatiladi, ularning tarkibida 30% gacha kvars mavjuddir. Gilning umumiy tarkibida SiO 2 -70% gacha, Al 2 O 3 -12% kam emas (20% gacha), Fe 2 O 3 + FeO- 10%gacha, organik qo’shimchalar 1-2% mavjud bo’lishi kerak. Keramzit ishlab chiqarishda u yoki bu gil xom ashyosining yaroqli ekanligi xomashyo xususiyatlarini maxsus tekshirish orqali belgilanadi. Gil xom ashyosiga quyidagi asosiy talablar qo’yiladi: 1.Gilning kuydirishda ko’pchishi. Gilning ko’pchishi- ko’pchish koeffitsienti bilan xarakterlanadi va quyidagi formula bilan ifodalanadi: bu erda: V k – ko’pchigan keramzit granulalarining hajmi; V c – pishirishdan oldingi xom granulalarning hajmi. Ko’pchish koeffitsientini boshqa formula bilan ham ifodalash mumkin: bu erda: ρ s – quruq xom granulaning zichligi; ρ k – ko’pchigan keramzit granulasining zichligi;

P p - quruq xom granulaning pishirishdagi massa bo’yicha yo’qotishi, % Keramzit ishlab chiqarishda gil xomashyosining ko’pchish koeffitsienti 2 dan kam bo’lmasligi (3-4 bo’lsa yaxshi) kerak. 2. Gil xom ashyosini oson eruvchanligi, ya’ni xomashyoni kuydirish harorati 1250 0 S dan oshmasligi kerak, aks holda gil tarkibidagi gazlar erkin chiqib ketadi va natijada xom gil granulasi ko’pchimaydi. 3. Gil xomashyosini ko’pchish intervali. Bu pishirish harorati chegarasi bilan, ko’pchish boshlanishi harorati orasidagi farq hisoblanadi. Ko’pchish harorati deb, zichligi 0,95 g/sm 3 ga teng keramzit granulalarining hosil bo’lish haroratiga aytiladi. Pishirish harorati chegarasi esa keramzit granulasi yuzasining erigan suyuq qatlam bilan qoplanishi harorati tushuniladi. Keramzit shag’alini ishlab chiqarishda haroratning keskin ko’tarilib ketishiga yo’l qo’ymaslik kerak, aks holda granulalar yuzasi erib bir-biri bilan elimlanib qoladi. Bu esa keramzit shag’alining chiqishini kamaytiradi va ba’zan pechni ishdan chiqaradi. Keramzit shag’alini ishlab chiqarishda haroratni belgilangan optimal darajadan pasayib ketishiga yo’l qo’ymaslik kerak, aks holda ko’pchish koeffitsienti kamayadi va mahsulot kam ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarishda xomashyoning ko’pchish intervali 50 0 S dan kam bo’lmasligi kerak. Bu xususiyatlarga barcha gil jinslari ega bo’lmaydi. Gil xomashyosining xususiyatlarini yaxshilash uchun unga 1% gacha mazut, solyarka moyi yoki boshqa organik va mineral (kul, shlak va b.) moddalar qo’shiladi. Gil granulalarining ko’pchish harorati intervalini uzaytirish uchun gil granulalari sirtiga olovga bardoshli gil kukuni yoki maydalangan kvars qumlari purkaladi. Keramzit ishlab chiqarishda qo’shimchalarni qo’llashda xomashyo mahsulotning ko’pchish koeffitsientini 2-3 barobar oshiradi, mahsuldorlik ham oshadi, tannarxi esa pasayadi. Keramzit ishlab chiqarish asoslari Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi quyidagi asosiy jarayonlardan iborat: - xomashyoni kondan qazib olish va korxonaning zahira omboriga jo’natish; - xomashyoni qayta ishlash va kerakli o’lcham, bir jinsli keramik massaga ega xom granulalarni tayyorlash;

- xom granulalarga termik ishlov berish, ya’ni isitish, kuydirish va sovitish natijasida tayyor mahsulot olish; - olingan mahsulotni navlarga ajratish yoki zichligi bo’yicha taqsimlash; - g’ovak to’ldiruvchi (keramzit shag’ali) ni omborlarga joylash. Gil xomashyosini qazib olishda bir cho’michli va ko’p cho’michli ekskavatorlar ishlatiladi. Yumshoq gilli jinslar kondan mavsumiy qazib olinadi, toshsimon gilli jinslar esa yil bo’yi qazib olinadi. Gil xomashyosi gil saqlagichlarda yoki maxsus konuslarda saqlanadi. Xomashyoni qayta ishlash usuli xomashyoning xususiyatlaridan kelib chiqiladi, g’ovak to’ldiruvchilarning sifati esa termik ishlov berish rejimiga bog’liq. Keramzit shag’ali ishlab chiqarishning to’rtta asosiy texnologiyasi mavjud: quruq, plastik, poroshok-plastik va ho’l(shliker). Quruq usuli . Gilli xom ashyo tshsimon (zich quruq gilli jinslar, gilli slanetslar) bo’lganda qo’llaniladi. Bu usul sodda: xom ashyo maydalanadi va aylania pechga yo’naltiriladi. Gilli jinslar bir tarkibli, zararli qo’shimchalar bo’lmaganda bu usulni qo’llash samarali. Bunda, ko’pchish koeffitsienti yuqoriligi bilan xususiyatlanadi. Xom ashyo uvoqlari namligi 9% dan oshmasligi kerak. Keramzit olishning keng tarqalgan usuli bu plastik usulidir. Yumshoq gilli xomashyo bu usulda nam holatda valslarda, gil aralashtirgichlarda va boshqa agregatlarda qayta ishlanadi (g’isht ishlab chiqarish kabi). Plastik gilli massadan lentali shnekli pressda yoki teshikli valslarda silindr shaklidagi xom granulalar tayyorlanadi, bu granulalar keyingi transportyorda uzatishda va qayta ishlov berishda yumaloq shaklga ega bo’ladi. Xom granulalarning sifati tayyor keramzit shag’alining sifatini belgilaydi. Shu sababli gilli xomashyoni yetarlicha qayta ishlash, bir xil o’lchamli zich granulalarni olish zarur. Granulalarning o’lchami berilgan xomashyoning ko’pchish koeffitsienti va keramzit shag’alining talab etilgan yirikligi bo’yicha o’rnatiladi. Asosan gilni ishlov berishda namligi 18-28% ni tashkil etadi. Namligi 20% bo’lgan granulalar to’g’ri aylanma pechga yuborilishi mumkin yoki aylanma

pechdan chiqadigan issiq gazlarni qabul qiluvchi issiqlik almashuvi agregatlarda va quritish barabanida dastlabki quritiladi. Pechning ishlab chiqarish mahsuldorligi granulalarni oldindan quritish natijasida oshadi. Plastik usulda keramzit ishlab chiqarish quruq usulga nisbatan ko’proq sarmoya va energiya sarfini talab etadi. Biroq gilli xomashyoning tabiiy strukturasining buzilishi, gomogenizatsiyasi va qo’shimchalar kiritilishi uning ko’pchish koeffitsientini oshishiga olib keladi. Kukun-plastik usuli plastik usulidan farqi shundaki, daslab quruq gilli xom ashyoni tuyib kukun olinadi, so’ng bu kukundan suv qo’shib plastik gilli massa tayyorlanib, yuqorida qayd etilgan usulda, undan granulalar shakllanadi. Quyidagi bir nechta holatlarda xomashyo tayyorlashning bu usuli o’zini oqlaydi: agar xomashyo tarkibi bo’yicha bir jinsli bo’lmasa, u holda uni kukun holatida aralashtirish va so’ndirish oson kechadi; agar qo’shimcha kiritiladigan bo’lsa, u holda to’yish vaqtida kiritilgan qo’shimcha bir tekis taqsimlanadi; agar xomashyoda xavfli qo’shimchalar bo’lgan ohak va gips donalari mavjud bo’lsa, unda tuyilgan holatda butun hajm bo’yicha ular xavf tug’dirmaydi; xomashyoni bunday puxta qayta ishlash uning ko’pchishini yaxshilasa, u holatda chiqadigan yuqori sifatli keramzit sarflangan xarajatlarni oqlaydi. Ho’l (shliker) usulining plastik usulidan farqi shundaki, gillar maxsus katta sig’imdagi – gilaralashtirgichlarda suv qo’shib aralashtiriladi. Olinadigan shliker namligi 50%. Shliker nasos yordamida shlambasseynga uzatiladi va u erdan aylanma pechga uzatiladi. Bu usulda aylanma pechning kiraverishida osilgan zanjirlardan parda tashkil etiladi. Zanjirlar issiqlikni almashtirib beruvchi qurilma vazifasini bajaradi, ular pechdan chiqayotgan gazlar yordamida qizdiriladi va shlikerni quritib granulalarga ajratadi. Granulalar yumalab quriydi, qiziydi va kupchiydi. usulning kamchiligi – yoqilg’ini yuqori sarfi (katta namlikdagi shlikerni quritishga sarflanadi). Afzalligi, bu usulda xom ashyo bir jinsligi ta’minlanadi, qushimchalar kiritish oson (qo’shimchalar bir tekisda taqsimlanadi), xom ashyodan toshli qo’shimchalarni ajratish sodda. Bu usul, qazib olinadigan gilli xom ashyo yuqori nam bo’lsa tavsiya etiladi.

Keramzit xom granulalarga termik ishlov berish - isitish, kuydirish va sovitish Xom granulalarni quritish pishirishda ishlatiladigan aylanma pechlarda yoki alohida quritish agregatlarida amalga oshiriladi. Bu uncha katta bo’lmagan o’lchamlardan (6-14mm) granulalarni quritish rejimi olinadigan keramzit sifatiga jiddiy tasir etmaydi. Bitta aylanma pechda xam isitish va quydirish ishlarini birga bajarilishi bevosita xom granulalar ishlab chiqaruvchi qurilmaning ishlashiga bog’liq. Texnologik nuqtai nazardan pechlarning to’xtovsiz ishlashi uchun xom granulalar zaxirasi mavjud bo’lishi kerak. Shu sababli granulalar quritish barabanida dastlab quritiladi, natijada ularning mustahkamligi ortadi va uzaro elimlanib qolishini oldini oladi. Barabanda granulalar aylanishida yumaloq shaklni oladi va undagi yoriqlar yopiladi. Korxonalarda diametri 2,2 va 2,8m, uzunligi – 14m bo’lgan quritish barabanlari keng qo’llaniladi. Shu bilan birga qatlam tayyorlovchi samarali quritish agregatlari (rasm.7.1.) keng qo’llanilib, ularda xom granulalar nol namlikkacha va pishirishdan oldin quritiladi. Qatlam tayyorlovchi quritish agregati balandligi taxminan 10m li vertikal konstruksiyali ko’rinishda bo’lib, qabul bunkeri, ikkita qiya panjara (xom granulalar o’z-o’zidan xarakatlanadi), yukni tushirish barabanidan iborat bo’ladi. Xom granulalarni quritish pechdan chiqayotgan issiq gazlar hisobiga amalga oshiriladi, rasmda yo’naltiruvchi chiziqlar bilan qo’rsatilgan. Gazlar dastlab pastki panjaradagi material orasidan o’tadi, so’ngra sirkulyasion tutun so’ruvchi yordamida yuqori panjaraga, qolgan qismi esa pastga yuboriladi.

Rasm.7.1. Qatlam tayyorlovchi: 1- korpus; 2-qabul bunkeri; 3- material miqdorini ko’rsatuvchi; 4- yuqori qiya panjara; 5-pastki qiya panjara; 6- termopara; 7- to’kuvchi baraban Keramzit xom granulalarini quritish aloxida quritish agregatlarida yoki pishirish uchun mo’ljallangan aylanma pechlarda amalga oshiriladi. Bitta aylanma pechda quritish va pishirishni birgalikda bajarish xom granulalarni tayyorlovchi qurilma va pechning tanafussiz ishlashiga bog’liq. Optimal rejimda gilli granulalarni pishirish keramzit olish texnologik jarayonining asosiy qismi xisoblanadi. Gilli granulalarning ko’pchishi bevosita aktiv gazlarning chiqishi va gilning piroplastik xolatga o’tishi bilan mos kelishi shart. Oddiy sharoitda gilni kuydirishda gaz xosil bo’lishi nisbatan past xaroratda sodir bo’ladi, piroplastikka nisbatan. Masalan, magniy karbonatning dissotsiatsiyasi- 600 0 S gacha, kalsiy karbonatining dissotsiatsiyasi(bo’linishi)- 950 0 S gacha, gilli minerallarning degidratatsiyasi esa 800 0 Sgacha xaroratda amalga oshadi. Organik birikmalarning yonishi past xaroratda boshlanadi, temir oksidlarining tiklanish reaksiyasi esa- 900 0 S da yuz beradi. Gilli granularning piroplastik xolatga o’tishi- 1000 0 S yuqori xaroratda yuz beradi. Bir barabanli aylanma pechda keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi

Rasm 7.2. Keramzit ishlab chiqarish uchun qo’llaniladigan bir barabanli aylanma pech sxemasi: 1-xom granulalarni joylash; 2-aylanma pech; 3-forsunka; 4ko’pchigan keramzit shag’ali; 5-issiq gazlar oqimi. Shu sababli keramzit olishda xom granulalarni pishirish xaroratni juda tez oshirishda erishiladi, aks xolda sekin xaroratni oshirishda gazlarning asosiy qismi ko’pchishgacha erkin chiqib ketadi va zich ko’pchimagan massa xosil bo’ladi. Granulalarni juda tez ko’pchish xaroratigacha qizdirish uchun dastlab uni tayyorlash, quritish va isitish kerak. S.P.Onatskiyning izlanishlaridan kelib chiqib aytish mumkinki, issiqlik ishlov berishning bosqichma-bosqich rejimi optimal xisoblanadi: xom granulalarni uzluksiz 200-600 0 S gacha issitish va so’ngra juda tez ko’pchish xaroratigacha qizdirish (1200-1250 0 S). Xom granulalarni pishirish aylanma pechlarda bajariladi, konstruksiya bo’yicha ular bir barabanli, ikki barabanli va issiqlik almashinuvini bajaruvchi pech turlariga bo’linadi. Ishlab chiqarishda bir barabanli aylanma pechlar keng ishlatiladi, diametri-2,5m va uzunligi-40m (rasm 2.1.). Bu pech silindr metall barabandan iborat bo’lib, ichki qismi olovga bardoshli material(g’isht) bilan qoplangan. Aylanma pech 3 gradus qiyalikda joylash-tiriladi va o’z o’qi bo’yicha sekin aylanadi. Shu sababli pechning yuqori qismidan tushadigan xom granulalar uning aylanishidan pastki qismiga qarab xarakatlanadi, bu qismida gaz va suyuq ko’rinishdagi yoqilg’ilarni yondirish uchun gaz gorelkasi yoki forsunka

joylashtiriladi. Natijada, xom granulalar issiq gazlarga qarshi xarakatlanadi, isiydi va qizdirish zonasida ko’pchiydi. Granulalar pechda o’rtacha 1 soat bo’ladi. Issiqlik ishlov berishning optimal rejimini ta’minlash uchun, pechning ko’pchish zonasi uning boshqa qismlari (tayyorlash zonasi) dan xalqa yordamida ajratiladi. Aylanma pechning ko’pchish zonasi yoki ikkita oxirgi qismlari kengaytirilgan va o’rta qismi toraytirilgan bo’lsa analogik samaraga erishiladi. Granulalarning ko’pchishi gilni piroplastik holatga o’tishida sodir bo’ladi, bunda ishlab chiqarishning oz miqdorda ham berilgan parametrlardan chetlashishi granulalarni o’zaro yoki pechning ichki devoriga elimlanib qolishiga olib keladi. Keramzit ishlab chiqarishning samarali yo’li bu granulalarni olovga bardoshli kukunlar bilan qoplash hisoblanadi. Bu kukun sepuvchi maxsus barabanda yangi tayyorlangan granulalar qoplanadi yoki bevositia aylanma pechda ko’pchish zonasidan oldin maxsus qurilma yordamida amalga oshiriladi. Granulalar sirtini kukun bilan qoplash ishlab chiqarish jarayonini va pishirish xaroratini barqarorlashtiradi. Natijada keramzit uyilma zichligi pasayadi va pechning ishlab chiqarish mahsuldorligi ortadi rasm 7.3.). Rasm-7.3. Aylanma pechga olovga bardoshli kukunni kiritish qurilmasi: 1aylanma pech; 2-kukunning zaxira bunkeri; 3-kukunni kiritish qurilmasi; 4-gorelka (forsunka); 5-ikkilamchi xavoni kiritish qurilmasi; 6-elevator.

Aylanma pechdan chiqadigan issiq gazlarni qayta qo’llashda yoqilg’i sarfini kamaytiradi. Shu maqsadda pechdan tashqari va pech ichidagi issiqlik almashinuvini qo’llash yoqilg’i sarfini 10% dan 30% gacha tejashga erishiladi. Pechdan tashqari issiqlik almashuvi uchun kuydirish agregati (rasm.7.4.) tarkibiga kiruvchi qatlam tayyorlovchi SMS-197 ishlatiladi. Rasm-7.4. Kuydirish agregati SMS-197: 1- qatlam tayyorlovchi; 2-aylanma pech 2,8 × 20 m; 3- qatlam sovitgich; 4- xom granulalar Qatlam tayyorlovchi qurilmada xom granulalar nafaqat quritiladi, balki 200300 0 S gacha qizdiriladi, natijada uzunligi 20m va diametri 2,8m aylanma pechlar ishlatiladi. Keramzitni kuydirishda ishlatiladigan ikki barabanli pechning tayyorlash va ko’pchish zonalari ikkita turli tezlikda harakatlanuvchi barabanlardan tashkil topadi. Issitish barabani (kichik diametrli) va ko’pchish barabani (katta diametrli) bitta o’qda joylashgan bo’ladi, ya’ni birinchisi ikkinchisi ichiga kiradi yoki turli o’qlarda joylashtiriladi, bunda ular oraliq kamera (rasm.7.5.) bilan bog’lanadi.

Rasm 7.5. Ikki barabanli pechning sxemasi : a - bitta o ’ qda joylashgan barabanlar ; b - turli o ’ qlarda joylashgan barabanlar ; 1- issitish barabani ; 2- oraliq kamera ; 3- ko ’ pchitish barabani Rolikli tayanchalarda turgan xar bir barabanning ekspluatatsiya paytidagi holati jiddiy nazorat etiladi , chunki roliklarga tushadigan yuk oshib ketmasligi kerak . Isitish barabanlari diametri 2,5-3m va uzunligi 20-35m, ko’pchish barabanlarining diametri 3,5-4,5m va uzunligi 19-24 m ni tashkil etadi. Har bir baraban mustaqil yurgizuvchiga ega bo’lib, uni belgilangan tezlikda aylanishini ta’minlaydi. Barabanlarning aylanish tezligi shu holatda tanlanadiki, bunda ko’pchish barabanidagi to’shalgan granulalar isitish barabanidagiga nisbatan 1,5-2 marta tezroq harakatlanishi kerak. Ikki barabanli pechda har bir xomashyo turi uchun optimal issiqlik ishlov berish rejimi tanlanadi. Sanoat miqyosidagi ishlab chiqarish shuni ko’rsatadiki, bu holatda olingan keramzitning sifati ortadi, mahsuldorlik oshadi, yoqilg’i sarfi kamayadi. Granula ichida tiklanish muhiti undagi organik aralashmalar yoki qo’shimchalar yordamida ta’minlanadi, biroq pechda oksidlanish muhitida bu organik aralashmalar va qo’shimchalar yonishi mumkin. Shu sababli xom granulalarni isitishga tayyorlash jarayonida oksidli gazli muxitning bo’lishi shart emas, biroq boshqa nuqtai nazar bo’yicha ko’pchimagan zich qobig’li o’ta mustahkam keramzit shag’alini olish mumkin. Bunday 3mm gacha qalinlikdagi qobig’ granulalar yuzasida organik aralashmalaning oksidli muxitda yonishida yuzaga keladi. Biroq keramzit ishlab chiqarishda xomashyoning ko’pchish koeffitsientini oshirish zarur, chunki yuqori mustahkamlikdagi to’ldiruvchi olishda ko’pchimaydigan yoki kam ko’pchiydigan gilli xomashyo ko’p uchraydi, yaxshi ko’pchiydigani esa etarli bo’lmaydi.

Keramzit shag’alida etarli qalinlikdagi zich qobig’ning mavjudligi xomashyoni ko’pchishi qobiliyatidan to’la foydalanilmaganligi bilan tushuntiriladi va maxsulot chiqishi kamayadi. Kuydirish qurilmasining mahsuldorligi (m 3 /yil): M kuy.qur. =S T R i R o ; bu erda: S-kuydirish qurilmasining pasport bo’yicha bir soatda ishlab chiqarishi, keramzit M500; m 3 /soat (bir barabanli pech 2,5×40 – 10,8; qurilma SMS-197- 12,4; ikki barabanli pech 2,5×20/3,5×24-13,3); T-ishchi vaqtining yillik zaxirasi, T=8760soat; R u -ishchi vaqti yillik zaxirasidan foydalanish koeffitsienti, R u -2,5×40m li pech va SMS-197 qurilmasi uchun 0,92; ikki barabanli pech uchun 0,86; R o -mahsulot chiqishining xajmiy koeffitsienti, keramzitning uyilma zichligi bo’yicha markasini xisobga olgan xolda (R o -1,0 marka M500; M400 uchun -1,15; marka M600 uchun – 0,85). Keramzit ishlab chiqarishda yaxshi ko’pchiydigan gilli xomashyo nisbatan kam bo’lganligi sababli, o’rtacha va kam ko’pchiydigan xomashyolardan foydalanishda issiqlik ishlov berish rejimini optimallashtirish kerak. Bunga erishishda xalqasimon pechlardan foydalaniladi, bu erda keramzitni kuydirish xarakatsiz monoqavatda amalga oshiriladi. Kuydirish qurilmasi xalqasimon pech, isitish va sovitishdan iboratdir. Xalqasimon pech (rasm.1.1 aylanuvchi qavatdan iborat bo’lib (metall platformalar bilan qoplangan), olovga bardoshli va issiqlikdagi ximoyalovchi g’ishtdan tayyorlangan bo’lib, xarakatsiz xalqasimon o’zakda joylashgan bo’ladi. 6 7 8 9 10 11 12 13

Rasm 7.6 Xalqasimon pechli kuydirish qurilmasi: 1-xalqasimon pech; 2- aylanuvchi qat; 3-gorelka; 4-gazo’tkazgich; 5-pech o’tkazgichi; 6-aerojelob sovitgich; 7-qabul bo’limi; 8-yuklash; 9-tutun chiqargich; 10-tutun chiqargich; 11qavat tayyorlovchi; 12-quritish barabaniga gaz uzatgich; 13-yuqori bosimli ventilyator;14-tutun chiqarish shaxtasi; 15-xavo kollektori Xalqasimon pechning o’rtacha diametri 11,25-20m, aylanuvchi qat eni 2,4 yoki 2,7m, uzunligi esa 36-70m. Bundan kelib chiqib aylanuvchi qat yuzasi 86161m 2 ni tashkil etadi. Gorelkalar kuydirish zonasi kanalining tashqi va ichki tomonlariga (62 dona) o’rnatiladi. Qatlam tayyorlagichda 200-300 0 S isitilgan va qizdirilgan granulalar, pechning qizigan aylanuvchi qatiga uzatiladi, u erda qatning aylanish tezligi (12 yoki 7,5 ayl/soat) dan kelib chiqib 5 yoki 8min ichida ko’pchiydi. Harakatlanmaydigan keng qatlamda granulalarni tezda (350-400 0 S -minut) issitish xaroratidan ko’pchish xaroratigacha qizdirish optimal kuydirishning texnologik rejimi-termik ta’sir bo’yicha amalga oshiriladi, bu esa barcha turdagi gil xomashyolar uchun qo’llaniladi. Natijada olingan keramzitning uyilma zichligi bir barabanli pechda kuydirishga nisbatan 25-40% kam bo’ladi.

Keramzit shag’alini kuydirish va sovitish Xalqasimon pechda issiqlik yo’qolishining oldini olinishi, kanalning yaxshi germetizatsiya va teploizolyasiyasi yoqilg’i sarfini kamaytirish imkonini beradi. Xalqasimon pechning ishlab chiqarish mahsuldorligi (m 3 /soat) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: P x.n =0,86 A 0,014 n ; bu erda: A-pech qatining umumiy maydoni, m 2 0,014 - 1m 2 pech qati yuzasiga eng katta donasi yirikligi 20mm gacha keramzitning solishtirma sig’imi (terimi); n-aylanuvchi qat tezligi, ayl/soat Xorij amaliyotidan kelib chiqib, shu narsa ma’lumki, xomashyo (sanoat chiqindilari) asosida keramzit kabi to’ldiruvchilar olishda kuydirish ishlari uch barabanli aylanma pechda yoki uch-to’rtta ketma-ket joylashgan pechlarda bajariladi. Ularda nafaqat xar bir bosqich uchun qizdirishning optimal tezligi va davomiyligi ta’minlanadi, balki turli gazli muhit ham mavjud bo’ladi. Keramzit ishlab chiqarishda gazli muhitning ahamiyati, kuydirishda yuzaga keluvchi kimyoviy reaksiyalar bilan tushuntiriladi. Tiklanish muhitida Fe 2 O 3 ning FeO ga o’tishi nafaqat gaz hosil bo’lishining manbai bo’lib, balki gilning piroplastik holatga o’tishida asosiy faktor bo’lib xizmat qiladi. Pechning ko’pchish zonasidagi tiklanish muhitida granulalar yuzasi erishi mumkin, shu sababli bu erdagi gazli muhit kam oksidli bo’lishi kerak. Buning uchun ko’pchigan granulalarda tiklanish muxiti ushlab turiladi, bu esa massaning piroplastik holatga o’tishi va gaz hosil bo’lishini taminlaydi, granulaning yuzasi esa erimaydi. Gazli muhitlar temir oksidlari aralashmalari bilan xarakterlanadi va keramzit rangini belgilaydi. Keramzit xom granulalarini plastik usulda tayyorlash va kuydirishning

texnologiyasi Rasm-7.7. Keramzit xom granulalarini plastik usulda tayyorlash va SMS-197 qurilmasida kuydirishning texnologik sxemasi: 1- gil ombori, greyferli ko’prik krani bilan jixozlangan; 2- qabul bunkeri; 3- gilaralashtirgich; 4-yashikli ta’minlanich; 5-osma beton to’siq; 6-lentali konveyr; 7- teshikli valslar; 8-qo’pol tuyish valslari; 9-lentali shnekli press; 10mayin tuyish valslari; 11-lentali shnekli press; 12- granulalarni quritish barabani; 13-gil quritish barabani; 14-elevator; 15-qavat tayyorlovchi; 16-aylanma pech 2,8×20m; 17-qavat sovitgich; 18-maydalash uskunasi Keramzit donasi tashqi yuzasining qizil - qo’ng’ir rangi oksidlanish reaksiyasini (Fe 2 O 3 ) ifodalasa, bo’linganda qora - kulrang yoki qora rangi tiklanish (FeO) muhitini ifodalaydi. Keramzitni sovitishning tezligi uning mustahkamlik xususiyatlarini belgilaydi. Keramzitni juda tez sovitish, uning donalarini darz ketishiga yoki ularda qo’shimcha zo’riqishiga olib keladi, bu esa betonda o’z ta’sirini o’tkazadi. Boshqa tarafdan, keramzitni ko’pchishidan so’ng juda sekin sovitish xam uning sifatini pasaytiradi, bu esa oksidlanish jarayonida FeO ning Fe 2 O 3 ga o’tishi bilan tushuntiriladi, natijada mustahkamlik pasayadi.

Rasm - 7.8. Qavat sovitgich: 1- issiqlik almashunivi korpusi; 2- qiya panjara; 3-buriluvchi shibber; 4-bo’shatish borti Shu sababli keramzitni ko’pchigandan so’ng 800-900 0 S haroratgacha juda tez sovitish kerak, natijada granulalar strukturasi mustahkamlanadi va temir oksidlarining qaytarilish reaksiyasi kuzatiladi. So’ngra 600-700 0 S haroratgacha 20 minut davomida sekin sovitish tavsiya etiladi, bu o’z navbatida shisha fazalarning katta bo’lmagan termik zo’riqishlarsiz qotishini ta’minlaydi, unda krisstalsimon minerallar shakllanadi va keramzitning mustahkamligi ortadi. Keyingi bosqichda keramzitni bir necha minut davomida nisbatan tezroq sovitish zarurdir. Keramzitni sovitishning birinchi bosqichi aylanma pechda unga tushuvchi xavo tasirida bajariladi. So’ngra keramzit xavo yordamida baraban tipidagi sovitgich, qatlam sovitgichlarda, aerojelob sovitgichlarda sovitiladi (rasm 7.8 va 7.9). Rasm.7.9. Aerojelob-sovitgich: 1- yarimtrubkali korpus; 2-qoplangan tag; 3- purkovchi ventilyator; 4- bo’shatish borti Keramzit shag’alini navlarga ajratish (fraksiyalash) uchun baraban silindr tipidagi elaklar (groxotlar) qo’llaniladi (rasm.7.10).

Rasm. 7.10. Keramzit shag’alini navlarga ajratish qurilmasi: 1- ortish borti; 2- aspiratsion lyuk; 3- qobig’; 4- xizmat ko’rsatish lyuki; 5- reduktor; 6elektrdvigatel; 7- rama; 8,9 –bo’shatish borti; 10- ostona; 11- baraban tipidagi elaklar Keramzitni korxona ichida uzatish konveyr (lentali transporterlar) yoki pnevmatik (truba bo’ylab havo oqimi orqali) amalga oshiriladi. Keramzitni pnevmouzatishda granulaning sirti buzilishi mumkin. Shu sababli keramzit ishlab chiqarishda pnevmauzatish kam qo’llaniladi. Fraksiyalangan keramzit bunker yoki silos tipidagi tayyor mahsulotlar omboriga jo’natiladi. Keramzitning birjinsliligi va boyitish ishlari Keramzit shag’ali ishlab chiqaruvchi korxonalardan birida o’tkazilgan izlanishlar shuni ko’rsatdiki, bitta partiyadagi mahsulotning uyilma zichligi 330 dan 405 kg/m 3 gacha, o’rtacha 367kg/m 3 o’zgardi. Shu korxonada 40 sutkada mahsulot nazorati quyidagilarni ko’rsatdi: o’rtacha uyilma zichligi 339 kg/m 3 , alohida namunalar uchun 270-470 kg/m 3 . Bir necha korxonalarda ishlab chiqarilgan keramzit sifatini o’rganish shuni ko’rsatadiki, barcha joyda keramzit bir jinsli bo’lmaydi. Keramzit shag’alini

olishning texnologiyasida birjinsli bo’lmagan xomashyo asosidagi har bir granula turlicha ko’pchiydi, bunda pechdagi haroratning doimiy o’zgarib turishi ta’sir ko’rsatadi. Natijada keramzit shag’ali bu turlicha zichlik va mustahkamlikka ega ko’pchigan granulalar yig’indisidir. Bunday birjinsli bo’lmagan to’ldiruvchini qo’llab, sifat bo’yicha birjinsli beton olib bo’lmaydi. Keramzit beton asosida olinadigan konstruksiyalar etarlicha mustahkam bo’lishi uchun, shu to’ldiruvchining minimal statistik mustahkamligi inobatga olinishi, massasi va issiqlik o’tkazuvchanligini hisoblashda esa to’ldiruvchining maksimal zichligi inobatga olinishi kerak. Agar to’ldiruvchi birjinsli bo’lmasa, u holda betonning hisobiy tavsifi va uni konstruksiyada qo’llashning samaradorligi yuqoridagi kabi amalga oshiriladi. Keramzitning birjinsliligini oshirishning ikkita yo’li mavjud: a) ishlab chiqarish texnologiyasini zamonaviylashtirish, xomashyoni o’ta sinchkov qayta ishlash, granulalar olish, issitishga tayyorlash, kuydirish va sovitish rejimlarini me’yorlash, fraksiyalarga ajratishni yaxshilash; b) tayyor keramzit shag’alini faqat yirikligi bo’yicha emas, balki donalar zichligi bo’yicha ham fraksiyalarga ajratish. Keramzit shag’alini boyitish, bu uni donalari zichligi bo’yicha sinflargsha ajratishdir. Nisbatan engil keramzit donalari bu yaxshi ko’pchigan donalar bo’lib, nisbatan og’ir keramzit donalari bu kam ko’pchigan va yuqori mustahkamlikdagi donalar xisoblanadi. Keramzit shag’alini sinflarga ajratish qaynovchi qatlam texnologiyasi asosida bajariladi. Qaynovchi qatlam texnologiyasida talab etilgan zichlikdagi havoni pastdan yuqoriga qarab mayda donadorli material qatlamidan o’tkaziladi. Qaynovchi qatlam yoki cho’ktiruvchi – ajratuvchi muhitning zichligi boyitilayotgan keramzit donasi zichligiga bog’liq holda tanlanadi. Masalan, agar keramzit donasining zichligi 0,5-0,7 g/sm 3 bo’lsa, u holda zichligi 0,6 g/sm 3 bo’lgan muhitda zichligi 0,5-0,6 g/sm 3 bo’lgan keramzit donalari oqadi, katta zichlikka egalari esa cho’kadi. Natijada keramzit ikkita nisbatan birjinsli sinfga ajraladi.

Zichligi 0,6 g/sm 3 bo’lgan qaynovchi qavatda og’irlashtirgich sifatida tuyilgan keramzit fraksiyasi 0,315-0,63 mm dan olish mumkin. Xuddi shunday fraksiyali tuyilgan g’isht qavat zichligi -0,8 g/sm 3 ni beradi, fraksiyasi 0,14-0,315 mm li kvars qumi-1,2 g/sm 3 qavatni beradi. Keramzit shag’alini qaynovchi qavatda og’irlashtirgich qo’llamasdan ham navlarga ajratish mumkin. Bu holatda og’irlashtirgich vazifasini keramzit shag’ali bajaradi. U uzluksiz separatorning klassifikatsiyalovchi kamerasiga tushadi va bunda ostki panjaradan ventilyator yordamida havo uzatiladi (rasm 5.12). Havonining ma’lum tezlikda uzatilishi natijasida keramzit shag’ali navlarga ajratiladi: nisbatan og’ir donalar pastga cho’kadi, engillari esa yuqori qavatni egallaydi. Keramzit shag’ali va boshqa g’ovak to’ldiruvchilarni boyitish faqat quruq sharoitda bajarilishi kerak deb hisoblanadi, ya’ni ularni namlash mumkin emas va KMK da keramzit shag’alining namligi 2% dan oshmasligi lozim. Biroq keramzit shag’alini qo’llashda uni suvda namlashni texnologiya talab etadi. Ayniqsa engil betonlar ishlab chiqarish texnologiyasida g’ovak to’ldiruvchilarni namlash tavsiya qilinadi, bunda ularning beton qorishmasida suvni shimib olishi kamayadi. Shu sababli keramzit graviysini navlarga ajratishni suvda amalga oshirishni tadqiqotchilar tavsiya etishadi. Bunday separator ikkita transportyor bilan jihozlangan suvli vannadan iborat va birinchi transportyor vanna tubiga cho’kgan donalarni qabul qilsa, ikkinchisi suv yuzidagilarni qabul qiladi. Keramzitning suvda bo’lishi 5 sekunddan oshmasligi kerak. Suv bu keramzit shag’alining dona zichligi bo’yicha ikkita sinfga ajratuvchi mos muhitdir. Bunda quyidagi natijani keltirish mumkin. Olingan keramzit shag’alining uyilma zichligi 435 kg/m 3 . Undan separatsiya davomida uyilma zichligi 371 kg/m 3 bo’lgan nisbatan engil donalar (massa bo’yicha 65% yoki hajm bo’yicha 76%) va nisbatan og’ir donalar -635 kg/m 3 (massa bo’yicha 35% va hajm bo’yicha 24%) olinadi. Betonga ishlatilgan keramzit mustahkamligi -6 MPa, suv

yuzasidagi keramzit mustahkamligi- 6 MPa, suv tubiga cho’kgani esa – 16 MPa ni tashkil etdi. Natijada suv yuzasidagi keramzitdan samarali issiqlikdan himoyalovchi beton, cho’lganidan esa sementni tejagan holda konstruksion beton olindi. Shu sababli, keramzitning bir jinsliligini oshirishning ikkita yo’li mavjud: a) ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, xomashyoni to’g’ri tanlash; b) olingan tayyor mahsulotni dona zichligi bo’yicha navlarga ajratish. Keramzitga quyiladigan texnik talablar QMQ bo’yicha keramzit shag’ali dona yirikligi asosida quyidagi fraksiyalarda ishlab chiqariladi: 5-10; 10-20 va 20-40mm. Har bir fraksiya uchun nominal o’lchamga nisbatan 10% gacha yirik donalar ruxsat etiladi. Baraban tipidagi elaklar (groxot)ning samaradarligi yuqori emasligi, keramzitni fraksiyalarga to’liq ajratish qiyin kechadi. Keramzit shag’alining uylma zichligiga ko’ra 10ta markaga bo’linadi: M250-800, bunda M250 markali keramzit shag’alining uyma zichligi 250 kg/ m 3 , M300 markali keramzit shag’alining uyma zichligi 300 kg/m 3 va xokazo. Uyma zichlik materialning fraksiyalari bo’yicha o’lchov idishlarida aniqlanadi. Keramzit shag’alining fraksiyalari qancha yirik bo’lsa, uyma zichligi shuncha kichik bo’ladi, chunki yirik fraksiyalar nisbatan ko’p ko’pchigan granulalardan tashkil topadi. Keramzit shag’alining uyma zichligi bo’yicha markasi uchun silindrda maydalanishga bo’lgan mustahkamligi standartda ko’zda tutilgan Keramzit shag’alining mustahkamligiga qo’yilgan talablar

7.1-jadval. Uyma zichli gi bo’yicha markasi Yuqori sifat kategoriyasi Birinchi sifat kategoriyasi Mustahkamli gi bo’yicha markasi Silindrda maylanishi bo’yicha mustahkamlig i, MPa kam emas Mustahkamli gi bo’yicha markasi Silindrda maylanishi bo’yicha mustahkamlig i, MPa kam emas 250 P35 0,8 P25 0,6 300 P50 1 P35 0,8 350 P75 1,5 P50 1 400 P75 1,8 P50 1,2 450 P100 2,1 P75 1,5 500 P125 2,5 P75 1,8 550 P150 3,3 P100 2,1 600 P150 3,5 P125 2,5 800 P250 5,5 P200 4,5 Keramzit shag’alining hisobiy mustahkamligi shuni ko’rsatadiki, bu g’ovak to’ldiruvchi yetarli mustahkamlikka ega bo’lib, standart sinovlarda mustahkamlik ko’rsatkichlari past bo’lishiga qaramay, yuqori mustahkamlikdagi yengil konstruksion betonlar olinadi. Keramzit shag’ali donasi shar yoki syuri shaklida bo’lib, asosan xom granulalar shakliga bog’liqdir. Standartga ko’ra dona shakl koeffitsientining o’rtacha qiymati 1,5 dan katta bo’lmasligi kerak. Yuqori sifat kategoriyasiga ega keramzit shag’ali uchun dona shakl koeffitsienti 2,5 dan katta bo’lmasligi kerak va birinchi navli keramzit shag’ali uchun bunday donalar massa bo’yicha 15 % dan oshmasligi kerak.

Keramzitni qo’llash sohasi Keramzit beton asosan devor materiallar uchun ishlatiladi. Devor panellari uchun eng samaralisi bu uyma zichligi bo’yicha markasi M300, M400, M500 bo’lgan engil keramzit shag’alidir. Bir qatlamli devor panellari uchun ishlatiladigan konstruksion-issiqlikdan himoyalovchi keramzitbetonning zichligi 900-1100 kg/m 3 ni, siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 5-7,5 MPa ni tashkil etadi. Konstruksiyada beton bir vaqtning o’zida ham yuk ko’taruvchi va issiqlikdan himoyalovchi funksiyalarni bajaradi. Ikki yoki uch qatlamli devor panellarida yuk ko’tarish qobiliyatini bir va ba’zan ikki qatlamli konstruksion-keramzitbeton ta’minlaydi, issiqlikdan himoyalash zichligi 500-600 kg/m 3 bo’lgan yirik g’ovakli issiqlikdan himoyalovchi keramzit beton qatlami ta’minlaydi. Izlanishlar shuni ko’rsatadiki, bir qatlamli panel konstruksiyasidan ikki yoki uch qatlamliga o’tish va devor panellari yuk ko’tarish va issiqlikdan himoyalash funksiyalarini bajaruvchi konstruksion va issiqlikdan himoyalovchi keramzit beton asosida ishlab chiqarilgan panellarning sifatini va chidamliligini oshiradi, material sarfini kamaytiradi. Issiqlikdan himoyalovchi yirik g’ovakli keramzit beton bu o’ta engil beton hisoblanadi. Sementni eng kam sarfida uning zichligi keramzit shag’ali uyma zichligidan kamroq oshadi. Keramzit shag’ali markasi M700 va M800 ni qo’llab siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 20, 30, 40 MPa bo’lgan konstruksion engil beton olish mumkin, undan asosan tom yopma, ora yopma panellaridan qurilishda keng foydalaniladi, bu o’z navbatida konstruksiyani engillashtiradi.

Adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PK-4335 sonli “Qurilish materiallari sanoatini jadal rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Qarori. 2019 yil 23 may. 2. Akramov X.A., Raximov Sh.T., Nuritdinov X.N., Turopov M.T. “Beton to’ldiruvchilari texnologiyasi”, o’quv qo’llanma, Toshkent. Ekstremum press, 2010-167 bet. 3. Keoki Sears,Glenn A. Sears, Richard H. Clough.Construction Project Management: A Practical Guide to Field Construction Management// USA, 2010. 4. Alan Griffith.Integrated Management Systems for Construction: Quality, Environment and Safety// London, 2013. 5. Alan Griffith Management System For Construction// London, 2015. 6. Francis D. K. Ching., Building Construction Illustrated 5 th Edition// USA, 2014. 7. Fernando Pacheko Torgal, Said Jalali. Eko-efficient. Construction and Building Materials. Portugaliya. 2013. ISBN 978-0-85729-891-1 8. Аскаров Б., Ботвина Л.М. Пористые заполнители из местного сырья и лёгие бетоны на их основе. Монография. Фан. T.: 1990 – 144 с. 9. Qosimov E. Qurilish ashyolari. Darslik. T., “Mexnat”, 2004-512 bet. 10. Maxmudova M.A., Nuriddinov X.N. Beton ishlari texnologiyasi. O’quv qo’llanma. T. «TALQIN» 2004-64 bet. 11. Ицкович С.М., Чумаков Л.Д., Баженов Ю.М. Технология заполнителей бетона. Учебник М., “Высшая школа», 1991-272 c.

O'xshashlar

To‘ldiruvchilar haqida umumiy ma’lumotlar

Mayda va yirik tabiiy zich to‘ldiruvchilar

Zamin va poydevorlar inshootni mustahkamligi va turg‘un holatlari inshootni loyihasini tuzish zaminda gruntda yuz bergan o‘zgarishlar

Keramporit ishlab chiqarish texnologiyasi.Komporit ishlab chiqarish texnologiyasi. Shlakli pemza ishlab chiqarish texnologiyasi

Binolar energiya samarador injiniringi haqida umumiy ma’lumotlar va bakalavrlarni tayyorlashda uning ahamiyati va ro`li